Przejdź do zawartości

Pallad

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pallad
rod ← pallad → srebro
Wygląd
srebrzysty
Pallad
Widmo emisyjne palladu
Widmo emisyjne palladu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

pallad, Pd, 46
(łac. palladium)

Grupa, okres, blok

10 (VIIIB), 5, d

Stopień utlenienia

0, I, II, IV

Właściwości metaliczne

metal przejściowy

Właściwości tlenków

średnio zasadowe

Masa atomowa

106,42 ± 0,01[a][3]

Stan skupienia

stały

Gęstość

12023 kg/m³

Temperatura topnienia

1554,8 °C[1]

Temperatura wrzenia

2963 °C[1]

Numer CAS

7440-05-3

PubChem

23938

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Pallad (Pd, łac. palladium) – pierwiastek chemiczny z grupy niklowców w układzie okresowym, należący do triady platynowców lekkich.

Występowanie

[edytuj | edytuj kod]

Pallad występuje w skorupie ziemskiej w ilości 150 ppb[4] głównie jako zanieczyszczenie rud miedzi i cynku. Posiada 25 znanych izotopów z przedziału mas 96–116, z czego trwałe są izotopy 102Pd, 104Pd, 105Pd, 106Pd, 108Pd i 110Pd, tworzące naturalny skład izotopowy tego pierwiastka.

Odkrycie i nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Został odkryty w 1803 roku przez Williama Hyde'a Wollastona w Londynie. Nazwa pochodzi od greckiej bogini Pallas, czyli Ateny, i została nadana w związku z niedawnym (1802) odkryciem planetoidy Pallas[5]. Jako pierwszy polską nazwę pallad zaproponował Filip Walter.

Właściwości

[edytuj | edytuj kod]

W stanie podstawowym ma on nietypową konfigurację elektronową – jako jedyny pierwiastek z 5 okresu nie posiada elektronów na 5 powłoce elektronowej, ze względu na podwójną promocję.

W postaci czystej jest to lśniący, srebrzystoszary metal, kowalny i ciągliwy. Swoim wyglądem do złudzenia przypomina platynę[6]. Nie reaguje z wodą i powietrzem. Roztwarza się w silnych kwasach i zasadach. Silnie absorbuje gazowy wodór, w stosunku objętościowym 1:850[7]. Z tego względu jest stosowany jako tzw. gąbka wodorowa. Właściwość ta miała także kluczową rolę w eksperymencie Ponsa–Fleischmanna w roku 1989. Wodór zaabsorbowany w palladzie jest w postaci atomowej, a nie cząsteczkowej[7]. Zjawisko absorpcji gazów znajduje wykorzystanie w katalizatorach spalin pojazdów z silnikami benzynowymi, a także hybrydowymi[6].

W roku 1939 pallad został uznany za metal szlachetny[6].

Nie ma istotnego znaczenia biologicznego.

Zastosowanie

[edytuj | edytuj kod]

Większość wydobywanego na świecie palladu pochłania przemysł samochodowy, który wykorzystuje ten metal do produkcji katalizatorów[8]. Oprócz tego palladu używa się w przemyśle elektrotechnicznym i elektronicznym do produkcji paneli fotowoltaicznych, układów scalonych i elektrod[9].

Od lat 30. XX w. pallad znajduje zastosowanie w jubilerstwie jako surowiec do wyrobu biżuterii. Był też wykorzystywany do wytwarzania białego złota[10].

Pallad traktowany jest także jako metal inwestycyjny, z którego wybija się monety bulionowe oraz sztabki[11]. Palladowi nadany został międzynarodowy kod walutowy ISO 4217 – XPD[12].

Związki

[edytuj | edytuj kod]

Tworzy związki na stopniach utlenienia 0, I, II i IV, wśród nich liczne związki kompleksowe, m.in. tetrakis(trifenylofosfina)pallad(0)(inne języki), [Pd(PPh3)4][13], często stosowany jako katalizator różnych reakcji sprzęgania[14].

  1. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-25, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  2. Palladium (nr 203939) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  3. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  4. palladium, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
  5. Mark Winter: Palladium. WebElements. [dostęp 2013-03-03].
  6. a b c Roman Cieciuch, Czym jest pallad? [online]
  7. a b Adam Bielański: Podstawy chemii nieorganicznej. Wyd. 5. Warszawa: PWN, 2002, s. 951. ISBN 83-01-13654-5.
  8. Pallad – najdroższy metal szlachetny. mennicaeuropejska.pl. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
  9. Zastosowanie palladu – gdzie wykorzystuje się ten metal szlachetny?. ascoin.pl. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
  10. Pallad – kompendium wiedzy o palladzie. sklepjubilerski.com. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
  11. Michał Żuławiński: Inwestowanie w złoto, srebro i inne metale szlachetne – Poradnik. sii.org.pl, 09.04.2024. [dostęp 2024-05-15]. (pol.).
  12. XPD ISO 4217. exchangerate.com. [dostęp 2024-05-15]. (ang.).
  13. Adam Bielański, Podstawy chemii nieorganicznej, wyd. 5, Warszawa: PWN, 2002, s. 952–957, ISBN 83-01-13654-5.
  14. Tetrakis(triphenylphosphine)palladium, [w:] PubChem [online], United States National Library of Medicine, CID: 11979704 [dostęp 2024-04-03] (ang.).