Jump to content

Siudad ti Mehiko: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnosBarbaro nga urnos →
Content deleted Content added
VisualWikitext
m patarus
m +{{ISBN}}
Linia 172: Linia 172:
A kas maysa nga "alpha" a [[global a siudad|sangalubongan a siudad]]<ref>{{cite web|author=Ganganaet nga Annuroten |title=Ti 2008 a Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad |year=2008 |url=http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Ti Siudad ti Mehiko ket maysa kadagiti kangrunaan a sentro ti pinansia ken kultura idiay [[Amianan nga Amerika]].<ref>{{cite web|url=http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |title=WFE – Member Exchanges |publisher=World-exchanges.org |date=Abril 1, 2003 |accessdate=Marso 25, 2010}}</ref> Daytoy ket mabirukan idiay [[Ginget ti Mehiko]] (''Valle de México''), ti maysa a dakkel a ginget kadagidiay nangato a [[banak]] idiay tengnga ti Mehiko, iti kangato a {{pagbaliwen|2240|m|ft}}. Ti siudad ket buklen dagiti sangapulo ket innem a [[Dagiti burgos ti Mehikano a Pederal a Distrito|burgos]].
A kas maysa nga "alpha" a [[global a siudad|sangalubongan a siudad]]<ref>{{cite web|author=Ganganaet nga Annuroten |title=Ti 2008 a Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad |year=2008 |url=http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Ti Siudad ti Mehiko ket maysa kadagiti kangrunaan a sentro ti pinansia ken kultura idiay [[Amianan nga Amerika]].<ref>{{cite web|url=http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |title=WFE – Member Exchanges |publisher=World-exchanges.org |date=Abril 1, 2003 |accessdate=Marso 25, 2010}}</ref> Daytoy ket mabirukan idiay [[Ginget ti Mehiko]] (''Valle de México''), ti maysa a dakkel a ginget kadagidiay nangato a [[banak]] idiay tengnga ti Mehiko, iti kangato a {{pagbaliwen|2240|m|ft}}. Ti siudad ket buklen dagiti sangapulo ket innem a [[Dagiti burgos ti Mehikano a Pederal a Distrito|burgos]].


Ti 2009 a nakarkulo a populasion para iti maitutop a siudad ket agarup idi a 8.84&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009" /> ken adda ti kalawa ti daga ti {{pagbaliwen|1485|km2|sqmi}}.<ref>Brian W. Blouet, Olwyn M. Blouet. ''OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro: Dagiti 15 nga Estado ti Mehiko 2009''. OECD Publishing, 2009. p. 418 (p. 299). ISBN 978-92-64-06012-8.</ref> Segun ti kaudian a panagipalpalawag a naitunos babaen ti pederal ken dagiti estado a gobierno, ti populasion ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|Siudad ti mehiko a metropolitano a lugar]] ket 21.2&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009">{{cite web|url=http://www.edomex.gob.mx/poblacion/docs/2009/PDF/ZMVM.pdf |title=Siudad ti Mehiko a Metropolitano a Lugar |author=Konseho ti Nailian a Populasion |publisher=Gobierno ti Estado ti Mehiko|accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> a makaaramid daytoy ti [[Listaan dagiti metropolitano a lugar babaen ti populasion|kadakkelan at metropolitano a lugar]] idiay [[akinlaud a hemisperio]], ti [[Listaan dagiti urbano nga aglomerasion babaen ti populasion (Nagkaykaysa a Pagpagilian)|maikalima a kadakkelan nga aglomerasion]] ken ti kadakkelan nga agsasao ti [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]] a siudad iti lubong.<ref name="UN2007PopulationDatabase">{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |year=2007 |title=Dagiti Prospekto ti Urbanisasion ti Lubong |author=Nagkaykaysa aPagpagilian |accessdate=Disiembre 27, 2009|archiveurl= http://www.webcitation.org/5QkbGwwBk |archivedate= Hulio 31, 2007|deadurl=no}}</ref>
Ti 2009 a nakarkulo a populasion para iti maitutop a siudad ket agarup idi a 8.84&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009" /> ken adda ti kalawa ti daga ti {{pagbaliwen|1485|km2|sqmi}}.<ref>Brian W. Blouet, Olwyn M. Blouet. ''OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro: Dagiti 15 nga Estado ti Mehiko 2009''. OECD Publishing, 2009. p. 418 (p. 299). {{ISBN|978-92-64-06012-8}}.</ref> Segun ti kaudian a panagipalpalawag a naitunos babaen ti pederal ken dagiti estado a gobierno, ti populasion ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|Siudad ti mehiko a metropolitano a lugar]] ket 21.2&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009">{{cite web|url=http://www.edomex.gob.mx/poblacion/docs/2009/PDF/ZMVM.pdf |title=Siudad ti Mehiko a Metropolitano a Lugar |author=Konseho ti Nailian a Populasion |publisher=Gobierno ti Estado ti Mehiko|accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> a makaaramid daytoy ti [[Listaan dagiti metropolitano a lugar babaen ti populasion|kadakkelan at metropolitano a lugar]] idiay [[akinlaud a hemisperio]], ti [[Listaan dagiti urbano nga aglomerasion babaen ti populasion (Nagkaykaysa a Pagpagilian)|maikalima a kadakkelan nga aglomerasion]] ken ti kadakkelan nga agsasao ti [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]] a siudad iti lubong.<ref name="UN2007PopulationDatabase">{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |year=2007 |title=Dagiti Prospekto ti Urbanisasion ti Lubong |author=Nagkaykaysa aPagpagilian |accessdate=Disiembre 27, 2009|archiveurl= http://www.webcitation.org/5QkbGwwBk |archivedate= Hulio 31, 2007|deadurl=no}}</ref>


Ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko]] ket adda ti dagup a produkto ti domestiko (GDP) ti US$390&nbsp;a bilion idi 2008, a makaaramid ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|urbano nga aglomerasion ti Siudad ti Mehiko]] ti [[Listaan dagiti siudad babaen ti GDP|maikawalo a kabaknangan a metropolitano a lugar iti lubong]].<ref name="ukmediacentre.pwc.com">{{cite web|url=https://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562 |title=Dagiti rumrummuar a paglakuan a siudad nga ekonomia a napardasto a dumakkel iti sangalubongan a GDP a pakairanggo a kas kinuna ti PricewaterhouseCoopers LLP |author=PricewaterhouseCoopers |publisher=UK Media Centre |date=Pebrero 11, 2009 |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Ti siudad ket akinrebbeng para iti panagpataud ti 21% ti Dagup ti Domestiko a Produkto ti Mehiko ken ti metropolitano a lugar a naibilangan para iti 34% iti dagup ti nailian a GDP.<ref name="GDP">{{cite web|url=http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/|title=GDP ti Siudad ti Mehiko a kas maipada ti nailian a GDP|accessdate=Agosto 19, 2010}}</ref>
Ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko]] ket adda ti dagup a produkto ti domestiko (GDP) ti US$390&nbsp;a bilion idi 2008, a makaaramid ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|urbano nga aglomerasion ti Siudad ti Mehiko]] ti [[Listaan dagiti siudad babaen ti GDP|maikawalo a kabaknangan a metropolitano a lugar iti lubong]].<ref name="ukmediacentre.pwc.com">{{cite web|url=https://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562 |title=Dagiti rumrummuar a paglakuan a siudad nga ekonomia a napardasto a dumakkel iti sangalubongan a GDP a pakairanggo a kas kinuna ti PricewaterhouseCoopers LLP |author=PricewaterhouseCoopers |publisher=UK Media Centre |date=Pebrero 11, 2009 |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Ti siudad ket akinrebbeng para iti panagpataud ti 21% ti Dagup ti Domestiko a Produkto ti Mehiko ken ti metropolitano a lugar a naibilangan para iti 34% iti dagup ti nailian a GDP.<ref name="GDP">{{cite web|url=http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/|title=GDP ti Siudad ti Mehiko a kas maipada ti nailian a GDP|accessdate=Agosto 19, 2010}}</ref>
Linia 178: Linia 178:
Ti siudad ket kasisigud a nabangon idiay isla ti [[Danaw Texcoco]] babaen dagiti [[Asteka]] idi 1325 a kas [[Tenochtitlan]], a daytoy ket gangani a kompleto a nadadael idi 1521 a [[Pannakatnag ti Tenochtitlan|sillong ti Tenochtitlan]], ken dimtengan ti pannakdaremdem manen ken pannakabangon segun ti [[Espaniol nga arkitektura#Espaniol a kolonial nga arkitektura|urbano nga alagaden ti Espaniol]]. Idi 1524, ti [[Dagiti munisipalidad ti Mehiko|munisipalidad]] ti Siudad ti Mehiko ket nabangon, nga ammo a kas ti ''México Tenochtitlán'',<ref name=gobdf /> ken manipud idi 1585 daytoy ket opisial a naamammoan a kas ti ''Ciudad de México'' (Siudad ti Mehiko).<ref name=gobdf>{{Es icon}} {{cite web|author=Gobierno ti Pederal a Distrito |title=Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko |url=http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Ti Siudad ti mehiko ketnagserbi a kas ti politikal, administratibo ken pinansia a sentro ti maysa a nangruna a paset ti [[Espaniol nga Imperio|kolonial nga imperio ti Espania]].<ref name=UN>{{Es ikono}} {{cite web|author=Nagkaykaysa a Pagpagilian |title=Siudad ti Mehiko, Mehiko |url=http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/profiles/mexico.asp |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Kalpasan ti panakagun-od ti [[Mehikano a Gubat ti Panagwayawayas|pannakawayawaya manipud ti Espania]], ti [[#Pederal a Distrito|Pederal a Distrito]] ket napartuat idi 1824.
Ti siudad ket kasisigud a nabangon idiay isla ti [[Danaw Texcoco]] babaen dagiti [[Asteka]] idi 1325 a kas [[Tenochtitlan]], a daytoy ket gangani a kompleto a nadadael idi 1521 a [[Pannakatnag ti Tenochtitlan|sillong ti Tenochtitlan]], ken dimtengan ti pannakdaremdem manen ken pannakabangon segun ti [[Espaniol nga arkitektura#Espaniol a kolonial nga arkitektura|urbano nga alagaden ti Espaniol]]. Idi 1524, ti [[Dagiti munisipalidad ti Mehiko|munisipalidad]] ti Siudad ti Mehiko ket nabangon, nga ammo a kas ti ''México Tenochtitlán'',<ref name=gobdf /> ken manipud idi 1585 daytoy ket opisial a naamammoan a kas ti ''Ciudad de México'' (Siudad ti Mehiko).<ref name=gobdf>{{Es icon}} {{cite web|author=Gobierno ti Pederal a Distrito |title=Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko |url=http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Ti Siudad ti mehiko ketnagserbi a kas ti politikal, administratibo ken pinansia a sentro ti maysa a nangruna a paset ti [[Espaniol nga Imperio|kolonial nga imperio ti Espania]].<ref name=UN>{{Es ikono}} {{cite web|author=Nagkaykaysa a Pagpagilian |title=Siudad ti Mehiko, Mehiko |url=http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/profiles/mexico.asp |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Kalpasan ti panakagun-od ti [[Mehikano a Gubat ti Panagwayawayas|pannakawayawaya manipud ti Espania]], ti [[#Pederal a Distrito|Pederal a Distrito]] ket napartuat idi 1824.


Kalpasan ti panagdemanda ti ad-adu nga [[autonomia]] ti politika, dagiti nagtaeng ket naikkanda ti karbengan ti dagus a panagbutos ti [[Daulo ti Goberno ti Pederal a Distrito|Daulo ti Gobierno]] ken dagiti pannakabagi ti [[unikameralismo|dua a kamara]] a [[Lehislatibo nga Asemblia ti Pederal a Distrito|Lehislatibo nga Asemblia]] babaen ti [[Pangbutos|nadayeg a butos]] idi 1997. Manipud idin, ti kanigid a payak ti [[Partido ti Demokratiko a Rebolusion]] (PRD) ket nagtengtengngelen kadagitoy dua.<ref>Daniel C. Schechter, Josephine Quintero. ''Lonely Planet Mexico City, City Guide [With Pullout Map]''. Maikatlo nga Edision. Lonely Planet, 2008. p. 288 (p. 20-21). ISBN 978-1-74059-182-9.</ref> Kadagiti kinaudi a tawtawen, ti lokal a gobierno ket nangipasa kadagiti adu a liberal nga annuroten, a kas ti [[Aborsion idiay Mehiko|aborsion]] a makiddaw, ti naipatingga a porma ti [[Eutanasia idiay Mehiko|eutanasia]], [[awan basol a diborsio|diborsio]] ken [[Agpada a sekso a panagasawa idiay Mehiko|agpada a sekso a panagasawa]].
Kalpasan ti panagdemanda ti ad-adu nga [[autonomia]] ti politika, dagiti nagtaeng ket naikkanda ti karbengan ti dagus a panagbutos ti [[Daulo ti Goberno ti Pederal a Distrito|Daulo ti Gobierno]] ken dagiti pannakabagi ti [[unikameralismo|dua a kamara]] a [[Lehislatibo nga Asemblia ti Pederal a Distrito|Lehislatibo nga Asemblia]] babaen ti [[Pangbutos|nadayeg a butos]] idi 1997. Manipud idin, ti kanigid a payak ti [[Partido ti Demokratiko a Rebolusion]] (PRD) ket nagtengtengngelen kadagitoy dua.<ref>Daniel C. Schechter, Josephine Quintero. ''Lonely Planet Mexico City, City Guide [With Pullout Map]''. Maikatlo nga Edision. Lonely Planet, 2008. p. 288 (p. 20-21). {{ISBN|978-1-74059-182-9}}.</ref> Kadagiti kinaudi a tawtawen, ti lokal a gobierno ket nangipasa kadagiti adu a liberal nga annuroten, a kas ti [[Aborsion idiay Mehiko|aborsion]] a makiddaw, ti naipatingga a porma ti [[Eutanasia idiay Mehiko|eutanasia]], [[awan basol a diborsio|diborsio]] ken [[Agpada a sekso a panagasawa idiay Mehiko|agpada a sekso a panagasawa]].


== Pakasasaritaan ti Siudad ti Mehiko ==
== Pakasasaritaan ti Siudad ti Mehiko ==

Rebision manipud idi 23:45, 14 Nobiembre 2016

Siudad ti Mehiko
Siudad
Ciudad de México
City of Mexico
Dagiti ladawan manipud idiay Siudad ti Mehiko
Dagiti ladawan manipud idiay Siudad ti Mehiko
Wagayway ti Siudad ti Mehiko
Wagayway
Opisial a selio ti Siudad ti Mehiko
Selio
Parbo a nagan: 
La Ciudad de los Palacios
(Ti Siudad dagiti Palasio)
Ti Siudad ti Mehiko idiay Mehiko
Ti Siudad ti Mehiko idiay Mehiko
Pagilian Mehiko
EntidadPederal a Distrito
Pannakabingbingay
Pannakabangon
    • Marso13, 1325: Tenochtitlan[1]
    • Agosto 13, 1521:
      Ciudad de México[2]
    • Nobiembre 18, 1824: Distrito Federal[3]
    • Gobierno
     • Daulo ti GobiernoPablo Gómez Álvarez PRD
    René Arce PRD
    Federico Döring PAN
     • Dagiti Senador[4]Pablo Gómez PRD
    René Arce PRD
    Federico Döring PAN
     • Dagiti Deputado[5]
    Kalawa
    [6][b]
     • Dagup1,485 km2 (573 sq mi)
     Nairanggo a maika-32
    Kangato
    		2,241 m (7,352 ft)
    Kangatuan a lugar
    [7]
    		3,930 m (12,890 ft)
    Populasion
     (2011)[8]
     • Dagup8,857,188
     • RanggoMaika-2
     • Densidad6,000/km2 (15,000/sq mi)
      • RanggoUmuna
    Nagan dagiti umiliCapitalino (a)
    Defeño (a)
    Mexiqueño (a)
    Chilango (a)
    Sona ti orasUTC−6 (CST)
     • Kalgaw (DST)UTC−5 (CDT)
    Kodigo ti koreo
    00–16
    Kodigo ti lugar
    Kodigo ti ISO 3166MX-DFE
    HDIincrease 0.8307 Nangato unay/span> Nairanggo nga umuna
    GDP1.527 a trilion a pisos[9]
    WebsiteOpisial a website
    ^ b. Kalawa ti Pederal a Distrito a mangiraman ti saan nga urbano idiay abagatan
    [urnosen iti Wikidata]

    Ti Siudad ti Mehiko (/[imbalido a naikabil: 'icon']ˈmɛks[imbalido a naikabil: 'ɨ']koʊ ˈsɪti/; Espaniol: Ciudad de México [sjuˈðað ðe ˈmexiko], ammo pay a kas ti México D.F., wennoD.F.) ket isu ti Pederal a Distrito (Distrito Federal), a kapitolio ti Mehiko ket ti lugar dagiti pederal a bileg ti Kappon ti Mehiko.[10] Daytoy ket maysa a pederal nga entidad ti kaunegan ti Mehiko a saan a paset ti maysa kadagiti ania man a 31 nga estado ti Mehiko ngem tagikua a sibubukel ti pederasion. Ti Siudad ti Mehiko ket isu ti kadakkelan a siudad ti pagilian ken kangrunaan pay a sentro ti politika, kultura, edukasion ken pinansia.

    A kas maysa nga "alpha" a sangalubongan a siudad[11] Ti Siudad ti Mehiko ket maysa kadagiti kangrunaan a sentro ti pinansia ken kultura idiay Amianan nga Amerika.[12] Daytoy ket mabirukan idiay Ginget ti Mehiko (Valle de México), ti maysa a dakkel a ginget kadagidiay nangato a banak idiay tengnga ti Mehiko, iti kangato a 2,240 metro (7,350 ft). Ti siudad ket buklen dagiti sangapulo ket innem a burgos.

    Ti 2009 a nakarkulo a populasion para iti maitutop a siudad ket agarup idi a 8.84 a riwriw a tattao,[13] ken adda ti kalawa ti daga ti 1,485 kuadrado kilometro (573 sq mi).[14] Segun ti kaudian a panagipalpalawag a naitunos babaen ti pederal ken dagiti estado a gobierno, ti populasion ti Siudad ti mehiko a metropolitano a lugar ket 21.2 a riwriw a tattao,[13] a makaaramid daytoy ti kadakkelan at metropolitano a lugar idiay akinlaud a hemisperio, ti maikalima a kadakkelan nga aglomerasion ken ti kadakkelan nga agsasao ti Espaniol a siudad iti lubong.[15]

    Ti Kalatakan a Siudad ti Mehiko ket adda ti dagup a produkto ti domestiko (GDP) ti US$390 a bilion idi 2008, a makaaramid ti urbano nga aglomerasion ti Siudad ti Mehiko ti maikawalo a kabaknangan a metropolitano a lugar iti lubong.[16] Ti siudad ket akinrebbeng para iti panagpataud ti 21% ti Dagup ti Domestiko a Produkto ti Mehiko ken ti metropolitano a lugar a naibilangan para iti 34% iti dagup ti nailian a GDP.[17]

    Ti siudad ket kasisigud a nabangon idiay isla ti Danaw Texcoco babaen dagiti Asteka idi 1325 a kas Tenochtitlan, a daytoy ket gangani a kompleto a nadadael idi 1521 a sillong ti Tenochtitlan, ken dimtengan ti pannakdaremdem manen ken pannakabangon segun ti urbano nga alagaden ti Espaniol. Idi 1524, ti munisipalidad ti Siudad ti Mehiko ket nabangon, nga ammo a kas ti México Tenochtitlán,[18] ken manipud idi 1585 daytoy ket opisial a naamammoan a kas ti Ciudad de México (Siudad ti Mehiko).[18] Ti Siudad ti mehiko ketnagserbi a kas ti politikal, administratibo ken pinansia a sentro ti maysa a nangruna a paset ti kolonial nga imperio ti Espania.[19] Kalpasan ti panakagun-od ti pannakawayawaya manipud ti Espania, ti Pederal a Distrito ket napartuat idi 1824.

    Kalpasan ti panagdemanda ti ad-adu nga autonomia ti politika, dagiti nagtaeng ket naikkanda ti karbengan ti dagus a panagbutos ti Daulo ti Gobierno ken dagiti pannakabagi ti dua a kamara a Lehislatibo nga Asemblia babaen ti nadayeg a butos idi 1997. Manipud idin, ti kanigid a payak ti Partido ti Demokratiko a Rebolusion (PRD) ket nagtengtengngelen kadagitoy dua.[20] Kadagiti kinaudi a tawtawen, ti lokal a gobierno ket nangipasa kadagiti adu a liberal nga annuroten, a kas ti aborsion a makiddaw, ti naipatingga a porma ti eutanasia, diborsio ken agpada a sekso a panagasawa.

    Pakasasaritaan ti Siudad ti Mehiko

    Asteka a paset ti panawen

    Ti tiendaan idiy Tlatelolco babaen ni Diego Rivera

    Ti agdama a siudad a naamammuan a kas ti Siudad ti Mehiko ket binangon idi babaen ti tattao a Mehika, a kalpasan daytoy ket ammo a kas dagiti Asteka, idi 1325. Ti duog a siudad ti Mehika ket tinawtawagan itan ti Tenochtitlan. Dagiti Mehika ket isu dagidi naud-udi a tattao a nagsasao ti iti Nahuatl nga immay iti daytoy a paset ti Ginget ti Mehiko kalpasan ti pannakatnag ti Toltec nga Imperio. Ti iyu-umayda ket di kinaykayat babaen dagiti tao a nagnanaeden iti ginget, ngem dagiti Mehika ket nakabaelda a nangbangon ti maysa a siudad idiay bassit nga isla iti lumaud a babngir ti Danaw Texcoco. Dagiti Mehika ket addaanda ti bukod a sarita a maipanggep no kasanoda a binangon ti siudad, kalpasan ti panangiturong kaniada babaen ti kangrunaanda a dios, a ni Huitzilopochtli. Segun ti sarita, ti dios ket isu nangibagbaga ti maysa a seneial iti ti ayan ti sitio a pangibangonandanto ti pagnaedanda- ti maysa nga agila nga agtaktakder iti maysa a nopal a kaktus nga addaan ti maysa nga uleg iti sippitna. Idi baetan ti 1325 ken 1521, Ti Tenochtitlan ket dimmakkel ken pimmigsa, a dimtengan ti panagturayna kadagiti dadduma a siudad-estado iti lawlaw ti Danaw Texcoco, ken idiay Ginget ti Mehiko. Idi simmangpet dagiti Kastila, ti Asteka nga Imperio ket kaaduannan a naabot ti Mesoamerika, naabutanna ti Golpo ti mehiko ken ti Taaw Pasipiko. Dagiti eskolar ket nagkarkuloda nga ti baetan dagiti 200,000 ken 250,000 a tao ket nagtataeng idiay Tenochtitlan idi 1500, ad-adu ngem uppat a beses ti populasion ti Londres. Daytoy napalakaan a maysa kadagiti kadakkelan a siudad iti panawenna ken ti kadakkelan iti Kaamerikaan sakbay ti panagrukma ti Kastila.

    Kastila a panagrukma ti Tenochtitlán

    Kalpasan ti isasanglad idiay Veracruz, ni Hernán Cortés ket nakangeg ti maipanggep ti nalatak a siudad ket ti napauten a suppiatan ken dagiti reklamo a maipanggep ti daytoy. Urayno ni Cortés ket napan idiay Mehiko nga adda laeng iti bassit a buyot, isu ket nakaawis ti kaaduan kadagiti patneng a tattao a timmulong kaniada a nangdadael ti Tenochtitlan.[21] Ni Cortés ket immuna idi a nakitana ti Tenochtitlán iti Nobiembre 8, 1519.[22] Kalpasan ti immuna panakakitana, ni Cortés ken dagiti kakuyogna ket nagsiddaawda ti kinapintasna ken ti kadakkelna. Dagiti Kastila ket nagmartsada iti igid ti dalan a pakaiturongan ti siudad manipud idiay Iztapalapa. Urayno ni Montezuma ket napan idiay sentro ti Tenochtitlán tapno sabtenna ida ken makisinnukat kadagiti sarabo, daytoy a pannakigayyem ket saan a nagpaut.[23] Ni Cortés inpanna ni Montezuma babaen iti aresto iti balay, a nagnamnama a mangituray babaen kaniana[24]Immadu dagiti pannakairteng agiggana idi, rabii ti Hunio 30, 1520 – idi las-ud ti salisal nga ammo a kas ti "La Noche Triste" – dagiti Asteka ket nagreboltoda iti iyuumay dagiti Kastila ken nakabaelda a nangtiliw wenno nangpapanaw kadagiti Europeano ken dagiti kaduada a Tlaxcala.[25] Ni Cortés nagurnos manen idiay Tlaxcala. Naipanunotan dagiti Asteka a dagiti Kastila ket permanentadan a pimmanaw. Nagpilida ti baro nga ari, ni Cuitláhuac, ngem isu ket pimmusay kalpasan laeng iti manmano a bulan gapu ti burtong; ti simmaruno nga ari idi ket ni Cuauhtémoc.[26] Ni Cortés ket nangikeddeng a mangsillong iti Tenochtitlán idi mayo 1521. Iti tallo a bulbulan, ti siudad ket nagsagsagaba manipud ti kaawan ti makan ken danum ken ti paya pannakaiwaras ti burtong nga inyeg babaen dagiti Europeano.[21] Ni Cortés ken dagiti kaduana ket nangisanglad kadagiti puersada idiay abagatan ti isla ket nakilablabanda iti ipapanda iti uneg ti siudad, kadagiti kalkalsada, ken balbalay.[27] Iti kanungpalan, ni Cuauhtémoc ket simmuko idi Agosto 1521.[21]

    Ti pannakabangon manen ti siudad a kas Siudad ti Mehiko

    Pinintaan iti Siudad ti Mehiko idi 1628

    Dagiti Kastila ket rinakrakda ti Tenochtitlán. Immuna a nagtaeng ni Cortés idiay Coyoacán, ngem nangikeddeng a mangibangon manen ti sitio ti Asteka tapno maikkat amin a tugot iti duog nga urnos.[22] Ni Cortés ket saan a nangbangon ti maysa a nawaya, a naparukma a teritorio babaen ti bukodna a personal a panagturay, ngem nagtultuloy a natulnog iti balangat ti Espaniol. Ti immuna a birey iti baro a dominio ket simmangpet idiay Siudad ti Mehiko kalpasan ti sangapulo ket uppat a tawtawen. Iti daytan a panawen, ti siudad ket nagbalin manen a siudad-estado, nga addaan ti bileg a gunay-at kadagiti adayo a nabangon a pagbeddengan ti siudad.[28] Urayno dagidi Kastila ket priniserbada ti batayan a lanag ti Tenochtitlán, nangbangonda kadagiti Katoliko a simbaan a naituoon kadagiti duog a templo ti Asteka ket tinuntonda dagiti imperial a palasio para kaniada.[28] Ti Tenochtitlánket nanaganan manen idi ti "Mehiko", ti pagpilian a porma ti naganna, gapu laeng ta nalaklaka a balikasen dagiti Kastila.[22]

    Idadakkel ti kolonial a siudad

    Ti siudad ket dimakkel idi dimmakkelti populasionna, a napnapan kadagiti danum ti danaw. Ti maika-16 a siglo ket nakakita kadagiti panagpaadu kadagiti simbaan, adu kadagitoy ket ket mabalin pay laeng a makita idiay naipakasaritaan a sentro.[28] Iti ekonomiko, ti siudad ti Mehiko ket rimmang-ay a kas ti nagbanagan ti panagtagilako. A kas saan a kapada ti Brasil wenno Peru, ti Mehiko ket adda iti nalaka a pannkaiyasideg kadagiti lubong ti Atlatiko ken Pasipiko. Urayno ti balangat ti Espaniol ket pinadasna ti kompleto a panagtimbeng amin a komersio idiay siudad, daytoy ket adda laeng ti bassit a panagballigi.[29]

    Ti konsepto ti nobilidad ket rimmang-ay idiay Baro nga Espania a saan payen a nakitkita kadagiti paset ti Kaamerikaan. Dagiti Kastila ket nakasabatda iti maysa a kagimongan a ti konsepto iti nobilidad ket kapadpada ti bukodda. Dagiti Kastila ket dinaydayawda ti patneng nga urnos iti nobilidad ket nagnayonda iti daytoy. Kadagiti simmarsaruno a siglo, ti maysa a natakneng a titulo idiay Mehiko ket saan a kaibuksilan a ti maysa ket nagsansanay ti nalatak a bileg ti politika gaputa ti bileg ti ket adda ti patinggana urayno ti iti panagala iti baknang ket saan.[30] Ti konsepto ti nobilidad idiay Mehiko ket saan a polikal ngem daytoy ket konserbatibo unay a sosial ti Espaniol, a naibatay iti panagited ti pannakaikanada iti pamilia. Kaaduan kadagitoy a pamilia nagpaneknek ti pannakaikanadada babaen ti managaramid kadagiti kabaknang idiay Baro nga Espania iti ruar ti siudad, ket ti kalpasanna ti panaggasstos kadagitia rentas kadagiti puonan, iti panagbangon kadagioti simbaan, panagsuporta kadagiti karidad ken panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay. Ti kaaduana panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay ket nakabot ti kaadu idi kinaudi a gudua ti maika-18 a siglo. Adu kadagitoy a balay ket mabalin pay laeng a makita ita nga aldaw, a nangiturog ti parbo a nagan ti Siudad ti mehiko iti "Ti siudad dagiti palasio" nga inted daytoy babaen n i Alexander Von Humboldt.[22][28][30]

    Ti Grito de Dolores ("Karayo ni Dolores") a tinawtawagan pay a kas ti El Grito de la Independencia ("Karayo ti Pannakawaya"), a naibagbaga iti bassit nga ili ti Dolores idiay asideg ti Guanajuato idi Septiembre 16, 1810, ket isu daytoy ti pasamak a nangmarka ti rugi ti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano ken isu daytoy ti kangrunaan a nailian a piesta a napalpaliiw idiay Mehiko. Ti "Grito" ket isu idi tiinsasao iti pannakigubat iti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano babaen ni Miguel Hidalgo y Costilla,ti maysa aRoamno Katoliko a padi. Ni Hidalgo ken dagiti daddumna pay a criollo ket nairamannda ti naplano a rebolto a mangsuppiat kadagiti kolonial a gobierno ti Kastila, ken dagiti nakikuplot ketnaliputan. Nabutbuten iti pannakaarestonat,[1] ni Hidalgo binilinna ti kabsatna alalaki a ni Mauricio ken ni pay Ignacio Allende ken ni Mariano Abasolo a kumuyog kadagiti dadduma pay a naarmasan a lallaki a nangibilin iti alguasil tapno iparuarna dagiti nagkaykayat ti pannakawaya a naibalod idiay idi rabii ti Septiembre 15. Nakabaelda a nagparuar kadagiti walopulo.[2] Idi agsapa ti 6:00  Septiembre 16, 1810, inbilin ni Hidalgo a paawengen dagiti kampana ti simbaan ken inurnongna ti kongregasionna. Sinumbangiran babaen ni Allende ken ni Juan Aldama, isu ket kinasaona dagiti tao iti sangana ti simbaan, a nangawawis kaniada nga agrebolto. Ti Gubat ti Guanajuato, ti immuna a pannakilaban ti insurhensia, ket napasamak kalpasan ti uppat nga aldaw. Ti pannakawaya ti Mehiko manipud ti Espania ket nairangarang idiat Deklarasion iti Pannakawaya ti Imperio ti Mehiko idi Septiembre 27, 1821, kalpasan ti pannakigubat ti maysa a dekada.[31] Dagiti yaalsa ket simmaruno para kadagiti simmarsaruno a dekada, gapu kadagiti nadumaduma a sangkatipunan a nakilablaban para iti panagtengngel iti Mehiko.[32]

    Ti Pederala Distrito ti Mehiko ket nabangon idi babaen ti baro a gobierno ken babaen ti panagpirma ti baroa batay-lintegda, a dagiti konsepto iti maysa a pederal a distrito ket naampon idi manipud ti Batay-linteg ti Estados Unidos.[33] Sakbay ti daytoy a pananginagan,ti Siudad ti Mehiko ket nagserbi idi a kas ti tugaw ti gobierno para iti Estado ti Mehiko ken ti sibubukel a pagilian. Ti Texcoco ken idi ti Toluca ket nagbalin a kapitolio ti estado ti Mehiko.[34]

    Dagiti nagibasaran

    1. ^ "Secretaría de Relaciones Exteriores – México". Sre.gob.mx. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2005-09-08. Naala idi Abril 17, 2011.
    2. ^ "De la Colonia / 13 agosto de 1521: rendición de México-Tenochtitlan". Redescolar.ilce.edu.mx. Naala idi Abril 17, 2011.
    3. ^ "Conmemora la SecretarĂ­a de Cultura el 185 Aniversario del Decreto de CreaciĂłn del Distrito Federal". Cultura.df.gob.mx. Naala idi Abril 17, 2011.
    4. ^ "Senadores por el Distrito Federal LXI Legislatura". Senado de la Republica. Naala idi Oktubre 21, 2010.
    5. ^ "Listado de Diputados por Grupo Parlamentario del Distrito Federal". Camara de Diputados. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    6. ^ "Resumen". Cuentame INEGI. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    7. ^ "Relieve". Cuentame INEGI. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    8. ^ "ENOE". Naala idi Agosto 24, 2012.
    9. ^ "Distrito Federal". 2010. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    10. ^ "Artículo 44" (PDF). Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos. Naala idi Mayo 14, 2010.
    11. ^ Ganganaet nga Annuroten (2008). "Ti 2008 a Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad". Naala idi Disiembre 27, 2009.
    12. ^ "WFE – Member Exchanges". World-exchanges.org. Abril 1, 2003. Naala idi Marso 25, 2010.
    13. ^ a b Konseho ti Nailian a Populasion. "Siudad ti Mehiko a Metropolitano a Lugar" (PDF). Gobierno ti Estado ti Mehiko. Naala idi Disiembre 27, 2009.
    14. ^ Brian W. Blouet, Olwyn M. Blouet. OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro: Dagiti 15 nga Estado ti Mehiko 2009. OECD Publishing, 2009. p. 418 (p. 299). ISBN 978-92-64-06012-8.
    15. ^ Nagkaykaysa aPagpagilian (2007). "Dagiti Prospekto ti Urbanisasion ti Lubong". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi Hulio 31, 2007. Naala idi Disiembre 27, 2009. {{cite web}}: Di naikaskaso ti di ammo a parametro ti |deadurl=(maisingasing ti |url-status=) (tulong)
    16. ^ PricewaterhouseCoopers (Pebrero 11, 2009). "Dagiti rumrummuar a paglakuan a siudad nga ekonomia a napardasto a dumakkel iti sangalubongan a GDP a pakairanggo a kas kinuna ti PricewaterhouseCoopers LLP". UK Media Centre. Naala idi Disiembre 27, 2009.
    17. ^ "GDP ti Siudad ti Mehiko a kas maipada ti nailian a GDP". Naala idi Agosto 19, 2010.
    18. ^ a b Plantilia:Es icon Gobierno ti Pederal a Distrito. "Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko". Naala idi Disiembre 27, 2009.
    19. ^ Plantilia:Es ikono Nagkaykaysa a Pagpagilian. "Siudad ti Mehiko, Mehiko". Naala idi Disiembre 27, 2009.
    20. ^ Daniel C. Schechter, Josephine Quintero. Lonely Planet Mexico City, City Guide [With Pullout Map]. Maikatlo nga Edision. Lonely Planet, 2008. p. 288 (p. 20-21). ISBN 978-1-74059-182-9.
    21. ^ a b c "Historia de la Ciudad de México" (iti Espaniol). Naala idi Oktubre 14, 2008.
    22. ^ a b c d Marroqui, Jose Maria (1969). La Ciudad de Mexico. Siudad ti Mehiko: Ayuntamiento del Distrito Federal. pp. 21–25.
    23. ^ "Conquistadors – Cortés. Nobiembre 1519, Ti Kapintasan a Banag iti Lubong". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    24. ^ "Conquistadors – Cortés. Nobiembre , 1519 – Naaresto ni Montezuma". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    25. ^ "Dagiti konkistador – Cortés. Hunio 1520 – Nadawel a panagpapatay idiay Tenochtitlán". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    26. ^ "Dagiti konkistador – Cortés. Disiembre 1520 – Sillong, Panagbisin ken Burtong". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    27. ^ "Dagiti konkistador – Cortés. Ti Kinaudi a Takder: Ti Maysa nga Asteka nga Iliada". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    28. ^ a b c d Alvarez, Jose Rogelio (2000). "Mexico, Ciudad de". Enciclopedia de Mexico (iti Espaniol). Vol. 9. Encyclopædia Britannica. pp. 5242–5260.
    29. ^ Hamnett, Brian R. (1998). Ababa a Pakasaritaan ti Mehiko. Port Chester, New York, USA: Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. ISBN 978-0-521-58120-2.
    30. ^ a b Ladd, Doris M (1998). Artes de Mexico Palacios de la Nueva España Ti Mehikano a Nobilidad. Siudad ti Mehiko: Artes de Mexico y del Mundo. pp. 84–86. ISBN 978-968-6533-61-3.
    31. ^ "Don Agustín de Iturbide". Naala idi Oktubre 20, 2008.
    32. ^ "Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko". Naala idi Oktubre 17, 2008.
    33. ^ Weil, Thomas E. (Enero 1, 1991). Mehiko: Kapitulo 3B. Ebolusion ti Maysa a Pagilian. Pagpagilian iti Lubong. Opisina ti Panagrang-ay, Inc.
    34. ^ Mody, Ashoka (Oktubre 31, 1996). Panagiyawat ti Inprastriktura. Pagpagilian iti Lubong. World Bank Publications. p. 187. ISBN 978-0-8213-3520-8.

    Dagiti silpo ti ruar

    Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Siudad_ti_Mehiko&oldid=288439"