جزیر

جزیر جزیرا بۆتان
ناڤچە
جزرە
جزیر جزیر
کۆۆردینات: 37°18′بک 42°12′ره
وەلات	باکورێ کوردستانێ
دەولەت	ترکیە
حەژمارا باژارۆکان	3 باژارۆک
حەژمارا تاخان	12 تاخ
حەژمارا گوندان	43 گوند
حەژمارا مەزرایان	3 مەزرا
قادا رووەردێ
• گشتی	468 کم2 (181 سق م)
نفووس
• سەرباژار	155.757
کۆدا پۆستایێ	73200
کۆدا تەلەفۆنێ	(+90) 486
بگوهێرە

جزیر (1928: جزره‌ جزرە، 1946: جزرە، ب ترکی: جزرە)، ناڤچەیەکە ب سەر باژارێ شرنەخێ جە یە کو ب ناڤێ جزیرا بۆتان ژی تێ ناسکرن. وەکە "باژەرێ نەبی نوه" ژی هاتیە ناسکرن. ب نسێبینێ رە باژەرێ هەری مەزن کو چاندا شاهماران تێدە بجه بوویە. جزیرا بۆتان خوەدیێ دیرۆکەکە کو پر دەمدرێژئە .ئا ڤابوونا وێ تا دەما سوومەریانئوو بەری وێ دەمێ دچێ. ژ هووریئوو میتانییان رە ناڤەندەتیتی کر.

ژ وێ دەمە وان پێدەئێ دی کو باشوور رۆژاڤایێ کوردستانێ ژ د ناڤ دە وەکە هەرێمە بۆتانێ هاتە بناڤکرن. سینۆرێ وێ دەمەکێ رها ژ کریە ناڤ خوە دە.ئە ڤ، د دەمە هووریئوو میتانیان دە بوو. پشترە ژ ولۆ بەردەوام کر.ئە ڤ باژارێ کوردستانێ، د جڤاکبوونئوو پێشکەتنا کوردستانێ دە خوەدیێ وەینەکە پر مەزنئوو گرینگئە .

گەلهەئوو دەمۆکرافی، ناڤەندا جزیرە، 153.142 تەواهیا باژارئوو گۆند کورد ن

دیرۆک

دبێژن جزیرە ژئا لیێ پێخەمبەر نووه ڤە هاتیەئا ڤاکرن هەروەسائوو ل گۆر دیرۆکا ئیسلامێ تێ گۆتن کو باژارێ دوەمین یێ کو هاتیەئا ڤاکرن پشتی تۆفانێ باژارێ جزیرێ بوو، دیسا ل گۆر ڤەکۆلەرا د بێژن کو گۆرا پێخەمبەر نووه د جزیرێ دە یە ژ بەر کو سۆرهێن جزیرێ وەکی گەمیەکی هاتنە دانان. چاندا پێخەمبەر نووه ل ور بجهئە . حەر وها هەرێمە کو چاندا شاهماران تێدەئوو ل دۆرە وێ مازن پێشکەت یە.

د دەربارێ دیرۆکا مەزۆپۆتامیا پرتووکا هەری کەڤن یا حەرۆدۆتە، دیسا پرتووکا ب ناڤێ "ڤەژینا دەههەزاران". حەروسا د هەم پرتووکێنئۆ لی دە بەهسا مەزۆپۆتامیا تێ کرن. ل گۆرا ڤەکۆلینان ژی تێ گۆتن کو جزیرە باژارێ هەری کەڤنارئە .

ل گۆرائۆ لان هاتیە گۆتن کو پشتی ئادەمئوو حەوا تۆفانا هەری مەزن هاتیە ژیان کرن تۆفانا پێخمبەر نووه بوویە، ژ بەر کو پشتی ڤێ تۆفانێ مرۆڤ نەمان ل سەر روویێ زەمینێ، تەنێ ب هزرەتێ نووه رە هەشتئا ن کو هەشتێ رزگار بوونە ژ ڤێ تۆفانێ،ئە و ژی ژ بەر کو د گەمیا هزرەتێ نووه دە بوون،ئوو یا هەری راست ژی هزرەتە نووهئە و رزگار کرنە. دەما کو مرۆڤ د بێژە تۆفان تێ واتەیا کو گەمیا نووه یەکئوو ل دیرۆکێ تەکەس کریە کو ل سەرێ چیایێ جودی راوەستیا یە تێ ناسکرنئوو ژ لەوما ژی چیایێ جودی وەکە چیایێ زێدەبوونا هژمارا مرۆڤان ژ نوو ڤە تێ ناسکرن.

ل گۆرا ئابدولا یاشین، جزیرە دووەمین باژارێ کو ل مەزۆپۆتامیا هاتیەئا ڤا کرن. ئالفرەد فلۆبل یێ کو خەلکێ پوەرتۆ رجۆیێ بوو، د سالا 1953-1954ئوو دئە نجاما ڤەکۆلینا خوە یا کو ل تەپێ رەش کری، تابلۆیەک دیتئوو ل سەر ڤی تابلۆیی نەخشەیا جزیرێ یا وێ هەیامێ هات بوو نەقش کرن، د نیڤێ نەخشێ دە رۆژەک هەبووئوو د بن دە وێنەیێ دو شێران، روویێ هەر دو شێران ل هەڤ بووئوو ل سەر نڤیسێن بزماری هەبوونئوو ل گۆر ڤەکۆلینا پسپۆرێن نڤیسا بزماری هاتە گۆتن کو: ناڤێ جزیرێ یێ وێ دەمێ گەرزو باکارت بووئوو هژمارا خەلکێ وێ 1.850.000 بوو.

دیسائوو 4000 سال بەری زاینێئوو د دەما گۆتیان دە ژی ژ جزیرێ رە دگۆتن. گەرزو باکارتدائوو ئە ڤ ناڤە ژئا لیێ دیرۆکناسان ڤە هاتیە تەکەس کرن، ل ملەکی دنئوو ل گۆر دیرۆکناسێ مەزنئی بنئا لەسیر د بێژە کو د قۆناخا پەرسیان دە ژی ژ جزیرێ رە د گۆتن گازارتائوو بازیبدا.

د قۆنخا ەباسیان دە جزیرە گەلەک سۆد گهنداەئە باسیانئوو ب تایبەت میرێ وێ دەمێ کو هاکمێ جزیرێ بوو، میر ئابدلەزیزئی زافەدین کو وی ژی ناڤ لێ کر جەزیرەت بنئۆ مەر.

د سالا 1956 پەیکەرەک ل جزرێ هاتە دیتنئوو گۆتنئە ڤ پەیکەرە پەیکەرێ بۆدا یە،ئە ڤ پەیکەرێ کو هاتە دیتن ژ هەلا قاچاخچیا ڤە هات بو دیتنئوو وان ژیئە و پەیکەر فرۆتن.

لێ ل گۆرئا بدولا یاشینئە و پەیکەرێ کو بربوونەئا مەریکا، ل سەر بگهێ کو پەیکەرێ بۆدایە تەکەس کر کوئە و هەیکەل نە یێ بۆدایەهەر وسا پشترە ل سەر ڤی هەیکەلێ کو نها د مۆزەخانا کلاسیکێن جیهانێ دە دمینە هاتیە نڤیساندن" پەیکەرێ سەرۆکەکی نە ناس یێ مەزۆپۆتامیا". ل ملەکی دنئوو پشتی کو سچۆمۆکلە یێ ڤەکۆلەر کەڤرێ ڤی پەیکەری د سالا 1975 کەڤرێن ڤی پەیکەری خسنە د بن نەکۆلینێئوو ب ریا کەربوونێ ژیێ ڤی پەیکەرێ دەرخستیەئوو د دۆماهیێ دە گۆتیە کو ژیێ ڤی کەڤری د ڤەگەر 45 سال بەری زاینێ.

پشترەئوو دەما کو جزرە وەکو باژار پێش کەتیەئێ دی ب ناڤێ جزرا بۆتان هاتیە ناسکرن، واتە وارێ بۆتانیان. ب بەلاڤبوونائی سلامێ ژ د جزرێ دەئێ دی نەزی 360 مزگەفت هاتنەئا ڤا کرنئوو د دەما مە یا نها دە دو دبستانێن مەزن، سێ منارێن بلندئوو د پر مانەئوو تێنە دیتن. حەر وسا سۆرئوو کەلهێن کەڤن کو هینا جوانیا خوە د پارێزنئوو وەکە جهێن زڤستانا لەشگەر ب کار تینن ل بەر چاڤانەئوو راوەستیانە. حەر وسائوو تشتا کو هەتا نها مایەئوو ناڤێ وان ل سەر زمانێ هەر کوردەکیەئوو مەزارێن وان ل جزیرا بۆتانێ مەزارا مەمئوو زینئە ئوو بەکۆیێئا وان دمینن. ل ملەکی دن باژارێ جەزیرێ باژارەکی چاندی یەئوو ژ ناڤا وێ چاندا کوردی دەرکەتیەئوو بەلاڤ بوویەئوو هەتا رۆژا مەیائی رۆ هاتیەئوو هەر وەختی سرووشتا جزیرێئوو باژارێ جزیرێ بوویە کانیا هەلبەستا کوردیئوو هەلبەستڤانێ کورد یێئا ڤدارئوو مەزن کو هەتا نها کورد ل سەر رێچا هەلبەستا وی دچنئوو گەلەک مفا ژێ گرتنە د وارێ وێژەئوو هەلبەستێ دە مەلایێ جزیری یە کو هەلبەستڤانێ هەری ناڤدارئێ کوردئە .

بوویەرێن 4-12ێئی لۆنا 2015ان ل جزیرێ

د 4ێئی لۆنا 2015ان دە ل جزیرا بۆتان قەدەخەیا دەرکەتنا کۆلانان هاتە راگهاندن. ژ ڤێ رۆژێ ڤە خەلکێ سیڤیلئێ جزیرێ راستیئێ ریشێن هێزێن لەشکەری یێن دەولەتا ترکی تێئوو د ڤانئێ ریشان دە گەلەک سیڤیلێن باژێر ژیانا خوە ژ دەست دا.

قوربانێن سیڤیلئێ ن کو دئێ ریشێن دەولەتا ترکی دە ژیانا خوە ژ دەست دانە

• 5ێئی لۆنێ: موهاممەد تاهر یارامıش، بچووکەکی 35 رۆژی
• 7ێئی لۆنێ: سات چاğداڤول، خۆرتەکی 19 سالی
• 7ێئی لۆنێ:ئۆ سمان چاğلı، خۆرتەکی 18 سالی
• 7ێئی لۆنێ: جەمیلە چاğıرگا، کەچەکە 13 سالی
• 8ێئی لۆنێ: Iبراهم چچەک، کالەکی 80 سالی
• 8ێئی لۆنێ: مەریەم سüمە، ژنەکە 53 سالی
• 10ێئی لۆنێ: سەلمانئا ğار، زارۆکەکی 10 سالی
• 11ێئی لۆنێ: بüنیامن İرج، خۆرتەکی 14 سالی
• 11ێئی لۆنێ: مەهمەتئە ردۆğان، مرۆڤەکی 75 سالی

ئەردنیگاری

جزیر

ئەردنیگارئوو سینۆرێن باژێر

ل رۆژهلات ب سلۆپی ڤە، ل باکور ب گوندک ڤە، ل باشوور ب دێرکێ ڤە ل رۆژاڤا ژی ب حەزەخێ ڤە تێ گرێدان.

حلبژارتنێن جزیر

29'ێئا دارێ 2009 حلبژارتنە جڤاکا گشتی یا پارێزگەه;

سال	پارت
دتپ	%79.02
ئاکپ	%8.9

29'ێئا دارێ 2009 حلبژارتنە شارەداری;

سال	پارت
دتپ	% 79.08
ئاکپ	% 7.98

30'ێئا دارێ 2014 حلبژارتنە شارەداری;

سال	پارت
بدپ	%82.8
ئاکپ	%6.23
حÜدئاپئار	4.02

گوندێن جزیرێ

لیستەیا گوندێن ناڤچەیا جزیرێ (1928-2009)

بنێرن: گوندێن ناڤچەیا جزیرێ

• ئاینشەش
• باسیسک
• باتل
• بازفت
• بەهمۆر
• بلندا دارێ
• برکێ
• جنبر
• دەرباجیا
• دمبلیا
• ئەمەرین
• ئەرنەبات
• فێریسی
• گژال
• گرێگەور
• گۆزەک
• حەبلەر
• حەرباق
• حۆسەر
• کاڤلبەکران
• میسیری
• مزگەفتۆک
• نێهرب
• رۆبار
• سەردەهل
• سێردەهلێ
• سرسرک
• ستەورک
• شاخ
• تلەهفەرک
• زەرێ زەرێ
• زێوک

مەلایێ جزیری

مەلایێ جزری ناڤێ وی شێخئە همەدئە ، هەم ژی ب نازناڤێ نیشانی د هن هەلبەستێن خوە دە دیار کریە. ب واتەیا (نیشان)ئا نگۆئە و وەک مەرتال بوو ژ تیرێنئە ڤینئوو هەزکرنێ رە. ناڤێ باڤێ وی 'شەخ مهەمەد'ئە ب کۆکا خوە ژ هۆزا بەختیانئە د هەرێما بۆتان دە.

جهێن دیرۆکی

کەلهەیا جزیرا بۆتان د سالا 1908'ان دە.

برجا بەلەک

رۆبارێ دیجلەیێ

• گوندێ شاخێ
• کەلا جزیرێ
• مەدرەسەیا سۆر
• مزگەفتا نووه پێخەمبەر
• مزگەفتا مەزن
• سوورهێن جزیرێ
• خربەیێن فنکێ
• مەزەلا مەمئوو زین
• مەزەلێ نەبی نووه
• چیایێ جوودی

جهێن ناڤدارئێ ن جزیرێ

• مالائوو سفێ کاتب
• قەسرا مەهمەتئا خا
• مالائە نساریا
• کاهنیا ستیا نەفس
• پرا جوودەیت
• ئاشێن جوودەیت
• پرا بافد-یافەس
• پرا باقارتا
• خرەباژارێ مزگەفتۆگێ
• خراباژارێ کێرە

ناڤدارێن باژێر

• ئەل جزیرییێ کورد
• مەلایێ جزیری
• بەدرخانێئە ڤدالخان (بەدرخان بەگ)
• میرئا زیزان
• شێخێ بێ سەری
• مەمئوو زین
• ئابدوسامەت یگت

دەنگبێژێن جزیرێ

• مهەمەدئا رف جزراوی، تربا وی ل دوهۆکێ یە.
• حەسەنێ جزیری،ل زاخۆ هاتیە ڤەرشارتن.
• سە'دێ حەمۆ
• ئاشıک سەلمێ جزر
• فادلێ جزیری
• نەسم جزر
• ئەڤدلەزیزێ جزیری
• مەریەم خان
• ئەرکانئە مەرینی
• ئابدوئا لانە جزر
• مەسوت جزر
• جەملە تەهلۆ
• سەیتئو ğıر
• تاپıکی İسıف
• کۆپرا جوڤان
• کادویە حلەج
• باباجک
• سەرفıراز چەکدار
• شەریفێ فرامەز
• ئەسکەر جزیری
• دیندار جزیری

گرێدانێن دەرڤە

 ل وکمەدا جۆممۆنس مەدیایێن د وارێ جزیر دە هەنە.

• http://www.nufusu.com/ilce/cizre_sirnak-nufusu
• http://secim.iha.com.tr/Bolgeler.aspx?il=0&ilce=0&belde=0&parti=0&skod=1064&stip=7&s=29%20Mart%202009%20Belediye%20Se%C3%A7imi ^{گرێدانائا رشیڤێ 2014-11-10 ل سەر وایباجک ماجهنە}