Բեռլինկա (գրադարան)

Բեռլինկա
Երկիր	Լեհաստան
Տեսակ	գրադարան
Հիմնվել է	1947
Տեղադրություն	Կրակով

Բեռլինկա (լեհ.՝ Berlinka или Biblioteka Pruska, գերմ.՝ Die Berliner Sammlungen), Կրակովի համալսարանի գրադարանի` պատմական հավաքածուներից կազմված մի մասը, որը մինչև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը պատկանել է Պրուսիայի պետական գրադարանին (այսօր` Բեռլինի պետական գրադարան), իսկ պատերազմից հետո հայտնվել է Լեհաստանի տարածքում^[1]։

Պատմություն

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ գերմանական իշխանությունները որոշել են տարհանել Բեռլինում գտնվող Պրուսական պետական գրադարանի ֆոնդերի մեծ մասը, որպեսզի պաշտպանեն դրանք դաշնակիցների ռմբակոծություններից։

Ֆոնդերի երկու երրորդը տարհանվել են Հեսսեն նահանգ, որտեղ գրքերն ու փաստաթղթերը պահվել են աղի հանքերում, իսկ մեկ երրորդը տեղափոխվել է Սիլեզիա։ Պատերազմից հետո սահմանների փոփոխության արդյունքում այս ֆոնդերը հայտնվել են Լեհաստանի տարածքում^[2]։

Լեհաստանի կառավարությունը բարձրաձայնել է նշված ֆոնդերը պահելու իր իրավունքի մասին` որպես փոխհատուցում նացիստների կողմից լեհական մշակույթին պատճառած վնասի^[3]։ Ըստ լեհական կողմի հաշվարկների` այդ վնասը կազմել է 20 000 000 000 ամերիկյան դոլար` այդ ժամանակվա արժեքով։ Սակայն ֆոնդերի մեծ մասը տարվել է Մոսկվա, ավելի քիչ արժեքավոր գրքերը բաժանվել են ԽՍՀՄ նախկին տասնհինգ հանրապետությունների գրադարաններին, արժեքավոր հրատարակությունները մինչև հիմա պահվում են Մոսկվայում։

Մնացած ֆոնդերը (ավելի քան 300 000 միավոր) տեղափոխվել են Կրակով։ Մինչև 1977 թվականը լեհական կառավարությունը գաղտնի է պահել «Բեռլինկայի» գոյությունը։ Գերմանական կողմը դիտարկել է այդ հավաքածուները որպես պատերազմում ոչնչացած։ Սակայն 1977 թվականին Լեհաստանի կոմունիստական կուսակցության այն ժամանակ ղեկավար Էդվարդ Գերեկը Գերմանիայի դեմոկրատական հանրապետության ղեկավար Էրիխ Հոնեկերին հանձնել է Մոցարտի «Կախարդական սրինգի» և Բեթհովենի 9-րդ սիմֆոնիայի պարտիտուրաները^[4]^[5]։

Գերմանական մամուլը արշավ է սկսել «Բեռլինկայի» մշակութային արժեքները Գերմանիա վերադարձնելու համար` հիմնվելով 1907 թվականի Հաագայի կոնվենցիայի վրա։

Գերմանիայի միավորումից և Գերմանիայի ու Լեհաստանի միջև բարի դրացիական հարաբերությունների վերաբերյալ պայմանավորվածություն ձեռք բերելուց հետո գրադրաանի ֆոնդերի փոխանցման հարցը շարժվել է մեռյալ կետից, սակայն շարունակում է վիճելի մնալ^[6]։

2000-ականների սկզբին Լեհաստանն առաջարկել է ստեղծել լեհ-գերմանական համատեղ հիմնադրամ, որը կզբաղվեր «Բեռլինկայի» ֆոնդերի հարցով^[7]։ Գերմանիան, իր հերթին, պահանջում է ֆոնդերի ամբողջական վերադարձ։ Հարցի վերաբերյալ փոխզիջում չի գտնվել^[8]։

Բեռլինի պետական թանգարանի առցանց կատալոգում «Բեռլինկայի» գրքերը նշված են որպես «պատերազմի ընթացքում ոչնչացված»։

Բեռլինկայի ֆոնդեր

Բեռլինկայի ֆոնդերը կազմում են ավելի քան 300 000 միավոր, որոնց մեջ կան բազմաթիվ յուրահատուկ գրքեր ու ձեռագրեր, օրինակ, Գյոթեի, Մարտին Լյութերի, Ֆրիդրիխ Շիլլեր, Գրիմ եղբայրների ձեռագրերը, ըստ որոշ տվյալների` Գերմանիայի օրհներգի` «Գերմանացիների երգի» (Deutschlandlied) ձեռագիրը^[5]^[9]^[10], Գերմանիայի նշանավոր գործիչների ավելի քան 9000 նամակ, Բախի, Բեթհովենի, Մոցարտի բնօրինակ պարտիտուրաները։ Բեռլինկայի ֆոնդի մաս են կազմում հուդայականության վերաբերյալ մեծ հավաքածու, շատ հազվագյուտ հրատարակություններ ֆրանսերենով, իսպաներենով, իտալերենով և այլ լեզուներով^[11]^[12]։

Միևնույն ժամանակ Բեռլինկայի ֆոնդերում կան բազմաթիվ ձեռագրեր լեհական վանքերից։

Բեռլինկայի ֆոնդերը մինչև այժմ ամբողջությամբ չեն ցուցակագրվել։ Այսպես, Գրիմ եղբայրների գերմաներենի բազմահատոր բառարանի ձեռագիր օրինակն ի հայտ է եկել միայն 2006 թվականին։

Ծանոթագրություններ

↑ Польша грозит Германии
↑ Berichte der Benediktinermönche; zit. in: Dieter Henrich: Beethoven, Hegel und Mozart auf der Reise nach Krakau. In: Neue Rundschau, Jg. 88 (1977), H. 2, S. 175f.
↑ Piotr Lechowski: Die «Berliner Sammlungen» in der Jagiellonischen Bibliothek Krakau. In: Inter Finitimos 7 (1995), Nr. 15/16, S. 9-15
↑ Vgl. Jan Pirożyński / Barbara Bułat: Jagiellonen-Bibliothek. In: Handbuch der historischen Buchbestände in Deutschland, Österreich und Europa. Hrsg. von Bernhard Fabian, digitalisiert von Günter Kükenshöner. Olms, Hildesheim 2003 (Web-Ressource(չաշխատող հղում)).
↑ ^5,0 ^5,1 Zagadki starych manuskryptów
↑ Peter Dittmar: Wenn der Bibliothekar zum Messer greift, Welt Online, 31. August 2007
↑ Wladyslaw Bartoszewski: Polen wollte Berlinka zurückgeben
↑ Zur Kontroverse Tonno Eitel: Vom Umgang mit Beutekunst, in: Veröffentlichungen der Koordinierungsstelle für Kulturgutverluste Magdeburg, Band 4, 2007, S. 391ff. und Wojciech Kowalski: Die Restitution der kulturellen Kriegsverluste Polens, ebenda, S. 235ff.; siehe auch: Bundeszentrale für politische Bildung
↑ Radny apeluje o zwrot «Berlinki» Niemcom(չաշխատող հղում)
↑ Zostawić «Berlinkę» w Polsce — przekonuje prof. Peter Hommelhoff
↑ Michael S. Cullen: Wem gehören Werke, die der Menschheit gehören, und wo gehören sie hin?, Weimar 2003, dokumentiert im Lost Art Register, Magdeburg
↑ Claudia Becker: Wem gehört die Berlinka?, Berliner Morgenpost, 23. Juni 2002 Արխիվացված 2014-08-20 Wayback Machine

Գրականություն և հղումներ

Hannes Hartung: Kunstraub in Krieg und Verfolgung: die Restitution der Beute- und Raubkunst im Kollisions- und Völkerrecht, Walter de Gruyter, 2005, ISBN 3-89949-210-2 (online).
Werner Schochow: Bücherschicksale: die Verlagerungsgeschichte der Preußischen Staatsbibliothek — Auslagerung, Zerstörung, Entfremdung, Rückführung. Dargestellt aus den Quellen, de Gruyter, Berlin [u.a.] 2003 (Veröffentlichungen der Historischen Kommission zu Berlin; 102), ISBN 978-3-11-017764-0 (online).
Włodzimierz Kalicki, Ostatni jeniec wielkiej wojny. Polacy i Niemcy po 1945 roku, Warszawa 2002.
Dariusz Matelski, Polityka Niemiec wobec polskich dóbr kultury w XX wieku, Toruń 2005 (wyd. II popr., Toruń 2007).
Angelica Schwall-Düren: Eine europäische Dimension. Offene Kulturgüterfragen zwischen Deutschland und Polen In: Neue Zürcher Zeitung, 25. März 2010.
Michael S. Cullen: Wem gehören Werke, die der Menschheit gehören, und wo gehören sie hin? (PDF-Datei; 60 kB)
Treibgut. Wie Heines Brief nach Warschau kam
Varnhagen Gesellschaft — Informationen über die Krakauer Bestände
Polnischer Historiker «grundsätzlich» für Rückgabe der «Berlinka», dpa-Meldung vom 6. Dezember 2007(չաշխատող հղում)
Sporna Berlinka. Kontrowersje wokół zbiorów byłej Pruskiej Biblioteki Państwowej przechowywanych w Bibliotece Jagiellońskiej w Krakowie
Berlin, Berlinka i bierna Warszawa
Czy oddamy Bibliotekę Pruską?
O problemie dóbr kultury w stosunkach polsko-niemieckich

[1] Польша грозит Германии

[2] Berichte der Benediktinermönche; zit. in: Dieter Henrich: Beethoven, Hegel und Mozart auf der Reise nach Krakau. In: Neue Rundschau, Jg. 88 (1977), H. 2, S. 175f.

[3] Piotr Lechowski: Die «Berliner Sammlungen» in der Jagiellonischen Bibliothek Krakau. In: Inter Finitimos 7 (1995), Nr. 15/16, S. 9-15

[4] Vgl. Jan Pirożyński / Barbara Bułat: Jagiellonen-Bibliothek. In: Handbuch der historischen Buchbestände in Deutschland, Österreich und Europa. Hrsg. von Bernhard Fabian, digitalisiert von Günter Kükenshöner. Olms, Hildesheim 2003 (Web-Ressource(չաշխատող հղում)).

[ЗСМ-5] 5,0 ^5,1 Zagadki starych manuskryptów

[6] Peter Dittmar: Wenn der Bibliothekar zum Messer greift, Welt Online, 31. August 2007

[7] Wladyslaw Bartoszewski: Polen wollte Berlinka zurückgeben

[8] Zur Kontroverse Tonno Eitel: Vom Umgang mit Beutekunst, in: Veröffentlichungen der Koordinierungsstelle für Kulturgutverluste Magdeburg, Band 4, 2007, S. 391ff. und Wojciech Kowalski: Die Restitution der kulturellen Kriegsverluste Polens, ebenda, S. 235ff.; siehe auch: Bundeszentrale für politische Bildung

[9] Radny apeluje o zwrot «Berlinki» Niemcom(չաշխատող հղում)

[10] Zostawić «Berlinkę» w Polsce — przekonuje prof. Peter Hommelhoff

[11] Michael S. Cullen: Wem gehören Werke, die der Menschheit gehören, und wo gehören sie hin?, Weimar 2003, dokumentiert im Lost Art Register, Magdeburg

[12] Claudia Becker: Wem gehört die Berlinka?, Berliner Morgenpost, 23. Juni 2002 Արխիվացված 2014-08-20 Wayback Machine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]