ایشلدیم سیستمی
یؤنتن سیستمی یا ایشلتیم سیستمی (اینگیلیسجهده: Operating System) بیلگیسایاریٛن منابعیٛن باشقاران و پروْقیٛراملاریٛن یۆرۆتمهغینه آلتلیٛق یارادان یاسدال(سخت افزار)دیٛر. ایشلتیم سیستمی بیلگیسایاریٛن یاسدال سیستمینین ان اؤنملی قیٛرپیٛلاریٛندان ساییٛلیٛر. عۇمۇمییتله پروقیٛراملار یۆرۆمهغه بیر ایشلتیم سیستمینه ائحتییاجلاریٛ اوْلۇر. چاغ پایلانیٛشلیٛ یؤنتن سیستملری، سیستمی داها یاخشیٛ و تاثیرلی ایشلدمغینه پروسسور چاغیٛنیٛن اساسیٛندا تاپشیٛریٛقلاریٛ پلنلشدیریرلر.
گیریش و بۇراخیٛلیٛش و بَللَک اؤزگۆلهمکی کیمین گؤرگَولره یؤنتن سیستمی بیلگیسایاریٛن یاپدالداللا پیٛروقراملاریٛن آراسیٛندا بیر آراچیٛ اوْینۇن اوْینۇماغینا [۱] باخمایاراق عۇمۇییتله پیٛروْقیٛراملاریٛن کوْدۇ مۆستقیم یاپدال الیله یۆرۆنۆر و تئز-تئز سیستمی بیر یؤنتن سیستمینین گؤرگَوین اوْلۇنماسیٛنا یا یؤنتن سیستمینین الیله کسیلمغه چاغیٛریٛر(سیستم چاغیٛریٛشلاریٛ).
اوْین کوْنسۇللاریٛندان و وئب سئروئرلریندن و سۇپئرکامپییوْتئرلردن تۇتدۇ موْبایللارادک و بۆتۆن بیلگیسایارلیٛ آراچلار یؤنتن سیستملری واردیٛر.
اندروید، بیٛلکبئری، بیائسدی، کیٛروْماوْائس، آیاوْائس، قئنوْلینۇکس، اوْائسایکس، کیۇائنایکس، لینۇکس ،مایکروْسافت ویندوْز، ایستیماوْائس، ویندوْز فوْن، زئد/اوْائس تانیٛنمیٛش چاغاتیٛ یؤنتن سیستملرینه اؤرنکدیرلر.ایلک سککیز اؤرنکین کؤکلری یۇنیکسدیر.فیٛریآرتیاوْائس، میکروْسی/اوْائس، ویایکسووْرکس تانیٛنمیٛش گئجیکسیز یؤنتن سیستملریندن دیرلر.
نوعلار
[دَییشدیر]بیر و نئچه-تاپشیریقلی
[دَییشدیر]بیر-تاپشیریقلی یؤنتن سیستملری بیر آندا یالنیز بیر پروقرامی یۆرۆیه بیلرلر آنجاق نئچه-تاپشیریقلی یؤنتن سیستملری پروقراملارین قوشۇتلۇقدا یۆرۆمهغینه ایجازه وئریر.نئچه-تاپشیریقلیلیق چاغ پایلانیش ایله اله گلیر.
بیر و نئچه-ایشلدیجی
[دَییشدیر]بیر-ایشلدیجی یؤنتن سیستملری ایشلیجیلرین آییرماغینا گۆجلری یوخدۇر،آنجاق نئچه پروقرامی آردآردا یۆرۆیه بیلرلر.[۲] نئچه-ایشلدیجی یؤنتن سیستملری نئچه-تاپشیریقلیغین تمل آنلاییشین گئنیشلدمکله یؤنتن سیستمینه سۆرجلرین و منابعین تانیماق گۆجۆن وئریرلر.اؤرنک اۆچۆن دیسکدهکی فضا نئچه ایشلدیجینین اولۇر و سیستم نئچه ایشلدیجیه بیر آندا یؤنتن سیستمله ایشلمکین ایمکانین وئریر.
یاییلمیش
[دَییشدیر]قالیبلنمیش
[دَییشدیر]گؤمۆلمۆش
[دَییشدیر]گئجیکسیز
[دَییشدیر]بیر گئجیکسیز یؤنتن سیستمی بیر سۆرج و یا وئرگینین بللی سۆرهده ساتقاماغین قارانیتیر.بیر گئجیکسیز یؤنتن سیستمی بیر-تاپشیریقلی یا نئچه-تاپشیریقلی اولا بیلر،آنجاق نئچه-تاپشیریقلی یؤنتن سیستمی گرک اؤزل القوریتملرله پیشبینی اولۇنمۇش کیمین یۆرۆنه.بۇ سیستملر پروسسورۆن چاغین سۆرجلری آراسیندا اونلارین اۆستۆنلۆک اساسیندا پایلئییرلار.[۳]
کئچمیش
[دَییشدیر]اؤرنکلری
[دَییشدیر]یۇنیکس و یۇنیکسکیمین یؤنتن سیستملری
[دَییشدیر]
اصلی مقاله : یۇنیکس
ایلکده یۇنیکس اسئمبئلی دیلینده یازیلمیشدی. 1973 ایلینده یۇنیکسین دؤردۆمجۆ نۆسخهسینده سی دیلینده یئنیدن یازیلدی.[۴]
ایندیکی یؤنتن سیستملرینین چوخۇ یۇنیکسدن تاثیر آلمیشدیر.
بیائسدی و اونۇن اۇرۇغۇندان اولان یؤنتن سیستملری
[دَییشدیر]اصلی مقاله : بیاسدی
یۇنیکس یؤنتن سیستمینین عائیلهسینین آلتکۆمهسینده بیر توپلۇدۇر.فیریبیائسدی ، نئتبیائسدی و اوپئنبیائسدی بۇ توپلۇدان ساییلیر.
اوائس ایکس
[دَییشدیر]اصلی مقاله : اوائس ایکس
اوْائسایکس(کئچمیشده:«مک اوْائسایکس»)یۇنیکسه دایانان قیٛرافیکی ایشلدیجی اینتئرفئیسی اوْلان یؤنتن سیستملرینین بیر سئریسیدیر.بۇ یؤنتن سیستمی اپئل شیرکتینین الیله توسعه وئریلیب و بازاردا پایلانیٛبدیٛر.اوْائسایکس مکینتاش بیلگیسایارلاریٛن اۆزرینده یۇرۆتمغه طراحیٛ اوْلۇندۇ و ۲۰۰۲ ایلیندن ایندیهدک بۆتۆن مک بیلگیسایارلاریٛندا یئرلشمیش یؤنتن سیستمیدیر.
بیر اؤزگۆر و آچیق-قایناغ کوْدلۇ یازیلیم موْدئلینین اۆزرینده یازیلمیش یۇنیکسه-اوْخشار یؤنتنسیستمیدیر.بؤیۆک بؤلۆمۆ پازیکس ایستانداردیلا اۇیۇملۇدۇر. لینۇکس اؤزۆ بیر یؤنتنسیستمینین چکیردگی و قنئوْ پروْژهسینین پروْقرملریله بیرلیکده ایشلتیم سیستمی ساییلیر بۇنا گؤره اؤزگۆر یاسدال سازمانی قئنوْ|لینۇکس سؤزجۆکۆن بۇ یؤنتنسیستمینین آدینا ایشلدیر عادی حال دا اله لینوکس قولانیر.
کرومیوم اوائس
[دَییشدیر]مایکروسافت یارادان ایشلتیم سیستملریندن بیری دیر. بو ایشلتیم سیستمی ماسا اوستو (اینگیلیسجه: Desktop) بیلگیسایار، جیبتلفنلاری و تبلتلر اۆچون قولانیلیر. ویندوز 1985 ایلینده ایشلمهیه باشلادی. ایندیکی سون داغینیشی ویندوز 10 دور.
باشقا
[دَییشدیر]قیرپلار
[دَییشدیر]نۆوه
[دَییشدیر]اؤرکل قۇرماقی
[دَییشدیر]گۆونلیک
[دَییشدیر]ایشلدیجی آرااۆزۆ
[دَییشدیر]ایشلتیم سیتئملرینین بازاردا پایی
[دَییشدیر]ماسااۆستۆبیلگیسایارلارین یؤنتن سیستملرینین بازاردا پایی[۵]:
| ایشلتیم سیستمی | 2013 | 2014 |
|---|---|---|
| ویندوز | ۹۱.۳۴٪ | ۹۱.۲۷٪ |
| مک | ۷.۲۷٪ | ۷.۱۷٪ |
| گئنو/لینۇکس | ۱.۳۸٪ | ۱.۵۵٪ |
| باشقا | ۰٪ | ۰٪ |
قایناقلار
[دَییشدیر]- ^ Stallings (2005). Operating Systems, Internals and Design Principles. Pearson: Prentice Hall. p. 6.
- ^ Lorch, Jacob R., and Alan Jay Smith. "Reducing processor power consumption by improving processor time management in a single-user operating system." Proceedings of the 2nd annual international conference on Mobile computing and networking. ACM, 1996.
- ^ گئجیکسیز یؤنتن سیستمی ندیر؟
- ^ یۇنیکسین کئچمیشی
- ^ ماسااۆستۆ بیلگیسایارلارین ایشلتیم سیستملرینین بازاردا پایی 2013 ایلینده و 2014 ایلینده بۇردا