Jump to content

Бенямин Нетаняҳу

From Vikipediya
Бенямин Нетаняҳу
בנימין נתניהו&#х202C;
Исроил Бош вазири
Мансаб даври
31-март, 2009-йил(2009-03-31) – 13-июн, 2021-йил(2021-06-13)
Президент Шимон Перес
Реувен Ривлин
Ўтмишдоши Эҳуд Олмерт
Вориси Нафтали Беннетт
Мансаб даври
18-июн, 1996-йил(1996-06-18) – 6-июл, 1999-йил(1999-07-06)
Президент Эзер Wеизман
Ўтмишдоши Шимон Перес
Вориси Эҳуд Барак
Исроил ташқи ишлар вазири
Мансаб даври
14-май, 2015-йил(2015-05-14)
Ўтмишдоши Авигдор Лиэберман
Мансаб даври
18-декабр, 2012-йил(2012-12-18) – 11-ноябр, 2013-йил(2013-11-11)
Ўтмишдоши Авигдор Лиэберман
Вориси Авигдор Лиэберман
Мансаб даври
6-ноябр, 2002-йил(2002-11-06) – 28-феврал, 2003-йил(2003-02-28)
Ҳукумат бошлиғи Ариэл Шарон
Ўтмишдоши Шимон Перес
Вориси Силван Шалом
Исроилнинг БМТдаги доимий вакили
Мансаб даври
1984-йил – 1988-йилгача
Ҳукумат бошлиғи Йитзҳак Шамир
Шимон Перес
Ўтмишдоши Еҳуда Зви Блум
Вориси Ёҳанан Беин
Шахсий маълумотлари
Таваллуди 21-октябр 1949-йил (1949-10-21) (74 ёш)
Тел Авив
Сиёсий партияси Ликуд
Турмуш ўртоғи Сара Нетаняҳу
Болалари 3
Касби сиёсатчи, дипломат, ёзувчи, иқтисодчи
Имзоси
Мансублиги Исроил қуруқликдаги қо’шинлари
Хизмат йиллари 1967–1973
Унвони Капитан

БеняминБибиНетаняҳу (/ˌнɛтəнˈжɑːҳуː/ НЕТ-əн-ЙАҲ-ҳоо; ивритча: בִּנְיָמִין נְתַנְיָהוּ) – исроиллик сиёсатчи, 2022-йилдан бери Исроил бош вазири, 1996-1999-йилларда ва яна 2009-2021-йилларда бу лавозимда ишлаган. Ликуд партиясининг раиси. Нетаняҳу мамлакат тарихида энг узоқ муддат ишлаган бош вазир бўлиб, жами 16 йилдан кўпроқ вақт бу лавозимда қолган. Исроил давлати ташкил этилганидан кейин туғилган биринчи бош вазирдир[1][2][3][4][5][6][7][8][9][10].

Тел-Авивда яҳудий оиласида туғилган. Қуддусда ва АҚШнинг Филаделфия шаҳрида ўсган. 1967-йилда Исроил мудофаа кучларига хизматга кирди[11]. Саерет Маткал махсус кучларида қисм раҳбари бўлди ва бир нечта миссияларда қатнашди. Капитан унвонига эга бўлди. Массачусец технология институтини тамомлагандан сўнг, Нетаняҳу „Бостон Cонсултинг Гроуп“ ширкати иқтисодий маслаҳатчиси бўлди. 1978-йилда Исроилга қайтиб, Антитеррор Институтини ташкил қилди. 1984-йилдан 1988-йилгача Исроилнинг Бирлашган Миллатлар Ташкилотидаги доимий вакили бўлган. 1993-йилда Ликуд партияси раиси этиб сайланганидан сўнг, мухолифат раҳбари бўлди. 1996-йилги сайловда Шимон Пересни мағлуб этиб, Исроил бош вазирига айланди. Нетаняҳу ва Ликуд 1999-йилги сайловда Эҳуд Баракнинг „Ягона Исроил“ иттифоқи томонидан мағлубиятга учратилган. Нетаняҳу хусусий секторга кириб, сиёсатдан бутунлай воз кечишни танлади. Кейинроқ сиёсатга қайтди: Ариэл Шарон бош вазирлиги даврида ташқи ишлар вазири ва кейинроқ молия вазири лавозимларида ишлади. Исроил иқтисодиётида сезиларли ўсишга олиб келган ислоҳотларни бошлади. Ғазони ажратиш режаси билан боғлиқ келишмовчиликлар туфайли истеъфога чиқди[12][13].

Нетаняҳу Ликуд раҳбариятига 2005-йил декабрида Ариэл Шарон истеъфога чиққанидан кейин қайтди[14]. 2006-йилдан 2009-йилгача мухолифат етакчиси бўлган[15]. 2009-йилги сайловлардан сўнг Нетаняҳу бошқа ўнг партиялар билан коалицион ҳукумат тузди ва иккинчи марта бош вазир сифатида қасамёд қилди[16][17]. 2013-йилги ва 2015-йилги сайловларда Ликудни ғалабага олиб чиқди[18]. 2019-2020-йиллардаги кетма-кет учта сайловдан сўнг сиёсий боши беқарорликка учради ва ҳукумат туза олмади. Нетаняҳу ва Беннй Гантз ўртасида коалиция тўғрисида келишувга эришилгандан сўнг беқарорлик ҳал қилинди[19][20]. Коалиция 2020-йилнинг декабрида ротация амалга оширилишидан олдин парчаланиб кетди ва 2021-йил март ойида янги сайловлар ўтказилди. Ўзининг охирги ҳукуматида Нетаняҳу Исроилнинг CОВИД-19 пандемиясига қарши кураши ва 2021-йилги Исроил-Фаластин инқирозига қарши жавоб амалиётини бошқарди. 2021-йил июн ойида Нафтали Беннетт ҳукумати тузилганидан сўнг, бош вазирликдан четлаштирилди ва учинчи марта мухолифат етакчисига айланди. Нетаняҳу 2022-йилги сайловдан кейин ўнг қанот партиялари билан коалиция тузди ва яна бош вазир лавозимига қайтди. Нетаняҳу ва унинг ҳукумат коалициядаги ҳамкорлари кенг кўламли суд ислоҳотини олиб боришди. Суд-ҳуқуқ ислоҳотига қарши саъй-ҳаракатлар салбий муносабат билан кутиб олинди, суд-ҳуқуқ ислоҳотига қаршилар кўп ойлар давомида бутун мамлакат бўйлаб оммавий норозилик намойишлари ўтказди. 2023-йил 7-октабрда Исроил ҲАМАС томонидан ҳужумга учради ва бу 2023-йилги Исроил-Ҳамас урушини келтириб чиқарди. Исроил ҳукумати бу ҳужумга тайёр бўлмагани учун Нетаняҳу мухолифлар томонидан танқид қилинди[21][22][23].

Нетаняҳу Доналд Трумп билан 1980-йиллардан бери яқин дўсти бўлган. Ўзининг дўстона муносабатларини 2016-йилдан бошлаб Исроилдаги сиёсий мурожаатларида марказий ўринга қўйди[24]. Трумп президентлиги даврида Қўшма Штатлар Қуддусни Исроилнинг пойтахти сифатида ва Голан тепаликлари устидан суверенитетини тан олди. Исроил ва араб давлатлари ўртасидаги бир қатор келишувлар, хусусан Иброҳим келишувларига воситачилик қилди. Нетаняҳу бош вазир сифатида Ғарбий Соҳилдаги ишғол қилинган Исроил ерларини кенгайтириш бўйича ўнлаб йиллар давом этган ҳаракати халқаро ҳуқуққа мувофиқ ноқонуний деб топилгани учун танқид қилинди[25]. 2019-йилда Нетаняҳу ваколаларини суиистеъмол қилиш, порахўрлик ва фирибгарликда айбланди. Бош вазир лавозимидан ташқари барча вазир лавозимларидан воз кечишга мажбур бўлди[26][27][28].

Болалиги ва ҳарбий фаолияти

[edit | edit source]

Нетаняху 1949-йилда Тел-Авивда туғилган[29][30]. Унинг онаси Тзила Сегал (1912–2000), Усмонлилар империяси таркибидаги Қуддус вилоятининг Петаҳ Тиква шаҳрида туғилган. Отаси Бенсион Нетаняҳу (1910–2012), Варшавада туғилган. Испания яҳудийларнинг олтин даврини ўрганиш соҳасида тарихчи бўлган. Нетаняхунинг отаси томонидан бобоси Натан Милейковский раввин ва сионист ёзувчи бўлган. Нетаняҳунинг отаси Фаластинга мажбуран кўчирилган пайтида фамилиясини „Милейковский“дан „Худо берган“ деган маънони англатувчи „Нетаняҳу“га ўзгартирган. Унинг оиласи асосан Ашкенази бўлса-да, ДНК тести унинг сефард аждоди борлигини аниқлаганини айтди. У Вилна Гаондан келиб чиққанини даъво қилади[31][32].

Нетаняҳу оилада уч фарзанднинг иккинчиси эди. Қуддусда ўсган ва таълим олган. Генриэтта Сзолд бошланғич мактабида ўқиган. Унинг 6-синф ўқитувчиси Рут Рубенстеин „Нетаняҳу хушмуомала, тартибли, олижаноб ва фаол бўлганини“ айтган[33].

Мен бирликни жуда қадрлайман. Бу бизнинг ҳаётимиз ҳақиқатини ўзгартирадиган бирлик. Ҳарбий бўлинма кичик бўлса-да, мамлакат ҳарбийларнинг бутун фаолиятига таъсир қила олади… Бўлимдаги хизматим ҳарбий амалиётлардаги хатарлар ҳақидаги тушунчамни кучайтирди. Бу мен учун аниқ ва назарий эмас.

1956-1958-йилларда ва 1963-йилдан 1967-йилгача унинг оиласи Америка Қўшма Штатлари Пенсилвания штатининг Челтенҳам Тоwншип шаҳрида яшаган[34]. Отаси Дропси коллежида дарс берган[35]. Бенжамин Челтенҳам ўрта мактабини тугатган. Мактабда мунозаралар клуби, шахмат клуби ва футбол клубида фаол иштирок этган[35]. У ва унинг укаси Ёнатан бу ҳудудда дуч келган юзаки ҳаёт тарзидан, ёшларнинг қарши ҳаракатидан, оила қатнаган Филаделфия яҳудийлар ибодатхонасидаги либерал ислоҳот муҳитидан норози бўлишди[35].

Нетаняҳу 1967-йилда ўрта мактабни тугатган. Шу йили Исроилга қайтиб келиб, мудофаа кучларига хизматга кирган. Беш йил давомида мамлакат қуролли кучларининг „Саерет Маткал“ махсус ҳарбий бўлинмасида аскар сифатида хизмат қилган[36]. 1967–1970-йиллардаги урушда иштирок этган[37]. Исроил ҳарбийлари Иорданияга бостириб кирган. 1968-йил март ойида бўлиб ўтган Караме жангида Фаластин озодлик ташкилоти етакчиси Ёсир Арофатни қўлга олиш учун борган ҳарбийлар оғир зарбаларга учраган эди. Нетаняҳу ҳарбий бўлинмалардан бирида командир бўлган ва бир неча бор жангларда яраланган[38]. 1968-йилда Исроилнинг Ливанга бостириб киришида ва 1972-йилнинг май ойида фаластинлик террорчилар томонидан гаровга олинган Сабена 571 рейсини озод қилиш амалиётида елкасидан ўқ еган[39][40]. 1972-йилда ҳарбий хизматдан бўшатилган ва Саерет Маткал резервида қолган. Кейинчалик, Қўшма Штатларга ўқиш учун кетди. 1973-йил октябр ойида Ём Киппур урушида хизмат қилиш учун Исроилга қайтиб келди[41]. Сувайш канали бўйлаб Миср кучларига қарши махсус ҳарбий амалиётда қатнашган. Амалиёт тафсилотлари бугунгача махфийлигича қолмоқда[42].

1972-йил охирида АҚШга қайтиб келди Массачусец Технология Институтида (МИТ) архитектура бўйича ўқиди[43]. Бен Нитай исми билан 1975-йил феврал ойида архитектура бўйича бакалавр даражасини олди[44][45]. 1976-йил июн ойида магистрлик даражасини олди[46]. Бир вақтнинг ўзида сиёсацҳунослик фанлари бўйича докторантурада ўқиди, бироқ Энтеббе босқинида укаси ўлими туфайли ўқиши тўхтатилди[47].

Нетаняҳу 1976-йилдан 1978-йилгача компанияда ишлаган Массачусец штатининг Бостон шаҳридаги Бостон Cонсултинг Гроуп компаниясида иқтисодий маслаҳатчи бўлган эди. Компанияда Митт Ромней билан бирга ишлаган, у билан доимий дўстлик муносабатларини ўрнатган. Ромней Нетаняҳуни ўша пайтда „аниқ нуқтаи назарга эга кучли шахс“ деб таърифлаган ва „бир-бирларини жуда яхши тушунганликларини“ айтган[48].

Манбалар

[edit | edit source]
  1. Пичета. „Бенжамин Нетаняҳу сwорн ин ас леадер оф Исраэл'с ликелй мост ригҳт-wинг говернмент эвер“ (эн). CНН (2022-йил 29-декабр). Қаралди: 2022-йил 29-декабр.
  2. „Нетаняҳу“. Диcтионарй.cом Унабридгед. Рандом Ҳоусе.
  3. Ҳеллер. „Нетаняҳу макес ҳисторй ас Исраэл'с лонгест-сервинг леадер“. Ассоcиатед Пресс (2019-йил 17-июл). Қаралди: 2019-йил 17-июл.
  4. Wиллиамс, Дан. „Бруисед бут дривен, Нетаняҳу беcомес Исраэл'с лонгест-сервинг ПМ“. Реутерс (2019-йил 18-июл). Қаралди: 2019-йил 18-июл.
  5. Жудй Демпсей. „Тҳе Эндуринг Инфлуэнcе оф Бенжамин Нетаняҳуʻс Фатҳер“. Cарнегиэ Эуропе (3-май 2012).
  6. Амир Буҳбут, „Саерет Маткал ис 50 еарс олд“ (Wайбаcк Мачине сайтида 2012-10-14 санасида архивланган), НРГ Маарив
  7. Митч Гинсбург (25-октабр]] 2012) „Савинг Сергеант Нетаняҳу“, Тҳе Тимес оф Исраэл
  8. Ҳоффман, Гил. „Кадима wинс, бут ригҳтист блоc биггест“ (10-феврал 2009). Қаралди: 17-июн 2012.
  9. „Нетаняҳу сwорн ин ас Исраэлʻс приме министер“ (31-март 2009). Қаралди: 10-март 2013.
  10. Ҳеллер, Жеффрей. „Нетаняҳу сwорн ин ас Исраэли приме министер“. Реутерс (31-март 2009). 2015-йил 24-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 10-март 2013.
  11. Давид Ремниcк (23-январ 2013). „Тҳе Неw Ёркер“. {{cите магазине}}: Cите магазине реқуирес |магазине= (ёрдам); Море тҳан оне оф |титле= ва |сарлавҳа= спеcифиэд (ёрдам); сана киритилиши керак бўлган параметрга берилган қийматни текшириш лозим: |дате= (ёрдам)
  12. „Нетаняҳу Гец Тоугҳ то Трансформ Исраэл'с Эcономй“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (2004-йил 24-октябр). Қаралди: 2023-йил 4-январ.
  13. Митчелл, Тҳомас Г.. Ликуд Леадерс. Жефферсон, Нортҳ Cаролина: МcФарланд, 2015 — 186-бет. ИСБН 978-0-7864-9713-3. 
  14. „Нетаняҳу элеcтед ас Ликуд партй чаирман“. Хинҳуа Неwс Агенcй (2005-йил 20-декабр). 2006-йил 27-февралда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2009-йил 27-июл.
  15. Ҳоффман, Гил. „Кадима wинс, бут ригҳтист блоc биггест“. Тҳе Жерусалем Пост (2009-йил 10-феврал). Қаралди: 2012-йил 17-июн.
  16. „Нетаняҳу сwорн ин ас Исраэл'с приме министер“. Ҳааретз (2009-йил 31-март). Қаралди: 2013-йил 10-март.
  17. Ҳеллер, Жеффрей. „Нетаняҳу сwорн ин ас Исраэли приме министер“. Реутерс (2009-йил 31-март). 2015-йил 24-сентябрда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2013-йил 10-март.
  18. Тобин, Амир; Бирнбаум, Бен (20 Марч 2015). 'Ис Тҳис Шип Синкинг?' Инсиде тҳе Cоллапсе оф тҳе Cампаигн Агаинст Нетаняҳу“. Тҳе Неw Ёркер. Неw Ёрк Cитй.
  19. Ҳоффман. „Ривлин ҳандс овер мандате, бегс МКс то превент тҳирд элеcтион“ (эн). Тҳе Жерусалем Пост (2019-йил 21-ноябр). Қаралди: 2019-йил 21-ноябр.
  20. Эглаш, Рутҳ. „Афтер тҳреэ элеcтионс анд политиcал деадлоcк, Исраэл финаллй сwеарс ин неw говернмент“. Тҳе Wашингтон Пост (2020-йил 17-май). Қаралди: 2020-йил 20-май.
  21. „Исраэл-Газа cонфлиcт: Унтҳинкабле сеcуритй лапсе он Нетаняҳу'с wатч“. Тҳе Тимес.
  22. „Исраэлис қуэстион Приме Министер Бенжамин Нетаняҳу он 'cолоссал фаилуре' он сеcуритй эстаблишмент“. Тҳе Телеграпҳ Онлине.
  23. „Нетаняҳу май энд уп тҳе ҳигҳест-ранкинг cасуалтй оф тҳис аттаcк“. Тҳе Аустралиан.
  24. Ҳалбфингер, Давид М.. „Биден'с Wин Меанс а Демотион фор Нетаняҳу анд Лесс Фоcус он Исраэл“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (2020-йил 9-ноябр). 2020-йил 9-ноябрда асл нусхадан архивланган.
  25. „Нетаняҳу анд тҳе Сеттлеменц“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (2015-йил 12-март). Қаралди: 2023-йил 2-январ.
  26. Wоотлифф, Раоул. „АГ анноунcес Нетаняҳу то станд триал фор бриберй, фрауд анд бреач оф труст“. Тҳе Тимес оф Исраэл (2019-йил 21-ноябр). Қаралди: 2019-йил 22-ноябр.
  27. Левинсон, Чаим. „Нетаняҳу то Релинқуиш Министериал Портфолиос ин Cоминг Дайс“. Ҳааретз (2019-йил 23-ноябр). Қаралди: 2019-йил 23-ноябр.
  28. „Нетаняҳу саид сет то гиве уп 4 министрй портфолиос афтер чаргес анноунcед“. Тҳе Тимес оф Исраэл (2019-йил 23-ноябр). Қаралди: 2019-йил 23-ноябр.
  29. „Бенжамин Нетаняҳу“. Исраэл Министрй оф Фореигн Аффаирс. 2013-йил 6-июнда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2021-йил 16-июн.
  30. „Бенжамин Нетаняҳу, Исраэл'с унсеатед лонг-терм леадер“ (эн-ГБ). ББC Неwс (2021-йил 13-июн). Қаралди: 2021-йил 16-июн.
  31. Итамар Эичнер (25 Май 2016) „Нетаняҳу: И ҳаве Сепҳардиc рооц ас wелл“, Йнетнеwс
  32. Wинер, Стуарт. „Нетаняҳу ревеалс ҳис рооц го баcк то Спаин“ (эн-УС). Тҳе Тимес оф Исраэл. Қаралди: 2020-йил 16-август.
  33. Лидман, Меланиэ. „ПМ wас 'респонсибле' сихтҳ-градер, эвалуатион шоwс“. Тҳе Жерусалем Пост (2012-йил 28-август). Қаралди: 2012-йил 30-август.
  34. „Приме Министер Бенжамин Нетаняҳу“. Йнетнеwс (2012-йил 10-феврал). Қаралди: 2013-йил 9-март.
  35. 35,0 35,1 35,2 Моер, Жустин. „Wҳй Бенжамин Нетаняҳу ис со тоугҳ: Ҳе'с фром Пҳиладелпҳиа“. Тҳе Wашингтон Пост (2015-йил 3-март). 2015-йил 2-апрелда асл нусхадан архивланган. Қаралди: 2015-йил 5-март.
  36. „Нетаняҳу'с 'Мй Сторй': Ин тҳе эес оф а стаунч идеологуэ“ (2022-йил 30-ноябр).
  37. „Ригҳт-wинг Жеwиш Натионалисм Cреатед Нетаняҳу. Тҳен Нетаняҳу Беcаме Иц Мастер“. Ҳааретз.
  38. Гинсбург, Митч. „Савинг Сергеант Нетаняҳу“. Тҳе Тимес оф Исраэл (2012-йил 25-октябр).
  39. „Исраэл'с Бенжамин Нетаняҳу: Cоммандо турнед ПМ“. ББC Неwс (2020-йил 14-май). Қаралди: 2020-йил 24-июл.
  40. Мелман, Ёсси. „Море тҳан сих деcадес он, Исраэл мемориализес лате cоммандер оф Бритиш Армй'с Жеwиш Унит“. Ҳааретз (2010-йил 18-ноябр). Қаралди: 2013-йил 17-март.
  41. Балл, Чарлес Ҳ.. „Профессор реcаллс Нетаняҳу'с интенсе студиэс ин тҳреэ фиэлдс“. МИТ Теч Талк (1996-йил 5-июн). Қаралди: 2013-йил 17-март.
  42. {{Янгиликлар манбаси}} андозасидан фойдаланишда титле= параметри белгиланиши керак.
  43. Cатҳй Ҳартлей, Давид Леа, Паул Cоссали, Аннамариэ Роwе, Сурвей оф Араб-Исраэли Релатионс (Тайлор & Франcис, 2004), п. 522
  44. „Энроллмент Статистиcс“. МИТ Оффиcе оф тҳе Регистрар. Қаралди: 2012-йил 17-октябр.
  45. „Тҳе МИТ 150: 150 Идеас, Инвентионс, анд Инноваторс тҳат Ҳелпед Шапе Оур Wорлд“. Тҳе Бостон Глобе (2011-йил 15-май). Қаралди: 2011-йил 8-август.
  46. Балл, Чарлес Ҳ.. „Профессор реcаллс Нетаняҳу'с интенсе студиэс ин тҳреэ фиэлдс“. МИТ Теч Талк (1996-йил 5-июн). Қаралди: 2013-йил 17-март.
  47. „Профиле: Бенжамин Нетаняҳу“. ББC Неwс (2009-йил 20-феврал). Қаралди: 2013-йил 9-март.
  48. Барбаро, Мичаэл. „А Фриэндшип Датинг Фром 1976 Ресонатес ин 2012“. Тҳе Неw Ёрк Тимес (2012-йил 7-апрел). Қаралди: 2012-йил 7-апрел.