1 Brygada Kawalerii Narodowej (koronna)

1 Brygada Kawalerii Narodowej
Brygada KN w Dywizji Wielkopolskiej
Brygada 4 KN Dywizji Wielkopolskiej
	Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1776
	Dowódcy
Pierwszy	Stanisław Łuba
	Organizacja
Dyslokacja	patrz: stanowiska
Rodzaj wojsk	Wojska lądowe
Podległość	Dywizja Wielkopolska

1 Brygada Kawalerii Narodowej – brygada jazdy koronnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Inne nazwy:

W okresie istnienia czterech brygad - do jesieni 1789: Brygada Kawalerii Narodowej w Dywizji Wielkopolskiej (potocznie: Wielkopolska Brygada Kawalerii Narodowej^[1] lub Brygada 4 Kawalerii Narodowej Dywizji Wielkopolskiej^[2]

Formowanie i zmiany organizacyjne

Utworzona w 1776 roku z chorągwi husarskich i pancernych partii wielkopolskiej pod nazwą Brygady Kawalerii Narodowej Wielkopolskiej. W końcu 1789 chorągwie tej brygady otrzymały numery porządkowe od 1 do 24 w broni Kawalerii Narodowej^[3]. W październiku 1789 roku rozpoczęto reorganizację brygad kawalerii. Z dziesięciu chorągwi Wielkopolskiej KN i dwóch chorągwi Półbrygady Małopolskiej utworzono 1 Brygadę Kawalerii Narodowej brygadiera Stanisława Łuby, a jej chorągwiom nadano numery od 1 do 12.^[4].

Sztab, z wyjątkiem nowo mianowanych majorów, pozostał z Wielkopolskiej BKB. Brygada cały czas formalnie należała do Dywizji Wielkopolskiej. Proces rozbudowy i translokacji poszczególnych chorągwi trwał wiele następnych miesięcy^[5]. Wiosną 1792 roku, w przededniu wojny z Rosją uzyskała swój najwyższy rozwój organizacyjny i liczyła etatowo 1818 ludzi, a faktycznie 1715^[6].

Całą 1 Wielkopolską Brygadą KN pisarz polny koronny Kazimierz Rzewuski w raporcie z 7 IX 1791 podsumował następująco^[7]:

Ażeby wiele nie pisać o stanie brygady Mioduskiego, pokrótce powiem, iż ta brygada, co do porządku, żadnego w tej mierze układu nie ma, co do subordynacyi, ta jest jej obcą, a co do umiejętności żołnierskiej, o tej i wspominać nie chcę, bym się nie wydawał bajecznym donosicielem. Żaden z 4-ech szwadronów: 4, 7, 8 i 9, które dotąd lustrowałem, ani wystąpić podług przepisu, ani uszykować się do parady, ni do boju, ani nawet odmaszerować cugami nie potrafił. PP. oficerowie komenderować, a bardziej pierwszych słów, w przepisie musztry dla kawaleryi położonych nie umieli.

Brygada w 1792 liczyła 1675 „głów” i 1675 koni^[8]. W 1794 roku w marcu liczyła 1389 „głów” i 1308 koni, w maju 708 „głów” i 704 koni a we wrześniu 708 „głów” i 691 koni^[8]. W okresie powstania kościuszkowskiego posiadała na uzbrojeniu 300 karabinów, 130 pistoletów, 708 szabel i 377 pik^[9].

Osobny artykuł: Struktura organizacyjna brygady Kawalerii Narodowej.

Brygada w powstaniu kościuszkowskim

W marcu 1794 brygada liczyła 1339 osób i 1308 koni. 12 marca rozpoczęła rozpoczęła marsz z Ostrołęki do Małopolski dysponując 1200 „szablami”. Razem z nią ruszył szwadron 4 pułku przedniej straży ppor. Zielińskiego i grupa szlachty, która uzupełniła szwadrony liniowe. 14 marca brygada przybyła do Mławy. Tam uzupełniło ją kilkunastu mieszczan. Do Krakowa dotarło jednak nie więcej jak 800 żołnierzy. W kolejnych dniach stan brygady zmalał, a to na skutek strat poniesionych w bitwie pod Racławicami, a także na skutek wycofania z jej szeregów „towarzyszy”. Ogółem pod koniec maja liczyła ona 708 „szabel” i 704 konie. Raport lipcowy wykazywał brygadę w sile 627 żołnierzy i 604 koni „stanu rzetelnego”. Brakowało wtedy do etatu 742 ludzi i 736 koni. Pod koniec sierpnia w brygadzie znajdowało się 708 osób i 691 koni. Przy takim stanie jednostka ruszyła 10 września do Wielkopolski. Ponieważ w trakcie krótkotrwałej kampanii wielkopolskiej nie zasilano szeregów regularnej kawalerii, lecz tworzono nowe pułki, brygada do upadku powstania nie osiągnęła stanu przewidzianego etatem^[10].

Żołnierze brygady

W okresie powstania brygadą dowodził gen. Antoni Józef Madaliński, Wicebrygadierem był Jan Henryk Dąbrowski, pierwszym majorem był Michał Łaszczyński, drugim majorem Pabian Gordon, a trzecim Wincenty Leśniewicz^[11].
Ponadto w brygadzie służyli: por. Michał Piotrowski,adiutant brygady ppor. Filip Frankowski, Michał Łaszczyński, porucznicy: Robert Kampenhausen, Maciej Zabłocki, Jerzy Duczymiński, Stanisław Bielamowski i Marcin Molski, a także ppor. Aleksander Dzimiński, ppor. adiutant Maciej Moraczewski i por. Ludwik Kiełczewski, oraz chor. Andrzej Piotrowski^[12].
Brygada prawie wyłącznie składała się z wielkopolan. Nawet podoficerowie i szeregowcy nosili nazwiska szlacheckie związane z tą dzielnicą. Szeregowych pochodzenia mieszczańskiego lub chłopskiego było niewielu^[12].

Stanowiska

Szreńsk, Rypin, Raciąż, Sulmierzyce, Stawiszyn, Pyzdry i Gniezno (1792)
Ryczywół, Koło i Pułtusk (1794)
Ostrołęka^[3]

Walki brygady

W walkach wojny polsko-rosyjskiej jednostka nie wzięła udziału. Większość chorągwi wchodziła w skład korpusu rezerwowego gen. A. Byszewskiego^[5].

Brygada brała udział w walkach w czasie Insurekcji kościuszkowskiej. Marsz brygady rozpoczął powstanie^[5]

Bitwy i potyczki^[3]:

Szreńsk, Wyszogród, Łowicz, Stara Rawa, Rawa i Inowłódź (21 marca 1794)
Końskie (1 kwietnia)
pod Racławicami (4 kwietnia)
pod Szczekocinami (6 czerwca)
Końskie (26 czerwca)
Starczyska (29 czerwca)
obrona Warszawy i Gołków (9 lipca)
Czerniaków (31 lipca)
Lachy (19 sierpnia)

Żołnierze brygady

Do jesieni 1789 roku sztab brygad składały się z brygadiera, vicebrygadiera, kwatermistrza, audytora i adiutanta. Nowo uchwalony etat poszerzał sztab brygady o trzech majorów i adiutanta. Zgodnie z prawem ustanowionym 9 października 1789 roku brygadier, vicebrygadier i major mieli być wybierani przez króla spośród przedstawionych mu przez Komisję Wojskową w połowie osób zgodnie ze starszeństwem i zdatnością ze służby czynnej i w połowie spośród rotmistrzów z kawalerii narodowej i rodaków wracających ze służby zagranicznej. Pozostałych oficerów sztabu fortragował brygadier^[13].

Komendanci^[3]^[14]

gen. mjr Stanisław Łuba (1777− 1791),
Damazy Mioduski (26 VI 1791 − dymisja 9 lipca 1792),
Antoni Józef Madaliński (od 14 VII 1792 − )

Przypisy

↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 64.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 49 i 76.
↑ ^a ^b ^c ^d Gembarzewski 1925 ↓, s. 7.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52.
↑ ^a ^b ^c Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 76.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52-53.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 60.
↑ ^a ^b Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 98.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 288.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 203.
↑ Bauer 1981 ↓, s. 204.
↑ ^a ^b Bauer 1981 ↓, s. 205.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 2.
↑ Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 77.

Bibliografia

Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
Konstanty Górski: Historya jazdy polskiej. Kraków: Spółka wydawnicza Polska, 1894.
Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717-1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Sztaby i kawaleria. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 2002. ISBN 83-71-88-500-8.
Tomasz Ciesielski: Jazda koronna i Wielkiego Księstwa Litewskiego autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w latach 1717-1776. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.1. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2010. ISBN 978-83-231-2567-9.
Maciej Trąbski: Kawaleria autoramentu narodowego armii Rzeczypospolitej Obojga Narodów w epoce stanisławowskiej. Lata 1775-1794. W: Aleksander Smoliński[red.]: Do szarży marsz, marsz... Studia z dziejów kawalerii. T.2. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2783-3.
Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200264-1] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 64.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200249_i_76-2] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 49 i 76.

[CITEREFGembarzewski19257-3] Gembarzewski 1925 ↓, s. 7.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200252-4] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200276-5] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 76.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200252-53-6] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 52-53.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200260-7] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 60.

[CITEREFRatajczykTeodorczyk198798-8] Ratajczyk i Teodorczyk 1987 ↓, s. 98.

[CITEREFBauer1981288-9] Bauer 1981 ↓, s. 288.

[CITEREFBauer1981203-10] Bauer 1981 ↓, s. 203.

[CITEREFBauer1981204-11] Bauer 1981 ↓, s. 204.

[CITEREFBauer1981205-12] Bauer 1981 ↓, s. 205.

[CITEREFMachyniaSrzednicki20022-13] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 2.

[CITEREFMachyniaSrzednicki200277-14] Machynia i Srzednicki 2002 ↓, s. 77.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]