نەخوەشیا خانەیا داسی
نەخوەشیا خانەیا داسی (بئی نگلیزی: سجکلە جەلل دسەاسە) نەخوەشیەک بۆماوەیی یا سیفەتا لاشی یا بەزیوئە [1] (بئی نگلیزی: اوتۆسۆمال رەجەسسڤە)، ژ بەر موتاسیۆنا نوکلەۆتیدەک پێک تێ.[2]
د مرۆڤ دە ب اللەلێن بەزیوئێ ن ل سەر کرۆمۆزۆمێن لاشی دە ژ باڤانان دگوهازە وەچەیان.[3]
گاڤا وەچە ژ هەر باڤانەکئا للەلەک تێکچوویێ وەردگرە، د وەچەیێ دە نەخوەشیا خانەیا داسی پەیدا دبە.ئا نگۆ کەسێن ب ڤێ نەخوەشیێ نە، ژ بۆ ڤێ سیفەتێ یەکرەگ ن.[4] نەخوەشی ژ بەر موتاسیۆنا گەنا ل سەر کرۆمۆزۆما 11مین پێک تێ.[5]
ژ بەر کۆ مێئوو نێر هەردو ژی ڤێ کرۆمۆزۆما لاشی لخوە دگرن، رێژەیا پەیدابوونا نەخوەشیێ د وەچەیێن نێرئوو مێیان دە وەکهەڤئە . ژ هەردو باڤانێن هلگر، بئە گەرا %25ێ زارۆکێ ب نەخوەشیا خانەیا داسی پێیدا دبە.
نەخوەشیا خانەیا داسی هن جاران وەکی کێمخوینیا خانەیا داسی ژی تێ ناڤکرن،[6] لێ بئە سلێ خوە کێمخوینی یەک ژ نیشانەیێن نەخوەشیێ یە. نەخوەشیا خانەیا داسی، لگەل کێمخوینیێ، دبە سەدەما تێکچوونا دل، گورچکئوو هنئە ندامێن دن .
پێکهاتەیا هەمۆگلۆبینائا سا
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]خانەیێن خرۆکا سۆر ژ بۆ گوهازتنائۆ کسیژەنئوو کاربۆنا دیۆکسیدێ، هەمۆگلۆبین لخوە دگرن. حەمۆگلۆبین ژ چار پۆلیپەپتیدێن گۆگی پێک تێ. پۆلیپەپتیدێن گۆگی وەکی گلۆبین تێن ناڤکرن. حەر گلۆبینەک کۆمەلەیەک هەمێ لخوە دگرە. د هەمۆگلۆبینائا سایی دە دە 2 زنجیرێ α (ئالفا)، 2 زنجیرێ β (بەتا) گلۆبین هەیە.[7] حەمۆگلۆبینائا سایی وەکی هەمۆگلۆبینا-ئا تێ ناڤکرن. د زنجیرا اسیدێنئا مینی یا β-گلۆبینئا هەمۆگلۆبینا-ئا دە، د رێزا شەشەم دەئا سیدائا مینی یا ب ناڤێئا سیدا گلوتامی جه دگرە.[8]
پێکهاتەیا هەمۆگلۆبینا نەخوەشێن خانەیا داسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]حەمۆگلۆبینێن کەسێن ب نەخوەشیا خانەیا داسی، هەمۆگلۆبینێن نەاسیی نە. ژ بەر موتاسیۆنا نوکلەۆتیدەک، ل دەوسائا سیدا گلوتامی (بئی نگلیزی: گلوتامجئا جد)،ئا سیدائا مینی یا ب ناڤێ ڤالین (بئی نگلیزی: ڤالنە) ب زینجیرا β-گلۆبنێ ڤە تێ گرێدان. حەمۆگلۆبینا کۆ β-گلۆبنئا موتانت لخوە دگرە، وەکی هەمۆگلۆبینا-س (بئی نگلیزی: هەمۆگلۆبن س (سجکلە جەلل هەمۆگلۆبن)) تێ ناڤکرن.[9]
ئاسیدا گلوتامیئا ڤخوازئە (بئی نگلیزی: هیدرۆپهلج)، لێ ڤالین دژاڤئە (بئی نگلیزی: هیدرۆپهۆبج) لۆما جهگوهەرتنا ڤانئا سیدێنئا مینی، شێوەئوو ئە رکێ هەمۆگلۆبینێ دگوهەرینە.[10]
ژ بەر گوهەرینائا سیدائا مینی، مۆلەکولێن هەمۆگلۆبینێ ل هەڤ دزەلقن، د ناڤ خرۆکێن سۆر دە پێکهاتەیەک ریشالی پێک تێ. خرۆکێن سۆرئێ نئا سایی ب شەوەیێ خەپلەیی نە، خرۆکێن سۆرئێ ن ب هەمۆگلۆبینا نەاسایی ب شەوەیێ داسی نە.[4][10]
گاڤا هەمۆگلۆبینا-س د هاوردۆرەک کێمۆکسیژەنی دە بە، وەکی میناک دەمائۆ کسیژەن ژ خرۆکێن سۆر دقەتنئوو دکەڤن خانەیێن لاش، هەمۆگلۆبین د ناڤ خرۆکێن سۆر دە بەلورێن (کریستال) درێژکی چێدکە، درێژیا بەلوران هن جاراران ب قاسی 15 میکرۆمەترە یە، لۆما شەوەیێ خرۆکێن سۆرئێ دی نە ب شەوەیی خەپلەیی لێ ب شێوەیێ داسی خویا دبە.[11]
باندۆرا هەمۆگلۆبینا نەاسایی ل سەر تەندرستیێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]ژ بەر شێوەیێ داسی، خرۆکێن سۆر نکارن د ناڤ لوولەیێن خوینێ دە ب هێسانی بهەرکن. خرۆکێن سۆر د هن بەشێن موولوولەیان دە کۆم دبنئوو موولوولەیا خوینێ دختمینن. د بەشا ختمی دە ب تێرا خوە خوینئوو ئۆ کسیژەن ناگهیژە خانەئوو شانەیان. د مرۆڤێ نەخوەش دە لاوازی، بێهێزی،ئێ شئوو ب دەمکی دوبارەبوونا بلندبوونا تایێ لاش (تاگرتن) روو ددە. حەروسا دل،مەژیئوو گورچک ژی زیان دگرن.
کریزا نەخوەشیا خانەیا داسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]2_ku.jpg)
د کەسێن ب نەخوەشیا خانەیا داسی دە، سەرێ تووژئێ بەلوورێن هەمۆگلۆبینا-س پارزوونا خانایێ دقەلشینە، لۆما خرۆکێن سۆر تێک دشکێن. نەخوەشێن خانەیا داسی ب گەلەمپەری ب چەرخا رێزەبوویەران رووبروو دمنن، ژ ڤێ رەوشێ رە تێ گۆتن “کریزا نەخوەشیا خانەیا داسی. د ڤێ چەرخێ دە کێمۆکسیژەنی دبە سەدەما داسیبوونێ، ژ بەر داسیبوونا خرۆکێن سۆر، خانە دقەلشنئوو تێن پەرچەکرن. ژ بەر کێمبوونا خرۆکێن سۆر، مێژەرائۆ کسیژەنێ هێ کێمتر دبە. ژ بەر کێمۆکسیژەنیێ داسیبوونا هێ پرتر خرۆکێن سۆرئوو هەروسا تێکشکەستنا هێ پرتر خانەیێن خوینێ روو ددە. گاڤائە ڤ پێڤاژۆ دەست پێ دکە،ئە و بئا وایەکی لەز ددۆمە، د ناڤ چەند ساەتان دە کێمبوونەک خەتەر د هێژمارا خانەیێن خوینێ یێن سۆر دە چێدبە.[12]
کێمخوینیا خانەیا داسی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]د خوینائا سایی دە تەمەنێ خرۆکێن سۆر ب قاسی 120 رۆژئە ، لێ تەمەنێ خانەیێن داسی ب قاسی 2 هەفتە یە، لۆما د کەسێن ب نەخوەشیا خانەیا داسی دە نەخوەشیا کێمخوینی ژی روو ددە.
حەروسا کەسێن ب ڤێ نەخوەشیێ نە، د گەهێن لاشێ وان دەئێ ش پەیدا دبە، دبە کۆئە ڤان کەسان ب زەرکێ بکەڤنئا ن ژی د کیسکێ زەراڤێ وان دە کەڤر چێببن.[13]
ئاڤانتاژا دورەگبوونێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]د کەسێن ب هەمۆگلۆبینا س دورەگ ن،ئا نگۆ هلگر ن،ئا للەلائا سا دکارە نیڤێ هەمۆگلۆبینائا سا چێبکە، لۆما د کەسێن هلگر دە نیشانێن نەخوەشیێ خویا نابە.
کەسێن هلگرێ نەخوەشیا خانەیا داسی نە، ل دژ نەخوەشیا لەرزووتا (بئی نگلیزی: مالارا) بەرگریا وان خورتئە .[14]ئە ڤ رەوش وەکیئا ڤانتاژا دورەگبوونێ تێ ناڤکرن.[15]
حەرێمێن د بن باندۆرا نەخوەشیێ
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]نەخوەشیا خانەیا داسی ب گەلەمپەری د پارزەمینا افریکایێ دەئوو ل پارزەمینا امەریکایێ دە ژی د ناڤ مرۆڤێن بئە سلێئا فریکی دە بەلاڤبوویی یە. ل هن بەشێنئا فریکایێ دە %45ێ گەلهەیێ (نفووس) هلگرێ ڤێ نەخوەشیێ نە، %6ێ وان ژی هەردوئا للەلێن نەخوەشیێ لخوە دگرن، یەکرەگ ن،ئا نگۆ نەخوەش ن.[4]حەروسا نەوەشیا خانەیا داسی ل هندستانئوو رۆژهلاتا ناڤین ژی بەلاڤبوویی یە.[16]
چاڤکانی
[دەستکاری | دەستکاریی سەرچاوە]- ^ جامپبەلل، ن.ئا .، & رەەجە، ژ. ب. (2008). بۆلۆگی (8تهئە د.). سان فرانجسجۆ، جئا: بەنژامن-جوممنگس پوبلسهنگ جۆمپانی.
- ^ سمۆن،ئە . ژ.، دجکەی، ژ.ل.، رەەجە، ژ. ب.، & بورتۆن، ر.ئا . (2018).جامپبەللئە سسەنتال بۆلۆگی وته پهیسۆلۆگی (6تهئە د.). نەویۆرک،ئو نتەد ستاتەس: پەارسۆن.
- ^ رۆبەرتس س. حومان پهیسۆلۆگی. گلۆبال مەدا، 2007.
- ^ ا ب ج لۆسۆس، ژ.، ماسۆن، ک.، ژۆهنسۆن،گ.، راڤەن، پ.، & سنگەر، س. (2016). بۆلۆگی (11تهئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حللئە دوجاتۆن.
- ^ Iرەلاند، ک.ئا . (2010). ڤسوالزنگ حومان بۆلۆگی (3ردئە د.). حۆبۆکەن، نژ: ژۆهن ولەی & سۆنس.
- ^ بەتتس، ژ.، دەساخ، پ.، ژۆهنسۆن،ئە .، ژۆهنسۆن، ژ.، کۆرۆل،ئۆ .، & کروسە، د.ئە تئا ل. (2017).ئا ناتۆمی & پهیسۆلۆگی. حۆوستۆن، تەخاس:ئۆ پەنستاخ جۆللەگە، رجەئو نڤەرستی،
- ^ جلارک، د. پ.، پازدەرنک، ن. ژ.، & مجگەهەە، م. ر. (2018). مۆلەجولار بۆلۆگی (3ردئە د.). لۆندۆن:ئا جادەمج پرەسس،ئەلسەڤەر.
- ^ فۆخ، ستوارت Iرا.حومان پهیسۆلۆگی. مجگراو-حللئە دوجاتۆن، 2016.
- ^ سەمبولنگام، ک.،ئا ند پرەما سەمبولنگام.ئە سسەنتالسئۆ ف مەدجال پهیسۆلۆگی. 6تهئە د.، ژایپەە برۆتهەرس مەدجال پوبلسهەرس، 2012.
- ^ ا ب برۆۆکەر، ر.، ودماەر،ئە .، گراهام، ل.، & ستلنگ، پ. (2017). بۆلۆگی (4تهئە د.).
- ^ ریە، ج.، وسە، ر.، ژوروکۆڤسک، ڤ.، دەساخ، ژ.، جهۆ، ژ.، &ئا ڤسسار، ی. (2017).بۆلۆگی. حۆوستۆن، تەخاس :ئۆ پەنستاخ جۆللەگە، رجەئو نڤەرستی،
- ^ گویتۆن،ئا .ئا ند حالل، ژ.، 2011.گویتۆنئا ند حالل تەختبۆۆکئۆ ف مەدجال پهیسۆلۆگی. پهلادەلپها: ساوندەرسئە لسەڤەر.
- ^ مادەر، س.، & وندەلسپەجهت، م. (2017). حومان بۆلۆگی (15تهئە د.). نەو یۆرک، نی: مجگراو-حللئە دوجاتۆن.
- ^ حارتل، د. ل.، & ژۆنەس،ئە . و. (1998). گەنەتجس: پرنجپلەسئا ندئا نالیسس. سودبوری، مئا: ژۆنەسئا ند بارتلەتت. Iسبن 0-7637-0489-خ
- ^ سۆلۆمۆن،ئە .، مارتن، ج.، مارتن، د.، & بەرگ، ل. (2015).بۆلۆگی. ستامفۆرد: جەنگاگە لەارننگ.
- ^ وەاتهەرالل دژ، جلەگگ ژب. Iنهەرتەد هاەمۆگلۆبن دسۆردەرس:ئا ن نجرەاسنگ گلۆبال هەالته پرۆبلەم. بولل وۆرلد حەالتهئۆ رگان. 2001;79(8):704-12.ئە پوب 2001ئۆ جت 24. پمIد: 11545326; پمجIد: پمج2566499.
