Kontent qismiga oʻtish

Sarayevo

Ishoratlarni tahrirla
Koordinatalari: 43°51′23″N 18°24′47″E / 43.85639°N 18.41306°E / 43.85639; 18.41306
Vikipediya, erkin ensiklopediya
Sarayevo

bosn. Grad Sarajevo
shahar
{{{rasmiy_nomi}}}ning bayrogʻi
Bayroq
{{{rasmiy_nomi}}}ning rasmiy gerbi
Gerb
43°51′23″N 18°24′47″E / 43.85639°N 18.41306°E / 43.85639; 18.41306
Mamlakat Bosniya va Gersegovina
{{{mintaqa_turi}}} Bolqon
Hukumat
 • Mer Benyamina Karich[1]
Asos solingan 1461-yil
Avvalgi nomlari "Yevropa Quddusi"[2] "Bolqondagi Quddus",[3] "Šeher, Rajvosa"[4]
Maydon 141.5 km2 (54.6 kv mi)
Aholisi
 (2013)
 275,524
Etnoxoronim sarayevalik
Vaqt mintaqasi UTC+1, yozda UTC+2
Telefon kodi +387 33
Pochta indeks(lar)i 71000
Sarayevo xaritada
Sarayevo
Sarayevo

Sarayevo (bosn. Sarajevo /ˌsærəˈjeɪvoʊ/ SARR-ə-YAY-voh) — Bosniya va Gersegovina poytaxti[5] va eng yirik shahri, aholisi 275,25 kishi. uning maʼmuriy chegaralari doirasida.[6][7] Sarayevo metropolitan hududi, jumladan, Sarayevo kantoni, Sharqiy Sarayevo va yaqin atrofdagi munitsipalitetlarda 555 210 kishi istiqomat qiladi.[7] Bosniyaning katta Sarayevo vodiysida joylashgan boʻlib, u Dinar Alp togʻlari bilan oʻralgan va uning markazida Miljacka daryosi boʻyida joylashgan. Bolqon yarim oroli, janubiy Yevropa mintaqasi.

Sarayevo Bosniya va Gertsegovinaning siyosiy, moliyaviy, ijtimoiy va madaniy markazi hamda Bolqon yarim orolining taniqli madaniyat markazi boʻlib, koʻngilochar, ommaviy axborot vositalari, moda va sanʼat sohalarida mintaqa boʻylab taʼsir koʻrsatadi.[8][9] Diniy va madaniy xilma-xillikning uzoq tarixi tufayli Saraevo baʼzan „Yevropa Quddus“[3] yoki „Bolqon Quddus“[10] deb ataladi. Bu bir mahallada masjid, katolik cherkovi, pravoslav cherkovi va sinagogaga ega boʻlgan bir necha yirik Yevropa shaharlaridan biridir.[3][10]

Bu hududdagi aholi punktlari tarixdan oldingi davrlarga borib taqalsa-da, zamonaviy shahar 15-asrda Usmonlilar qalʼasi sifatida paydo boʻlgan.[11] Sarayevo oʻz tarixi davomida bir necha bor xalqaro eʼtiborni oʻziga tortgan. 1885-yilda Sarayevo Yevropadagi birinchi shahar va dunyodagi ikkinchi shahar boʻlib, San-Fransiskodan keyin shahar boʻylab toʻliq vaqtli elektr tramvay tarmogʻiga ega boʻldi.[12] 1914-yilda bu mahalliy yosh bosniyalik faol Gavrilo Prinsip tomonidan archduke Frans Ferdinandning oʻldirilishi joyi boʻldi, bu Birinchi jahon urushini qoʻzgʻatdi, bu esa Bosniyadagi Avstriya-Vengriya hukmronligini ham tugatdi va Yugoslaviya Qirolligining yaratilishiga olib keldi. Keyinchalik, Ikkinchi Jahon urushidan keyin, Ikkinchi Yugoslaviya tarkibida Bosniya va Gertsegovina Sotsialistik Respublikasining tashkil etilishi oʻsha paytdagi taʼsis respublikasining poytaxti Sarayevoning keng tarqalishiga olib keldi, bu 1984-yilgi Qishki Olimpiya oʻyinlariga mezbonlik qilish bilan yakunlandi va gullab-yashnagan davrni belgiladi. shahar uchun. Biroq, Yugoslaviya urushlari boshlanganidan soʻng, 1992-yil aprelidan 1996-yil fevraligacha boʻlgan 1425 kun davomida shahar Bosniya urushi va Yugoslaviya parchalanishi davrida zamonaviy urushlar tarixidagi eng uzoq poytaxt qamalini boshidan kechirdi.[13]

Saraevo urushdan keyingi rekonstruksiya qilinmoqda va Bosniya va Gertsegovinadagi eng tez rivojlanayotgan shahardir.[14] Lonely Planet sayyohlik qoʻllanmalari turkumi Sarayevoni dunyodagi 43-eng yaxshi shahar deb atadi[15] va 2009-yil dekabrida Sarayevo 2010-yilda tashrif buyurish uchun eng yaxshi oʻnta shahardan biri sifatida qayd etilgan.[16] 2011-yilda Sarayevo 2014-yilgi Yevropa madaniyat poytaxti boʻlishga nomzod boʻlgan va 2019-yilda Yevropa yoshlar olimpiadasi festivaliga mezbonlik qilgan.[17][18] 2019-yil oktabr oyida Sarayevo madaniyatni rivojlanish strategiyalari markaziga qoʻygani uchun YuNESKOning ijodiy shahri sifatida belgilandi[19][20] va dunyodagi oʻn sakkizta kino shaharlaridan biri hisoblanadi.

Etimologiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sarayevo nomi turkcha: saray soʻzidan olingan boʻlib, „qasr“, „qarorgoh“ maʼnolarini (forscha: سرای) anglatgan. Slavyan tillarida „evo“ qoʻshimchasi qoʻshilishi egalik otini koʻrsatishi mumkin va shu bilan Sarayevo nomi „saroy shahri“ degan maʼnoni bildiradi.

Yana bir nazariyaga koʻra, u 1455-yilga mansub ilk yozilmalarda turkcha: saray ovasi termini ishlatilgan boʻlib, u „saroy atrofidagi tekisliklar“ yoki oddiy „saroy tekisliklari“ degan maʼnoni anglatadi.[21]

Biroq Abdullah Skaljić oʻzining „Turk tilidan olingan soʻzlar lugʻati“ asarida evo oxiri turkcha ovadan koʻra, joy nomlarini bildirishda ishlatiladigan keng tarqalgan slavyan tilidagi evo qoʻshimchasidan kelib chiqqanligini taʼkidlaydi.[22] Sarayevo nomi birinchi marta 1507-yilda Firuz Bey tomonidan yozilgan maktubda tilga olingan.[24] 400 yillik Usmonlilar hukmronligi davridagi rasmiy nomi Saraybosna („Bosniya saroyi“) boʻlib, shaharning zamonaviy turkchadagi nomi saqlanib qolgan.

Jugʻrofiyasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Sarayevo uchburchak shaklidagi Bosniya va Gersegovina geometrik markaziga yaqin va Bosniya tarixiy hududida joylashgandir. U dengiz sathidan 518 metr (1,699 fut) balandlikda, „Saraevo vodiysida“, Dinor Alp togʻlarida joylashgan.[23] Vodiyning oʻzi bir vaqtlar keng yashil maydonni tashkil etgan, ammo Ikkinchi Jahon urushidan keyingi davrda shaharning kengayishi va rivojlanishiga  oʻz oʻrnini boʻshatib bergan. Shahar zich oʻrmonli tepaliklar va beshta asosiy togʻlar bilan oʻralgan. Atrofdagi choʻqqilarning eng balandi - Treskavitsa - 2088 metr (6,850 fut), Byelashnitsa togʻidan-2,067 metr (6,781 fut), Yahorina - 1,913 metr (6,276 fut), Trebevich - 1,627 metr (5,338,2 fut) Igman eng qisqasi. Oxirgi toʻrttasi 1984-yilda shaharda boʻlib oʻtgan Qishki Olimpiya oʻyinlariga mezbonlik qilgan Sarayevoning Olimpiya togʻlari sifatida ham tanilgan. Shaharning oʻzi tepalikli yerlarning teng ulushiga ega, buni koʻplab tik qiya koʻchalar va togʻ yonbagʻirlarida joylashgan turar-joylar tasdiqlaydi.

Milyaska daryosi shaharning asosiy geografik xususiyatlaridan biridir. U shahar boʻylab sharqdan Sarayevo markazi orqali shaharning gʻarbiy qismiga oqib oʻtadi va u yerda Bosna daryosi bilan uchrashadi. Miljacka daryosi „Sarayevo daryosi“ boʻlib, uning manbai (Vrelo Miljacke) Pale[24] shahridan 2 kilometr (1,2 milya) janubda, Yahorina togʻi etagida, Sarayevo markazidan bir necha kilometr sharqda. Bosnaning manbasi, Ilidza (Gʻarbiy Sarayevo) yaqinidagi Vrelo Bosne yana bir diqqatga sazovor tabiiy yodgorlik boʻlib, sarayevliklar va boshqa sayyohlar uchun mashhur joy hisoblanadi. Koshevski Potok kabi bir qancha kichik daryolar va daryolar ham shahar va uning atrofidan oqib oʻtadi.

Maʼmuriy boʻlinishi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
mashhur Sariq Bastion tomosha maydonchasidan Sarayevani koʻrinishi

Sarayevo janubi-sharqiy Yevropadagi Bosniya va Gertsegovinaning uchburchak shaklining markaziga yaqin joylashgan. Sarayevo shahri toʻrtta munitsipalitetdan (yoki „bosniya va xorvatcha: općina, serbcha: opština“) iborat:

  • Sentar (markaz),
  • Novi Grad (Yangi shahar),
  • Novo Sarayevo (Yangi Sarayevo)
  • Stari Grad (eski shahar).

Sarayevo metropolitan hududi (Katta Sarayevo hududi) va unga qoʻshni Ilidza, Hadjichi, Vogošća va Ilijash munitsipalitetlarini oʻz ichiga oladi.

Urushdan keyin 1990-yillarda va Deyton tomonidan oʻrnatilgan mamlakatning maʼmuriy boʻlinishidan keyin Metropolitan hududi qisqartirildi, bir nechta munitsipalitetlar yangi tan olingan Bosniya va Gersegovina Federatsiyasi (FBiH) va Serb Respublikasi (RS) chegarasida boʻlinib, birgalikda Serb Respublikasidagi Istočno Sarayevo shahrini tashkil etuvchi yangi munitsipalitetlar: Istočna Ilidza, Istočno Novo Sarayevo, Istočni Stari Grad, Lukavitsa, Pale (RS-boʻlimi) va Trnovo (RS-boʻlimi), Sokolac munitsipaliteti (anʼanaviy ravishda Sarayevo hududining bir qismi boʻlmagan va boʻlinmagan) bir nechta munitsipalitetlarni yaratdi.

Shahar 1041,5 kvadrat kilometr (402,1 kvadrat milya) maydoniga ega. Veliki parki (Buyuk park) Sarayevo markazidagi eng katta yashil hududdir boʻlib, Titova, Koshevo, Djidjikovac, Tina Ujevića va Trampina koʻchalari oʻrtasida joylashgan va pastki qismida Sarayevo bolalariga bagʻishlangan yodgorlik joylashgan.

Iqlimi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Sarayevodagi-Velikiy Parkda kuz.

Sarayevo iqlimi 0 °C yoki-3 °C gacha izotermlaridan foydalanishga bogʻliq holda yoki nam kontinental (Köppen iqlim tasnifi: Dfb) yoki okeanik iqlim (Köppen iqlim tasnifi: Cfb) hisoblanadi. Saraevoning iqlimi toʻrt faslni namoyish etadi va Cfb va Dfb iqlimi uchun xos boʻlgan bir xil tarqalgan yogʻingarchilik. Adriatik dengizining yaqinligi Sarayevoning iqlimini biroz moʻtadil qiladi, ammo shaharning janubidagi togʻlar bu dengiz taʼsirini sezilarli darajada kamaytiradi.[25] Yillik oʻrtacha harorat 10 °C (50 °F), yanvar (oʻrtacha-0,5 °C (31,1 °F)) yilning eng sovuq oyi va iyul (oʻrtacha 19,7 °C (67,5 °F)) eng issiq hisoblanadi.

Eng yuqori qayd etilgan harorat 1946-yil 19-avgustda 40,7 °C (105 °F) va 2008-yil 23-avgustda (41,0 °C) boʻlsa, eng past qayd etilgan harorat 1942-yil 25-yanvarda-26,2 °C (-15,2 °F) edi. Saraevoda oʻrtacha harorat 32 °C (89,6 °F) dan oshadigan 7 kun va yiliga −15 °C (5 °F) dan past boʻladigan 4 kun bor.[26] Shahar odatda yengil bulutli boʻladi, yiliga oʻrtacha bulut qoplami 45% ni tashkil qiladi.

Eng bulutli oy dekabr (75% oʻrtacha bulutli), eng tiniq oy esa avgust (37%). Moʻtadil yogʻingarchilik yil davomida doimiy ravishda oʻrtacha 75 kun davom etadi. Keraktiv iqlim sharoitida 1984-yilgi Qishki Olimpiya oʻyinlari Sarayevda boʻlib oʻtgan. Oʻrtacha shamol tezligi soatiga 28–48 km (17–30 milya) va 1769 soat quyoshli hova boʻladi.

Sarayeva iqlimi
Koʻrsatkich Yan Fev Mart Apr May Iyun Iyul Avg Sen Okt Noy Dek Yil
Mutlaq maksimal, °C 18,2 21,4 26,6 30,2 33,2 35,9 38,4 40,0 37,7 32,2 24,7 18,0 40,0
Oʻrtacha maksimal, °C −3,3 −2,5 1,1 4,8 9,0 11,9 13,7 13,7 10,0 6,4 1,9 −1,8 5,4
Oʻrtacha harorat, °C 0,2 1,8 6,0 10,2 15,2 18,2 20,3 20,4 16,0 11,7 5,8 1,2 10,6
Oʻrtacha minimal, °C 3,7 6,0 10,9 15,6 21,4 24,5 27,0 27,2 22,0 17,0 9,7 4,2 15,8
Mutlaq minimal, °C −26,8 −23,4 −26,4 −13,2 −9 −3,2 −2,7 −1 −4 −10,9 −19,3 −22,4 −26,8
Yogʻingarchilik meʼyori, mm 68 64 70 77 72 90 72 66 91 86 85 86 928
Sarayevo vodiysining "Sariq Bastion" (Žuta tabija) tomosha qilish maydonchasidan panoramali koʻrinishi 2012-yil bohori.

Iqtisod

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Markaziy bank.

Sarayevoning yirik ishlab chiqarish, maʼmuriy va turizm sektorlari uni Bosniya va Gertsegovinaning eng kuchli iqtisodiy rayoniga aylantiradi. Saraevo kantoni mamlakat yalpi ichki mahsulotining deyarli 25 foizini ishlab chiqaradi[27] Yillik urushlardan soʻng Saraevo iqtisodiyoti qayta qurish va sogʻlomlashtirish dasturlari boshlandi.[28] 1997-yilda Sarayevoda Bosniya va Gertsegovina Markaziy banki ochilgan boʻlsa, 2002-yilda Sarayevo fond birjasi savdo qilishni boshlagan.

Sarayevo oʻzining kommunistik davrida yirik sanoat bazasiga ega boʻlgan boʻlsa-da, faqat bir nechta ilgari mavjud boʻlgan korxonalar bozor iqtisodiyotiga muvaffaqiyatli moslashgan. Sarayevo sanoati hozirda tamaki mahsulotlari, mebel, paypoq, avtomobil va aloqa uskunalarini oʻz ichiga oladi.[39] Sarayevoda joylashgan kompaniyalar qatoriga BH Telecom, Bosnalijek, Energopetrol, Sarayevo tamaki fabrikasi va Sarayevo pivara (Sarayevo pivo zavodi) kiradi.

2019-yilda Sarayevo kantonining umumiy eksporti taxminan 1 427 496 000 KMni tashkil etdi. Sarayevo eksportining katta qismi (20,55%) Germaniyaga toʻgʻri keladi, 12% dan keyin Serbiya va Xorvatiya. Import qilingan tovarlarning eng katta miqdori Xorvatiyadan keladi, 20,95%. Jami import qiymati taxminan 4,872,213,000 KM boʻlgan holda, umumiy import umumiy eksportdan deyarli 3,4 baravar koʻpdir.[29]

1981-yilda Sarayevoning aholi jon boshiga yalpi ichki mahsuloti Yugoslaviyadagi oʻrtacha koʻrsatkichning 133% ni tashkil etdi.[30] 2019-yilda Sarayevoda yalpi ish haqi 1741 KM yoki 889 yevroni, sof ish haqi esa 1200 KM yoki 613 yevroni tashkil qildi.[29]

Transporti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Avtomobil yoʻllari

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Saraevoning togʻlar orasidagi vodiyda joylashgani uni ixcham shaharga aylantiradi. Tor shahar koʻchalari va toʻxtash joylarining etishmasligi avtomobillar harakatini cheklaydi, lekin piyodalar va velosipedchilarning harakatlanishini yaxshilaydi. Ikki asosiy yoʻl – Titova Ulica (Marshal Tito koʻchasi) va sharq-gʻarbiy Zmaj od Bosne (Bosniya ajdahosi) avtomobil yoʻli (E761). Mamlakat markazida joylashgan Sarayevo Bosniyaning asosiy chorrahasidir. Shahar boshqa barcha yirik shaharlar bilan Zenica, Banya Luka, Tuzla, Mostar, Gorajde va Focha kabi avtomagistral yoki milliy yoʻl orqali bogʻlangan.

Sarayevo-Tarchin uchastkalari, jumladan, Sarayevo Beltway halqa yoʻli ham qurib bitkazildi.

Manbalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ R.D. „Benjamina Karić je zvanično nova gradonačelnica Sarajeva“ (bs). Klix.ba (8-aprel 2021-yil). Qaraldi: 8-aprel 2021-yil.
  2. ↑ Stilinovic, Josip (3-yanvar 2002-yil). "In Europe's Jerusalem", Catholic World News. The city's principal mosques are the Gazi Husrev-Bey's Mosque, or Begova Džamija (1530), and the Mosque of Ali Pasha (1560–61). Retrieved on 5-avgust 2006-yil.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Benbassa, Esther; Attias, Jean-Christophe. The Jews and their Future: A Conversation on Judaism and Jewish Identities. London: Zed Books, 2004 — 27-bet. ISBN 978-1-84277-391-8. „Sarajevo.“ 
  4. ↑ „Visit Sarajevo: A Brief History of the City“. Visit Sarajevo. 23-avgust 2011-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 28-mart 2012-yil. (Wayback Machine saytida 2018-12-25 sanasida arxivlangan)
  5. ↑ „THE WORLD FACTBOOK“ (6-sentyabr 2015-yil). Qaraldi: 14-avgust 2018-yil.
  6. ↑ Toe, Rodolfo. „Census Results Highlight Impact of Bosnian War“. Balkan Transitional Justice. Balkan Investigative Reporting Network (1-iyul 2016-yil). Qaraldi: 14-oktabr 2017-yil.
  7. ↑ 7,0 7,1 „Census of Population, Households and Dwellings in Bosnia and Herzegovina: Final Results“. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine (2013). Qaraldi: 28-iyul 2021-yil.
  8. ↑ „Sarajevo: The economic, administrative, cultural and educational center of Bosnia and Herzegovina“. Mediterranea News (12-may 2011-yil). 24-aprel 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-aprel 2012-yil. (Wayback Machine saytida 24-aprel 2012-yil sanasida arxivlangan)
  9. ↑ daenet d.o.o. „Sarajevo Official Web Site : Economy“. Sarajevo.ba. 1-aprel 2012-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-aprel 2012-yil. (Wayback Machine saytida 1-aprel 2012-yil sanasida arxivlangan)
  10. ↑ 10,0 10,1 Malcolm, Noel. Bosnia: A Short History [Paperback]. London: NYU Press, 1996 — 107, 364-bet. ISBN 978-0-8147-5561-7. 
  11. ↑ Valerijan, Žujo; Imamović, Mustafa; Ćurovac, Muhamed. Sarajevo.
  12. ↑ Lonely Planet: Best Cities in the World. Lonely Planet, 2006. ISBN 978-1-74104-731-8. 
  13. ↑ Connelly, Charlie. „The New Siege of Sarajevo“. The Times (8-oktabr 2005-yil). 2020-yil 5-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-may 2010-yil.
  14. ↑ Kelley, Steve. "Rising Sarajevo finds hope again", The Seattle Times. Retrieved on 19 August 2006.
  15. ↑ Lonely Planet (March 2006). The Cities Book: A Journey Through The Best Cities in the World, Lonely Planet Publications, ISBN 1-74104-731-5.
  16. ↑ „Lonely Planet's Top 10 Cities 2010 | Lonely Planet's Top 10 Cities 2010“. News.com.au. 10-oktabr 2010-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-yanvar 2010-yil. (Wayback Machine saytida 10-oktabr 2010-yil sanasida arxivlangan)
  17. ↑ „Nomination of Sarajevo for European Capital of Culture 2014“. BH-News.com. Qaraldi: 15-sentyabr 2011-yil.
  18. ↑ „Sarajevo: With Sarajevo as Europe's Capital of Culture 2014 we could send an... – 12/05/2011 – EPP Group“. Group of the European People's Party (Christian Democrats) in the European Parliament. 2-avgust 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 15-sentyabr 2011-yil.
  19. ↑ „UNESCO celebrates World Cities Day designating 66 new Creative Cities“. UNESCO (30-oktabr 2019-yil).
  20. ↑ „UNESCO designates 66 new Creative Cities | Creative Cities Network“. en.unesco.org.
  21. ↑ Hazim Šabanović. Bosanski pašaluk: postanak i upravna podjela (sh). Naučno društvo NR Bosne i Hercegovine, 1959 — 28–37-bet. UDC 94 (497.6)"14/17". Qaraldi: 11-sentyabr 2012-yil. 
  22. ↑ Škaljić, Abdulah. Turcizmi u srpskohrvatskom jeziku, Svjetlost, Sarajevo, 1989, šesto izdanje
  23. ↑ „About Sarajevo – Official Sarajevo statistics“. sarajevo.ba (6-sentyabr 2015-yil). 29-aprel 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 6-sentyabr 2015-yil. (Wayback Machine saytida 29-aprel 2016-yil sanasida arxivlangan)
  24. ↑ „Vrelo Miljacke – sramota za turizam RS i BiH“. draganmocevic.com (23-dekabr 2013-yil). 2015-yil 16-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 21-mart.
  25. ↑ Lacan, Igor; McBride, Joe R. (2009). „War and trees: The destruction and replanting of the urban and peri-urban forest of Sarajevo, Bosnia and Herzegovina“. Urban Forestry & Urban Greening. 8-jild, № 3. 133–148 [134]-bet. doi:10.1016/j.ufug.2009.04.001. ISSN 1610-8167.
  26. ↑ „Weatherbase: Historical Weather for Sarajevo, Bosnia and Herzegovina“. Weatherbase. Qaraldi: 17-aprel 2013-yil.
  27. ↑ http://vlada.ks.gov.ba/sites/vlada.ks.gov.ba/files/procjena_pozicije_ks_u_raspodjeli_prihoda_od_indirektnih_poreza_u_bih.pdf%7Ctitle=Sarajevo's[sayt ishlamaydi]
  28. ↑ European Commission & World Bank. „The European Community (EC) Europe for Sarajevo Programme“. 6-noyabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 26-iyul 2006-yil. (Wayback Machine saytida 28-dekabr 2008-yil sanasida arxivlangan) The EC reconstruction programme for Bosnia and Herzegovina detailed by sector. Retrieved on 5 August 2006.
  29. ↑ 29,0 29,1 „Archived copy“. 29-iyun 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyul 2020-yil. (Wayback Machine saytida 29-iyun 2020-yil sanasida arxivlangan)
  30. ↑ Atlas svijeta: Novi pogled na Zemlju, 3rd (xorvatcha), Zagreb: Sveučilišna naklada Liber, 1984.  



"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Sarayevo&oldid=5353415" dan olindi