Jump to content

Siudad ti Mehiko: Paggiddiatan a nagbaetan dagiti rebision

Urnosen dagiti silpo
Manipud iti Wikipedia, ti nawaya nga ensiklopedia
Inter-aktibo nga agbasabasa iti pakasaritaan
← Nadadaan nga urnos
Content deleted Content added
VisualWikitext
naipatarus manipud idiay en:Mexico City http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Mexico_City&oldid=556995983
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.2
 
(Dagiti 41 nga agtengnga a rebision babaen dagiti 10 nga agar-aramat a saan a naipakita)
Linia 1: Linia 1:
{{Infobox pagtaengan
{{Infobox pagtaengan
|official_name = ''Ciudad de México''<br/>City of Mexico
|official_name = ''Ciudad de México''<br />City of Mexico
|name = Siudad ti Mehiko
|name = Siudad ti Mehiko
|native_name_lang =
|native_name_lang =
|settlement_type = Siudad
|settlement_type = Siudad
|image_flag = Flag of Mexican Federal District.svg
|image_flag = Flag of Mexican Federal District.svg
|flag_size = 160px
|flag_size = 160px
|flag_alt =
|flag_alt =
|image_seal = Coat of arms of Mexican Federal District.svg
|image_seal = Coat of arms of Mexican Federal District.svg
|seal_size = 65px
|seal_size = 65px
|nickname =''La Ciudad de los Palacios''{{-}}<small>''(Ti Siudad dagiti Palasio)''</small>
|nickname =''La Ciudad de los Palacios ''<small>''(Ti Siudad dagiti Palasio)''</small>
|motto =
|motto =
|image_skyline = Ciudad de México Distrito Federal.jpg
|image_skyline = Montaje de CDMX.jpg
|imagesize = 250px
|imagesize = 250px
|image_caption = Retrato manipud idiay Siudad ti Mehiko
|image_caption = Dagiti ladawan manipud idiay Siudad ti Mehiko
|anthem =
|anthem =
|image_map = Distrito Federal en México.svg
|image_map = Distrito Federal en México.svg
|map_caption = Ti Siudad ti Mehiko ti kaunegan ti Mehiko
|map_caption = Ti Siudad ti Mehiko idiay Mehiko
|coordinates = {{coord|19|26|N|99|8|W|region:MX|display=inline,title}}
|latd=19 |latm=26 |lats=|latNS=N
|longd=99 |longm=8 |longs=|longEW=W
|coor_pinpoint =
|coor_pinpoint =
|coordinates_type =
|coordinates_display = inline
|coordinates_footnotes =
|coordinates_footnotes =
|coordinates_region = MX
|subdivision_type = Pagilian
|subdivision_type = Pagilian
|subdivision_name = {{flag|Méhiko|1934}}
|subdivision_name = {{wagayway|Mehiko|1934}}
|subdivision_type1 = [[Politikal a pannakabingbingay ti Mehiko|Entidad]]
|subdivision_type1 = [[Politikal a pannakabingbingay ti Mehiko|Entidad]]
|subdivision_name1 = [[Pederal a Distrito]]
|subdivision_name1 = [[Pederal a Distrito]]
|subdivision_type2 = Pannakabingbingay
|subdivision_type2 = Pannakabingbingay
|subdivision_name2 = {{Collapsible list
|subdivision_name2 = {{Marebba a listaan
|title = [[Dagiti burgos ti Siudad ti Mehiko|Burgos]]
|title = [[Dagiti burgos ti Siudad ti Mehiko|Burgos]]
|frame_style = border:none; padding: 0;
|frame_style = border:none; padding: 0;
Linia 53: Linia 49:
|established_title = Pannakabangon
|established_title = Pannakabangon
|established_date = <li>
|established_date = <li>
* Marso13, 1325: Tenochtitlan<ref>{{cite web|url=http://www.sre.gob.mx/ligas/info_general/fechas.htm |title=Secretaría de Relaciones Exteriores – México |publisher=Sre.gob.mx |accessdate=Abril 17, 2011}}</ref>
* Marso13, 1325: Tenochtitlan<ref>{{cite web |url=http://www.sre.gob.mx/ligas/info_general/fechas.htm |title=Secretaría de Relaciones Exteriores – México |publisher=Sre.gob.mx |accessdate=Abril 17, 2011 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20050908192336/http://www.sre.gob.mx/ligas/info_general/fechas.htm |archivedate=2005-09-08 |url-status=live }}</ref>
* Agosto 13, 1521:<br/>Ciudad de México<ref>{{cite web|url=http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/colonia/c_coteno.htm |title=De la Colonia / 13 agosto de 1521: rendición de México-Tenochtitlan |publisher=Redescolar.ilce.edu.mx |accessdate=Abril 17, 2011}}</ref>
* Agosto 13, 1521:<br />Ciudad de México<ref>{{cite web |url=http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/colonia/c_coteno.htm |title=De la Colonia / 13 agosto de 1521: rendición de México-Tenochtitlan |publisher=Redescolar.ilce.edu.mx |accessdate=Abril 17, 2011 |archive-date=2008-07-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20080701210417/http://redescolar.ilce.edu.mx/redescolar/act_permanentes/historia/histdeltiempo/mexicana/colonia/c_coteno.htm |url-status=dead }}</ref>
* Nobiembre 18, 1824: Distrito Federal<ref>{{cite web|url=http://www.cultura.df.gob.mx/index.php/sala-de-prensa/boletines/2536-601-09- |title=Conmemora la SecretarĂ­a de Cultura el 185 Aniversario del Decreto de CreaciĂłn del Distrito Federal |publisher=Cultura.df.gob.mx |accessdate=Abril 17, 2011}}</ref></li>
* Nobiembre 18, 1824: Distrito Federal<ref>{{cite web |url=http://www.cultura.df.gob.mx/index.php/sala-de-prensa/boletines/2536-601-09- |title=Conmemora la SecretarĂ&shy;a de Cultura el 185 Aniversario del Decreto de CreaciĂłn del Distrito Federal |publisher=Cultura.df.gob.mx |accessdate=Abril 17, 2011 |archive-date=2011-07-22 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110722225100/http://www.cultura.df.gob.mx/index.php/sala-de-prensa/boletines/2536-601-09- |url-status=dead }}</ref></li>
|founder =
|founder =
|seat_type =
|seat_type =
Linia 62: Linia 58:
|leader_party =
|leader_party =
|leader_title = [[Daulo ti Gobierno ti Pederal a Distrito|Daulo ti Gobierno]]
|leader_title = [[Daulo ti Gobierno ti Pederal a Distrito|Daulo ti Gobierno]]
|leader_name = Pablo Gómez Álvarez [[File:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]<br/>René Arce [[File:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]<br/>Federico Döring [[File:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|leader_name = Pablo Gómez Álvarez [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]<br />René Arce [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]<br />Federico Döring [[Papeles:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|leader_title1 = [[Senado ti Mehiko|Dagiti Senador]]<ref>{{cite web |title=Senadores por el Distrito Federal LXI Legislatura |url=http://www.senado.gob.mx/index.php?ver=int&mn=4&sm=4&id=10 |publisher=Senado de la Republica |accessdate= Oktubre 21, 2010}}</ref>
|leader_title1 = [[Senado ti Mehiko|Dagiti Senador]]<ref>{{cite web |title=Senadores por el Distrito Federal LXI Legislatura |url=http://www.senado.gob.mx/index.php?ver=int&mn=4&sm=4&id=10 |publisher=Senado de la Republica |accessdate= Oktubre 21, 2010}}</ref>
|leader_name1 = [[Pablo Gómez Álvarez|Pablo Gómez]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]<br/>René Arce [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]<br/>[[Federico Döring]] [[Papeles:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|leader_name1 = [[Pablo Gómez Álvarez|Pablo Gómez]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]<br />René Arce [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]<br />[[Federico Döring]] [[Papeles:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|leader_title2 = [[Kamara dagiti Deputado ti Mehiko|Dagiti Deputado]]<ref>{{cite web |title=Listado de Diputados por Grupo Parlamentario del Distrito Federal |url=http://sitl.diputados.gob.mx/LXI_leg/listado_diputados_gpnp.php?tipot=Edo&edot=9 |publisher=Camara de Diputados |accessdate=Oktubre 20, 2010}}</ref>
|leader_title2 = [[Kamara dagiti Deputado ti Mehiko|Dagiti Deputado]]<ref>{{cite web |title=Listado de Diputados por Grupo Parlamentario del Distrito Federal |url=http://sitl.diputados.gob.mx/LXI_leg/listado_diputados_gpnp.php?tipot=Edo&edot=9 |publisher=Camara de Diputados |accessdate=Oktubre 20, 2010 |archive-date=2018-03-09 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180309001745/http://sitl.diputados.gob.mx/LXI_leg/listado_diputados_gpnp.php?tipot=Edo&edot=9 |url-status=dead }}</ref>
|leader_name2 = {{Collapsible list
|leader_name2 = {{Marebba a listaan
|title = [[Kamara dagiti Deputado ti Mehiko|Dagiti Pederal a Deputado]]
|title = [[Kamara dagiti Deputado ti Mehiko|Dagiti Pederal a Deputado]]
|frame_style = border:none; padding: 0;
|frame_style = border:none; padding: 0;
Linia 88: Linia 84:
|16 = •[[Silvia Esther Pérez Ceballos|Silvia Pérez Ceballos]] [[Papeles:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|16 = •[[Silvia Esther Pérez Ceballos|Silvia Pérez Ceballos]] [[Papeles:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|17 = •[[Ezequiel Rétiz Gutiérrez|Ezequiel Rétiz]] [[Papeles:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|17 = •[[Ezequiel Rétiz Gutiérrez|Ezequiel Rétiz]] [[Papeles:PAN Party (Mexico).svg|PAN|23px]]
|18 = •[[Esthela Damián Peralta|Esthela Damián]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|18 = •[[Esthela Damián Peralta|Esthela Damián]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|19 = •[[Luis Felipe Eguía Pérez|Luis Felipe Eguía]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|19 = •[[Luis Felipe Eguía Pérez|Luis Felipe Eguía]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|20 = •[[Alejandro Encinas Rodríguez|Alejandro Encinas]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|20 = •[[Alejandro Encinas Rodríguez|Alejandro Encinas]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|21 = •[[Agustín Guerrero Castillo|Agustín Guerrero]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|21 = •[[Agustín Guerrero Castillo|Agustín Guerrero]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|22 = •[[Francisco Hernández Juárez|Francisco Hernández]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|22 = •[[Francisco Hernández Juárez|Francisco Hernández]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|23 = •[[Héctor Hugo Hernández Rodríguez|Héctor Hernández]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|23 = •[[Héctor Hugo Hernández Rodríguez|Héctor Hernández]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|24 = •[[Teresa del Carmen Incháustegui Romero|Teresa Incháustegui]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|24 = •[[Teresa del Carmen Incháustegui Romero|Teresa Incháustegui]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|25 = •[[Ramón Jiménez López|Ramón Jiménez]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|25 = •[[Ramón Jiménez López|Ramón Jiménez]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|26 = •[[Vidal Llerenas Morales|Vidal Llerenas]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|26 = •[[Vidal Llerenas Morales|Vidal Llerenas]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|27 = •[[Avelino Méndez Rangel|Avelino Méndez]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|27 = •[[Avelino Méndez Rangel|Avelino Méndez]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|28 = •[[Eduardo Mendoza Arellano|Eduardo Mendoza]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|28 = •[[Eduardo Mendoza Arellano|Eduardo Mendoza]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|29 = •[[Nazario Norberto Sánchez|Nazario Norberto]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|29 = •[[Nazario Norberto Sánchez|Nazario Norberto]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|30 = •[[Leticia Quezada Contreras|Leticia Quezada]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|30 = •[[Leticia Quezada Contreras|Leticia Quezada]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|31 = •[[Rigoberto Salgado Vázquez|Rigoberto Salgado]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|31 = •[[Rigoberto Salgado Vázquez|Rigoberto Salgado]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|32 = •[[Arturo Santana Alfaro|Arturo Santana]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|32 = •[[Arturo Santana Alfaro|Arturo Santana]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|33 = •[[Emilio Serrano Jiménez|Emilio Serrano]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|33 = •[[Emilio Serrano Jiménez|Emilio Serrano]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|34 = •[[Mauricio Alonso Toledo Gutiérrez|Mauricio Toledo]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|34 = •[[Mauricio Alonso Toledo Gutiérrez|Mauricio Toledo]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|35 = •[[Enoé Margarita Uranga Muñoz|Enoé Uranga]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|35 = •[[Enoé Margarita Uranga Muñoz|Enoé Uranga]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|36 = •[[Balfre Vargas Cortez|Balfre Vargas]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|36 = •[[Balfre Vargas Cortez|Balfre Vargas]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|37 = •[[María Araceli Vázquez Camacho|Araceli Vázquez]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|37 = •[[María Araceli Vázquez Camacho|Araceli Vázquez]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|38 = •[[Jesús Zambrano Grijalva|Jesús Zambrano]] [[Papeles:PRD Party (Mexico).svg|PRD|23px]]
|38 = •[[Jesús Zambrano Grijalva|Jesús Zambrano]] [[Papeles:PRD logo without border (Mexico).svg|PRD|23px]]
|39 = •[[Rosario Brindis Álvarez|Rosario Brindis]]
|39 = •[[Rosario Brindis Álvarez|Rosario Brindis]]
|40 = •[[Pablo Escudero Morales|Pablo Escudero]]
|40 = •[[Pablo Escudero Morales|Pablo Escudero]]
Linia 143: Linia 139:
|population_density_km2 = auto
|population_density_km2 = auto
|population_density_rank = [[Listaan dagiti estado ti Mehiko babaen ti densidad ti populasion|Umuna]]
|population_density_rank = [[Listaan dagiti estado ti Mehiko babaen ti densidad ti populasion|Umuna]]
|population_demonym = Capitalino (a) <br/> Defeño (a) <br/> Mexiqueño (a)<br/> Chilango (a)
|population_demonym = Capitalino (a) <br /> Defeño (a) <br /> Mexiqueño (a)<br /> Chilango (a)
|population_note =
|population_note =
|timezone1 = [[Tengnga a Sona ti Oras|CST]]
|timezone1 = [[Tengnga a Sona ti Oras|CST]]
Linia 152: Linia 148:
|postal_code = 00–16
|postal_code = 00–16
|area_code_type = [[Kodigo ti lugar]]
|area_code_type = [[Kodigo ti lugar]]
|area_code = {{Collapsible list
|area_code = {{Marebba a listaan
|title = [[Dagiti kodigo ti lugar idiay Mehiko babaen ti kodigo (0-99)|Kodigo ti lugar]]
|title = [[Dagiti kodigo ti lugar idiay Mehiko babaen ti kodigo (0-99)|Kodigo ti lugar]]
|frame_style = border:none; padding: 0;
|frame_style = border:none; padding: 0;
Linia 160: Linia 156:
}}
}}
|iso_code = MX-DFE
|iso_code = MX-DFE
|blank_name_sec1 = [[Pagrsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan|HDI]]
|blank_name_sec1 = [[Pagsurotan ti Panagrang-ay ti Nagtagitaoan|HDI]]
|blank_info_sec1 = {{increase}} 0.8307 <span style="color:#090">Nangato unay/span> <small>[[Listaan dagiti estado ti Mehiko babaen ti HDI|Nairanggo nga umuna]]</small>
|blank_info_sec1 = {{increase}} 0.8307 <span style="color:#090">Nangato unay</span> <small>[[Listaan dagiti estado ti Mehiko babaen ti HDI|Nairanggo nga umuna]]</small>
|blank_name_sec2 = GDP
|blank_name_sec2 = GDP
|blank_info_sec2 = 1.527&nbsp;trilion [[Mehikano a peso|pesos]]<ref>{{cite web |title=Distrito Federal. |url=http://www.inegi.org.mx/sistemas/bise/mexicocifras/default.aspx?ent=09 |year=2010 |accessdate=Oktubre 20, 2010}}</ref>
|blank_info_sec2 = 1.527&nbsp;a trilion a [[Pisos ti Mehiko|pisos]]<ref>{{cite web |title=Distrito Federal. |url=http://www.inegi.org.mx/sistemas/bise/mexicocifras/default.aspx?ent=09 |year=2010 |accessdate=Oktubre 20, 2010}}</ref>
|website = {{URL|http://www.df.gob.mx|Opisial a sapot ti pagsaadan}}
|website = {{URL|http://www.df.gob.mx|Opisial a website}}
|footnotes = {{note|engfactobox}}b. Kalawa ti [[Pederala Dustrito ti Mehiko|Pederal a Distrito]] a mangiraman ti saan nga urbano idiay abagatan
|footnotes = {{note|engfactobox}}b. Kalawa ti [[Pederal a Distrito ti Mehiko|Pederal a Distrito]] a mangiraman ti saan nga urbano idiay abagatan
}}
}}


Ti '''Siudad ti Mehiko''' ({{IPAc-en|icon|ˈ|m|ɛ|k|s|ɨ|k|oʊ|_|ˈ|s|ɪ|t|i}}; {{lang-es|link=no|Ciudad de México}} {{IPA-es|sjuˈðað ðe ˈmexiko|}}, naamammoan pay a kas ti ''México D.F.'', wenno''D.F.'') ket isu ti [[Pederal a Distrito]] (''Distrito Federal''), a kapitolio ti [[Mehiko]] ket ti tugar dagiti pederal a bileg ti Kappon ti Mehiko.<ref>{{cite web|title=Artículo 44|url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/articulos/44.pdf|publisher=Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos|accessdate=Mayo 14, 2010}}</ref> Daytoy ket maysa a pederal nga entidad ti kaunegan ti Mehiko a saan a paset ti maysa kadagiti aniaman a [[Dagiti estado ti Mehiko|31 nga estado ti Mehiko]] ngem tagikua a sibubukel ti pederasion. Ti Siudad ti Mehiko ket isu ti kadakkelan a siudad ti pagilian ken ti pay kangrunaan ti politikal, kultural, edukasional ken pinansia a sentro.
Ti '''Siudad ti Mehiko''' ({{lang-es|link=no|Ciudad de México}} {{IPA-es|sjuˈðað ðe ˈmexiko|}}, ammo pay a kas ti ''México D.F.'', wenno''D.F.'') ket isu ti [[Pederal a Distrito]] (''Distrito Federal''), a kapitolio ti [[Mehiko]] ket ti lugar dagiti pederal a bileg ti Kappon ti Mehiko.<ref>{{cite web|title=Artículo 44|url=http://www.ordenjuridico.gob.mx/Constitucion/articulos/44.pdf|publisher=Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos|accessdate=Mayo 14, 2010}}</ref> Daytoy ket maysa a pederal nga entidad ti kaunegan ti Mehiko a saan a paset ti maysa kadagiti ania man a [[Dagiti estado ti Mehiko|31 nga estado ti Mehiko]] ngem tagikua a sibubukel ti pederasion. Ti Siudad ti Mehiko ket isu ti kadakkelan a siudad iti pagilian ken kangrunaan pay a sentro ti politika, kultura, edukasion ken pinansia.


A kas maysa nga "alpha" a [[global city|sangalubongan a siudad]]<ref>{{cite web|author=Ganganaet nga Annuroten |title=Ti 2008 a Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad |year=2008 |url=http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Ti Siudad ti Mehiko ket maysa kadagiti kangrunaan ti pinansia ken kultura asentro idiay Amianan nga Amerika.<ref>{{cite web|url=http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |title=WFE – Member Exchanges |publisher=World-exchanges.org |date=Abril 1, 2003 |accessdate=Marso 25, 2010}}</ref> Daytoy ket mabirukan idiay [[Ginget ti Mehiko]] (''Valle de México''), ti maysa a dakkel a ginget kadagidiay nangato a [[banak]] idiay tengnga ti Mehiko, iti kangato a {{convert|2240|m|ft}}. Ti siudad ket buklen dagiti sangapulo ket innem a [[Dagiti burgos ti Mehikano a Pederal a Distrito|burgos]].
A kas maysa nga "alpha" a [[global a siudad|sangalubongan a siudad]]<ref>{{cite web |author=Ganganaet nga Annuroten |title=Ti 2008 a Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad |year=2008 |url=http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |accessdate=Disiembre 27, 2009 |archive-date=2010-01-10 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100110131155/http://www.foreignpolicy.com/story/cms.php?story_id=4509&page=1 |url-status=dead }}</ref> Ti Siudad ti Mehiko ket maysa kadagiti kangrunaan a sentro ti pinansia ken kultura idiay [[Amianan nga Amerika]].<ref>{{cite web |url=http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |title=WFE – Member Exchanges |publisher=World-exchanges.org |date=Abril 1, 2003 |accessdate=Marso 25, 2010 |archive-date=2010-03-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100325115155/http://www.world-exchanges.org/member-exchanges |url-status=dead }}</ref> Daytoy ket mabirukan idiay [[Ginget ti Mehiko]] (''Valle de México''), ti maysa a dakkel a ginget kadagidiay nangato a [[banak]] idiay tengnga ti Mehiko, iti kangato a {{pagbaliwen|2240|m|ft}}. Ti siudad ket buklen dagiti sangapulo ket innem a [[Dagiti burgos ti Mehikano a Pederal a Distrito|burgos]].


Ti 2009 a nakarkulo a populasion para iti maitutop a siudad ket agarup idi a 8.84&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009"/> ken adda ti kalawa ti daga ti {{convert|1485|km2|sqmi}}.<ref>Brian W. Blouet, Olwyn M. Blouet. ''OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro: Dagiti 15 nga Estado ti Mehiko 2009''. OECD Publishing, 2009. p. 418 (p. 299). ISBN 978-92-64-06012-8.</ref> Segun ti kinaudi a panagipalpalawag a naitunos babaen ti pederal ken dagiti estado a gobierno, ti populasion ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|Siudad ti mehiko a metropolitano a lugar]] ket 21.2&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009">{{cite web|url=http://www.edomex.gob.mx/poblacion/docs/2009/PDF/ZMVM.pdf |title=Siudad ti Mehiko a Metropolitano a Lugar |author=Konsilo ti Nailian a Populasion |publisher=Gobierno ti Estado ti Mehiko|accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> a makaaramid daytoy ti [[Listaan dagiti metropolitano a lugar babaen ti populasion|kadakkelan at metropolitano a lugar]] idiay [[lumaud a hemisperio]], ti [[Listaan dagiti urbano nga aglomerasion babaen ti populasion (Nagkaykaysa a Pagpagilian)|maikalima a kadakkelan nga aglomerasion]] ken ti kadakkelan nga agsasao ti [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]] asiudad iti lubong.<ref name="UN2007PopulationDatabase">{{cite web|url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |year=2007 |title=Dagiti Prospekto ti Urbanisasion ti Lubong |author=Nagkaykaysa aPagpagilian |accessdate=Disiembre 27, 2009|archiveurl= http://www.webcitation.org/5QkbGwwBk |archivedate= Hulio 31, 2007|deadurl=no}}</ref>
Ti 2009 a nakarkulo a populasion para iti maitutop a siudad ket agarup idi a 8.84&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009" /> ken adda ti kalawa ti daga ti {{pagbaliwen|1485|km2|sqmi}}.<ref>Brian W. Blouet, Olwyn M. Blouet. ''OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro: Dagiti 15 nga Estado ti Mehiko 2009''. OECD Publishing, 2009. p. 418 (p. 299). {{ISBN|978-92-64-06012-8}}.</ref> Segun ti kaudian a panagipalpalawag a naitunos babaen ti pederal ken dagiti estado a gobierno, ti populasion ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|Siudad ti mehiko a metropolitano a lugar]] ket 21.2&nbsp;a riwriw a tattao,<ref name="ZMVM 2009">{{cite web|url=http://www.edomex.gob.mx/poblacion/docs/2009/PDF/ZMVM.pdf |title=Siudad ti Mehiko a Metropolitano a Lugar |author=Konseho ti Nailian a Populasion |publisher=Gobierno ti Estado ti Mehiko|accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> a makaaramid daytoy ti [[Listaan dagiti metropolitano a lugar babaen ti populasion|kadakkelan at metropolitano a lugar]] idiay [[akinlaud a hemisperio]], ti [[Listaan dagiti urbano nga aglomerasion babaen ti populasion (Nagkaykaysa a Pagpagilian)|maikalima a kadakkelan nga aglomerasion]] ken ti kadakkelan nga agsasao ti [[Pagsasao nga Espaniol|Espaniol]] a siudad iti lubong.<ref name="UN2007PopulationDatabase">{{cite web |url=http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |year=2007 |title=Dagiti Prospekto ti Urbanisasion ti Lubong |author=Nagkaykaysa aPagpagilian |accessdate=Disiembre 27, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120717030201/http://esa.un.org/unup/index.asp?panel=2 |archivedate=2012-07-17 |url-status=dead }}</ref>


Ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko]] ket adda ti dagup a produkto ti domestiko (GDP) ti US$390&nbsp;bilion idi 2008, a makaaramid ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|urbano nga aglomerasion ti Siudad ti Mehiko]] ti [[Listaan dagiti siudad babaen ti GDP|maikawalo a kabaknangan a metropolitano a lugar iti lubong]].<ref name="ukmediacentre.pwc.com">{{cite web|url=https://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562 |title=Dagiti rumrummuar a paglakuan a siudad nga ekonomia a napardasto a dumakkel iti sangalubongan a GDP a pakairanggo a kas kinuna ti PricewaterhouseCoopers LLP |author=PricewaterhouseCoopers |publisher=UK Media Centre |date=Pebrero 11, 2009 |accessdate=Disiembre27, 2009}}</ref> Ti siudad ket akinrebbeng para iti panagpataud ti 21% ti Dagup ti Domestiko a Produkto ti Mehiko ken ti metropolitano a lugar a naibilangan par iti 34% iti dagup ti nailian a GDP.<ref name="GDP">{{cite web|url=http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/|title=GDP ti Siudad ti Mehiko a kas maipada ti nailian a GDP|accessdate=Agosto 19, 2010}}</ref>
Ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko]] ket adda ti dagup a produkto ti domestiko (GDP) ti US$390&nbsp;a bilion idi 2008, a makaaramid ti [[Kalatakan a Siudad ti Mehiko|urbano nga aglomerasion ti Siudad ti Mehiko]] ti [[Listaan dagiti siudad babaen ti GDP|maikawalo a kabaknangan a metropolitano a lugar iti lubong]].<ref name="ukmediacentre.pwc.com">{{cite web |url=https://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562 |title=Dagiti rumrummuar a paglakuan a siudad nga ekonomia a napardasto a dumakkel iti sangalubongan a GDP a pakairanggo a kas kinuna ti PricewaterhouseCoopers LLP |author=PricewaterhouseCoopers |publisher=UK Media Centre |date=Pebrero 11, 2009 |accessdate=Disiembre 27, 2009 |archive-date=2011-05-04 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110504031739/https://www.ukmediacentre.pwc.com/imagelibrary/downloadMedia.ashx?MediaDetailsID=1562 |url-status=dead }}</ref> Ti siudad ket akinrebbeng para iti panagpataud ti 21% ti Dagup ti Domestiko a Produkto ti Mehiko ken ti metropolitano a lugar a naibilangan para iti 34% iti dagup ti nailian a GDP.<ref name="GDP">{{cite web|url=http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/|title=GDP ti Siudad ti Mehiko a kas maipada ti nailian a GDP|accessdate=Agosto 19, 2010|archive-date=2010-04-26|archive-url=https://web.archive.org/web/20100426013125/http://www.mexicocityexperience.com/business_center/key_economic_facts_and_figures/|url-status=dead}}</ref>


Ti siudad ket kasisigud a nabangon idiay isla ti [[Danaw Texcoco]] babaen dagiti [[Asteka]] idi 1325 a kas [[Tenochtitlan]], a daytoy ket gangani a kompleto a nadadael idi 1521 a [[Panakatnag ti Tenochtitlan|sillong ti Tenochtitlan]], ken dimtengan ti panakdaremdem manen ken panakabangon segun ti [[Espaniol nga arkitektura#Espaniol a kolonial nga arkitektura|urbano nga alagaden ti Espaniol]]. Idi 1524, ti [[Dagiti munisipalidad ti Mehiko|munisipalidad]] ti Siudad ti Mehiko ket nabangon, a naamammoan akas ti ''México Tenochtitlán'',<ref name=gobdf/> ken manipud idi 1585 daytoy ket opisial a naamammoan a kas ti ''Ciudad de México'' (Siudad ti Mehiko).<ref name=gobdf>{{Es icon}} {{cite web|author=Gobierno ti Pederal a Distrito |title=Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko |url=http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |accessdate=Dsiembre 27, 2009}}</ref> Ti Siudad ti mehiko ketnagserbi a kas ti politikal, administratibo ken pinansia a sentro ti maysa a nangruna a paset ti [[Espaniol nga Imperio|kolonial nga imperio ti España]].<ref name=UN>{{Es icon}} {{cite web|author=Nagkaykaysa a Pagpagilian |title=Siudad ti Mehiko, Mehiko |url=http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/profiles/mexico.asp |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Kalpasan ti panakagun-od ti [[Mehikano a Gubat ti Panagwayawayas|panakawayawaya manipud ti España]], ti [[#Pederal a Distrito|Pederal a Distrito]] ket napartuat idi 1824.
Ti siudad ket kasisigud a nabangon idiay isla ti [[Danaw Texcoco]] babaen dagiti [[Asteka]] idi 1325 a kas [[Tenochtitlan]], a daytoy ket gangani a kompleto a nadadael idi 1521 a [[Pannakatnag ti Tenochtitlan|sillong ti Tenochtitlan]], ken dimtengan ti pannakdaremdem manen ken pannakabangon segun ti [[Espaniol nga arkitektura#Espaniol a kolonial nga arkitektura|urbano nga alagaden ti Espaniol]]. Idi 1524, ti [[Dagiti munisipalidad ti Mehiko|munisipalidad]] ti Siudad ti Mehiko ket nabangon, nga ammo a kas ti ''México Tenochtitlán'',<ref name=gobdf /> ken manipud idi 1585 daytoy ket opisial a naamammoan a kas ti ''Ciudad de México'' (Siudad ti Mehiko).<ref name=gobdf>{{iti sao|es}} {{cite web |author=Gobierno ti Pederal a Distrito |title=Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko |url=http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |accessdate=Disiembre 27, 2009 |archive-date=2009-12-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20091219215021/http://www.df.gob.mx/wb/gdf/historia_de_la_ciudad_de_mexico |url-status=dead }}</ref> Ti Siudad ti mehiko ketnagserbi a kas ti politikal, administratibo ken pinansia a sentro ti maysa a nangruna a paset ti [[Espaniol nga Imperio|kolonial nga imperio ti Espania]].<ref name=UN>{{iti sao|es}} {{cite web|author=Nagkaykaysa a Pagpagilian |title=Siudad ti Mehiko, Mehiko |url=http://www.un.org/cyberschoolbus/habitat/profiles/mexico.asp |accessdate=Disiembre 27, 2009}}</ref> Kalpasan ti panakagun-od ti [[Mehikano a Gubat ti Panagwayawayas|pannakawayawaya manipud iti Espania]], ti [[#Pederal a Distrito|Pederal a Distrito]] ket napartuat idi 1824.


Kalpasan ti panagdemanda ti adadu nga [[autonomia]] ti politika, dagiti nagtaeng ket naikkanda ti karbengan ti dagus a panagbutos ti [[Daulo ti Goberno ti Pederal a Distrito|Daulo ti Gobierno]] ken dagiti pannakabagi ti [[unikameralismo|dua a kamara]] a [[Lehislatibo nga Asemblia ti Pederal a Distrito|Lehislatibo nga Asemblia]] babaen ti [[Pangbutos|nadayeg a butos]] idi 1997. Manipud idin, ti kanigid a payak ti [[Partido ti Demokratiko a Rebolusion]] (PRD) ket nagtengtengngelen kadagitoy dua.<ref>Daniel C. Schechter, Josephine Quintero. ''Lonely Planet Mexico City, City Guide [With Pullout Map]''. Maikatlo nga Edision. Lonely Planet, 2008. p. 288 (p. 20-21). ISBN 978-1-74059-182-9.</ref> Kadagiti kinaudi a tawtawen, ti lokal a gobierno ket nangipasa kadagiti adu a liberal nga annuroten, a kas ti [[Aborsion idiay Mehiko|aborsion]] a makiddaw, ti naipatingga a porma ti [[Eutanasia idiay Mehiko|eutanasia]], [[awan basol a diborsio|diborsio]] ken [[Agpada a sekso a panagasawa idiay Mehiko|agpada a sekso a panagasawa]].
Kalpasan ti panagdemanda ti ad-adu nga [[autonomia]] ti politika, dagiti nagtaeng ket naikkanda ti karbengan ti dagus a panagbutos ti [[Daulo ti Goberno ti Pederal a Distrito|Daulo ti Gobierno]] ken dagiti pannakabagi ti [[unikameralismo|dua a kamara]] a [[Lehislatibo nga Asemblia ti Pederal a Distrito|Lehislatibo nga Asemblia]] babaen ti [[Pangbutos|nadayeg a butos]] idi 1997. Manipud idin, ti kanigid a payak ti [[Partido ti Demokratiko a Rebolusion]] (PRD) ket nagtengtengngelen kadagitoy dua.<ref>Daniel C. Schechter, Josephine Quintero. ''Lonely Planet Mexico City, City Guide [With Pullout Map]''. Maikatlo nga Edision. Lonely Planet, 2008. p. 288 (p. 20-21). {{ISBN|978-1-74059-182-9}}.</ref> Kadagiti kinaudi a tawtawen, ti lokal a gobierno ket nangipasa kadagiti adu a liberal nga annuroten, a kas ti [[Aborsion idiay Mehiko|aborsion]] a makiddaw, ti naipatingga a porma ti [[Eutanasia idiay Mehiko|eutanasia]], [[awan basol a diborsio|diborsio]] ken [[Agpada a sekso a panagasawa idiay Mehiko|agpada a sekso a panagasawa]].


==Pakasasaritaan ti Siudad ti Mehiko==
== Pakasasaritaan ti Siudad ti Mehiko ==


===Asteka a paset ti panawen===
=== Asteka a paset ti panawen ===
[[Papeles:Murales Rivera - Markt in Tlatelolco 3.jpg|thumb|left|Ti tiendaan idiy Tlatelolco babaen ni [[Diego Rivera]]]]
[[Papeles:Murales Rivera - Markt in Tlatelolco 3.jpg|thumb|left|Ti tiendaan idiy Tlatelolco babaen ni [[Diego Rivera]]]]


Ti agdama a siudad a naamammuan a kas ti Siudad ti Mehiko ket binangon idi babaen ti tattao a [[Mehika]], a kalpasan daytoy ket naamammuan a kas dagiti [[Asteka]], idi 1325. Ti duog a siudad ti Mehika ket tinawtawagan itan ti [[Tenochtitlan]]. Dagiti Mehika ket isu dagidi naud-udi a tattao a nagsasao ti iti [[Nahuatl]] nga immay iti daytoy a paset ti [[Ginget ti Mehiko] kalpasan ti pannakatnag ti [[Toltec]] nga Imperio. Ti iyu-umayda ket di kinaykayat babaen dagiti tao a nagnanaeden iti ginget, ngem dagiti Mehika ket nakabaelda a nangbangon ti maysa a siudad idiay bassit nga isla iti lumaud a babngir ti [[Danaw Texcoco]]. Dagiti Mehika ket addaanda ti bukod a sarita a maipanggep no kasanoda a binangon ti siudad, kalpasan ti panangiturong kaniada babaen ti kangrunaanda a dios, a ni [[Huitzilopochtli]]. Segun ti sarita, ti dios ket isu nangibagbaga ti maysa a seneial iti ti ayan ti sitio a pangibangonandanto ti pagnaedanda- ti maysa nga agila nga agtaktakder iti maysa a [[nopal]] a kaktus nga addaan ti maysa nga uleg iti sippitna. Idi baetan ti 1325 ken 1521, Ti Tenochtitlan ket dimmakkel ken pimmigsa, a dimtengan ti panagturayna kadagiti dadduma a siudad-estado iti lawlaw ti Danaw Texcoco, ken idiay Ginget ti Mehiko.Idi simmangpet dagiti Kastila, ti [[Asteka|Asteka nga Imperio]] ket kaaduannan a naabot ti [[Mesoamerika]], naabutanna ti Golpo ti mehiko ken ti Taaw Pasipiko. Dagiti eskolar ket nagkarkuloda nga ti baetan dagiti 200,000 ken 250,000 a tao ket nagtataeng idiay Tenochtitlan idi 1500, ad-adu ngem uppat a beses ti populasion ti Londres. Daytoy napalakaan a maysa kadagiti kadakkelan a siudad iti panawenna ken ti kadakkelan iti Kaamerikaan sakbay ti panagrukma ti Kastila.
Ti agdama a siudad a naamammuan a kas ti Siudad ti Mehiko ket binangon idi babaen ti tattao a [[Mehika]], a kalpasan daytoy ket ammo a kas dagiti [[Asteka]], idi 1325. Ti duog a siudad ti Mehika ket tinawtawagan itan ti [[Tenochtitlan]]. Dagiti Mehika ket isu dagidi naud-udi a tattao a nagsasao ti iti [[Nahuatl]] nga immay iti daytoy a paset ti [[Ginget ti Mehiko]] kalpasan ti pannakatnag ti [[Toltec]] nga Imperio. Ti iyu-umayda ket di kinaykayat babaen dagiti tao a nagnanaeden iti ginget, ngem dagiti Mehika ket nakabaelda a nangbangon ti maysa a siudad idiay bassit nga isla iti lumaud a babngir ti [[Danaw Texcoco]]. Dagiti Mehika ket addaanda ti bukod a sarita a maipanggep no kasanoda a binangon ti siudad, kalpasan ti panangiturong kaniada babaen ti kangrunaanda a dios, a ni [[Huitzilopochtli]]. Segun ti sarita, ti dios ket isu nangibagbaga ti maysa a seneial iti ti ayan ti sitio a pangibangonandanto ti pagnaedanda- ti maysa nga agila nga agtaktakder iti maysa a [[nopal]] a kaktus nga addaan iti maysa nga uleg iti sippitna. Idi baetan ti 1325 ken 1521, Ti Tenochtitlan ket dimmakkel ken pimmigsa, a dimtengan ti panagturayna kadagiti dadduma a siudad-estado iti lawlaw ti Danaw Texcoco, ken idiay Ginget ti Mehiko. Idi simmangpet dagiti Kastila, ti [[Asteka]] nga Imperio ket kaaduannan a naabot ti [[Mesoamerika]], naabutanna ti Golpo ti mehiko ken ti Taaw Pasipiko. Dagiti eskolar ket nagkarkuloda nga ti baetan dagiti 200,000 ken 250,000 a tao ket nagtataeng idiay Tenochtitlan idi 1500, ad-adu ngem uppat a beses ti populasion ti Londres. Daytoy napalakaan a maysa kadagiti kadakkelan a siudad iti panawenna ken ti kadakkelan iti Kaamerikaan sakbay ti panagrukma ti Kastila.
{{clearleft}}
{{clearleft}}


===Kastila a panagrukma ti Tenochtitlán===
=== Kastila a panagrukma ti Tenochtitlán ===
Kalpasan ti isasanglad idiay [[Veracruz]], ni [[Hernán Cortés]] ket nakangeg ti maipanggep ti nalatak a siudad ket ti napauten a suppiatan ken dagiti reklamo a maipanggep ti daytoy. Urayno ni Cortés ket napan idiay Mehiko nga adda laeng iti bassit a buyot, isu ket nakaawis ti kaaduan kadagiti patneng a tattao a timmulong kaniada a nangdadael ti Tenochtitlan.<ref name="ciudadmexico">{{cite web|url=http://www.ciudadmexico.com.mx/historia.htm|title=Historia de la Ciudad de México|language=Spanish|accessdate=Oktubre 14, 2008}}</ref>
Kalpasan ti isasanglad idiay [[Veracruz]], ni [[Hernán Cortés]] ket nakangeg ti maipanggep ti nalatak a siudad ket ti napauten a suppiatan ken dagiti reklamo a maipanggep ti daytoy. Urayno ni Cortés ket napan idiay Mehiko nga adda laeng iti bassit a buyot, isu ket nakaawis ti kaaduan kadagiti patneng a tattao a timmulong kaniada a nangdadael ti Tenochtitlan.<ref name="ciudadmexico">{{cite web|url=http://www.ciudadmexico.com.mx/historia.htm|title=Historia de la Ciudad de México|language=Espaniol|accessdate=Oktubre 14, 2008}}</ref>
Ni Cortés ket immuna idi a nakitana ti Tenochtitlán iti Nobiembre 8, 1519.<ref name="Marroqui">{{Cite book|title=La Ciudad de Mexico|last=Marroqui|first=Jose Maria|year=1969|publisher=Ayuntamiento del Distrito Federal|location=Siudad ti Mehiko|pages=21–25}}</ref> Kalpasan ti immuna panakakitana, ni Cortés ken dagiti kakuyogna ket nagsiddaawda ti kinapintasna ken ti kadakkelna. Dagiti Kastila ket nagmartsada iti igid ti dalan a pakaiturongan ti siudad manipud idiay [[Iztapalapa]]. Urayno ni [[Moctezuma II|Montezuma]] ket napan idiay sentro ti Tenochtitlán tapno sabtenna ida ken makisinnukat kadagiti sarabo, daytoy a pannakigayyem ket saan a nagpaut.<ref name="pbs1">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_e00.html |title=Conquistadors – Cortés. Nobiembre 1519, Ti Kapintasan a Banag iti Lubong|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref>
Ni Cortés ket immuna idi a nakitana ti Tenochtitlán iti Nobiembre 8, 1519.<ref name="Marroqui">{{cite book|title=La Ciudad de Mexico|last=Marroqui|first=Jose Maria|year=1969|publisher=Ayuntamiento del Distrito Federal|location=Siudad ti Mehiko|pages=21–25}}</ref> Kalpasan ti immuna panakakitana, ni Cortés ken dagiti kakuyogna ket nagsiddaawda ti kinapintasna ken ti kadakkelna. Dagiti Kastila ket nagmartsada iti igid ti dalan a pakaiturongan ti siudad manipud idiay [[Iztapalapa]]. Urayno ni [[Moctezuma II|Montezuma]] ket napan idiay sentro ti Tenochtitlán tapno sabtenna ida ken makisinnukat kadagiti sarabo, daytoy a pannakigayyem ket saan a nagpaut.<ref name="pbs1">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_e00.html |title=Conquistadors – Cortés. Nobiembre 1519, Ti Kapintasan a Banag iti Lubong|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref>
Ni Cortés inpanna ni Montezuma babaen iti [[aresto iti balay]], a nagnamnama a mangituray babaen kaniana<ref name="pbs2">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_f00.html|title=Conquistadors – Cortés. Nobiembre , 1519 – Naaresto ni Montezuma|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref>Immadu dagiti pannakairten agiggana idi, rabii ti Hunio 30, 1520 – idi lasud ti salisal a naamammuan a kas ti "[[La Noche Triste]]" – dagiti Asteka ket nagreboltoda iti iyuumay dagiti Kastila ken nakabaelda a nangtiliw wenno nangpapanaw kadagiti Europeano ken dagiti kaduada a [[Tlaxcaltec|Tlaxcala]].<ref name="pbs4">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_g00.html |title=Dagiti konkistador – Cortés. Hunio 1520 – Nadawel a panagpapatay idiay Tenochtitlán|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref> Ni Cortés nagurnos manen idiay Tlaxcala. Naipanunotan dagiti Asteka a dagiti Kastila ket permanentadan a pimmanaw. Nagpilida ti baro nga ari, ni [[Cuitláhuac]], ngem isu ket pimmusay kalpasan laeng iti manmano a bulan gapu ti burtong; ti simmaruno nga ari idi ket ni [[Cuauhtémoc]].<ref name="pbs6">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_h00.html |title=Dagiti konkistador – Cortés. Disiembre 1520 – Sillong, Panagbisin ken Burtong|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref> Ni Cortés ket nangikeddeng a mangsillong iti Tenochtitlán idi mayo 1521. Iti tallo a bullulan, ti siudad ket nagsagsagaba manipud ti kaawan ti makan ken danum ken ti paya pannakaiwaras ti [[burtong]] nga inyeg babaen dagiti Europeano.<ref name="ciudadmexico"/> Ni Cortés ken dagiti kaduana ket nangisanglada kadagiti puersada idiay abagatan ti isla ket nakilablabanda iti ipapanda iti uneg ti siudad, kadagiti kalkalsada, ken balbalay.<ref name="pbs7">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_i00.html |title=Dagiti konkistador – Cortés. Ti Kinaudi a Takder: Ti Maysa nga Asteka nga Iliada|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref> Iti kanungpalan, ni Cuauhtémoc ket simmuko idi Agosto 1521.<ref name="ciudadmexico"/>
Ni Cortés inpanna ni Montezuma babaen ti [[aresto iti balay]], a nagnamnama a mangituray babaen kaniana<ref name="pbs2">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_f00.html|title=Conquistadors – Cortés. Nobiembre , 1519 – Naaresto ni Montezuma|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref>Immadu dagiti pannakairteng agiggana idi, rabii ti Hunio 30, 1520 – idi las-ud ti salisal nga ammo a kas ti "[[La Noche Triste]]" – dagiti Asteka ket nagreboltoda iti iyuumay dagiti Kastila ken nakabaelda a nangtiliw wenno nangpapanaw kadagiti Europeano ken dagiti kaduada a [[Tlaxcaltec|Tlaxcala]].<ref name="pbs4">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_g00.html |title=Dagiti kongkistador – Cortés. Hunio 1520 – Nadawel a panagpapatay idiay Tenochtitlán|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref> Ni Cortés nagurnos manen idiay Tlaxcala. Naipanunotan dagiti Asteka a dagiti Kastila ket permanentadan a pimmanaw. Nagpilida ti baro nga ari, ni [[Cuitláhuac]], ngem isu ket pimmusay kalpasan laeng iti manmano a bulan gapu ti burtong; ti simmaruno nga ari idi ket ni [[Cuauhtémoc]].<ref name="pbs6">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_h00.html |title=Dagiti kongkistador – Cortés. Disiembre 1520 – Sillong, Panagbisin ken Burtong|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref> Ni Cortés ket nangikeddeng a mangsillong iti Tenochtitlán idi mayo 1521. Iti tallo a bulbulan, ti siudad ket nagsagsagaba manipud iti kaawan ti makan ken danum ken ti paya pannakaiwaras ti [[burtong]] nga inyeg babaen dagiti Europeano.<ref name="ciudadmexico" /> Ni Cortés ken dagiti kaduana ket nangisanglad kadagiti puersada idiay abagatan ti isla ket nakilablabanda iti ipapanda iti uneg ti siudad, kadagiti kalkalsada, ken balbalay.<ref name="pbs7">{{cite web|url=http://www.pbs.org/conquistadors/cortes/cortes_i00.html |title=Dagiti kongkistador – Cortés. Ti Kinaudi a Takder: Ti Maysa nga Asteka nga Iliada|publisher=PBS|accessdate=Abril 17, 2011}}</ref> Iti kanungpalan, ni Cuauhtémoc ket simmuko idi Agosto 1521.<ref name="ciudadmexico" />


===Ti pannakaibangon manen ti siudad a kas Siudad ti Mehiko===
=== Ti pannakabangon manen ti siudad a kas Siudad ti Mehiko ===
[[Papeles:Oldmexicocity.jpg|thumb|Pinintaan iti Siudad ti Mehiko idi 1628]]
[[Papeles:Forma y Levantado de La Ciudad de Mexico, 1628, por Juan Gomez de Trasmonte.jpg|thumb|Pinintaan iti Siudad ti Mehiko idi 1628]]


Dagiti Kastila ket rinakrakda ti Tenochtitlán. Immuna a nagtaeng ni Cortés idiay [[Coyoacán]], ngem nangikeddeng a mangibangon manen ti sitio ti Asteka tapno maikkat amin a tugot iti duog nga urnos.<ref name="Marroqui"/> Ni Cortés ket saan a nangbangon ti maysa a nawaya, a naparukma a teritorio babaen ti bukodna a [[Kinaturay|personal a panagturay]], ngem nagtultuloy a natulnog iti balangat ti Espaniol. Ti immuna a [[birey]] iti baro a dominio ket simmangpet idiay Siudad ti Mehiko kalpasan ti sangapulo ket uppat a tawtawen. Iti daytan apanawen, ti siudad ket nagbalin manen a [[siudad-estado]],nga addaan ti bileg a gunay-at kadagiti adayo a nabangona pagbeddengan ti siudad.<ref name="EncMex2000">{{cite encyclopedia|last=Alvarez|first=Jose Rogelio|encyclopedia=Enciclopedia de Mexico|language=Spanish|title=Mexico, Ciudad de|year=2000|publisher=Encyclopædia Britannica|volume=9|pages=5242–5260}}</ref>
Dagiti Kastila ket rinakrakda ti Tenochtitlán. Immuna a nagtaeng ni Cortés idiay [[Coyoacán]], ngem nangikeddeng a mangibangon manen ti sitio ti Asteka tapno maikkat amin a tugot iti duog nga urnos.<ref name="Marroqui" /> Ni Cortés ket saan a nangbangon ti maysa a nawaya, a naparukma a teritorio babaen ti bukodna a [[Kinaturay|personal a panagturay]], ngem nagtultuloy a natulnog iti balangat ti Espaniol. Ti immuna a [[birey]] iti baro a dominio ket simmangpet idiay Siudad ti Mehiko kalpasan ti sangapulo ket uppat a tawtawen. Iti daytan a panawen, ti siudad ket nagbalin manen a [[siudad-estado]], nga addaan iti bileg a gunay-at kadagiti adayo a nabangon a pagbeddengan ti siudad.<ref name="EncMex2000">{{cite encyclopedia|last=Alvarez|first=Jose Rogelio|encyclopedia=Enciclopedia de Mexico|language=Espaniol|title=Mexico, Ciudad de|year=2000|publisher=Encyclopædia Britannica|volume=9|pages=5242–5260}}</ref>
Urayno dagidi Kastila ket priniserbada ti batayan a lanag ti Tenochtitlán, nangbangonda kadagiti [[Katoliko a Simbaan|Katoliko a simbaan]] a naituoon kadagiti duog a templo ti Asteka ket tinuntonda dagiti imperial a palasio para kaniada.<ref name="EncMex2000"/> Ti Tenochtitlánket nanaganan manen idi ti "Mehiko", ti pagpilian a porma ti naganna, gapu laeng ta nalaklaka a balikasen dagiti Kastila.<ref name="Marroqui"/>
Urayno dagidi Kastila ket priniserbada ti batayan a lanag ti Tenochtitlán, nangbangonda kadagiti [[Katoliko a Simbaan|Katoliko a simbaan]] a naituoon kadagiti duog a templo ti Asteka ket tinuntonda dagiti imperial a palasio para kaniada.<ref name="EncMex2000" /> Ti Tenochtitlánket nanaganan manen idi ti "Mehiko", ti pagpilian a porma ti naganna, gapu laeng ta nalaklaka a balikasen dagiti Kastila.<ref name="Marroqui" />


===Idadakkel ti kolonial a siudad===
=== Idadakkel ti kolonial a siudad ===
Ti siudad ket dimakkel idi dimmakkelti populasionna, a napnapan kadagiti danum ti danaw. Ti maika-16 a siglo ket nakakita kadagiti panagpaadu kadagiti simbaan, adu kadagitoy ket ket mabalin pay laeng a makita idiay [[Naipakasaritaan a saetro ti Siudad ti Mehiko|naipakasaritaan a sentro]].<ref name="EncMex2000"/>
Ti siudad ket dimakkel idi dimmakkelti populasionna, a napnapan kadagiti danum ti danaw. Ti maika-16 a siglo ket nakakita kadagiti panagpaadu kadagiti simbaan, adu kadagitoy ket ket mabalin pay laeng a makita idiay [[Naipakasaritaan a saetro ti Siudad ti Mehiko|naipakasaritaan a sentro]].<ref name="EncMex2000" />
Iti ekonomiko, ti siudad ti Mehiko ket rimmang-ay a kas ti nagbanagan ti panagtagilako. A kas saan a kapada ti [[Brasil]] wenno [[Peru]], ti Mehiko ket adda iti nalaka a pannkaiyasideg kadagiti lubong ti Atlatiko ken Pasipiko. Urayno ti balangt ti Espaniol ket pinadasna ti kompleto a panagtimbeng amin a komersio idiay siudad, daytoy ket adda laeng ti bassit a panagballigi.<ref name="Hamnett">{{Cite book|title=Ababa a Pakasaritaan ti Mehiko.|last=Hamnett|first=Brian R.|year=1998|publisher=Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan|location=Port Chester, New York, USA|isbn=978-0-521-58120-2}}</ref>
Iti ekonomiko, ti siudad ti Mehiko ket rimmang-ay a kas ti nagbanagan ti panagtagilako. A kas saan a kapada ti [[Brasil]] wenno [[Peru]], ti Mehiko ket adda iti nalaka a pannkaiyasideg kadagiti lubong ti Atlatiko ken Pasipiko. Urayno ti balangat ti Espaniol ket pinadasna ti kompleto a panagtimbeng amin a komersio idiay siudad, daytoy ket adda laeng ti bassit a panagballigi.<ref name="Hamnett">{{cite book|title=Ababa a Pakasaritaan ti Mehiko.|last=Hamnett|first=Brian R.|year=1998|publisher=Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan|location=Port Chester, New York, USA|isbn=978-0-521-58120-2}}</ref>


Ti konsepto ti [[nobilidad]] ket rimmang-ay idiay Baro nga España a saan payen a nakitkita kadagiti paset ti Kaamerikaan. Dagiti Kastila ket nakasabatda iti maysa a kagimongan a ti konsepto iti nobilidad ket kapadpada ti bukodda. Dagiti Kastila ket dinaydayawda ti patneng nga urnos iti nobilidad ket nagnayonda iti daytoy. Kadagiti simmarsaruno a siglo, ti maysa a [[Mehikano a nobilidad|natakneng a titulo idiay Mehiko]] ket saan a kaibuksilan a ti maysa ket nagsansanay ti nalatak a bileg ti politika gaputa ti bileg ti ket adda ti patinggana urayno ti iti panagala iti baknang ket saan.<ref name="Ladd">{{Cite book|title=Artes de Mexico Palacios de la Nueva España Ti Mehikano a Nobilidad|last=Ladd|first=Doris M|year=1998|publisher=Artes de Mexico y del Mundo|location=Siudad ti Mehiko |isbn=978-968-6533-61-3|pages=84–86}}</ref> Ti konsepto ti nobilidad idiay Mehiko ket saan a polikal ngem daytoy ket konserbatibo unay a sosial ti Espaniol, a naibatay iti panagited ti pannakaikanada iti pamilia. Kaaduan kadagitoy a pamilia nagpaneknek ti pannakaikanadada babaen ti managaramid kadagiti kabaknang idiay Baro nga España iti ruar ti siudad, ket ti kalpasanna ti panaggasstos kadagitia rentas kadagiti puonan, itipanagbangon kadagioti simbaan, panagsuporta kadagiti karidad ken panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay. Ti kaaduana panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay ket nakabot ti kaadu idi kinaudi a gudua ti maika-18 a siglo. Adu kadagitoy a balay ket mabalin pay laeng a makita ita nga aldaw, a nangiturog ti parbo a nagan ti Siudad ti mehiko iti "Ti siudad dagiti palasio" nga inted daytoy babaen n i [[Alexander von Humboldt|Alexander Von Humboldt]].<ref name="Marroqui"/><ref name="EncMex2000"/><ref name="Ladd"/>
Ti konsepto ti [[nobilidad]] ket rimmang-ay idiay Baro nga Espania a saan payen a nakitkita kadagiti paset ti Kaamerikaan. Dagiti Kastila ket nakasabatda iti maysa a kagimongan a ti konsepto iti nobilidad ket kapadpada ti bukodda. Dagiti Kastila ket dinaydayawda ti patneng nga urnos iti nobilidad ket nagnayonda iti daytoy. Kadagiti simmarsaruno a siglo, ti maysa a [[Mehikano a nobilidad|natakneng a titulo idiay Mehiko]] ket saan a kaibuksilan a ti maysa ket nagsansanay ti nalatak a bileg ti politika gapu ta ti bileg ti ket adda ti patinggana urayno ti iti panagala iti baknang ket saan.<ref name="Ladd">{{cite book|title=Artes de Mexico Palacios de la Nueva España Ti Mehikano a Nobilidad|last=Ladd|first=Doris M|year=1998|publisher=Artes de Mexico y del Mundo|location=Siudad ti Mehiko |isbn=978-968-6533-61-3|pages=84–86}}</ref> Ti konsepto ti nobilidad idiay Mehiko ket saan a polikal ngem daytoy ket konserbatibo unay a sosial ti Espaniol, a naibatay iti panagited ti pannakaikanada iti pamilia. Kaaduan kadagitoy a pamilia nagpaneknek ti pannakaikanadada babaen ti managaramid kadagiti kabaknang idiay Baro nga Espania iti ruar ti siudad, ket ti kalpasanna ti panaggasstos kadagitia rentas kadagiti puonan, iti panagbangon kadagioti simbaan, panagsuporta kadagiti karidad ken panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay. Ti kaaduana panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay ket nakabot ti kaadu idi kinaudi a gudua ti maika-18 a siglo. Adu kadagitoy a balay ket mabalin pay laeng a makita ita nga aldaw, a nangiturog ti parbo a nagan ti Siudad ti mehiko iti "Ti siudad dagiti palasio" nga inted daytoy babaen n i [[Alexander von Humboldt|Alexander Von Humboldt]].<ref name="Marroqui" /><ref name="EncMex2000" /><ref name="Ladd" />


Ti Grito de Dolores ("Karayo ni Dolores") a tinawtawagan pay a kas ti El Grito de la Independencia ("Karayo ti Pannakawaya"), a naibagbaga iti bassit nga ili ti Dolores idiay asideg ti Guanajuato idi Septiembre 16, 1810, ket isu daytoy ti pasamak a nangmarka ti rugi ti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano ken isu daytoy ti kangrunaan a nailian a piesta a napalpaliiw idiay Mehiko. Ti "Grito" ket isu idi tiinsasao iti pannakigubat iti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano babaen ni Miguel Hidalgo y Costilla,timaysa aRoamno Katoliko a padi. Ni Hidalgo ken dagiti daddumna pay a criollo ket nairamannda ti naplano a rebolto a mangsuppiat kadagiti kolonial a gobierno ti Kastila, ken dagiti nakikuplot ketnaliputan. Nabutbuten iti pannakaarestonat,[1] ni Hidalgo binilinna ti kabsatna alalaki a ni Mauricio ken ni pay Ignacio Allende ken ni Mariano Abasolo a kumuyog kadagiti dadduma pay a naarmasan a lallaki a nangibilin iti alguasil tapno iparuarna dagiti nagkaykayat ti pannakawaya a naibalod idiay idi rabii ti Septiembre 15. Nakabaelda a nagparuar kadagiti walopulo.[2] Idi agsapa ti 6:00&nbsp; Septiember 16, 1810, inbilin ni Hidalgo a paawengen dagiti kampana ti simbaan ken inurnongna ti kongregasionna. Sinumbangiran babaen ni Allende ken ni Juan Aldama, isu ket kinasaona dagiti tao iti sangana ti simbaan, a nangawawis kaniada nga agrebolto.
Ti Grito de Dolores ("Karayo ni Dolores") a tinawtawagan pay a kas ti El Grito de la Independencia ("Karayo ti Pannakawaya"), a naibagbaga iti bassit nga ili ti Dolores idiay asideg ti Guanajuato idi Septiembre 16, 1810, ket isu daytoy ti pasamak a nangmarka ti rugi ti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano ken isu daytoy ti kangrunaan a nailian a piesta a napalpaliiw idiay Mehiko. Ti "Grito" ket isu idi tiinsasao iti pannakigubat iti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano babaen ni Miguel Hidalgo y Costilla,ti maysa aRoamno Katoliko a padi. Ni Hidalgo ken dagiti daddumna pay a criollo ket nairamannda ti naplano a rebolto a mangsuppiat kadagiti kolonial a gobierno ti Kastila, ken dagiti nakikuplot ketnaliputan. Nabutbuten iti pannakaarestonat,[1] ni Hidalgo binilinna ti kabsatna alalaki a ni Mauricio ken ni pay Ignacio Allende ken ni Mariano Abasolo a kumuyog kadagiti dadduma pay a naarmasan a lallaki a nangibilin iti alguasil tapno iparuarna dagiti nagkaykayat ti pannakawaya a naibalod idiay idi rabii ti Septiembre 15. Nakabaelda a nagparuar kadagiti walopulo.[2] Idi agsapa ti 6:00&nbsp; Septiembre 16, 1810, inbilin ni Hidalgo a paawengen dagiti kampana ti simbaan ken inurnongna ti kongregasionna. Sinumbangiran babaen ni Allende ken ni Juan Aldama, isu ket kinasaona dagiti tao iti sangana ti simbaan, a nangawawis kaniada nga agrebolto.
Ti Gubat ti Guanajuato, ti immuna a pannakilaban ti insurhensia, ket napasamak kalpasan ti uppat nga aldaw. Ti pannakawaya ti Mehiko manipud ti España ketnairangarang idiat Delklarasion iti Pannakawaya ti Imperio ti Mehiko idi Septiembre 27, 1821, kalpasan ti pannakigubat timaysa a dekada.<ref name="Iturbide">{{cite web|url=http://www.casaimperial.org/augustin.htm|title=Don Agustín de Iturbide|accessdate=Oktubre 20, 2008}}</ref> Dagiti yaalsa ket simmaruno para kadagiti simmarsaruno a dekada, gapu kadagiti nadumaduma a sangkatipunan a nakilablaban para iti panagtengngel iti Mehiko.<ref name="citydata">{{cite web|url=http://www.city-data.com/world-cities/Mexico-City-History.html|title=Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko|accessdate=Oktubre 17, 2008}}</ref>
Ti Gubat ti Guanajuato, ti immuna a pannakilaban ti insurhensia, ket napasamak kalpasan ti uppat nga aldaw. Ti pannakawaya ti Mehiko manipud iti Espania ket nairangarang idiat Deklarasion iti Pannakawaya ti Imperio ti Mehiko idi Septiembre 27, 1821, kalpasan ti pannakigubat ti maysa a dekada.<ref name="Iturbide">{{cite web|url=http://www.casaimperial.org/augustin.htm|title=Don Agustín de Iturbide|accessdate=Oktubre 20, 2008|archive-date=2004-04-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20040411084151/http://www.casaimperial.org/augustin.htm|url-status=dead}}</ref> Dagiti yaalsa ket simmaruno para kadagiti simmarsaruno a dekada, gapu kadagiti nadumaduma a sangkatipunan a nakilablaban para iti panagtengngel iti Mehiko.<ref name="citydata">{{cite web|url=http://www.city-data.com/world-cities/Mexico-City-History.html|title=Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko|accessdate=Oktubre 17, 2008}}</ref>


Ti [[Pederala Distrito ti Mehiko]] ket nabangon idi babaen ti baro a gobierno ken babaen ti panagpirma ti baroa batay-lintegda, a dagiti konsepto iti maysa a [[pederal a distrito]] ket naampon idi manipud ti [[Batay-linteg ti Estados Unidos]].<ref name="Countries of the World">{{Cite book|first=Thomas E.|last=Weil|title=Mehiko: Kapitulo 3B. Ebolusion ti Maysa a Pagilian|work=Pagpagilian iti Lubong|publisher=Opisina ti Panagrang-ay, Inc.|date=Enero 1, 1991|accessdate=Oktubre 20, 2006}}</ref> Sakbay ti daytoy a pananginagan,ti Siudad ti Mehiko ket nagserbi idi a kas ti [[tugaw ti gobierno]] para iti [[Estado ti Mehiko]] ken ti sibubukel a pagilian. Ti [[Texcoco, Estado ti Mehiko|Texcoco]] ken idi ti [[Toluca]]ket nagbalin a kapitolio ti estado ti Mehiko.<ref>{{Cite book|first=Ashoka|last=Mody|title=Panagiyawat ti Inprastriktura|work=Pagpagilian iti Lubong|publisher=World Bank Publications|date=Oktubre 31, 1996|page=187|isbn=978-0-8213-3520-8|accessdate=Oktubre 20, 2006}}</ref>
Ti [[Pederala Distrito ti Mehiko]] ket nabangon idi babaen ti baro a gobierno ken babaen ti panagpirma ti baroa batay-lintegda, a dagiti konsepto iti maysa a [[pederal a distrito]] ket naampon idi manipud iti [[Batay-linteg ti Estados Unidos]].<ref name="Countries of the World">{{cite book|first=Thomas E.|last=Weil|title=Mehiko: Kapitulo 3B. Ebolusion ti Maysa a Pagilian|work=Pagpagilian iti Lubong|publisher=Opisina ti Panagrang-ay, Inc.|date=Enero 1, 1991}}</ref> Sakbay ti daytoy a pananginagan,ti Siudad ti Mehiko ket nagserbi idi a kas ti [[tugaw ti gobierno]] para iti [[Estado ti Mehiko]] ken ti sibubukel a pagilian. Ti [[Texcoco, Estado ti Mehiko|Texcoco]] ken idi ti [[Toluca]] ket nagbalin a kapitolio ti estado ti Mehiko.<ref>{{cite book|first=Ashoka|last=Mody|title=Panagiyawat ti Inprastriktura|work=Pagpagilian iti Lubong|publisher=World Bank Publications|date=Oktubre 31, 1996|page=187|isbn=978-0-8213-3520-8}}</ref>


==Dagiti nagibasaran==
== Dagiti nagibasaran ==
{{Reflist}}
{{reflist|colwidth=30em}}


==Dagiti silpo ti ruar==
== Dagiti akinruar a silpo ==
*{{Commons-inline|Mexico City|Siudad ti Mehiko}}
*{{Commons-nailinia}}
*{{wikivoyage-inline|Mexico City|Siudad ti Mehiko}}
*{{wikivoyage-inline|Mexico City|Siudad ti Mehiko}}
*{{dmoz|Regional/North_America/Mexico/States/Federal_District}}
*{{dmoz|Regional/North_America/Mexico/States/Federal_District}}
*[http://www.df.gob.mx/ Gobierno ti Pederal a Distrito] {{es icon}}
*[http://www.df.gob.mx/ Gobierno ti Pederal a Distrito] {{Webarchive|url=http://webarchive.loc.gov/all/20020808031049/http://www.df.gob.mx/ |date=2002-08-08 }} {{iti sao|es}}
*[http://mexicocity.gob.mx/ Ministro ti Turismo ti Siudad ti Mehiko] {{es icon}}
*[http://mexicocity.gob.mx/ Ministro ti Turismo ti Siudad ti Mehiko] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130730034952/http://www.mexicocity.gob.mx/ |date=2013-07-30 }} {{iti sao|es}}

{{Dagiti estado ti Mehiko}}
{{Kontrol ti autoridad}}


[[Kategoria:Siudad ti Mehiko| ]]
[[Kategoria:Siudad ti Mehiko| ]]
[[Kategoria:Metropolitano a lugar ti Siudad ti Mehiko]]
[[Kategoria:Dagiti matagtagitao a lugar iti Mehiko|Siudad ti Mehiko]]
[[Kategoria:Dagiti nataengan a lugar idiay Mehiko|Siudad ti Mehiko]]
[[Kategoria:Dagiti kapitolio iti Amianan nga Amerika]]
[[Kategoria:Dagiti kapitolio idiay Amianan nga Amerika]]
[[Kategoria:Tawidan a Lugar ti Lubong idiay Mehiko]]
[[Kategoria:Dagiti kapitolio a distrito ken teritorio]]
[[Kategoria:Dagiti kapitolio a distrito ken teritorio]]
[[Kategoria:Dagiti siudad a nangsangaili dagiti Ay-ayam ti Kalgaw nga Olimpiada]]
[[Kategoria:Dagiti siudad a nangsangaili dagiti Ay-ayam ti Kalgaw nga Olimpiada]]
[[Kategoria:Dagiti estado ti Mehiko|Pederal a Distrito]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo (atiddog)]]
[[Kategoria:Dagiti nataengan a lugar a nabangon idi 1521]]
[[Kategoria:Nangruna nga artikulo]]

{{Link FA|de}}
{{Link GA|es}}

Kinaudi a rebision manipud idi 12:02, 24 Oktubre 2022

Siudad ti Mehiko
Siudad
Ciudad de México
City of Mexico
Dagiti ladawan manipud idiay Siudad ti Mehiko
Dagiti ladawan manipud idiay Siudad ti Mehiko
Wagayway ti Siudad ti Mehiko
Wagayway
Opisial a selio ti Siudad ti Mehiko
Selio
Parbo a nagan: 
La Ciudad de los Palacios (Ti Siudad dagiti Palasio)
Ti Siudad ti Mehiko idiay Mehiko
Ti Siudad ti Mehiko idiay Mehiko
Nagsasabtan: 19°26′N 99°8′W / 19.433°N 99.133°W / 19.433; -99.133Nagsasabtan: 19°26′N 99°8′W / 19.433°N 99.133°W / 19.433; -99.133
Pagilian Mehiko
EntidadPederal a Distrito
Pannakabingbingay
Pannakabangon
    • Marso13, 1325: Tenochtitlan[1]
    • Agosto 13, 1521:
      Ciudad de México[2]
    • Nobiembre 18, 1824: Distrito Federal[3]
    • Gobierno
     • Daulo ti GobiernoPablo Gómez Álvarez PRD
    René Arce PRD
    Federico Döring PAN
     • Dagiti Senador[4]Pablo Gómez PRD
    René Arce PRD
    Federico Döring PAN
     • Dagiti Deputado[5]
    Kalawa
    [6][b]
     • Dagup1,485 km2 (573 sq mi)
     Nairanggo a maika-32
    Kangato
    		2,241 m (7,352 ft)
    Kangatuan a lugar
    [7]
    		3,930 m (12,890 ft)
    Populasion
     (2011)[8]
     • Dagup8,857,188
     • RanggoMaika-2
     • Densidad6,000/km2 (15,000/sq mi)
      • RanggoUmuna
    Nagan dagiti umiliCapitalino (a)
    Defeño (a)
    Mexiqueño (a)
    Chilango (a)
    Sona ti orasUTC−6 (CST)
     • Kalgaw (DST)UTC−5 (CDT)
    Kodigo ti koreo
    00–16
    Kodigo ti lugar
    Kodigo ti ISO 3166MX-DFE
    HDIincrease 0.8307 Nangato unay Nairanggo nga umuna
    GDP1.527 a trilion a pisos[9]
    WebsiteOpisial a website
    ^ b. Kalawa ti Pederal a Distrito a mangiraman ti saan nga urbano idiay abagatan
    [urnosen iti Wikidata]

    Ti Siudad ti Mehiko (Espaniol: Ciudad de México [sjuˈðað ðe ˈmexiko], ammo pay a kas ti México D.F., wennoD.F.) ket isu ti Pederal a Distrito (Distrito Federal), a kapitolio ti Mehiko ket ti lugar dagiti pederal a bileg ti Kappon ti Mehiko.[10] Daytoy ket maysa a pederal nga entidad ti kaunegan ti Mehiko a saan a paset ti maysa kadagiti ania man a 31 nga estado ti Mehiko ngem tagikua a sibubukel ti pederasion. Ti Siudad ti Mehiko ket isu ti kadakkelan a siudad iti pagilian ken kangrunaan pay a sentro ti politika, kultura, edukasion ken pinansia.

    A kas maysa nga "alpha" a sangalubongan a siudad[11] Ti Siudad ti Mehiko ket maysa kadagiti kangrunaan a sentro ti pinansia ken kultura idiay Amianan nga Amerika.[12] Daytoy ket mabirukan idiay Ginget ti Mehiko (Valle de México), ti maysa a dakkel a ginget kadagidiay nangato a banak idiay tengnga ti Mehiko, iti kangato a 2,240 metro (7,350 ft). Ti siudad ket buklen dagiti sangapulo ket innem a burgos.

    Ti 2009 a nakarkulo a populasion para iti maitutop a siudad ket agarup idi a 8.84 a riwriw a tattao,[13] ken adda ti kalawa ti daga ti 1,485 kuadrado kilometro (573 sq mi).[14] Segun ti kaudian a panagipalpalawag a naitunos babaen ti pederal ken dagiti estado a gobierno, ti populasion ti Siudad ti mehiko a metropolitano a lugar ket 21.2 a riwriw a tattao,[13] a makaaramid daytoy ti kadakkelan at metropolitano a lugar idiay akinlaud a hemisperio, ti maikalima a kadakkelan nga aglomerasion ken ti kadakkelan nga agsasao ti Espaniol a siudad iti lubong.[15]

    Ti Kalatakan a Siudad ti Mehiko ket adda ti dagup a produkto ti domestiko (GDP) ti US$390 a bilion idi 2008, a makaaramid ti urbano nga aglomerasion ti Siudad ti Mehiko ti maikawalo a kabaknangan a metropolitano a lugar iti lubong.[16] Ti siudad ket akinrebbeng para iti panagpataud ti 21% ti Dagup ti Domestiko a Produkto ti Mehiko ken ti metropolitano a lugar a naibilangan para iti 34% iti dagup ti nailian a GDP.[17]

    Ti siudad ket kasisigud a nabangon idiay isla ti Danaw Texcoco babaen dagiti Asteka idi 1325 a kas Tenochtitlan, a daytoy ket gangani a kompleto a nadadael idi 1521 a sillong ti Tenochtitlan, ken dimtengan ti pannakdaremdem manen ken pannakabangon segun ti urbano nga alagaden ti Espaniol. Idi 1524, ti munisipalidad ti Siudad ti Mehiko ket nabangon, nga ammo a kas ti México Tenochtitlán,[18] ken manipud idi 1585 daytoy ket opisial a naamammoan a kas ti Ciudad de México (Siudad ti Mehiko).[18] Ti Siudad ti mehiko ketnagserbi a kas ti politikal, administratibo ken pinansia a sentro ti maysa a nangruna a paset ti kolonial nga imperio ti Espania.[19] Kalpasan ti panakagun-od ti pannakawayawaya manipud iti Espania, ti Pederal a Distrito ket napartuat idi 1824.

    Kalpasan ti panagdemanda ti ad-adu nga autonomia ti politika, dagiti nagtaeng ket naikkanda ti karbengan ti dagus a panagbutos ti Daulo ti Gobierno ken dagiti pannakabagi ti dua a kamara a Lehislatibo nga Asemblia babaen ti nadayeg a butos idi 1997. Manipud idin, ti kanigid a payak ti Partido ti Demokratiko a Rebolusion (PRD) ket nagtengtengngelen kadagitoy dua.[20] Kadagiti kinaudi a tawtawen, ti lokal a gobierno ket nangipasa kadagiti adu a liberal nga annuroten, a kas ti aborsion a makiddaw, ti naipatingga a porma ti eutanasia, diborsio ken agpada a sekso a panagasawa.

    Pakasasaritaan ti Siudad ti Mehiko

    [urnosen | urnosen ti taudan]

    Asteka a paset ti panawen

    [urnosen | urnosen ti taudan]
    Ti tiendaan idiy Tlatelolco babaen ni Diego Rivera

    Ti agdama a siudad a naamammuan a kas ti Siudad ti Mehiko ket binangon idi babaen ti tattao a Mehika, a kalpasan daytoy ket ammo a kas dagiti Asteka, idi 1325. Ti duog a siudad ti Mehika ket tinawtawagan itan ti Tenochtitlan. Dagiti Mehika ket isu dagidi naud-udi a tattao a nagsasao ti iti Nahuatl nga immay iti daytoy a paset ti Ginget ti Mehiko kalpasan ti pannakatnag ti Toltec nga Imperio. Ti iyu-umayda ket di kinaykayat babaen dagiti tao a nagnanaeden iti ginget, ngem dagiti Mehika ket nakabaelda a nangbangon ti maysa a siudad idiay bassit nga isla iti lumaud a babngir ti Danaw Texcoco. Dagiti Mehika ket addaanda ti bukod a sarita a maipanggep no kasanoda a binangon ti siudad, kalpasan ti panangiturong kaniada babaen ti kangrunaanda a dios, a ni Huitzilopochtli. Segun ti sarita, ti dios ket isu nangibagbaga ti maysa a seneial iti ti ayan ti sitio a pangibangonandanto ti pagnaedanda- ti maysa nga agila nga agtaktakder iti maysa a nopal a kaktus nga addaan iti maysa nga uleg iti sippitna. Idi baetan ti 1325 ken 1521, Ti Tenochtitlan ket dimmakkel ken pimmigsa, a dimtengan ti panagturayna kadagiti dadduma a siudad-estado iti lawlaw ti Danaw Texcoco, ken idiay Ginget ti Mehiko. Idi simmangpet dagiti Kastila, ti Asteka nga Imperio ket kaaduannan a naabot ti Mesoamerika, naabutanna ti Golpo ti mehiko ken ti Taaw Pasipiko. Dagiti eskolar ket nagkarkuloda nga ti baetan dagiti 200,000 ken 250,000 a tao ket nagtataeng idiay Tenochtitlan idi 1500, ad-adu ngem uppat a beses ti populasion ti Londres. Daytoy napalakaan a maysa kadagiti kadakkelan a siudad iti panawenna ken ti kadakkelan iti Kaamerikaan sakbay ti panagrukma ti Kastila.

    Kastila a panagrukma ti Tenochtitlán

    [urnosen | urnosen ti taudan]

    Kalpasan ti isasanglad idiay Veracruz, ni Hernán Cortés ket nakangeg ti maipanggep ti nalatak a siudad ket ti napauten a suppiatan ken dagiti reklamo a maipanggep ti daytoy. Urayno ni Cortés ket napan idiay Mehiko nga adda laeng iti bassit a buyot, isu ket nakaawis ti kaaduan kadagiti patneng a tattao a timmulong kaniada a nangdadael ti Tenochtitlan.[21] Ni Cortés ket immuna idi a nakitana ti Tenochtitlán iti Nobiembre 8, 1519.[22] Kalpasan ti immuna panakakitana, ni Cortés ken dagiti kakuyogna ket nagsiddaawda ti kinapintasna ken ti kadakkelna. Dagiti Kastila ket nagmartsada iti igid ti dalan a pakaiturongan ti siudad manipud idiay Iztapalapa. Urayno ni Montezuma ket napan idiay sentro ti Tenochtitlán tapno sabtenna ida ken makisinnukat kadagiti sarabo, daytoy a pannakigayyem ket saan a nagpaut.[23] Ni Cortés inpanna ni Montezuma babaen ti aresto iti balay, a nagnamnama a mangituray babaen kaniana[24]Immadu dagiti pannakairteng agiggana idi, rabii ti Hunio 30, 1520 – idi las-ud ti salisal nga ammo a kas ti "La Noche Triste" – dagiti Asteka ket nagreboltoda iti iyuumay dagiti Kastila ken nakabaelda a nangtiliw wenno nangpapanaw kadagiti Europeano ken dagiti kaduada a Tlaxcala.[25] Ni Cortés nagurnos manen idiay Tlaxcala. Naipanunotan dagiti Asteka a dagiti Kastila ket permanentadan a pimmanaw. Nagpilida ti baro nga ari, ni Cuitláhuac, ngem isu ket pimmusay kalpasan laeng iti manmano a bulan gapu ti burtong; ti simmaruno nga ari idi ket ni Cuauhtémoc.[26] Ni Cortés ket nangikeddeng a mangsillong iti Tenochtitlán idi mayo 1521. Iti tallo a bulbulan, ti siudad ket nagsagsagaba manipud iti kaawan ti makan ken danum ken ti paya pannakaiwaras ti burtong nga inyeg babaen dagiti Europeano.[21] Ni Cortés ken dagiti kaduana ket nangisanglad kadagiti puersada idiay abagatan ti isla ket nakilablabanda iti ipapanda iti uneg ti siudad, kadagiti kalkalsada, ken balbalay.[27] Iti kanungpalan, ni Cuauhtémoc ket simmuko idi Agosto 1521.[21]

    Ti pannakabangon manen ti siudad a kas Siudad ti Mehiko

    [urnosen | urnosen ti taudan]
    Pinintaan iti Siudad ti Mehiko idi 1628

    Dagiti Kastila ket rinakrakda ti Tenochtitlán. Immuna a nagtaeng ni Cortés idiay Coyoacán, ngem nangikeddeng a mangibangon manen ti sitio ti Asteka tapno maikkat amin a tugot iti duog nga urnos.[22] Ni Cortés ket saan a nangbangon ti maysa a nawaya, a naparukma a teritorio babaen ti bukodna a personal a panagturay, ngem nagtultuloy a natulnog iti balangat ti Espaniol. Ti immuna a birey iti baro a dominio ket simmangpet idiay Siudad ti Mehiko kalpasan ti sangapulo ket uppat a tawtawen. Iti daytan a panawen, ti siudad ket nagbalin manen a siudad-estado, nga addaan iti bileg a gunay-at kadagiti adayo a nabangon a pagbeddengan ti siudad.[28] Urayno dagidi Kastila ket priniserbada ti batayan a lanag ti Tenochtitlán, nangbangonda kadagiti Katoliko a simbaan a naituoon kadagiti duog a templo ti Asteka ket tinuntonda dagiti imperial a palasio para kaniada.[28] Ti Tenochtitlánket nanaganan manen idi ti "Mehiko", ti pagpilian a porma ti naganna, gapu laeng ta nalaklaka a balikasen dagiti Kastila.[22]

    Idadakkel ti kolonial a siudad

    [urnosen | urnosen ti taudan]

    Ti siudad ket dimakkel idi dimmakkelti populasionna, a napnapan kadagiti danum ti danaw. Ti maika-16 a siglo ket nakakita kadagiti panagpaadu kadagiti simbaan, adu kadagitoy ket ket mabalin pay laeng a makita idiay naipakasaritaan a sentro.[28] Iti ekonomiko, ti siudad ti Mehiko ket rimmang-ay a kas ti nagbanagan ti panagtagilako. A kas saan a kapada ti Brasil wenno Peru, ti Mehiko ket adda iti nalaka a pannkaiyasideg kadagiti lubong ti Atlatiko ken Pasipiko. Urayno ti balangat ti Espaniol ket pinadasna ti kompleto a panagtimbeng amin a komersio idiay siudad, daytoy ket adda laeng ti bassit a panagballigi.[29]

    Ti konsepto ti nobilidad ket rimmang-ay idiay Baro nga Espania a saan payen a nakitkita kadagiti paset ti Kaamerikaan. Dagiti Kastila ket nakasabatda iti maysa a kagimongan a ti konsepto iti nobilidad ket kapadpada ti bukodda. Dagiti Kastila ket dinaydayawda ti patneng nga urnos iti nobilidad ket nagnayonda iti daytoy. Kadagiti simmarsaruno a siglo, ti maysa a natakneng a titulo idiay Mehiko ket saan a kaibuksilan a ti maysa ket nagsansanay ti nalatak a bileg ti politika gapu ta ti bileg ti ket adda ti patinggana urayno ti iti panagala iti baknang ket saan.[30] Ti konsepto ti nobilidad idiay Mehiko ket saan a polikal ngem daytoy ket konserbatibo unay a sosial ti Espaniol, a naibatay iti panagited ti pannakaikanada iti pamilia. Kaaduan kadagitoy a pamilia nagpaneknek ti pannakaikanadada babaen ti managaramid kadagiti kabaknang idiay Baro nga Espania iti ruar ti siudad, ket ti kalpasanna ti panaggasstos kadagitia rentas kadagiti puonan, iti panagbangon kadagioti simbaan, panagsuporta kadagiti karidad ken panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay. Ti kaaduana panagbangon kadagiti barayuboy a balbalay ket nakabot ti kaadu idi kinaudi a gudua ti maika-18 a siglo. Adu kadagitoy a balay ket mabalin pay laeng a makita ita nga aldaw, a nangiturog ti parbo a nagan ti Siudad ti mehiko iti "Ti siudad dagiti palasio" nga inted daytoy babaen n i Alexander Von Humboldt.[22][28][30]

    Ti Grito de Dolores ("Karayo ni Dolores") a tinawtawagan pay a kas ti El Grito de la Independencia ("Karayo ti Pannakawaya"), a naibagbaga iti bassit nga ili ti Dolores idiay asideg ti Guanajuato idi Septiembre 16, 1810, ket isu daytoy ti pasamak a nangmarka ti rugi ti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano ken isu daytoy ti kangrunaan a nailian a piesta a napalpaliiw idiay Mehiko. Ti "Grito" ket isu idi tiinsasao iti pannakigubat iti Pannakawaya a Gubat ti Mehikano babaen ni Miguel Hidalgo y Costilla,ti maysa aRoamno Katoliko a padi. Ni Hidalgo ken dagiti daddumna pay a criollo ket nairamannda ti naplano a rebolto a mangsuppiat kadagiti kolonial a gobierno ti Kastila, ken dagiti nakikuplot ketnaliputan. Nabutbuten iti pannakaarestonat,[1] ni Hidalgo binilinna ti kabsatna alalaki a ni Mauricio ken ni pay Ignacio Allende ken ni Mariano Abasolo a kumuyog kadagiti dadduma pay a naarmasan a lallaki a nangibilin iti alguasil tapno iparuarna dagiti nagkaykayat ti pannakawaya a naibalod idiay idi rabii ti Septiembre 15. Nakabaelda a nagparuar kadagiti walopulo.[2] Idi agsapa ti 6:00  Septiembre 16, 1810, inbilin ni Hidalgo a paawengen dagiti kampana ti simbaan ken inurnongna ti kongregasionna. Sinumbangiran babaen ni Allende ken ni Juan Aldama, isu ket kinasaona dagiti tao iti sangana ti simbaan, a nangawawis kaniada nga agrebolto. Ti Gubat ti Guanajuato, ti immuna a pannakilaban ti insurhensia, ket napasamak kalpasan ti uppat nga aldaw. Ti pannakawaya ti Mehiko manipud iti Espania ket nairangarang idiat Deklarasion iti Pannakawaya ti Imperio ti Mehiko idi Septiembre 27, 1821, kalpasan ti pannakigubat ti maysa a dekada.[31] Dagiti yaalsa ket simmaruno para kadagiti simmarsaruno a dekada, gapu kadagiti nadumaduma a sangkatipunan a nakilablaban para iti panagtengngel iti Mehiko.[32]

    Ti Pederala Distrito ti Mehiko ket nabangon idi babaen ti baro a gobierno ken babaen ti panagpirma ti baroa batay-lintegda, a dagiti konsepto iti maysa a pederal a distrito ket naampon idi manipud iti Batay-linteg ti Estados Unidos.[33] Sakbay ti daytoy a pananginagan,ti Siudad ti Mehiko ket nagserbi idi a kas ti tugaw ti gobierno para iti Estado ti Mehiko ken ti sibubukel a pagilian. Ti Texcoco ken idi ti Toluca ket nagbalin a kapitolio ti estado ti Mehiko.[34]

    Dagiti nagibasaran

    [urnosen | urnosen ti taudan]
    1. ^ "Secretaría de Relaciones Exteriores – México". Sre.gob.mx. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2005-09-08. Naala idi Abril 17, 2011.
    2. ^ "De la Colonia / 13 agosto de 1521: rendición de México-Tenochtitlan". Redescolar.ilce.edu.mx. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2008-07-01. Naala idi Abril 17, 2011.
    3. ^ "Conmemora la SecretarĂ­a de Cultura el 185 Aniversario del Decreto de CreaciĂłn del Distrito Federal". Cultura.df.gob.mx. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-07-22. Naala idi Abril 17, 2011.
    4. ^ "Senadores por el Distrito Federal LXI Legislatura". Senado de la Republica. Naala idi Oktubre 21, 2010.
    5. ^ "Listado de Diputados por Grupo Parlamentario del Distrito Federal". Camara de Diputados. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2018-03-09. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    6. ^ "Resumen". Cuentame INEGI. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    7. ^ "Relieve". Cuentame INEGI. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    8. ^ "ENOE". Naala idi Agosto 24, 2012.
    9. ^ "Distrito Federal". 2010. Naala idi Oktubre 20, 2010.
    10. ^ "Artículo 44" (PDF). Constitución Política de los Estados Unidos Mexicanos. Naala idi Mayo 14, 2010.
    11. ^ Ganganaet nga Annuroten (2008). "Ti 2008 a Pagsurotan dagiti Sangalubongan a Siudad". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-01-10. Naala idi Disiembre 27, 2009.
    12. ^ "WFE – Member Exchanges". World-exchanges.org. Abril 1, 2003. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-03-25. Naala idi Marso 25, 2010.
    13. ^ a b Konseho ti Nailian a Populasion. "Siudad ti Mehiko a Metropolitano a Lugar" (PDF). Gobierno ti Estado ti Mehiko. Naala idi Disiembre 27, 2009.
    14. ^ Brian W. Blouet, Olwyn M. Blouet. OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro OECD a Panagrepaso ti Rehional a Panagpabaro: Dagiti 15 nga Estado ti Mehiko 2009. OECD Publishing, 2009. p. 418 (p. 299). ISBN 978-92-64-06012-8.
    15. ^ Nagkaykaysa aPagpagilian (2007). "Dagiti Prospekto ti Urbanisasion ti Lubong". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2012-07-17. Naala idi Disiembre 27, 2009.
    16. ^ PricewaterhouseCoopers (Pebrero 11, 2009). "Dagiti rumrummuar a paglakuan a siudad nga ekonomia a napardasto a dumakkel iti sangalubongan a GDP a pakairanggo a kas kinuna ti PricewaterhouseCoopers LLP". UK Media Centre. Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2011-05-04. Naala idi Disiembre 27, 2009.
    17. ^ "GDP ti Siudad ti Mehiko a kas maipada ti nailian a GDP". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2010-04-26. Naala idi Agosto 19, 2010.
    18. ^ a b (iti Espaniol) Gobierno ti Pederal a Distrito. "Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2009-12-19. Naala idi Disiembre 27, 2009.
    19. ^ (iti Espaniol) Nagkaykaysa a Pagpagilian. "Siudad ti Mehiko, Mehiko". Naala idi Disiembre 27, 2009.
    20. ^ Daniel C. Schechter, Josephine Quintero. Lonely Planet Mexico City, City Guide [With Pullout Map]. Maikatlo nga Edision. Lonely Planet, 2008. p. 288 (p. 20-21). ISBN 978-1-74059-182-9.
    21. ^ a b c "Historia de la Ciudad de México" (iti Espaniol). Naala idi Oktubre 14, 2008.
    22. ^ a b c d Marroqui, Jose Maria (1969). La Ciudad de Mexico. Siudad ti Mehiko: Ayuntamiento del Distrito Federal. pp. 21–25.
    23. ^ "Conquistadors – Cortés. Nobiembre 1519, Ti Kapintasan a Banag iti Lubong". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    24. ^ "Conquistadors – Cortés. Nobiembre , 1519 – Naaresto ni Montezuma". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    25. ^ "Dagiti kongkistador – Cortés. Hunio 1520 – Nadawel a panagpapatay idiay Tenochtitlán". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    26. ^ "Dagiti kongkistador – Cortés. Disiembre 1520 – Sillong, Panagbisin ken Burtong". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    27. ^ "Dagiti kongkistador – Cortés. Ti Kinaudi a Takder: Ti Maysa nga Asteka nga Iliada". PBS. Naala idi Abril 17, 2011.
    28. ^ a b c d Alvarez, Jose Rogelio (2000). "Mexico, Ciudad de". Enciclopedia de Mexico (iti Espaniol). Vol. 9. Encyclopædia Britannica. pp. 5242–5260.
    29. ^ Hamnett, Brian R. (1998). Ababa a Pakasaritaan ti Mehiko. Port Chester, New York, USA: Unibersidad ti Cambridge a Pagmalditan. ISBN 978-0-521-58120-2.
    30. ^ a b Ladd, Doris M (1998). Artes de Mexico Palacios de la Nueva España Ti Mehikano a Nobilidad. Siudad ti Mehiko: Artes de Mexico y del Mundo. pp. 84–86. ISBN 978-968-6533-61-3.
    31. ^ "Don Agustín de Iturbide". Naiyarkibo manipud iti kasisigud idi 2004-04-11. Naala idi Oktubre 20, 2008.
    32. ^ "Pakasaritaan ti Siudad ti Mehiko". Naala idi Oktubre 17, 2008.
    33. ^ Weil, Thomas E. (Enero 1, 1991). Mehiko: Kapitulo 3B. Ebolusion ti Maysa a Pagilian. Pagpagilian iti Lubong. Opisina ti Panagrang-ay, Inc.
    34. ^ Mody, Ashoka (Oktubre 31, 1996). Panagiyawat ti Inprastriktura. Pagpagilian iti Lubong. World Bank Publications. p. 187. ISBN 978-0-8213-3520-8.

    Dagiti akinruar a silpo

    [urnosen | urnosen ti taudan]
    Naala manipud iti "https://ilo.wikipedia.org/w/index.php?title=Siudad_ti_Mehiko&oldid=397555"