Przejdź do zawartości

Wittelsbachowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Wittelsbachowie
Herb Wittelsbachowie
Kraj

Niemcy (Bawaria, Palatynat), Grecja, Szwecja, Dania, Norwegia, Węgry

Tytuły

cesarze rzymscy
królowie, elektorzy, książęta Bawarii
królowie Czech
królowie Węgier
królowie Szwecji
król Danii
król Norwegii
król Grecji
elektorzy Brandenburgii
elektorzy Kolonii
elektorzy Palatynatu
hrabiowie Holandii

Założyciel

Otto I, hrabia Scheyern (zm. 1072)

Ostatni przedstawiciel

Ludwik III (król Bawarii)

Rok założenia

XI w.

Rok złożenia z funkcji

1918
Bawaria

Pochodzenie etniczne

niemieckie

Gałęzie

Linia palatyńska
Linia bawarska

cesarz Ludwik IV
Król Ruprecht z małżonką
Herb książąt Bawarii w herbarzu J. Siebmachera, 1605
Herb książąt Palatynatu na Neuburgu w herbarzu J. Siebmachera, 1605
Karol VII Albrecht

Wittelsbachowie – jedna z najstarszych dynastii niemieckich. Jej przedstawiciele panowali w krajach niemieckich: Bawarii, Palatynacie Reńskim oraz przejściowo w Brandenburgii. Trzykrotnie zdobywali tron władców Niemiec, jednak nie zdołali go utrzymać w swej rodzinie. Zasiadali także przejściowo na tronach kilku państw europejskich: Szwecji, Danii, Węgier, Czech, Holandii, Grecji. Współcześnie, od 1919 roku uznawani przez jakobitów za prawowitych królów Anglii, Szkocji i Irlandii.

Początki

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa dynastii pochodzi od zamku Wittelsbach koło Aichach w Szwabii. W 1180 roku Otto V otrzymał księstwo Bawarii (jako Otto I). Jego syn Ludwik I Bawarski w 1214 roku otrzymał także Palatynat Reński. Dynastia kilkakrotnie się dzieliła. Po raz pierwszy w 1253 roku. Młodsza linia dolnobawarska uzyskała w osobie Ottona III w latach 13051308 tron Węgier. Linia ta wygasła w 1340 roku na Janie I. Jej ziemie przejęła linia starsza, górnobawarska. Ta ostatnia linia już w drugim pokoleniu podzieliła się na kolejne dwie główne linie. Starsza przejęła dobra w Palatynacie, młodsza w Bawarii.

Linia palatyńska

[edytuj | edytuj kod]

Jej założycielem był Rudolf I, od 1294 roku hrabia-palatyn reński. Jego syn Rudolf II w 1329 roku otrzymał uprawnienia elektora Cesarstwa (Rzeszy), czyli prawo do wybierania władcy Niemiec. Ruprecht III panował jako król niemiecki w latach 14001410. Rodzina jego potomków znacznie się rozrodziła, dzieląc na kilka mniejszych linii i gałęzi.

Ze związku morganatycznego elektora Fryderyka I Zwycięskiego z Klarą Tott z Augsburga wywodzi się linia książąt Löwenstein-Wertheim.

Z linii Pfalz-Neumarkt pochodził Krzysztof III, który w latach 14401448 panował w państwach Danii, Norwegii i Szwecji, połączonych Unią Kalmarską.

Z linii elektorskiej Pfalz-Simmern pochodził Fryderyk V wybrany w 1619 roku królem Czech (tzw. król zimowy). Powstanie, jakie wówczas wybuchło przeciwko Habsburgom w Pradze (defenestracja praska), stało się początkiem wojny trzydziestoletniej. W latach 16231648 linia palatyńska utraciła czasowo godność elektorów, przekazana książętom Bawarii.

Z linii Pfalz-Zweibrücken wywodzili się królowie Szwecji w latach 16541720: od Karola X Gustawa (jego najazd na Polskę znany jest jako potop szwedzki) przez Karola XI do Karola XII (przeciwnik Augusta II Mocnego w wojnie północnej, protektor Stanisława Leszczyńskiego) i Ulryki Eleonory.

Z linii Pfalz-Birkenfeld wywodził się książę Maksymilian I, sojusznik cesarza Napoleona I. Od 1799 elektor Bawarii, w 1805 roku przyjął za zgodą cesarza Francuzów tytuł króla Bawarii. Jego wnuk Otto panował w latach 18321862 jako król Grecji. Najbardziej sławnym był jego prawnuk Ludwik II, znany jako budowniczy bajkowych zamków. Z bocznej linii książąt w Bawarii (Herzog in Bayern) wywodziła się słynna cesarzowa Elżbieta (Sisi), żona cesarza Franciszka Józefa I, a także jej imienniczka Elżbieta Gabriela, żona króla Belgów Alberta I.

Wittelsbachowie byli zdecydowanymi przeciwnikami narodowego socjalizmu, za co więziono ich w obozach koncentracyjnych[potrzebny przypis]. Od 1996 roku spadkobiercą tytułu króla Bawarii jest książę Franciszek von Bayern (ur. 1933 r.). Przez współczesnych jakobitów uznawany także za króla Anglii, Szkocji i Irlandii.

Linia bawarska

[edytuj | edytuj kod]

Jej założycielem był Ludwik IV, od 1314 roku król niemiecki, a od 1328 roku cesarz. Jego potomkowie rządzili w Brandenburgii w latach 13201373 oraz w Holandii w latach 13541432. Najważniejsze były jednak posiadłości w Bawarii.

W XV wieku doszło do rozbicia dzielnicowego Bawarii i rozrodzenia dynastii. Zjednoczenia wszystkich rozbitych księstw dokonał książę Monachium Albrecht IV Mądry. Od 1583 roku do 1761 roku młodsi przedstawiciele książąt bawarskich zasiadali na tronie arcybiskupów i elektorów Kolonii.

W czasie wojny trzydziestoletniej, w 1623 roku książę Maksymilian otrzymał odebraną kuzynom z Palatynatu godność elektora Cesarstwa. Po kończącym wojnę traktacie westfalskim 1648 godność elektora przysługiwała obydwu liniom dynastii: bawarskiej i palatyńskiej.

Po wygaśnięciu głównej linii dynastii Habsburgów (1740 rok), na podstawie układów jeszcze z czasów średniowiecza Wittelsbachowie bawarscy zgłosili pretensje do dziedzictwa po nich. Ostatecznie uzyskali chwilowo w latach 17421745 tylko tron cesarski w osobie Karola VII Albrechta (po kądzieli wnuk polskiego króla Jana III Sobieskiego). Na jego synu Maksymilianie III zmarłym w 1777 roku wygasła linia bawarska Wittelsbachów. Jej spadkobiercami zostali Wittelsbachowie z linii palatyńskiej.

Linie naturalne i morganatyczne

[edytuj | edytuj kod]

Z potomków naturalnych wywodzi się:

  • rodzina hrabiów von Holnstein aus Bayern. Założycielem był Franciszek Ludwik (17231780) syn naturalny cesarza Karola VII ze związku z baronówną Zofią von Ingenheim. Rodzina ta wygasła w linii męskiej wraz ze śmiercią hr. Ludwika w 1966 r.

Genealogia hrabiów von Holnstein aus Bayern na M. Marek, Genealogy.Eu

Z potomków małżeństw morganatycznych wywodzi się:

Genealogia rodziny von Löwenstein-Wertheim na M. Marek, Genealogy.Eu

Genealogia

[edytuj | edytuj kod]

Linia bawarska

[edytuj | edytuj kod]
 
 
 
 
 
 
 
 
Otto I
11171183
książę Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwik I
11741231
książę Bawarii i Palatynatu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Otton II
12061253
książę Bawarii i Palatynatu
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Bela IV
12061270
król Węgier
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwik II Bawarski
12291294
książę Górnej Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Henryk XIII
12351290
książę Dolnej Bawarii
 
Elżbieta Arpadówna
12361271
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Rudolf I Wittelsbach
12741319
książę Górnej Bawarii
 
Beatrycze
12921322
 
Ludwik IV
12821347
cesarz
 
Małgorzata II
13111356
hrabina Hainaut i Holandii
 
 
 
 
 
Otto III
12611312
król Węgier
 
Ludwik III
12691296
książę Dolnej Bawarii
 
Stefan I
12711310

książę Dolnej Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Henryk XV
13121333
książę Dolnej Bawarii
 
 
 
 
 
Henryk XIV
13051339
książę Dolnej Bawarii
 
Otto IV
13071334
książę Dolnej Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwik V
13151361
margrabia Brandenburgii
 
Stefan II
13191375
książę Bawarii-Landshut
 
 
 
 
 
Ludwik VI
13281365
elektor Brandenburgii
 
Wilhelm I
13301389
książę Bawarii-Straubing
 
Albrecht I
13361404
książę Bawarii-Straubing
 
Otto V
13461379
elektor Brandenburgii
 
Anna
13261361
 
Jan I
zm. 1340
książę Dolnej Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Meinhard III
13441363
hrabia Tyrolu
 
Stefan III
13371413
książę Bawarii-Landshut
 
Fryderyk
13391393
książę Bawarii-Landshut
 
Jan II
13411397
książę Bawarii-Landshut
 
 
 
 
 
Wilhelm II
13651417
hrabia Hainaut i Holandii
 
Albert II
13681397
hrabia Hainaut i Holandii
 
Jan III
13731425
książę Bawarii-Straubing
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwik VII
13681447
książę Bawarii-Ingolstadt
 
Henryk XVI
13861450
książę Bawarii-Landshut
 
Ernest
13731438
książę Bawarii-Monachium
 
Wilhelm III
13751435
książę Bawarii-Monachium
 
Jakobina
14011436
hrabina Hainaut i Holandii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ludwik VIII
14031445
książę Bawarii-Ingolstadt
 
Ludwik IX
14171479
książę Bawarii-Landshut
 
Albrecht III
14011460
książę Bawarii-Monachium
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Filip
14481508
elektor Palatynatu Reńskiego
 
Jerzy
14551503
książę Bawarii-Landshut
 
Jan IV
14371463
książę Bawarii-Monachium
 
Zygmunt
14391501
książę Bawarii-Monachium
 
Albrecht IV
14471508
książę Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ruppert
14811504
książę Palatynatu
 
Elżbieta
14781504
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wilhelm IV
14931550
książę Bawarii
 
Ludwik X
14951545
książę Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Otto Henryk
15021559
książę Palatynatu-Neuburg
 
Zuzanna
15021543
 
 
 
 
 
 
 
Albrecht V
15281579
książę Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Wilhelm V
15481626
książę Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Maksymilian I
15731651
książę Bawarii
 
Magdalena
15871628
 
Wolfgang Wilhelm
15781653
książę Palatynatu-Neuburg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ferdynand Maria
16361679
elektor Bawarii
 
 
 
Filip Wilhelm
1615690
książę Palatynatu-Neuburg
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Maksymilian II
16621726
elektor Bawarii
 
Józef Klemens
16711723
arcybiskup Kolonii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Józef Ferdynand
16921699
książę Asturii
 
Karol VII
16971745
cesarz
 
Klemens August
17001761
elektor Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Maksymilian III
17271777
elektor Bawarii
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]