İçeriğe atla

Kenevir

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Bu madde bir bitki türü hakkındadır. Bu cinsin çeşitli türlerinden üretilen psikoaktif madde için için esrar sayfasına bakınız.
Kenevir
Biyolojik sınıflandırma Bu sınıflandırmayı düzenle
Âlem: Plantae
Şube: Tracheophyta
Sınıf: Magnoliopsida
Takım: Rosales
Familya: Cannabaceae
Cins: Cannabis
L., Sp. Pl.: 1027 (1753).

Kenevir veya kendir[1] (Cannabis), Cannabaceae familyasına ait tek yıllık, çift çenekli ve otsu bir bitki cinsidir. Bitkiler 50 cm'den 3 m'ye kadar büyüyebilmektedir. Cinsin gövde kısmı dik ve içi boş olup üzerleri dikenimsi tüylerden dolayı pürtüklüdür. Bitki cinsi eşeylidir ve bitkiler erkek ve dişi olmak üzere ikiye ayrılır. Erkek bitki polen üretirken dişi bitki çiçeklenir ve bazı türlerde yüksek oranda tetrahidrokannabinol (THC) ihtiva eder.[2] Tozlaşma rüzgâr vasıtasıyla gerçekleşir.[3] Tartışmalı olsa da cins çoğunlukla farklı fiziksel ve kimyasal özelliklere sahip Cannabis indica, Cannabis sativa ve Cannabis ruderalis olmak üzere üç türe ayrılır.

Bitkinin anavatanı Orta Asya ve Hint altkıtası olmasına rağmen günümüzde ılıman ve tropik bölgelerin çoğunda yetişir ve kültürü yapılır.[4] Büyük ihtimalle yetiştirilmeye ve ıslah edilmeye başlanan ilk bitkilerden biri olan kenevir, tarih boyunca bitkisel hammadde kaynağı ve keyif verici madde olarak kullanılmıştır.[5] Bitkinin saplarında bulunan lifler, iplik, dokuma ve kumaş yapımında, hamurlu kısmı ise kâğıt yapımında kullanılmaktadır. Ayrıca kenevir tohumlarından elde edilen kenevir yağı (esrar yağı ile karıştırılmamalıdır) ve kenevir proteini de gıda olarak kullanım alanlarına sahiptir.[6] Dişi bitkilerin doğada Temmuz-Ağustos aylarında açan soluk yeşilimsi renkli çiçekleri ve tohum yataklarından ise esrar elde edilmektedir. Endüstriyel amaçlar için ıslah edilmiş ve düşük oranda THC içeren kültivarlar endüstriyel kenevir olarak isimlendirilmektedir.

Etimoloji

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kenevir sözcüğü, Yunanca aynı anlama gelen κανναβούριον (kanavúrion) sözcüğünden Türkçeye alıntılanmıştır. Yunanca sözcüğün kökenleri Grekçede de aynı anlama gelen κάνναβις (kánnabis) kelimesinden evrilmiştir.[7] Grekçeye Farsça (kanab) yoluyla girmiş sözcüğün İrani (İskit dilleri) veya Trakça kökenli olduğu düşünülür.[8][9] Bir diğer kökensel iddia ise İskitçede yer alan kelimenin aslen bir Sami dilinden alıntı olduğudur.[10]

Kullanım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Endüstriyel kullanım

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ana madde: Endüstriyel kenevir

Cinsin yağ ve lif eldesi gibi endüstriyel amaçlarla yetiştirilen ıslahları Cannabis sativa türüne mensuptur. Bu amaçla yetiştirilen bitkiler esrar üretiminde kullanılan C. sativa kültivarlarına kıyasla çok düşük miktarlarda THC içermesi ve olabildiğince çok tohum ve lif üretmesi için özel olarak ıslah edilmişlerdir. Bu tür sert, çalımsı, içi boş gövdeli, ince ve uzun yapraklı, dioik ve tek yıllıktır. Lifleri dayanıklı ve oldukça uzundur. Liflerde lignin maddesi biriktiğinde esneklik özelliği azalır. Bu lifler, kaba dokumacılıkta (çuval, halat çanta, ağ yapımı gibi) kullanılır. Tohumu ise oldukça yağlı olması açısından yakıt ve oldukça besleyici olması açısından da gıda olarak kullanılmaktadır. Sabun yapımı ve boya yapımında da tohumlarından yararlanılır. Tohumları kuşların en sevdiği besinlerden biridir.

Kenevirin endüstri için Türkiye'de yetiştirildiği yerler Yozgat, Kastamonu, Samsun, Kocaeli, Adana, Amasya, Kayseri, Sivas, İzmir ve Kütahya'dır.

Keyif verici ve tıbbi kullanım

[değiştir | kaynağı değiştir]

Esrar eldesinde ise hem Cannabis indica hem de C. sativa kullanılabilir ve günümüzde elde edilen esrar çoğunlukla bu iki türün çaprazlanması sonucunda elde edilmiş bitkilerden gelmektedir. Kenevirden elde edilen esrar maddesi, dişi bitkilerin çiçek ve tohum yataklarından ve bu bölgelerin etrafında bulunan yapraklardan elde edilir ve bu madde daha sonra kubar, toz esrar veya kubar yağı yapmak için işlenebilir. Esrar maddesi keyif verici olarak kullanılabilmekle birlikte bazı tıbbi kullanım alanları da bulunmaktadır.

Dişi bitkinin yetiştirilmesi için Tarım ve Orman Bakanlığı'ndan izin alınması gerekmektedir. Erkek bitki çiçeklenmediğinden ötürü esrar elde etmek amacıyla kullanılamazken, yetiştirmek için izin gerekli olup olmadığı kanunda tam olarak belirtilmemiştir.

Diğer bir tür olan Cannabis ruderalis'in, düşük oranlarda THC içerdiğinden ve lifsiz ve küçük olduğundan ötürü herhangi bir endüstriyel veya ekonomik kullanım alanı yoktur ve Avrupa'da yabani olarak yetişmektedir.

Yasal durum

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kenevir bitkisi, 1930'larda ABD'de çıkarılan "Marihuana Vergi Yasası" ile yetiştirilmesine engeller getirildikten sonra adım adım tüm dünyada yasaklanmıştır. Yasaklamanın bilimsel açıdan çok, ekonomik ve siyasi çıkar gruplarınca yapıldığı düşünülmektedir.[kaynak belirtilmeli] Kenevir kağıt ve lif üretiminde, petrol yan sanayi ürünü olan sentetik lifler dünya çapında yaygınlaşmadan önce bütün dünyada lif kaynağı olarak kullanılmıştır.[kaynak belirtilmeli] Keneviri yasaklamada önderlik eden çıkar çevrelerinin aynı zamanda da petrol ve ilaç endüstrisiyle bağlantılı olduğu düşünülmektedir.[kaynak belirtilmeli] Dişi kenevirin yasaklanması için neden olarak gösterilen ve esrar olarak da adlandırılan bitkinin goncalı üst kısımlarında yoğun olarak tetrahidrokannabinol (THC) bulunur ve maddenin tıbbi kullanımlarının olduğunu gösteren bilimsel dergilerde yayınlanmış birçok araştırma vardır.

Yasallaşma süreci

[değiştir | kaynağı değiştir]

Günümüzde kenevirin endüstriyel olarak yetiştirilmesi dünyanın çoğu ülkesinde yasaldır. Buna ek olarak esrarın ve esrar türevi ilaçların tıbbi olarak kullanımı da hızla yasallaştırılmaktadır.[11] Buna rağmen keyif verici ve eğlence amacıyla esrar kullanımı dünyadaki çoğu ülkede yasadışı kalmaya devam etmektedir. Günümüzde Uruguay, Gürcistan, Güney Afrika ve ABD'nin Alaska, Maine,Maryland,Delaware, Colorado, Massachusetts, Michigan, Nevada, Oregon, Vermont, Kaliforniya eyaletleri ile Washington DC şehri keyif verici olarak esrar kullanımının yasal olduğu ülke ve bölgeleri oluşturmaktadır.[12] Kanada'da da kenevirin keyif verici olarak yetiştirilmesi, işlenmesi ve satışı 7 Haziran 2018'de yasallaşmış ve bu kanun 17 Ekim 2018 tarihinde yürürlüğe girmiştir.[13][14] İspanya ve Hollanda'da ise esrar tüketimi ve satışı yasal olmamasına rağmen madde dekriminalize edildiğinden dolayı esrarın keyif verici olarak kullanım ve satışına lisanlı özel işletmelerde belli bir limite kadar izin verilmektedir.[15][16]

Galeri

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • Farklı kenevir türlerini gösteren illüstrasyon.
    Farklı kenevir türlerini gösteren illüstrasyon.
  • Çiçeklenmiş erkek bitki.
    Çiçeklenmiş erkek bitki.
  • Çiçeklenen dişi bitki.
    Çiçeklenen dişi bitki.
  • Esrar eldesi için yetiştirlen dişi kenevir bitkisi.
    Esrar eldesi için yetiştirlen dişi kenevir bitkisi.
  • Endüstriyel kenevir bitkileri keyif verici olarak yetiştirilen bitkilerden boy ve kimyasal yapıları açısından pek çok fark gösterirler.
    Endüstriyel kenevir bitkileri keyif verici olarak yetiştirilen bitkilerden boy ve kimyasal yapıları açısından pek çok fark gösterirler.
  • Kenevir gövdesinde bulunan lifler.
    Kenevir gövdesinde bulunan lifler.
  • Yaprak yapısı.
    Yaprak yapısı.
  • Dişi kenevir bitkisinin tohum yatağı (esrar).
    Dişi kenevir bitkisinin tohum yatağı (esrar).
  • Esrar maddesi.
    Esrar maddesi.

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 3 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ekim 2020. 
  2. ^ Lebel-Hardenack, Sabine; Grant, Sarah R. (1997). "Genetics of sex determination in flowering plants". Trends in Plant Science. 2 (4). ss. 130-6. doi:10.1016/S1360-1385(97)01012-1. 
  3. ^ Clarke, Robert C. 1991. Marijuana Botany, 2nd ed. Ron Publishing, California. 0-914171-78-X[sayfa belirt]
  4. ^ "Marijuana and the Cannabinoids", ElSohly (p. 8).
  5. ^ "Information paper on industrial hemp (industrial cannabis)". Department of Primary Industries and Fisheries, Queensland Government. 23 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2008. 
  6. ^ "USDA ERS - Industrial Hemp in the United States: Status and Market Potential" (PDF). Ers.usda.gov. 25 June 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Kasım 2013. 
  7. ^ "kenevir". Nişanyan Sözlük. 15 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2020. 
  8. ^ "cannabis". OED Online. July 2009. Oxford University Press. 2009.
  9. ^ "Online Etymology Dictionary". Etymonline.com. 20 Kasım 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Ağustos 2014. 
  10. ^ Benetowa, Sara = (Sula Benet). 1936. Tracing one word through different languages. Institute of Anthropological Sciences, Warsaw. Reprinted 1967 In: The Book of Grass. George Andrews and Simon Vinkenoog (eds.) Grove Press, New York, "pp. 15–18.
  11. ^ Ruddick, Graham (11 Nisan 2011). "GW signs Sativex cannabis-based drug deal with Novartis". The Telegraph. 17 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ekim 2018. 
  12. ^ "State Medical Marijuana Laws". National Conference of State Legislatures. 5 Mart 2019. 29 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2019. 
  13. ^ https://www.canada.ca/cannabis[ölü/kırık bağlantı]
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ekim 2018. 
  15. ^ Smith, Tasha (5 Haziran 2018). ""New Amsterdam" No More? Spain's Cannabis Clubs Fight to Stay Open". Merry Jane. 23 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ağustos 2018. 
  16. ^ Haines, Gavin (21 Şubat 2017). "Everything you need to know about marijuana smoking in the Netherlands". The Telegraph. 22 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Temmuz 2018. 

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Kenevir&oldid=32971604" sayfasından alınmıştır