Oondergróndse

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

D'n oondergróndse (ouch wel metro) is 'ne vörm vaan openbaar verveur wat ziech op spoor veuroet beweeg (zjus wie 'nen tram of trein), miestal in groete stei en zien agglomeratie zoonder daobij aander verkier te hindere ('t spoor geit miestal via tunnels en viaducte). Door 't aander verkier neet te hindere kin d'n oondergróndse 'n hoeg frequentie höbbe en zoe ouch väöl lui verveure.

Historie

Touwkomsvisie in 1914 vaan Moskou mèt o.a. 'n zweefbaon

Ind 19e iew greujt 't inwoeneraontal vaan väöl groete stei en de straote raakde euvervol. Me zeukde 'n nui meneer um lui te verveure. D'n trein en tram gaof 't al meh dees maakde de straot neet rösteger. D'r oontstoonde versjèllende gedachte wie kabelbaone meh de oondergróndse treinlijn waor de gedachte die woort oetgewérk. In Londe begós me mèt de ierste stedeleke spoorlijn die oonder de groond góng. In 1863 rijt d'n ierste trein euver de zoegeneumpde Metropolitan Railway. De spoortunnel woort gebouwd met de Cut-and-covermethode (ierst graove daan weer touw goeje; dus neet baore). Ierst woort 'ne stoumtrein gebruuk, pas in 1890 weurt de trein elektrisch. Istanboel heet daan ouch al 'ne oondergróndse: de zoegenaomde Tünel. In Budapest rijt d'n ierste oondergróndse trein in 1896 op 't Europese vaste laand dee mierdere staties heet. Roond 1900 begós me ouch in aander groete stei wie Paries, Berlien en New York City mèt 'nen oondergróndse.

Nao de Twiede Wereldoorlog en de wederopbouw begóste ouch kleiner stei mèt 't bouwe vaan oondergróndse zoewie Rotterdam (1968), Brussel (1976) en Amsterdam (1977). Aander stei, wie Antwerpe (Premetro) en D'n Haag (Tramtunnel), höbbe oondergroondse tramlijne die de facto es metrolijne functionere.

Naome

D'n oondergróndse kint väöl versjèllende naome, meh dèks gebruuk me de naom metro. De naom metro is aofgeleid vaan 't woord 'Metropolitan' wat in 't Ingels (Metropolitan Railway) en Frans (Chemin de Fer Métropolitain) weurt gebruuk en groetstedelek beteikent. Metro is dus 'n soort afkorting. In aander taole refereert me dèks aon 't oondergróndse karakter.

Taal	Woord
Holles	Metro/Ondergrondse
Ingels	Underground (Londe), Tube (Londe), Subway (New York City) en Metro (Washington)
Duuts	U-Bahn (Untergrund Bahn)
Zweeds	T-Bana (Tunnel Bana)
Frans	Metro
Italiaans	Metropolitana
Spaans	Metro/subterráneo