پرش به محتوا

میلتلرآراسی بیریملر سیستمی

ویکی‌پدیادان، آچیق بیلیک‌لیک‌دن
اِس‌آی اصلی بیریملری
سیمگه آد کمیّت
A آمپر الکتریک آخیمی
K کلوین دما
s ثانیه زامان
m متر اۇزونلوق
kg کیلوگیرم کۆتله
cd کاندلا ایشیق شیدّتی
mol موْل مادّه میقداری

میلّتلرآراسی بیریملر سیستمی یوخسا میلّتلرآراسی واحیدلر سیستمی (اینگیلیسجه: International System of Units و فرانسیزجا: Le Système International d'Unités)، قیسا اولاراق «اِس‌آی» (SI) - ‏۱۹۶۰-جی ایل «آغیرلیق‌لار و اؤلچۆلر» کوْنفرانسیندا تانیملانان بیر اؤلچو سیستمی دیر. اِس‌آی سیستمی، متریک سیستمی‌نین موعاصیرلشمیش فوْرمو کیمی تانینیر و دۆنیادا اَن چوْخ ایشله‌نن اؤلچۆ سیستمی دیر. اِس‌آی سیستمی‌نین ۷ اصلی بیریمی آمپر، کلوین، ثانیه، متر، کیلوْگیرم، کاندلا و موْل دور. بو اؤلچو سیستمینده اصلی بیریملرین یانیندا، ۲۲ تؤره‌مه بیریم ده واردیر.

بیریملر و اؤن‌اکلر

[دَییشدیر]

اصلی بیریملر

[دَییشدیر]
اِس‌آی اصلی بیریملری[۱]
بیریم
آدی
بیریم
سیمگه‌سی
کمیّت
سیمگه‌سی
کمیّت
آدی
تعریف
متر m L اۇزونلوق
  • اؤنجه‌کی (1793): 1/10000000 of the meridian through Paris between the North Pole and the Equator.FG
  • مووقّت (1960): 1650763.73 wavelengths in a vacuum of the radiation corresponding to the transition between the 2p10 and 5d5 quantum levels of the krypton-86 atom.
  • ایندی‌کی (1983): The distance travelled by light in vacuum in 1/299792458 second.
کیلوْگیرم[n ۱] kg M کۆتله
  • اؤنجه‌کی (1793): The grave was defined as being the mass (then called weight) of one litre of pure water at its freezing point.FG
  • ایندی‌کی (1889): The mass of a small squat cylinder of ~47 cubic centimetres of platinum-iridium alloy kept in the Pavillon de Breteuil[نیازمند منبع], France. Also, in practice, any of numerous official replicas of it.[n ۲][۲]
  • گله‌جک (2019): The kilogram will be defined by taking the Planck constant h as exactly 6.62607015×10−34 J⋅s (J = kg⋅m2⋅s−2), given the definitions of the metre and the second.[۳][۴]
ثانیه s T زامان
  • اؤنجه‌کی: 1/86400 of a day of 24 hours of 60 minutes of 60 seconds
  • مووقّت (1956): 1/31556925.9747 of the tropical year for 1900 January 0 at 12 hours ephemeris time.
  • ایندی‌کی (1967): The duration of 9192631770 periods of the radiation corresponding to the transition between the two hyperfine levels of the ground state of the caesium-133 atom.
آمپر A I الکتریک آخیمی
  • اؤنجه‌کی (1881): A tenth of the electromagnetic CGS unit of current. The [CGS] electromagnetic unit of current is that current, flowing in an arc 1 cm long of a circle 1 cm in radius, that creates a field of one oersted at the centre.[۵] IEC
  • ایندی‌کی (1946): The constant current which, if maintained in two straight parallel conductors of infinite length, of negligible circular cross-section, and placed 1 m apart in vacuum, would produce between these conductors a force equal to 2×10−7 newtons per metre of length.
  • گله‌جک (2019): The ampere will be defined by taking the fixed numerical value of the elementary charge e to be 1.602176634×10−19 C (C = A⋅s), given the definition of the second.
کلوین K Θ ترمودینامیک دما
  • اؤنجه‌کی (1743): The centigrade scale is obtained by assigning 0 °C to the freezing point of water and 100 °C to the boiling point of water.
  • مووقّت (1954): The triple point of water (0.01 °C) defined to be exactly 273.16 K.[n ۳]
  • ایندیکی (1967): 1/273.16 of the thermodynamic temperature of the triple point of water
  • گله‌جک (2019): The kelvin will be defined by taking the fixed numerical value of the Boltzmann constant k to be 1.380649×10−23 J⋅K−1, (J = kg⋅m2⋅s−2), given the definition of the kilogram, the metre and the second.
موْل mol N مادّه میقداری
  • اؤنجه‌کی (1900): A stoichiometric quantity which is the equivalent mass in grams of Avogadro's number of molecules of a substance.ICAW
  • ایندی‌کی (1967): The amount of substance of a system which contains as many elementary entities[n ۴] as there are atoms in 0.012 kilogram of carbon-12.
  • گله‌جک (2019): The amount of substance of exactly 6.02214076×1023 elementary entities. This number is the fixed numerical value of the Avogadro constant, NA, when expressed in the unit mol−1 and is called the Avogadro number.
کاندلا cd J ایشیق شیدّتی
  • اؤنجه‌کی (1946): The value of the new candle is such that the brightness of the full radiator at the temperature of solidification of platinum is 60 new candles per square centimetre.
  • ایندی‌کی (1979): The luminous intensity, in a given direction, of a source that emits monochromatic radiation of frequency 5.4×1014 hertz and that has a radiant intensity in that direction of 1/683 watt per steradian.
Note: both old and new definitions are approximately the luminous intensity of a whale blubber candle burning modestly bright, in the late 19th century called a "candlepower" or a "candle".
آچیقلامالار
  1. ^ "کیلوْ-" اؤن‌اکینه باخمایاراق، «کیلوْگیرم» کۆتله‌نین اصلی بیریمی دیر. باشقا تؤره‌مه بیریملر ایسه «گیرم» یوْخ، بلکه کیلوْگیرم اساسیندا تعریفلنیرلر. آنجاق، اؤن‌اکلر گیرم ایله ایشلنیرلر. اؤرنک اۆچون: مقاگیرم.
  2. ^ بو جیسم "میلتلر آراسی کیلوْگیرم نومونه‌سی" (IPK) دیر.
  3. ^ ۱۹۵۴-جۆ ایلده، ترموْدینامیک دمانین بیریمی "درجه کلوین" اوْلاراق تانینیردی (K° سیمگه‌سی ایله) و ۱۹۶۷-جی ایلده آدی "کلوین"ـه دییشیلدی.
  4. ^ موْل بیریمی‌ ایشلنیرسه، تمل وارلیقلاری مۆعیّن ائتمک گرکدیر. بو تمل وارلیقلار آتوْملار، مولکوللار، یوْنلار، الکتروْنلار و باشقا ذرّه‌لر اوْلابیلرلر.

یوخاریداکی جدولده "اؤنجه‌کی" آدی آلتیندا گلن تعریفلر، آشاغیداکی مرجعلرین طرفیندن تانیملانمیشدیر:

  • FG = فرانسه دؤولتی
  • IEC = میلتلر آراسی الکتروتکنیک کوْمیته‌سی
  • ICAW = میلتلر آراسی آتوْمیک آغیرلیقلار کوْمیته‌سی

باشقا تعریفلر CGPM یا CIPM نتیجه‌لریندن آلینمیشدیر و "اس‌آی بوروشور"وندا گتیریلمیشدیر.

تؤره‌مه بیریملر

[دَییشدیر]
اؤزل آدی اوْلان اِس‌آی تؤره‌مه بیریملری[۱]
بیریم آدی[m ۱] سیمگه کمیّت باشقا اس‌آی بیریملری
ایله تعریفی
اصلی اس‌آی بیریملری
ایله تعریفی
رادیان[m ۲] rad آچی (زاویه) (m⋅m−1)
ایسترادیان[m ۳] sr فضایی آچی (m2⋅m−2)
هرتز Hz فرکانس s−1
نیوتون N گۆج، آغیرلیق kg⋅m⋅s−2
پاسکال Pa باسقی، گرگینلیک N/m2 kg⋅m−1⋅s−2
ژول J انرژی، ایش، ایستی‌لیک N⋅m = Pa⋅m3 kg⋅m2⋅s−2
وات W قووت (توان)، شوعالانما سئلی J/s kg⋅m2⋅s−3
کۇلوْن C الکتریک یۆکو s⋅A
ووْلت V ووْلتاژ، الکتروموتور گۆجو W/A kg⋅m2⋅s−3⋅A−1
فاراد F الکتریک تۇتومو C/V kg−1⋅m−2⋅s4⋅A2
اوْهم Ω موقاویمت، ایمپدانس، رئاکتانس V/A kg⋅m2⋅s−3⋅A−2
سیمنز S الکتریکسل کئچیریجیلیک Ω−1 kg−1⋅m−2⋅s3⋅A2
وبِر Wb مغناطیس سئلی V⋅s kg⋅m2⋅s−2⋅A−1
تسلا T مغناطیس سئلی سیخلیغی Wb/m2 kg⋅s−2⋅A−1
هانری H ایندوکتانس Wb/A kg⋅m2⋅s−2⋅A−2
درجه سلسیوس ‎°C دما K
لومِن lm ایشیق سئلی cd⋅sr cd
لوکس lx ایشیقلانما شیدّتی lm/m2 m−2⋅cd
بکرل Bq رادیواکتیولیک s−1
قرئی Gy جذبی دوْز J/kg m2⋅s−2
سیوِرت Sv موعادیل دوْز J/kg m2⋅s−2
کاتال kat کاتالیزور فعالیتی mol⋅s−1
آچیقلامالار
  1. ^ بیر بیریمین تعریفی آیری بیر بیریمه باغلی اوْلسا، بو بیریم جدول‌ده تعریفی اوْنا باغلی اوْلدوغو بیریمدن سوْنرا سیرالانمیشدیر.
  2. ^ رادیان دیمانسیون‌سوز بیریم کیمی تعریفلنیب دیر.
  3. ^ ایسترادیان دیمانسیون‌سوز بیریم کیمی تعریفلنیب دیر.

اؤن‌اکلر

[دَییشدیر]
SI prefixes
Prefix Base 10 Decimal English word Adoption[nb ۱] Etymology
Name Symbol Short scale Long scale Language Derived word
yotta Y 1024 ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ septillion quadrillion 1991 Greek eight[nb ۲]
zetta Z 1021 ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ sextillion trilliard 1991 Latin seven[nb ۲]
exa E 1018 ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ quintillion trillion 1975 Greek six
peta P 1015 ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ quadrillion billiard 1975 Greek five[nb ۲]
tera T 1012 ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰ trillion billion 1960 Greek four,[nb ۲] monster
giga G 109 ۱۰۰۰۰۰۰۰۰۰ billion milliard 1960 Greek giant
mega M 106 ۱۰۰۰۰۰۰ million 1873 Greek great
kilo k 103 ۱۰۰۰ thousand 1795 Greek thousand
hecto h 102 100 hundred 1795 Greek hundred
deca da 101 10 ten 1795 Greek ten
100 1 one
deci d 10−1 0.1 tenth 1795 Latin ten
centi c 10−2 0.01 hundredth 1795 Latin hundred
milli m 10−3 0.001 thousandth 1795 Latin thousand
micro μ 10−6 ۰٫۰۰۰۰۰۱ millionth 1873 Greek small
nano n 10−9 ۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۱ billionth milliardth 1960 Greek dwarf
pico p 10−12 ۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱ trillionth billionth 1960 Spanish peak, a little bit
femto f 10−15 ۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱ quadrillionth billiardth 1964 Danish fifteen, Fermi[nb ۳]
atto a 10−18 ۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱ quintillionth trillionth 1964 Danish eighteen
zepto z 10−21 ۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱ sextillionth trilliardth 1991 Latin seven[nb ۲]
yocto y 10−24 ۰٫۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۰۱ septillionth quadrillionth 1991 Greek eight[nb ۲]
  1. ^ Prefixes adopted before 1960 already existed before SI. The introduction of the CGS system was in 1873.
  2. ^ ۲٫۰ ۲٫۱ ۲٫۲ ۲٫۳ ۲٫۴ ۲٫۵ Part of the beginning of the prefix was modified from the word it was derived from, ex: "peta" (prefix) vs "penta" (derived word).
  3. ^ The fermi was introduced earlier with the same symbol "fm", in which then the "f" became a prefix. The Danish word is used since it is vaguely spelled similar to fermi.

قایناقلار

[دَییشدیر]
  1. ^ ۱٫۰ ۱٫۱ Taylor, Barry N.; Thompson, Ambler (2008). The International System of Units (SI) (Special publication 330) (PDF). Gaithersburg, MD: National Institute of Standards and Technology. 2017-11-20-ده اوریجنال (PDF)-دن آرشیولشدیریلمیشدیر. 2017-08-04-ده یوخلانیب. {{cite book}}: |archive-date= / |archive-url= وقت مؤهورونون اۇیغونسوزلوغو (کؤمک)
  2. ^ Secula, Erik M. (7 October 2014). Redefining the Kilogram, The Past. یوْخلانیلیب22 August 2017.
  3. ^ Draft Resolution A "On the revision of the International System of units (SI)" to be submitted to the CGPM at its 26th meeting (2018) (PDF), 2018-04-29-ده اوریجنال (PDF)-دن آرشیولشدیریلمیشدیر, 2018-12-14-ده یوخلانیب {{citation}}: |archive-date= / |archive-url= وقت مؤهورونون اۇیغونسوزلوغو (کؤمک)
  4. ^ If you thought a kilogram weighed a kilogram, you were wrong (and the definition is about to change) (2018-11-15).
  5. ^ McKenzie, A. E. E. (1961). Magnetism and Electricity. Cambridge University Press. p. 322.