Spór wokół mediów publicznych w Polsce
Spór wokół mediów publicznych w Polsce (także przejęcie Telewizji Polskiej S.A.) – kryzys polityczny, który rozpoczął się po dokonaniu czynności w dniu 19 grudnia 2023 r. przez Bartłomieja Sienkiewicza, Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w trzecim rządzie premiera Donalda Tuska.
Walne zgromadzenie akcjonariuszy TVP S. A., PR S.A. i PAP S.A. odwołało ówczesnych prezesów zarządów spółek mediów publicznych i ich rady nadzorcze, w szczególności Telewizji Polskiej (TVP), powołując w ich miejsce nowe[1]. Działanie to spotkało się z krytyką i oceną bycia bezprawnym przez przedstawicieli partii Prawa i Sprawiedliwości, będąc przyczyną interwencji poselskich w siedzibie TVP[2][3].
W dniu 27 grudnia 2023 WZA postawiło Telewizję Polską S.A., Polskie Radio S.A. oraz Polską Agencję Prasową S.A. w stan likwidacji[4].
Wydarzenia poprzedzające
Kontekst
Po zwycięstwie Zjednoczonej Prawicy na czele z Prawem i Sprawiedliwością w wyborach parlamentarnych w 2015 r., TVP zaczęła dostosowywać się do polityki rządu PiS, krytykując działania Komitetu Obrony Demokracji, Komisji Europejskiej, środowisk LGBT, określając je mianem ,,ideologi", sprzeciwiając się polityce migracyjnej UE. Podczas swoich 8-letnich rządów TVP konsekwentnie chwaliła rząd PiS i dyskredytowała opozycję. Krajowe i międzynarodowe organizacje nadzorujące media powszechnie uważały ją za skrajnie stronniczą i wysoce selektywną[6][7]. W okresie poprzedzającym wybory w 2023 r. brytyjski dziennik The Guardian opisał TVP jako propagandowe ramię PiS, podczas gdy polska opozycja określiła ją mianem fabryki nienawiści[8][9]. Były członek Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji Krzysztof Luft zwraca uwagę na fakt, że w ciągu 8 lat rządów PiS nie pokazano w TVP ani jednego wystąpienia liderów partii opozycyjnych, choćby w kampaniach wyborczych[10]. Wyjątkiem były orędzia marszałka Senatu Tomasza Grodzkiego, których obowiązek emisji nakłada na publicznego nadawcę telewizyjnego § 1 rozporządzenia KRRiTV z dnia 21 sierpnia 1996 r. w sprawie trybu postępowania w związku z prezentowaniem i wyjaśnianiem w publicznej radiofonii i telewizji polityki państwa przez naczelne organy państwowe[11]. Reforma i odpolitycznienie mediów państwowych stały się obietnicą kampanii głównej partii opozycyjnej, Koalicji Obywatelskiej, która umieściła je na liście „100 konkretnych obietnic na pierwsze 100 dni rządu”[12].
Przygotowania
Po wygraniu wyborów parlamentarnych w 2023 r., Koalicja 15 października, składająca się z Koalicji Obywatelskiej, Polski 2050, Polskiego Stronnictwa Ludowego i Nowej Lewicy, zawarła w umowie koalicyjnej plany reformy mediów państwowych. Umowa nie wymieniała jednak konkretnie, jakie kroki prawne zostaną podjęte[13].
14 grudnia, powołując się na wolność i niezależność dziennikarską, przed jednym z budynków TVP odbył się protest warszawskiego klubu Gazety Polskiej „w obronie wolnych mediów”, w którym wzięli udział pracownicy państwowej stacji, a także politycy Prawa i Sprawiedliwości[14].
Tego samego dnia, na wniosek grupy posłów Prawa i Sprawiedliwości, Trybunał Konstytucyjny zakazał możliwości odwoływania i zmian w zarządach TVP i Polskiego Radia do czasu rozprawy wyznaczonej na 16 stycznia 2024 r.[15] Zakaz ten został jednak uznany za niewiążący przez część prawników oraz samo Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, ze względu na wadliwy skład trybunału oraz fakt niebycia stroną w sporze przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego ani przez żadną spółkę Skarbu Państwa[16].
Powołanie nowych władz mediów publicznych
W dniu 19 grudnia 2023 r. Sejm podjął uchwałę w sprawie „przywrócenia porządku prawnego oraz bezstronności i rzetelności mediów publicznych oraz Polskiej Agencji Prasowej” 244 głosami za, przeciw były 84 osoby, 16 zaś wstrzymało się od głosu[17]. Ponad 100 posłów Prawa i Sprawiedliwości nie wzięło udziału w głosowaniu, udając się do siedziby TVP, aby zaprotestować przeciwko zmianom. Nowemu rządowi zarzucano, że uchwały sejmowe wyrażają co prawda wolę polityczną, jednak zgodnie z Konstytucją tylko uchwalone i podpisane przez Prezydenta ustawy stanowią prawo i mogą pociągać skutki prawne.
Tego samego dnia minister kultury Bartłomiej Sienkiewicz, powołując się na Kodeks spółek handlowych odwołał władze mediów publicznych, w tym TVP[18].
20 grudnia do siedziby TVP przy ul. Woronicza przybył Piotr Zemła, nowo powołany szef rady nadzorczej TVP. Na jego drodze stanęli posłowie PiS i okupujący budynek pracownicy TVP, którzy kwestionowali jego autorytet i legalność decyzji o zmianie władz stacji[19][20]. W wyniku zamieszania w budynku do szpitala trafiła posłanka PiS Joanna Borowiak. Jacek Sasin winą za incydent obarczył „osobę towarzyszącą nowemu dyrektorowi”, natomiast marszałek Sejmu Szymon Hołownia wskazał, że mógł to zrobić pracownik ochrony[21].
TVP Info zniknęło z anteny o godzinie 11:18:31 czasu środkowoeuropejskiego, a zarówno transmisja naziemna, jak i streaming online zamiast tego pokazywały różne programy TVP1, TVP Polonia i powtórki serialu Ranczo. TVP3, TVP World i TVP Parlament również zniknęły z anteny, przy czym program TVP3 został przełączony na program TVP2 (wewnętrzna transmisja TVP3 była nadal prowadzona w międzyczasie do 26 grudnia), a program TVP World został zmieniony na program TVP Polonia, podczas gdy program TVP Parlament nie został przełączony na program żadnego innego kanału TVP, a więc ten konkretny kanał został faktycznie całkowicie zdjęty z anteny. Osoby próbujące odwiedzić oficjalne strony internetowe TVP Info, TVP3, TVP World lub TVP Parlament zostały przekierowane na główną stronę TVP. Programy informacyjne, które normalnie byłyby emitowane w TVP1 (Teleexpress, Wiadomości) i TVP2 (Panorama), zostały zastąpione buforami poszczególnych stacji[22][23][24][25][26].
O godzinie 12:17 dziennikarz Wiadomości Adrian Borecki przerwał emisję programu Agrobiznes w TVP1, aby poinformować widzów tej stacji o zaistniałej sytuacji. Zapowiedział, że specjalne wydanie Wiadomości będzie emitowane w TVP1 od tego momentu do „samego końca”. Pół minuty później emisja została przerwana i zastąpiona buforem TVP1[27].
Jakiś czas po godzinie 14:00 Samuel Pereira, kierownik TVP Info, rozpoczął transmisję na żywo na swoim kanale YouTube. Stream zawierał transmisję TVP Info, nagraną kamerą telefonu, która byłaby emitowana, gdyby kanał nie zniknął z anteny. Stream został zdjęty w mniej niż pół godziny[28].
Grupa informatyków z TVP zapewniła nowemu kierownictwu dostęp do mediów społecznościowych nadawcy, odbierając kluczowym przedstawicielom rolę administratora. Konto TVP Info w serwisie X (Twitter), zarządzane osobiście przez Samuela Pereirę, pozostało pod kontrolą starego kierownictwa pomimo zmian na innych kontach w mediach społecznościowych[29]. Nowe władze telewizji odzyskały dostęp do konta 23 stycznia 2024[30].
O godzinie 19:30, zamiast zwykłego programu Wiadomości, w TVP1 (a tym samym w TVP Info) wyemitowano krótki komunikat, w którym prezenter Marek Czyż ogłosił, że to, co deklarował jako „bezstronne wiadomości”, powraca i że następnego dnia Wiadomości będą nadawane normalnie[31][32]:
Dzień dobry państwu. Jak państwo z pewnością zauważyli, zaszły pewne zmiany, więc mają państwo prawo oczekiwać wyjaśnień. Więc pozwolą państwo, że wyjaśnię. Żaden polski obywatel, który finansuje działanie telewizji publicznej, nie ma żadnego obowiązku wsłuchiwać się w propagandę, czyjąkolwiek. Każdy polski obywatel, który finansuje media publiczne, ma prawo żądać od nich rzetelnej, profesjonalnej i uczciwej informacji. Dlatego proponuję państwu, jak sądzę, uczciwą umowę – od jutra Wiadomości będą państwu prezentowały fotografię świata i dnia, z wszystkim, co przyniesie. Fotografię, a nie obraz, bo to nie jest to samo. Obraz w tych studiach malowano przez osiem lat wyłącznie starannie dobranymi barwami. I zapewniam państwa, że to się właśnie kończy. Zamiast propagandowej zupy, chcemy państwu zaproponować czystą wodę. Nie dlatego, że jest szlachetna, ale dlatego, że nie niesie żadnych nachalnych smaków. I obiecuję państwu, że to się właśnie od teraz zaczyna. Dziś nie będzie Wiadomości, ale jutro podamy państwu informacyjny program Telewizji Polskiej, niezawodnie o 19.30. Nazywam się Marek Czyż, serdecznie zapraszam.
W tym samym czasie byli prezenterzy TVP pojawili się w specjalnym wydaniu Wiadomości, które korzystając ze zwykłego studia programu, zostało wyemitowane w Telewizji Republika[33].
Wieczorem TVP zaczęła wysyłać maile z wypowiedzeniami do niektórych pracowników[34].
Skutki
W dniu 21 grudnia ogłoszono, że nowy program zastąpi Wiadomości i będzie emitowany w tym samym paśmie o 19:30, co jego poprzednik. Nazwa nowego programu była ściśle strzeżoną tajemnicą aż do pierwszej emisji, kiedy to została ujawniona jako 19.30. Czołówka i muzyka przewodnia programu zostały przygotowane jeszcze przed przejęciem[35]. Teleexpress i Panorama zniknęły z anteny 21 grudnia i miały nie powrócić do czasu pełnej stabilizacji działań TVP po przejęciu[36]. 4 stycznia 2024 r. emisja Teleexpressu została wznowiona, a 10 stycznia nastąpił powrót Panoramy[37][38]. 13 stycznia 2024 roku po trzech i pół tygodniach zakończyła się trwająca od 20 grudnia 2023 roku okupacja budynku TAI przez dotychczasową ekipę dziennikarską[39], która zakończyła protest okupacyjny[40].
Zawetowanie ustawy „okołobudżetowej”
W związku ze sposobem przejęcia TVP, określanym przez prezydenta Andrzeja Dudę jako „anarchia”[41], prezydent zdecydował, że przekaże Sejmowi do ponownego rozpatrzenia ustawę o szczególnych rozwiązaniach służących realizacji ustawy budżetowej na rok 2024 (pot. ustawę okołobudżetową) zgłoszoną przez koalicję rządzącą. Ustawa ta zakładała możliwość przekazania 3 mld zł do budżetu TVP w formie obligacji skarbowych[42][43]. W odpowiedzi na to działanie Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego podjął decyzję o postawieniu spółki TVP w stan likwidacji[44]:
W związku z decyzją Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o wstrzymaniu finansowania mediów publicznych podjąłem decyzję o postawieniu w stan likwidacji spółek Telewizja Polska S.A., Polskie Radio S.A. oraz Polskiej Agencji Prasowej S.A.
W obecnej sytuacji takie działanie pozwoli na zabezpieczenie dalszego funkcjonowanie tych spółek, przeprowadzenie w nich koniecznej restrukturyzacji oraz niedopuszczenie do zwolnień zatrudnionych w ww. spółkach pracowników z powodu braku finansowania.
Stan likwidacji może być cofnięty w dowolnym momencie przez właściciela.
Kontrowersje prawne
Decyzja Bartłomieja Sienkiewicza wzbudziła wątpliwości ze strony niezależnych organizacji co do jej legalności. W ówczesnym stanie prawnym kompetencję do powoływania i odwoływania zarządów spółek posiadała Rada Mediów Narodowych, którą do życia powołała większość sejmowa PiS w czerwcu 2016 roku. Uchwała sejmowa z 19 grudnia stwierdzała, że zarządy były powołane wadliwie, a jako podstawę swojego rozumowania wskazuje niewykonany wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 2016 roku[45]. Helsińska Fundacja Praw Człowieka wydała 22 grudnia 2023 r. oświadczenie, w którym przychyliła się do stanowiska mówiącego, że media publiczne wymagają gruntownych reform i zgodziła się co do tego, że w panujących realiach politycznych i prawnych takie reformy są niezwykle trudne. Jednocześnie stwierdzono, że działania Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego budzą poważne wątpliwości prawne. Minister Bartłomiej Sienkiewicz w swojej decyzji powołał się na przepisy Kodeksu spółek handlowych. Jednakże decyzja ta zapadła bez uwzględnienia stanowiska Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji o Radzie Mediów Narodowych, która zgodnie z ustawą o radiofonii i telewizji i ustawą o Polskiej Agencji Prasowej ma kompetencję powoływania i odwoływania składów osobowych organów mediów publicznych[46]. 18 stycznia 2024 roku Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy Kodeksu spółek handlowych o rozwiązaniu i likwidacji spółki akcyjnej w zakresie regulacyjnym, że z mocy samej ustawy obejmują także jednostki publicznej radiofonii i telewizji są niezgodne z Konstytucją RP[47][48]. W tym samym dniu Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w reakcji na wyrok TK stwierdziło w wydanym do mediów oświadczeniu, że wyroki wydane z udziałem tzw. „sędziów dublerów” nie mają mocy powszechnie obowiązującej i nie są ostateczne[49]. 22 stycznia 2024 roku Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy wydał postanowienie, w którym odmówił wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego postawienia Polskiego Radia S.A. i Telewizji Polskiej S.A. w stan likwidacji[50][51], jednak 8 kwietnia zatwierdził w KRS postanowienie o postawieniu w stan likwidacji obu spółek[52][53]. 29 stycznia 2024 sąd rejestrowy zatwierdził postawienie w stan likwidacji spółki Polska Agencja Prasowa S.A.[54].
Przypisy
- ↑ „Minister kultury zmienia władze TVP. Czy to legalne?”. Business Insider. 20.12.2023. Dostęp: 2023-12-20.
- ↑ Posłowie PiS znów w siedzibie TVP. „Taka jest dyspozycja”. TVN 24. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Katarzyna Krzykowska: Sasin: Trwa interwencja poselska związana z siłowym wdarciem się osób nieuprawnionych do siedziby TVP. Polska Agencja Prasowa. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Komunikat Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. gov.pl. [dostęp 2023-12-29].
- ↑ Danuta Holecka żegna się z „Wiadomościami”? Są poszlaki, prezenterka zaprzecza [online], Press.pl [dostęp 2024-01-06] (pol.).
- ↑ Rada programowa TVP o „Wiadomościach”: Propaganda i stronniczość. Newsweek Polska. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Agnieszka Kublik: „Wiadomości” mają kolosalny problem ze swoją stronniczością. Nawet jak mają rację, to ją gubią. wyborcza.pl. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Shaun Walker: Poland’s TV’s ‘propaganda’ under scrutiny as bitterly polarised election looms. The Guardian. [dostęp 2023-12-23]. (ang.).
- ↑ Cezary Michalski: Telewizja Polska, czyli fabryka nienawiści. Newsweek Polska. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Wezwanie do dymisji szefa KRRiT. Powodem obrona TVP. wirtualnemedia.pl, 2023-11-08. [dostęp 2024-01-15].
- ↑ Dz.U. z 1996 r. nr 109, poz. 526.
- ↑ Piotr Miączyński, Leszek Kostrzewski: Pierwsza złamana obietnica Tuska. TVP dostanie w przyszłym roku nawet 3 mld zł. wyborcza.biz. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Umowa Koalicyjna (PDF), Dostęp: 2023-12-23.
- ↑ Sebastian Słowiński: Demonstracja w Warszawie w obronie TVP. Czabański, Sakiewicz, Pietrzak i nieśmiertelne „Żeby Polska była Polską”. wyborcza.pl. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ PiS wzywa trybunał Przyłębskiej na ratunek TVP. Jest termin. Business Insider. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Trybunał Konstytucyjny wyprowadza cios. Bierze w obronę TVP. money.pl. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Bartosz Kołodziejczyk: Zmiany w TVP. Sejm zagłosował w sprawie uchwały. Interia Wydarzenia. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Minister KiDN odwołał władze mediów publicznych i PAP. Serwis Rzeczypospolitej Polskiej. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Witold Głowacki: Nowy szef Rady Nadzorczej TVP jest już w gmachu telewizji. Były prezes ustąpił?. oko.press. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Jest nagranie z protestu w TVP. „Wszedł pan jak Jaruzelski”. Wprost. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Poturbowana posłanka PiS trafiła do szpitala. Jest reakcja marszałka Hołowni. Business Insider. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Magdalena Partyła, Waldemar Stelmach, Krzysztof Berenda, Mateusz Chłystun: TVP Info przestało działać. Politycy PiS w siedzibie Telewizji Polskiej. RMF24. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Former ruling party holds sit-in at state TV as new government takes control of public media. Notes from Poland. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Adam Easton: Polish state TVP Info channel off air as Tusk reforms kick in. BBC News. [dostęp 2023-12-23]. (ang.).
- ↑ Michał Kolanko: Wyłączono kanały TVP. W budynku stacji nowy „przewodniczący rady nadzorczej”. Rzeczpospolita. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Adrian Gąbka: Szefowie techniczni przyspieszyli zmiany w TVP. Płacz pracownic i „tajne przejścia”. Wirtualne Media. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ TVP Info na chwilę przejęło Agrobiznes. „Specjalne wydanie” [WIDEO]. Business Insider. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Zuzanna Ptaszyńska: Desperacki ruch TVP Info. Ostatnia deska ratunku wytrzymała pół godziny. Radio ZET. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Kulisy przejęcia TVP. „Grupa informatyków” miała pomóc. Business Insider. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Maciej Kozielski , TVP Info odzyskało profil na platformie X. Wcześniej administrował nim Samuel Pereira [online], Press, 23 stycznia 2024 [dostęp 2024-05-27] (pol.).
- ↑ Tak wyglądało TVP1 w czasie „Wiadomości”. „Jak państwo z pewnością zauważyli”. Onet. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ TVP o 19:30 opublikowała komunikat. Dotyczył „Wiadomości”. Rzeczpospolita. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Paweł Buczkowski: Alternatywne „Wiadomości” nadają. Zmienili telewizję. wp.pl. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Patryk Michalski: Ruszyły zwolnienia. Pracownicy TVP i TVP Info dostają maile. wp.pl. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Kamil Dziubka: Koniec „Wiadomości” TVP. Program z nową nazwą i oprawą. „Będzie zaskakująca”. Onet. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Ireneusz Oprzędek: „Teleexpress” dalej zawieszony. O 17.00 widzowie dostali kwadrans muzyczny. WP Teleshow. [dostęp 2023-12-23]. (pol.).
- ↑ Adrian Gąbka: Wrócił „Teleexpress”. Maciej Orłoś: „Witam po krótkiej, 7,5-rocznej przerwie”. wirtualnemedia.pl. [dostęp 2024-01-16]. (pol.).
- ↑ Michał Kurdupski: 740 tys. widzów pierwszego wydania „Panoramy” w nowej odsłonie. wirtualnemedia.pl. [dostęp 2023-01-16]. (pol.).
- ↑ Adamczyk, Pereira i Tulicki opuścili siedzibę TVP Info [online], www.wirtualnemedia.pl, 13 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-13] (pol.).
- ↑ Paweł Buczkowski , Koniec protestu w TVP. Jest decyzja likwidatora spółki [online], wiadomosci.wp.pl, 11 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
- ↑ Wywiad Prezydenta dla Radia Zet. [dostęp 2023-12-27]. (pol.).
- ↑ Sławomir Dudek: Drugie dno ustawy okołobudżetowej. Nie możemy uciekać od tego tematu [OPINIA]. money.pl. [dostęp 2023-12-27]. (pol.).
- ↑ Agnieszka Matłacz, Monika Pogroszewska: Prezydent wetuje ustawę okołobudżetową na 2024 rok. Prawo.pl. [dostęp 2023-12-27]. (pol.).
- ↑ 2023-12-27: Komunikat Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. gov.pl. (pol.).
- ↑ Dominika Sitnicka: Decyzja ministra Sienkiewicza ws. mediów budzi duże prawne wątpliwości. Czy wobec tego obowiązuje?. oko.press. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Stanowisko Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka w sprawie zmian w mediach publicznych. Helsińska Fundacja Praw Człowieka. [dostęp 2023-12-23].
- ↑ Trybunał Konstytucyjny: Stosowanie do jednostek publicznej radiofonii i telewizji przepisów umożliwiających likwidację spółek akcyjnych oraz przepisów umożliwiających odwołanie lub zawieszenie w czynnościach przez walne zgromadzenie członka zarządu. trybunal.gov.pl, 2024-01-18. [dostęp 2024-01-18].
- ↑ Zmiany w mediach publicznych. Jest wyrok TK. www.pap.pl, 2024-01-18. [dostęp 2024-01-18].
- ↑ Ministerstwo Kultury: wyrok TK w sprawie jednostek publicznej radiofonii i telewizji nie ma jakiejkolwiek doniosłości prawnej. www.pap.pl, 2024-01-18. [dostęp 2024-01-18].
- ↑ Sąd nie zgadza się na likwidację Polskiego Radia. www.wirtualnemedia.pl, 2024-01-22. [dostęp 2024-01-22].
- ↑ Likwidacja TVP i Polskiego Radia nie została wpisana do KRS. 'Orzeczenia referendarzy są wysoce kontrowersyjne' [online], www.wirtualnemedia.pl, 23 stycznia 2024 [dostęp 2024-01-24] (pol.).
- ↑ Telewizja Polska w likwidacji. Sąd zdecydował [online], www.wirtualnemedia.pl, 8 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
- ↑ Polskie Radio w likwidacji. Sąd wykreślił byłą prezes [online], www.wirtualnemedia.pl, 9 kwietnia 2024 [dostęp 2024-04-13] (pol.).
- ↑ l, Otwarcie likwidacji PAP zatwierdzone przez sąd rejestrowy - choć przepisy są analogiczne [online], Prawo.pl, 29 stycznia 2024 [dostęp 2024-02-12] (pol.).