Ludwik XIV

sprzymierzonych, aby ci zgodzili się zawrzeć pokój. Ostatecznie w latach 1678–1679 Ludwik XIV w Nijmegen zawarł osobne traktaty pokojowe z Holandią, Hiszpanią i cesarzem Leopoldem I. Na ich mocy zyskiwał hiszpańskie Franche-Comté i liczne fortece w południowych Niderlandach (m.in. Cambrai, Ypres, Valenciennes, Saint-Omer, Aire, Maubeuge, Cassel, Condé i Bouchain), a także należący do Habsburgów austriackich Fryburg Bryzgowijski. W zamian uznał jednak stratę Philippsburga na rzecz cesarza, a Hiszpanii zwrócił część najdalej wysuniętych na północ fortec zagarniętych w wyniku wojny dewolucyjnej (m.in. Charleroi, Courtrai i Audenarde); musiał też ewakuować Gandawę i Maastricht. Miał również oddać następcy Karola IV Lotaryńskiego, Karolowi V księstwo Lotaryngii, ale bez Nancy, Longwy i prowadzących przez księstwo traktów komunikacyjnych. Karol V nie zgodził się jednak na objęcie we władanie tak okrojonego księstwa, co Ludwik XIV wykorzystał, by wbrew postanowieniom traktatów pokojowych zatrzymać Lotaryngię pod swoją kontrolą. Ludwik XIV wycofał też swoje poparcie dla sycylijskich powstańców z Mesyny, co umożliwiło Hiszpanom odzyskanie kontroli nad miastem. W 1679 Ludwik XIV zmusił Danię i Brandenburgię do zawarcia pokoju ze Szwecją i do zwrotu Karolowi XI wszystkich terytoriów zagarniętych w toku wojny (m.in. okupowanego przez Brandenburczyków Pomorza Szwedzkiego).

Korzarcybiskupa Kolonii. Ludwik liczył początkowo, że w toku krótkiej kampanii uda mu się zastraszyć państwa niemieckie, aby obsadzić arcybiskupstwo Kolonii swoim kandydatem oraz wymusić trwałe uznanie dotychczasowych zdobyczy Francji. W tym celu w 1688 wprowadził swoje wojska do Palatynatu; Francuzi obsadzili m.in. Philippsburg, Moguncję, Wormację, Kaiserslautern, Spirę, Heidelberg i Mannheim, a także zbombardowali Koblencję; okupowany był też papieski Awinion. W odpowiedzi do wojny z Francją przystąpił cesarz Leopold I i liczne małe państwa niemieckie, w tym Brandenburgia, Bawaria, Saksonia, Hanower i Hesja-Kassel. Gdy rodziła się szeroka koalicja przeciwko Ludwikowi XIV, w Anglii w wyniku tzw. chwalebnej rewolucji obalony został sojusznik Ludwika, król Jakub II; koronę angielską zdobył Wilhelm III Orański, jako mąż Marii, córki Jakuba II.

był wielkim fanatykiem Shreka

Ludwik XIV jako cesarz

W 1689 Wilhelm Orański jako król Anglii i stadhouder Holandii formalnie przystąpił do wojny przeciwko Ludwikowi XIV. Do 1690 do wojny z Francją przystąpiły jeszcze Hiszpania i Sabaudia. Jedynymi sprzymierzeńcami Ludwika XIV w tej wojnie byli irlandzcy i szkoccy (z Highlands) powstańcy, występujący w obronie praw Jakuba II a przeciwko Wilhelmowi Orańskiemu. Jednak wojna w Irlandii w wyniku klęsk stronników Jakuba II w bitwach nad Boyne i pod Aughrim zakończyła się zwycięstwem Wilhelma Orańskiego, który podporządkował sobie Irlandię, a Jakub II musiał emigrować do Francji. Także stronnicy Jakuba w Szkocji zostali ostatecznie pokonani w pierwszych latach wojny, w bitwie pod Cromdale w 1690. W 1692 flota angielsko-holenderska pokonała flotę francuską w bitwie pod La Hogue, ostatecznie uniemożliwiając Ludwikowi XIV jakiekolwiek próby inwazji na Wyspy Brytyjskie w celu przywrócenia Jakuba II na tron angielski. Więcej sukcesów odniosła Francja w wojnie w kontynentalnej Europie. W 1689 wojska francuskie ewakuowały okupowane tereny w Palatynacie, przy okazji pustosząc je, aby uniemożliwić armiom koalicji wyżywienie się na tych terenach i tym samym utrudnić im ewentualny atak na Francję. W 1690 Francuzi pokonali armię koalicji w bitwie pod Fleurus, w 1691 zajęli Mons, w 1692 Namur, oraz pokonali wojska koalicji w bitwie pod Steenkerque, a w 1693 – w bitwie pod Neerwinden. Jednak w 1695 koalicji antyfrancuskiej udało się odzyskać Namur. W 1696 udało się Ludwikowi XIV zawrzeć osobny pokój z Sabaudią; Ludwik oddał Sabaudii Pinerolo oraz zrzekł się prawa do utrzymywania załogi w Casale Monferrato, ale dzięki temu mógł przerzucić żołnierzy wcześniej walczących we Włoszech na front w Niderlandach Hiszpańskich. Duże sukcesy odnosili Francuzi w Katalonii, gdzie w 1697 udało im się nawet zdobyć Barcelonę. Działania wojenne toczyły się również w koloniach w Ameryce Północnej (patrz: wojna króla Wilhelma).

Ostatecznie w toku dziewięcioletniej wojny żadnej ze stron nie udało się całkowicie pokonać strony przeciwnej; wyczerpani przeciwnicy ostatecznie zawarli w 1697 pokój w Ryswick. Ludwik XIV nie tylko nie zatrzymał zdobyczy tej wojny, ale też zwrócił większość terenów zajętych po pokoju w Nijmegen, a nawet zrzekł się Breisach i Fryburga Bryzgowijskiego na prawym brzegu Renu; niemniej zatrzymał jeden z najważniejszych „reunionów” – Alzację ze Strasburgiem. Wreszcie oddał też Lotaryngię następcy Karola V, Leopoldowi I Józefowi; uznał także Wilhelma III Orańskiego królem Anglii. Dodatkowo Holandia uzyskała prawo utrzymywania swoich garnizonów w łańcuchu fortec położonych na terenie Niderlandów Hiszpańskich, tworząc barierę ochronną przed wojskami Francji.

Ekspansja kolonialna

Ludwik XIV

Wszystkie te wojny bardzo wiele Francję kosztowały. Również kosztowna była ekspansja kolonialna Francji, przy czym zamorskie posiadłości francuskie znacząco powiększyły się za panowania Ludwika XIV, między innymi o zachodnią część wyspy Haiti (dzisiejsze państwo Haiti) na Karaibach (formalnie Hiszpanie zrzekli się tych terenów na rzecz Francji na mocy traktatu z Ryswick). Wcześniej, w toku wojny z Holandią z lat 1672–1678, Francuzi opanowali część holenderskich posiadłości zamorskich – wyspę Tobago na Karaibach oraz część holenderskich faktorii w zachodniej Afryce, w tym wyspę Gorée na obszarze dzisiejszego Senegalu (opanowana w 1677); te nabytki francuskie zostały zatwierdzone traktatem pokojowym w Nijmegen. Zreformowana została administracja Nowej Francji, francuskich posiadłości na terytorium dzisiejszej Kanady, intensywnie też kolonizowano ten obszar (pod koniec XVII wieku w Nowej Francji żyło już 15 000 Francuzów). W 1682 René-Robert Cavelier de La Salle popłynął w dół rzeki Missisipi, docierając do Zatoki Meksykańskiej, i objął nowo odkryte ziemie w posiadanie Francji, nadając im na cześć Ludwika XIV (fr. Louis) nazwę Luizjana. Jednak dopiero w 1699 Pierre Le Moyne d’Iberville założył pierwszą stałą francuską kolonię na terenie Luizjany. Francuzi założyli też swoje faktorie w Indiach, m.in. w Chandernagor i Pondichérry.

Ostatnie lata i dziedzictwo

Wojny prowadzone przez Ludwika XIV przyczyniły się w dużym stopniu do głębokiego kryzysu gospodarczego, który dotknął Francję w okresie ostatnich kilkunastu lat jego panowania. Do załamania gospodarczego przyczyniły się także nieurodzaje, w związku z żywiołowymi katastrofami, które nawiedziły rolnictwo Francji w 1709 i kilku latach następnych. Kryzys był bardzo dotkliwy, przejawił się głównie w spadku produkcji żywności i wielkiej pauperyzacji ludności, co spowodowało klęskę głodu, jaka ogarnęła całe regiony kraju.

XIX-wieczna karykatura pt. Co czyni królem?

Król Ludwik XIV zmarł w 1715, pozostawiając po sobie wielkie, zmodernizowane państwo o scentralizowanej, absolutystycznej władzy królewskiej, będące wzorem dla wielu innych państw Europy, mimo przejściowego krachu gospodarki i finansów królestwa. Zaś francuski dwór w Wersalu stał się salonem mody i etykiety. Bardzo rozbudował się Paryż, osiągając ponad ćwierć miliona mieszkańców i uzyskując nowe eleganckie dzielnice, place, bulwary, mosty, parki oraz liczne obiekty architektoniczne. Odtąd na wiele stuleci stolica Francji stała się równocześnie architektoniczną i kulturalną stolicą całej Europy, zaś język francuski stał się językiem dyplomacji i arystokracji europejskiej.

Król-Słońce Ludwik XIV był najdłużej panującym monarchą europejskim, bo aż 72 lata (wliczając okres regencji). W gmachu władzy absolutnej, stworzonej przez jego pradziadka, zaistniały rysy, które (w miarę ich powiększania) zaowocowały wybuchem rewolucji 74 lata później. Po nim na tronie francuskim zasiadł jego prawnuk Ludwik XV (1715-1774).

Rodzina

Wywód przodków

Prapradziadkowie	Karol IV de Bourbon-Vendôme (1489–1537) ∞1513 Franciszka d’Alençon (1490–1550)	król Nawarry Henryk II d’Albret (1503–1555) ∞1526 Małgorzata d’Angoulême (1492–1549)	Cosimo de’ Medici (1519–1574) ∞1539 Eleonora di Toledo (1522–1562)	cesarz rzymski Ferdynand I Habsburg (1503–1564) ∞1521 Anna Jagiellonka (1503–1547)		Albert V Wittelsbach (1528–1579) ∞1549 Anna Habsburg (1528–1590)	cesarz rzymski Karol V Habsburg (1500–1558) ∞1526 Izabela Aviz (1503–1539)	cesarz rzymski Maksymilian II Habsburg (1527–1576) ∞1548 Maria Habsburg (1528–1603)
Pradziadkowie	król Nawarry Antoni de Bourbon-Vendôme (1518–1562) ∞1548 Joanna III d’Albret (1528–1572)		Franciszek de’ Medici (1541–1587) ∞1565 Joanna Habsburg (1547–1578)		Karol Styryjski (1540–1590) ∞1571 Maria Anna Wittelsbach (1551–1608)		król Hiszpanii Filip II Habsburg (1527–1598) ∞1570 Anna Habsburg (1549–1580)
Dziadkowie	król Francji Henryk IV Wielki (1553–1610) ∞1600 Maria Medycejska (1575–1642)				Małgorzata Habsburg (1594–1611) ∞1599 król Hiszpanii Filip III Habsburg (1578–1621)
Rodzice	król Francji Ludwik XIII (1601–1643) ∞1615 Anna Habsburg (1601–1666)
Ludwik XIV Burbon (1638–1715), król Francji

Małżeństwo i potomstwo

Obraz przedstawiający ślub Marii Teresy z Ludwikiem XIV

W 1660 Ludwik XIV poślubił Marię Teresę Habsburg – córkę króla Hiszpanii, Filipa IV. Para miała 6 dzieci, ale wieku dorosłego dożył tylko jeden syn – Ludwik (zwany Wielkim Delfinem, który jednak zmarł wcześniej od swojego ojca). Ślubne potomstwo Ludwika XIV i jego żony:

• Ludwik, Wielki Delfin (1661–1711),
• Anna Elżbieta (1662),
• Maria Anna (1664),
• Maria Teresa, Mała Dama (1667–1672),
• Filip Karol (1668–1671),
• Ludwik Franciszek (1672).

Kochanki i potomstwo

Ludwik XIV miał kilkanaście kochanek i 16 lub 17 dzieci, przez nie urodzonych (większość z nich oficjalnie uznał).

• Z Catherine Bellier, baronową de Beauvais nie miał potomstwa,
• Z Marią Mancini, księżniczką de Collona podobno łączyła go miłość platoniczna,
• Z Anne de Rohan-Chabot, księżniczką de Soubise nie miał potomstwa,
• Z Catherine Charlotte de Gramont, księżniczką Monaco nie miał potomstwa,
• Z Louise Françoise de la Baume le Blanc, księżną de la Vallière i de Vaujours miał dwoje dzieci, które przeżyły dzieciństwo:
  • Marię Annę, mademoiselle de Blois (1666–1739), późniejszą księżną Conti,
  • Ludwika, hrabiego Vermandois (1667–1683).
• Z Françoise Athénaïs de Rochechouart de Mortemart, markizą de Montespan miał dzieci:
  • Ludwikę Franciszkę (1669–1672),
  • Ludwika Augusta, księcia Maine (1670–1736),
  • Ludwika Cezara, hrabiego Vexin, opata Saint-Germain-des-Prés (1672–1683),
  • Ludwikę Franciszkę, mademoiselle de Nantes (1673–1743), późniejszą księżną de Condé,
  • Ludwikę Marię Annę, mademoiselle de Tours (1674–1681),
  • Franciszkę Marię, mademoiselle de Blois (1677–1749), późniejszą księżną Orleanu,
  • Ludwika Aleksandra, hrabiego Tuluzy (1678–1737).
• Z Marie-Elisabeth, markizą de Ludres, zwaną Isabelle lub de Ludres nie miał potomstwa,
• Z Claude de Vin des Œillets, miał jedną córkę:
  • Ludwikę de Maisonblanche (1676–1718)
• Z Marie Angélique de Scorailles, księżną de Fontanges nie miał potomstwa,
• Z Françoise d’Aubigné, markizą de Maintenon nie miał potomstwa, ale w 1684 ożenił się z nią morganatycznie.

Zobacz też

• Burbonowie
• Władcy Francji
• Historia Francji

Bibliografia

• Bordonove, Georges Ludwik XIV
• Cronin, Vincent Ludwik XIV
• Magdziarz, Wojciech Stanisław Ludwik XIV
• Fraser, Antonia Miłość i Ludwik XIV

Linki zewnętrzne

• Ludwik XIV – dokumenty w bibliotece Polona