Ավստրալիա

Ավստրալիայի Համագործակցություն
Commonwealth of Australia
Ավստրալիա; Australia Ավստրալիայի Համագործակցություն; Commonwealth of Australia
; Դրոշ	; Զինանշան
	Ազգային օրհներգ՝ Advance Australia Fair; (Հառաջ, նազելի Ավստրալիա); noicon
	Ավստրալիայի դիրքը
Մայրաքաղաք	Կանբերրա; 35°18′S, 149°08′E
Ամենամեծ քաղաք	Սիդնեյ
Ազգային լեզու	անգլերեն (դե ֆակտո)
Կառավարում	Խորհրդարանական ժողովրդավարություն; (Դաշնային սահմանադրական թագավորություն)
Անկախություն	Միավորված Թագավորությունից
Տարածք
Բնակչություն
ՀՆԱ (ԳՀ)	2007 գնահատում
ՀՆԱ (անվանական)	2007 գնահատում
ՄՆԶԻ (2004)	0.957 (բարձր ) (3-րդ)
Արժույթ	Ավստրալիական դոլար (AUD)
Ժամային գոտի	(ՀԿԺ+8 to +10.5)
Ազգային դոմեն	.au
Հեռախոսային կոդ	+61

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ավստրալիա (այլ կիրառումներ)

Ավստրալիա (անգլ.՝ Australia), պաշտոնապես Ավստրալիայի Համագործակցություն (անգլ.՝ Commonwealth of Australia), երկիր, որ ներառում է Ավստրալիա մայրցամաքը, Թասմանիան և բազմաթիվ մանր կղզիներ։ Այն աշխարհի վեցերորդ երկիրն է իր զբաղեցրած տարածքով։ Հարևան երկրներն են հյուսիսում՝ Ինդոնեզիան, Արևելյան Թիմորը և Պապուա Նոր Գվինեան, հյուսիս-արևելքում՝ Սողոմոնյան կղզիները, Վանուատուն և Նոր Կալեդոնիան և հարավ-արևելքում՝ Նոր Զելանդիան։

18-րդ դարում եվրոպացիների բնակվելուց առնվազն 40 000 տարի առաջ Ավստրալիայում բնակվում էին տեղացի աբորիգենները, որոնք խոսում էին 250 հազվադեպ լեզվական խմբերի լեզուներից մեկով կամ մի քանիսով։ 1606 թվականին հոլանդացի հետախույզների կողմից Ավստրալիան հայտնաբերելուց հետո՝ 1770 թվականին, Մեծ Բրիտանիան, Ավստրալիայի արևելյան հատվածը հարկադրաբար բնակեցնելով բանտարկյալներով, 1788 թվականի հունվարի 26-ին այն անվանեց Նոր Հարավային Ուելս։ Հաջորդ տասնամյակներում բնակչությունը մշտապես աճում էր, մայրցամաքը հետազոտվեց, և հետագայում հիմնվեցին ևս հինգ ինքնակառավարվող թագավորական գաղութներ։

1901 թվականի հունվարի 1-ին այդ վեց գաղութները միավորվելով ձևավորեցին Ավստրալիական Միությունը։ Այդ ժամանակից ի վեր Ավստրալիան պահպանում է իր կայուն ազատ ժողովրդավարական քաղաքական համակարգը, որը գործում է որպես պառլամենտական ժողովրդավարության միություն, և սահմանադրական միապետությունը։ Միությունը ներառում է վեց նահանգներ և մի քանի տարածքներ։ 22.7 միլիոն բնակչությունը մեծապես կենտրոնացած է Արևելյան նահանգներում և քաղաքներում։ Ավստրալիան իր տնտեսության ծավալով աշխարհում 12-րդն է, իսկ մեկ շնչին ընկնող եկամտի ծավալով՝ հինգերորդը։ Ավստրալիան իր ռազմական ծախսերով աշխարհում 13-րդն է։

Ավստրալիան Մեծ20, Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպություն, Առևտրի Համաշխարհային Կազմակերպություն, Միավորված Ազգերի Կազմակերպություն, Բրիտանական ազգերի միություն, Ասիա-Խաղաղ օվկիանոս տնտեսական համագործակցություն, Խաղաղ օվկիանոսյան կղզիների ֆորում միջազգային կառույցների անդամ է։

Ծագումնաբանություն

Պորտ Ջեքսոնի տեսքը, Ճանապարհորդություն Terra Australis գրքում: Այս վայրում հիմնադրվել է Սիդնեյը

«Ավստրալիա» (անգլ.՝ Australia, [əˈstɹæɪljə, -liə] ավստրալիական անգլերենով^[3]) եզրը առաջացել է լատին․՝ austrālis («հարավային») բառից։ Ավստրալիացիների խոսակցական լեզվում Ավստրալիայի մասին խոսելիս օգտագործվում է Oz բառը։ «Ավստրալիական» ածականի համար ավստրալիացիները օգտագործում են Aussie ([ˈɒzi]) բառը։

Առասպելները Անհայտ հարավային երկրի (լատին․՝ Terra Australis Incognita), «անհայտ երկրի մասին հարավում» սկիզբ են առել Հռոմեական կայսրության ժամանակներում և սովորական երևույթ էին միջնադարյան աշխարհագրության համար, չնայած այն բանին, որ ոչ մի տեղեկություն չէին պարունակում մայրցամաքի մասին։

Ամենավաղ փաստաթղթավորված հիշատակումը «Australia» բառի օգտագործման մասին անգլերեն լեզվում եղել է 1625 թվականին «Աուստրալիա-դել-Էսպիրիտու-Սանտուի մասին տեղեկություններ, գրառված մաստեր Հալկլայթի կողմից» (անգլ.՝ A note of Australia del Espíritu Santo, written by Master Hakluyt) գրքում, որը հրատարակվել է Սամուել Պուրչասը, որպես Hakluytus Posthumus, որտեղ Իսպանական Աուստրալիա-դել-Էսպիրիտու-Սանտու (իսպ.՝ Australia del Espíritu Santo) անվանումը, որը տրվել էր Նոր Հեբրիդներ կղզեխմբի մի փոքր կղզու, աղճատվել էր մինչև «Australia»^[4]: «Australische» ածականը նույնպես օգտագործվել է հոլանդացի պաշտոնյաների կողմից Բատավիում (այժմյան Ջակարտա), նշելու համար բոլոր նոր հայտնաբերված ցամաքները 1638 թվականից սկսած^[5]։ «Australia» բառը օգտագործվել է ֆրանսիացի գրող-ուտոպիստ Գաբրիել դը Ֆուանյիի անգլերեն թարգմանված «Ժակ Սադերի արկածները, նրա ճանապարհորդությունը և Աստրալի Ցամաքի հայտնագործությունը» (ֆր.՝ Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe; 1676)^[6] գրքում։ Այս եզրը օգտագործել է նաև շոտլանդացի աշխարհագրագետ Ալեքսանդր Դալրիմպը նշելով ամբողջ հարավային Խաղաղ օվկիանոսը, իր «Խաղաղ օվկիանոսի հարավային մասում ճանապարհորդությունների և հայտնագործությունների պատմական հավաքածու» (անգլ.՝ An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean; 1771) գրքում։ 18-րդ դարի վերջում այս եզրը օգտագործվում է բուսաբաններ Ջորջ Շոուի և Ջեյմս Էդվարդ Սմիթի կողմից ավստրալիական մայրցամաքի նշման համար իրենց «Նոր Հոլանդիայի կենդանաբանությունը և բուսաբանությունը» (անգլ.՝ Zoology and Botany of New Holland; 1793) գրքում^[7], ինչպես նաև 1799 թվականի քարտեզի վրա, որը պատկանում էր Ջեյմս Ուիլսոնին^[8]։

Նավապետ Ֆլինդերսի «Ճանապարհորդություն Terra Australis» (անգլ.՝ A Voyage to Terra Australis) գիրքը փաստորեն դարձրեց այս անվանումը հայտնի հասարակությանը։ Գրքի հրատարակությանը նախապատրաստելու ժամանակ Ֆլինդերսը համոզել է օգտագործել Terra Australis եզրը, որպես հասարակությանը առավել հայտնի։ Ֆլինդերսը գրել է՝

Եթե ես ինձ թույլ տայի ինչ-որ նորարարություն, ապա դա կլիներ անվանման «Australia» փոխելը, քանզի այն շատ ավելի հաճելի է լսողության համար, և համահունչ է մյուս աշխարհամասերի անվանումների հետ^[9]։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)

Had I permitted myself any innovation on the original term, it would have been to convert it to Australia; as being more agreeable to the ear, and an assimilation to the names of the other great portions of the earth.

Սա ամբողջ գրքի տեքստում «Australia» բառի միակ օգտագործումն է, սակայն Ռոբերտ Բրոունի «Տերա Աուստրալիաի բուսաբանության մասին աշխարհագրական և համակարգված ընդհանուր տեղեկություններ» (անգլ.՝ General remarks, geographical and systematical, on the botany of Terra Australis; 1814) գրքի Հավելված III-ում համընդհանուր օգտագործվում է «Australian» ածականը^[10] և այս գիրքը հանդիսանում է այս բառի առաջին փաստաթղթավորված օգտագործումը^[11]։ Չնայած տարածված կարծիքի, այս գիրքը չի ունեցել հատուկ դեր «Australia» բառի ընդունման և օգտագործման գործում, այս անվանումը տարածում ստացավ այս գրքի հրատարակումից հետո մոտ տասը տարվա ընթացքում։ Նոր Հարավային Ուելսի նահանգապետ, Լակլան Մակուորին օգտագործում էր այդ անվանումը իր պաշտոնական նամակագրության մեջ Անգլիայի հետ։ 1817 թվականի դեկտեմբերի 12-ին նա առաջարկեց Բրիտանական կայսրության գաղութների գործերով զբաղվող նախարարությանը օգտագործել «Australia» անվանումը որպես պաշտոնական^[12]։ 1824 թվականին Բրիտանական ծովակալությունը վերջնականապես ընդունեց այս մայրցամաքի անվանումը^[13]։

Պատմություն

Ավստրալիան մինչ եվրոպացիները (մինչ 1606 թվականը)

Աբորիգենների նկարները Կակադու ազգային այգում, որոնք մոտ 30 000 տարեկան են

Ավստրալիական աբորիգենների նախնիները Ավստրալիայում հայտնվել են դեռևս 40-60 հազար տարի առաջ (ըստ այլ տվյալների՝ մոտ 70 հազար տարի առաջ)^[14]^[15]. Մարդիկ ծովով Ավստրալիա են տեղափոխվել այն ժամանակ, երբ դեռ Նոր Գվինեան և Թասմանիան մայրցամաքի մաս էին կազմում։ Այս հանգամանքն էլ նրանց դարձնում է աշխարհի ամենավաղ ծովային ճանապարհորդները^[16]։ Աշխարհամասը մարդկանցով սկսել է բնակեցվել դեռևս 42-48 հազար տարի առաջ^[17]։

Ամենահին մարդկային մնացորդները գտել են Մունգո լճում, որը չոր գետ է Նոր Հարավային Ուելսի նահանգի հարավ-արևելքում^[18]։ Այդ մնացորդներն իրենցից ներկայացնում են Երկրի վրա գտնված ամենահին կրեմացիայի օրինակը, որ վկայում է այն մասին, որ ավստրալիական աբորիգենների մոտ նախկինում եղել են ծիսակարգեր^[19]։

Աբորիգենների արվեստը համարվում է աշխարհում հնագույն ավանդույթներ պահպանող արվեստը^[20]։ Նրա տարիքը գնահատում են շուրջ 30 000 տարեկան և նրան կարելի հանդիպել Ավստրալիայի տարածքում՝ հիմնականում Ուլուրույում և Կակադու ազգային այգում^[21]^[22]։ Տարիքի և ժայռապատկերների քանակով Ավստրալիայի քարանձավները համապատասխանում են Եվրոպայի Լասկո и Ալտամիրա քարանձավներին^[23]^[24]։

Մ.թ.ա. 10-12 հազարամյակներում Թասմանիան առանձնացել է մայրցամաքից և որոշ քարե գործիքներ չեն հասել թասմանցիներին (օրինակ բումերանգի օգտագործումը)^[25]։ Վաղ ժամանակներում Ավստրալիայի հարավ-արևելքում հրաբուխներ են ժայթքել^[26]։ Ավստրալիայի հարավ-արևելքում Վիկտորիա նահանգի Կոնդահ լճում գտել են սննդամթերքի պաշարներով բնակավայր^[27]։ Դարերով մակասարները առևտուր են արել Ավստրալիայի աբորիգենների հետ՝ հիմնականում Արնեմ-Լենդի հյուսիս-արևելքում գտնվող Յոլնգույի բնակիչների հետ։

Ավստրալիայի ծովափի հետազոտություն (1606-1788 թթ.)

Ավստրալիայի հետազոտությունը Եվրոպայի ծովագնացների կողմից (1812 թ.)
1606 - Վիլեմ Յանսզոն 1606 - Լուիս Վաես դե Տոռես 1616 - Դերկ Հարթոգ 1619 - Ֆրեդերիկ դը Հաութման 1644 - Աբել Թասման 1696 - Վիլեմ դը Վլամինկ 1699 - Ուիլյամ Դանփիր 1770 - Ջեյմս Կուկ 1797-1799 - Ջորջ Բաս 1801-1803 - Մեթյու Ֆլինդերս

Որոշ հեղինակներ փորձում են ապացուցել, որ եվրոպացիները Ավստրալիա են այցելել դեռևս XVI դարում։ Քենեթ Մակինթայրը և մյուս պատմաբանները հավաստիացնում են, որ պորտուգալցիները գաղտնի կերպով հայտնաբերել են Ավստրալիան XVI դարի 20-ական թվականներին^[28]։ Դյեփի քարտեզի վրա «Ժավ-Լյա-Գրանդի» գրությունները հաճախ հիմք են հանդիսացել «պորտուգալյան հայտնագործման» թեորիային։ Այսպես թե այնպես, Դյեփի քարտեզը վկայում է, որ այդ ժամանակների աշխարհագրական գիտելիքներն այդքան էլ վերջնական տեսք չունեին՝ ինչպես փաստացի, այնպես էլ թեորիական առումներով^[29]^[29]։

Ավստրալիայի հայտնագործումը եղել է 1606 թվականին, երբ Վիլեմ Յանսզոնը Duyfken նավով իջել է Ավստրալիա^[30]՝ անվանելով այն Նոր Հոլանդիա և անվանելով այն Նիդերլանդիայի տարածք։ Նույն թվականին Պեդրո Ֆերնանդես Կիրոսի իսպանական էքսպեդիցիան իջել են Նոր Հիբրիդներ և ենթադրելով, որ սա հարավային աշխարհամաս է, այն անվանել են Հարավային Երկրի Սուրբ Ոգի։(իսպ.՝ Austrialis del Espiritu Santo)^[31]^[32] Ավելի ուշ նույն թվականին Կիրոսին փոխարինող Լուիս Վաես դը Տոռեսը նավով անցել է Տոռեսի նեղուցով և, հնարավոր է, որ տեսել է Ավստրալիայի հյուսիսային ափը^[33]։

Նոր Հոլանդիայի քարտեզ՝ 1644 թ.

1642 թվականին հոլանդացի Աբել Թասմանը իր կատարած ճանապարհորդության ժամանակ հայտնաբերել է Վան-Դիմենի Երկիրը (հետագայում անվանվել է Թասմանիա) և Նոր Զելանդիան, որով և մեծ ներդրում է կատարել Ավստրալիայի հետազոտման գործում։ Իր երկրորդ ճանապարհորդության ժամանակ նա նավարկել է Ավստրալիայի արևելյան Ավստրալիայի ծովեզրով դեպի Նոր Գվինեայի հարավային ափ։ Նա բաց է թողել Նոր Գվինեայի և Ավստրալիայի միջև գտնվող Տոռեսի նեղուցը և ի շնորհիվ նրա քարտեզների վրա պատկերվել է արևմտյան մասը^[34]։.

XVII դարի 50-ականներին հոլանդական ծովագնացների շնորհիվ Ավստրալիայի ուրվագծերը բավականին ճշգրտորեն պատկերվել էին քարտեզների վրա։

Բացառությամբ հոլանդական հետազոտությունների Ավստրալիայի Արևմտյան ծովեզրը մնում էր չհետազոտված մինչև Ջեյմս Կուկի առաջին նավարկությունը։ Առաջին անգամ հարավայի օվկիանոսում կամ Անտեսանելի հարավային երկրում բանտարկյալներով և մեղապարտերով գաղութ ստեղծելու գաղափարը պատկանում էր Ջոն Կալանդերին։ Նա ասել է.

Այս աշխարհը մեզ պետք է տա բացառապես նոր բաներ, քանի որ մինչև հիմա մենք այնքան քիչ գիտելիքներ ունենք նրա մասին, որ թվում է, թե մենք գտնվում ենք ուրիշ մոլորակում^[35]։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)

This world must present us with many things entirely new, as hitherto we have had little more knowledge of it, than if it had lain in another planet

1769 թվականին լեյտենանտ Ջեյմս Կուկը, ղեկավարելով Ինդևոր (անգլ.՝ HMS Endeavour) նավը, ճանապարհորդել է դեպի Թաիթի, որպեսզի տեսնի Վեներայի անցումը Արևի սկավառակի վրայով։ Կուկը նաև կատարել է ադմիրալության գաղտնի կարգադրություններ Հարավային աշխարհամասը հայտնաբերելու գործում^[36]։

Կա մի պատճառ, որ հնարավոր է պատկերացնել, որ ավելի զգալի չափերի աշխարհամաս կամ երկիր կարելի է հայտնաբերել նախկին ծովագնացների ճանապարհորդության վայրերից հարավ ընկած վայրերում^[37]։

Բնօրինակ տեքստ (անգլ.)

There is reason to imagine that a continent, or land of great extent, may be found to the southward of the track of former navigators.

Ջեյմս Կուկը հետազոտել է Ավստրալիայի ծովեզրը Endeavour նավով: Այդ նավի պատճենը կառուցվել է 1988 թվականին՝ Ավստրալիայի բացման երկուհարյուր ամյակի առթիվ:

1770 թվականի ապրիլի 19-ին Endeavour նավի անձնակազմը տեսել են Ավստրալիայի արևելյան մասը և տաս օր անց նրանք հանգրվանել են Բոթանի կղզեխմբում։ Կուկը հետազոտել է արևելյան ծովեզրը, իսկ հետո նատուրալիստ Ջոզեֆ Բենքսի հետ միասին հայտնել են, որ Բոթանիում պայմանները բարենպաստ են, որպեսզի նրա վրա գաղութ ստեղծվի։

Կախվածությունը Բրիտանիայից (1788-1900 թթ.)

Արթուր նավահանգիստ (Թասմանիա նահանգ): Ավստրալիայի դատապարտյալների համար մեծ բանտ է եղել:

Առաջին բրիտանական գաղութը հիմնվել է 1788 թվականի հունվարի 26-ին Նոր Հարավային Ուելսում, երբ Արթուր Ֆիլիպը առաջին նավատորմիղը հասցրել է Ջեքսոն նավահանգիստ^[38]։ Արդյունքում այդ օրը դարձավ ազգային տոն՝ Ավստրալիայի օրը։ Վան Դիմենի Երկիրը (այժմ Թասմանիա) բնակեցվել է 1803 թվականին և առանձին գաղութի կարգավիճակ է ստացել 1825 թվականին^[39]։ 1828 թվականին Միացյալ Թագավորությունը ֆորմալ կերպով արևմտյան Ավստրալիան հայտարարել է իրենը^[40], այդպիսով տիրապետելով ողջ աշխարհամասին։

Ժամանակի ընթացքում Նոր Հարավային Ուելսում ստեղծվել են առանձին գաղութներ՝ 1836 թվականին՝ Հարավային Ավստրալիան, 1851 թվականին՝ Վիկտորիան, իսկ 1859 թվականին՝ Քվինսլենդը^[41]։ Հյուսիսային տարածքը հիմնվել է 1911 թվականին՝ Հարավային Ավստրալիայից մի մասի անջատման ճանապարհով^[42]։ Հյուսիսային Ավստրալիան, Վիկտորիան և Արևմտյան Ավստրալիան հիմնվել են այսպես ասած որպես «ազատ գաղութներ», այսինքն անյտեղ երբեք բանտարկյալներ չեն տարել^[43]։ Բայց հետագայում բանտարկյալներ են տեղափոխվել նաև վերջին երկու գաղութներ^[44]^[45]։ Նոր Հարավային Ուելսի բնակիչների դժկամության պատճառով բանտարկյալները տեղափոխվել են այդ գաղութ։ Դատապարտյալներով վերջին նավը եկել է 1848 թվականին^[46]։

Ավստրալիան մինչ եվրոպացիներով բնակեցումն ուներ 750 000-ից մինչև 1 000 000 բնակչություն^[47], որի թվաքանակը կտրուկ կերպով նվազեց 150 տարիների ընթացքում՝ հիմնականում եվրոպացիների կողմից բերած հիվանդությունների պատճառով^[48]։ «Գողացված սերունդ» (երեխաների առևանգումը ավստրալիական աբորիգեններից) ավստրալիայի բնիկների ցեղասպանություն է համարվում^[49]։ Հնարավոր է, որ այս հանգամանքն էլ ե նպաստել ավստրալիայի բնիկների թվաքանակի կտրուկ նվազմանը^[50]։ Բազմաթիվ կոնսերվատորների կողմից աբորիգենների պատմությունը վիճելի է և չափազանցված։ Այս կարծիքին է Ավստրալիայի նախկին վարչապետ Ջոն Հովարդը^[51]։ «Գողացված սերնդի» շուրջ բանավեճերը Ավստրալիայում ստացել են «Պատմական պատերազմներ» անվանումը^[52]։ Ֆեդերալ ղեկավարությունը իրավունք է ստացել աբորիգենների նկատմամբ օրենքներ կիրառել 1967 թվականին կայացած Ավստրալիական հանրաքվեից հետո^[53]։ Մինչ 1992 թ.-ը Ավստրալիայի բնիկները հողատարածքի իրավունք չունեին, քանի որ դրանից առաջ Բարձրագույն դատը Ավստրալիան մինչ եվրոպացիների գալը ճանաչել էր որպես terra nullius («ոչ մեկին չպատկանող երկիր»)^[54]։.

XIX դարի 50-ականներին Ավստրալիայում ոսկե տենդ սկսվեց^[55]։ 1854 թվականին տեղի ունեցավ Էվրիկյան ապստամբությունը, որն որն ուղղված էր հանքերի համար ոսկով արտոնագրեր ձեռք բերելու դեմ։ Դա առաջին քաղաքացիական անհնազանդությունն էր^[56]։ 1855 և 1890 թթ. միջակայքում վեց գաղունթեր ստացան պատասխանատու ղեկավարության կարգավիճակ, բայց միևնույն ժամանակ նրանք մնում էին Բրիտանական կայսրության կազմում։ Լոնդոնում տեղակայված Բրիտանական կայսրության գաղութների գործով մինիստրությունը որոշ հարցերի շուրջ պահում էր իր հսկողությունը՝ հիմնականում արտասահմանյան գործարքների^[57], պաշտպանության^[58] և միջազգային ծովային տրանսպորտի ոլորտներում։

Ֆեդերացիա (1901 թ. - այժմ)

ԱՆԶԶԿի օրվան նվիրված վերջին հաղորդագրությունը Մելբուռնի նավահանգստում (Վիկտորիա նահանգ): Նմանատիպ արարողություններ Ավստրալիայի բազմաթիվ քաղաքներում և արվարձաններում:

1901 թվականի հունվարի 1-ին տասնամյակի պլանավորման, կոնսուլտացիաների և քվեարկության արդյունքում ընդունվեց Ավստրալիայի սահմանադրությունը, որով ավարտվեց Ավստրալիայի ֆեդերալիզացիան և ստեղծվեց Ավստրալիայի Համագործակցությունը^[59]։ 1907 թվականին ստացավ Բրիտանական կայսրության դոմինիոնի կարգավիճակ։ Ֆեդերալ մայրաքաղաքային տարածաշրջանը (ավելի ուշ անվանված որպես Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածք) ձևավորվել է 1911 թվականին՝ որպես ֆեդարացիայի ապագա մայրաքաղաք՝ Կանբերրա։ Ավստրալիական Միության ձևավորումից մինչևԿանբերրայի շինարարության ավարտը՝ 1927 թ.-ը, մայրաքաղաքի ֆունկցիաներն իրականցրել է Մելբուռնը^[60]։ 1911 թվականին Հարավային Ավստրալիայի նահանգի հյուսիսային տարածքի հաշվին ձևավորվել է Հյուսիսային տարածքը^[61]։ 1914 թվականին Ավստրալիան կամավոր կերպով մասնակցել է Առաջին համաշխարհային պատերազմին հօգուտ Բրիտանական կայսրության^[62]^[63]։ Պատերազմի ժամանակ ավստրալիացիները մասնակցել են Արևմտյան ճակատի բազմաթիվ խոշոր պայքարներում^[64]։ Պատերազմում մասնակցած մոտ 416 000 ավստրալիացիներից 60 000-ը մահացել են, 152 000-ը՝ վիրավորվել^[65]։ Շատերը Հալիպոլիի տակ Ավստրալիա-նորզելանդական զինվորական կորպուսի (ԱՆԶԶԿ) պարտությունը համարում են որպես ազգի ծննդի, նրա առաջին մարտական մեծ գործողության օր^[66]^[67]։ Նման մասշտաբի գործողություն է համարվում Կոկադուի մարտը^[68]։

Ըստ Վեսթմինյան ստատուտի Ավստրալիայի և Մեծ Բրիտանիայի միակ կոնստիտուցիոն կապը դա պետության ընդհանուր ղեկավարն էր՝ բրիտանական միապետը։ Ավստրալիան այն ընդունել էր 1942 թվականին ըստ Վեսթմինյան ստատուտի^[69], բայց պայմանագրի կնքման տարեթիվը նշվել է 1939 թ.-ը, որպեսզի հիմնավորված լինի Ավստրալիայի մասնակցությունը Երկրորդ համաշխարհային պատերազմին^[70]^[71]։ Ասիայում կրած Բրիտանիայի պարտությունը և Ճապոնիայի ներխուժման վտանգը պատճառ հանդիսացավ, որ Ավստրալիան և Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները մտերմացան միմյանց հետ^[72]։ 1951 թվականին ըստ ԱՆԶՈՒՍի համաձայնագրի Ավստրալիան դառնում է ԱՄՆ-ի ռազմական դաշնակիցը^[73]։

Երկրորդ Համաշխարհային պատերազմից հետո խրախուսվեց եվրոպացիների էմիգրացիան։ XX դարի 70-ականներին «Սպիտակ Ավստրալիա» քաղաքականությունը չեղյալ համարելուց հետո էմիգրացիայի մակարդակը զգալիորեն աճեց շնորհիվ Ասիայի^[74]։ Արդյունքում փոփոխվեց Ավստրալիայի դեմոգրաֆիկական տվյալները, մշակույթը և ինքնագնահատականը^[75]։ 1986 թվականին Ավստրալիայի ակտի ընդունելուց հետո Ավստրալիայի և Մեշ Բրիտանիայի միջև եղած բոլոր կապերը վերջնականորեն խզվեցին^[76]։

1999 թվականի Ավստրալիական հանրաքվեի արդյունքներով ավստրալիացիների 55 տոկոսը կողմ էին, որ Ավստրալիան դառնա հանրապետություն^[77]։ Սկսված 1972 թվականից, երբ ընտրվեց Ուիթլեմ Հոֆը^[78] մինչև հիմա Ավստրալիան զարգացնում է խաղաղ օվկիանոսյան մյուս երկրների հետ իր հարաբերությունները՝ միևնույն ժամանակ պահպանելով ջերմ հարաբերություններ Ավստրալիայի դաշնակիցների և առևտրային գործընկերների հետ^[79]։.

Պետական կառուցվածք

Պետական իրավական համակարգի հիմնադրույթներ

Վիկտորիա թագուհի

Ավստրալիայում հանրապետական ձևով կառավարելու կողմնակիցները ավելի ուժեղ դիրքորոշում ունեն։ Պետության գլխավոր օրենքը Սահմանադրությունն է, որը հաստատվել է Վիկտորիա թագուհու կողմից 1900 թվականին։ Սահմանադրական ուժով են օժտված նաև այլ օրենսդրական ակտերը, օրինակ՝ «Վեստմինստերյան կանոնադրությունն ընդունելու ակտը» և «Ավստրալիայի ակտը»։

Ավստրալիայում հաճախ է բարձրացվում հանրապետական կառավարման հարցը։ 1998 թվականի փետրվարին Կանբերրայում տեղի ունեցավ Սահմանադրական համագումար, որտեղ պատվիրակների մեծամասնությունը կողմ քվեարկեց, որպեսզի Ավստրալիան դառնա հանրապետություն։ 1999 թվականին համագումարի արդյունքում հանրապետական կառավարություն մտցնելու համար հանրաքվե անցկացվեց։ Հանրապետության օգտին քվեարկեց 45,13%։ Ըստ 2005 թվականի վերջում անցկացված սոցիոլոգիական հարցման՝ ավստրալիացիների 46%-ը ցանկանում է, որ Ավստրալիան դառնա հանրապետություն։ Միայն 34% է կարծում, որ երկիրը պետք է ղեկավարի բրիտանական միապետը, այդուհանդերձ 52%-ը չի ցանկանում, որ հաջորդ թագավորը լինի Արքայազն Չարլզը, որին որպես պետության գլուխ ցանկանում են տեսնել քաղաքացիների միայն 29%-ը^[80]^[81]։ Շատ դիտորդներ կարծում են, որ Եղիսաբեթ II թագուհին կդառնա վերջին բրիտանացի միապետը, ով կգլխավորի Ավստրալիայի միությունը։ 2007 թվականի մարտին Ավստրալիայի վարչապետ Ջոն Հովարդը կասկածի տակ առավ Ավստրալիայի՝ հանրապետություն դառնալու փաստը, քանի դեռ իշխանությունը գտնվում է Եղիսաբեթ II թագուհու ձեռքում^[82]։

Գործադիր իշխանություն

Ավստրալիայի գործադիր իշխանությունը գտնվում է վարչապետի՝ Ջուլիա Գիլլարդի ձեռքում։ Պետության ձևական ղեկավարը, Ավստրալիական միության թագուհին է համարվում Եղիսաբեթ II-ը։ Թագուհին հաստատում է գեներալ–նահանգապետին, ով իրավունք ունի միջամտել սահմանադրական ճգնաժամի դեպքում, իսկ մնացած ժամանակ խաղում է բացառապես ներկայացուցչական դեր^[83]։ Գեներալ–նահանգապետը հանդիսանում է նաև Ավստրալիայի Զինված ուժերի գլխավոր հրամանատարը՝ ներկայացնելով այդ պաշտոնում թագուհուն։ Ըստ Ավստրալիայի Սահմանադրության՝ թեև Եղիսաբեթ II թագուհին հանդիսանում է և՛ Ավստրալիայի և՛ Մեծ Բրիտանիայի թագուհին, նրա իշխանությունն ու ազդեցությունը այդ երկու երկրներում տարբեր կերպ է իրականացվում^[84]։

Վարչապետն ընտրվում է գեներալ–նահանգապետի հրամանով։ Վարչապետ է դառնում միայն կուսակցության կամ կոալիցիայի առաջատարը՝ Ներկայացուցիչների պալատի մեծամասնության աջակցությամբ։ Միակ դեպքը, երբ սենատորը դարձավ վարչապետ, Ջոն Գորտոնի ընտրությունն էր, ով արդյունքում թողեց իր պաշտոնը սենատում և դարձավ Ներկայացուցիչների պալատի անդամ (այդպես էր նաև, երբ սենատոր Ջորջ Փիրսը վարչապետի պաշտոնակատարն էր 7 ամիսների ընթացքում 1916 թվականին, այն ժամանակ, երբ Ուիլյամ Հյուզը արտասահմանում էր գտնվում)^[85]։

Ավստրալիայի նախարարների կաբինետը նշանակվում է գեներալ–նահանգապետի կողմից՝ վարչապետի առաջարկությամբ^[86]։ Կաբինետի անդամ հանդիսացող նախարարները կոչվում են ավագ նախարարներ։ Կաբինետի նիստերին մասնակցում են միայն ավագ նախարարները, թեև մյուս նախարարներն էլ կարող են մասնակցել, եթե օրակարգում դրված է նրանց գործունեությանն առնչվող թեմա։ Նիստերն ընթանում են վարչապետի նախագահությամբ^[86]։

Օրենսդիր իշխանություն

Ներկայացուցիչների պալատի կազմը 2011 թ նոյեմբերի դրությամբ

Սենատի կազմը 2011 թ հուլիսի դրությամբ

Ավստրալիան ունի երկպալատ դաշնային խորհրդարան, որը կազմված է 76 սենատորներից բաղկացած Սենատից (վերին պալատ) և 150 պատգամավորներից բաղկացած Ներկայացուցիչների պալատից (ստորին պալատ)։ Խորհրդարանի կազմի մեջ է մտնում նաև Մեծ Բրիտանիայի թագուհին, ում ներկայացնում է գեներալ–նահանգապետը։ Ավստրալիական խորհրդարանը համարվում է աշխարհում վեցերորդ շարունակական ժողովրդավարական խորհրդարանը՝ ըսռ տարիքի^[87]։

Ստորին պալատի պատգամավորներն ընտրվում են մեկ մանդատային համայնքներից, 3 տարի ժամանակով՝ մեծամասնական համակարգի բացարձակ մեծամասնությամբ։ Ոչ մի նահանգ չի կարող ներկայացնել 5-ից ավել պատգամավորի։

Սենատում 6 նահանգները ներկայացնում են 12 սենատորները, իսկ յուրաքանչյուր տարածք՝ 2 սենատոր։ Սենատի ընտրություններն անց են կացվում կուսակցական ցանկերով։ Սենատորներն ընտրվում են 6 տարի ժամանակով, իսկ 3 տարին մեկ Սենատի կեսը վերընտրվում է։

Կառավարությունը ձևավորվում է ստորին պալատի պատգամավորներից, ընդ որում կուսակցության կամ կոալիցիայի առաջատարը ինքնաբերաբար դառնում է վարչապետ։

Կուսակցություն	Պալատ	Սենատ
Լեյբորիստական կուսակցություն	72	31
Լիբերալ կուսակցություն	44	24
Քվինսլենդի լիբերալ ազգային կուսակցություն	21	6
Ազգային կուսակցություն	6	3
Ագրարային լիբերալ կուսակցություն	1	1
Անկախ պատգամավորներ	4	1
Կանաչների կուսակցություն	1	9
Արևմտյան Ավստրալիայի ազգային կուսակցություն	1	-
Ժողովրդավարական լեյբորիստական կուսակցություն	-	1
Ընդհանուր տեղերը	150	76

Դատական իշխանություն

Գերագույն դատարանը վերահսկում է օրենսդրության սահմանադրական նորմերը և հանդիսանում է բարձրագույն ատյանի վերաքննիչ դատարանը։ Դաշնային իրավասության դատարանների շարքին են դասվում Ընտանեկան դատարանը (ստեղծվել է 1975 թ՝ քննելու ընտանեկան կոնֆլիկտները, ապահարզանները և խնամակալության ու ունեցվածքի բաժանման հետ կապված հարցերը), Դաշնային դատարանը (ստեղծվել է 1976 թ՝ լուծելու համար այնպիսի հարցեր, ինչպիսիք են սնանկությունը և վարչական բողոքները), Աշխատանքային հարաբերությունների դատարանը (այժմյան ձևով գոյություն ունի 1993 թ՝ քննելու գործատուների և վարձու աշխատողների միջև առաջացած խնդիրները)։ Բացի այս հատուկ դատարաններից Ավստրալիայում չկան դաշնային իրավասության այլ դատարաններ։ Նահանգների դատարաններն օժտված են դաշնային օրենսդրության նկատմամբ իրավական վերահսկողություն իրականացնելու գործառույթով։

Լինելով իրավական վերահսկողության բարձրագույն ատյանը և բոլոր դատական գործերով բարձրագույն դատավորը՝ Գերագույն դատարանը կարևոր քաղաքական դեր է խաղում երկրի կյանքում։ Գերագույն դատարանի անդամները՝ գլխավոր դատավորը և 6 դատավորները՝ նշանակվում են գործող կառավարության կողմից։ Դատավորի նշանակումը կարող է կապվել այս կամ այն կուսակցության կամ խորհրդարանական խմբակցության հետ (ինչպես կոալիցիոն, այնպես էլ լեյբորիստական կառավարությունները տարբեր ժամանակաշրջաններում դատավորներ են նշանակել նախկին գլխավոր դատախազների), և դատավորների նշանակման նման փորձը օգնում է կրճատել Գերագույն դատարանի այն թեկնածուներին, ովքեր չեն կիսում կաբինետի պատկերացումները գերագույն դատական ատյանի խնդիրների վերաբերյալ։ Այնուամենայնիվ դա չի փոխում դատարանների անկախ լինելու փաստը, և դատարանի շատ նոր անդամներ, որպես կանոն, ստորին ատյանի դատարաններում կամ նահանգների դատական համակարգերում աշխատելու մեծ փորձ ունեն։ Ըստ 1977 թ սահմանադրական փոփոխության՝ Գերագույն դատարանի անդամները, դառնալով 70 տարեկան, պաշտոնաթող են լինում։ Հակառակ դեպքում նրանց կարող են պաշտոնանկ արվել միայն խորհրդարանի 2 պալատների որոշմամբ՝ ապացուցված վատ վարքագիծ ունենալու կամ իրենց պարտականությունները չկատարելու համար, որը դեռևս երբեք չի պատահել։

Պետական խորհրդանիշեր

Ավստրալիայի դրոշը

Ավստրալիայի դրոշը իրենից ներկայացնում է կապույտ գույնի ուղղանկյուն պաստառ, որի վրա պատկերված է 3 տարր՝ Մեծ Բրիտանիայի դրոշը, որը հայտնի է նաև Յունիոն Ջեք անունով, Միության աստղը և Հարավային խաչ համաստեղությունը^[88]։

Ըստ դրոշի մասին օրենքի (1953 թ)^[89]՝ Մեծ Բրիտանիայի դրոշի պատկերը պետք է գտնվի դրոշի վերին ձախ հատվածում^[90], մեծ սպիտակ աստղի պատկերը, որը խորհրդանշում է Ավստրալիայի 6 նահանգները և մնացած տարածքները՝ կենտրոնի ստորին ձախ հատվածում՝ մատնանշելով կենտրոնի Սբ.Գեորգիի դրոշը (Անգլիայի դրոշը)^[90], իսկ 5 սպիտակ աստղերը, որոնք խորհրդանշում են Հարավային խաչի համաստեղությունը գտնվում են պաստառի աջ հատվածում^[90]։

Դրոշի ժամանակակից դիզայնի լրիվ նկարագրությունը հրատարակվել է «Միության կառավարական բյուլետենում» 1934 թվականին^[91]։

Ավստրալիայի զինանշանը իրենից ներկայացնում է վահան, որտեղ ձախից աջ ներկայացված են նահանգների զինանշանները՝ Նոր Հարավային Ուելս, Վիկտորիա և Քվինսլենդ։ Վահանի ստորին հատվածում՝ ձախից աջ՝ Հարավային Ավստրալիա, Արևմտյան Ավստրալիա և Թասմանիա։ Վահանի վերևի հատվածում տեղակայված է յոթանկյուն Միության աստղը՝ կապույտ և ոսկե պսակի վրա։ Աստղի 6 ճառագայթները խորհրդանշում են 6 նահանգները, իսկ յոթերորդը՝ տարածքների ամբողջականությունը և հենց Ավստրալիան։ Վահանը պահում են կենգուրուն և էմուն։ Զինանշանի նախնական տարբերակը շնորհվել է Էդուարդ VII-ի կողմից 1907 թվականին^[92]։

Ավստրալիայի ազգային հիմնը՝ «Զարգացի՛ր, գեղեցիկ Ավստրալիա»-ն, գրել է Փիթեր Մաքկորմիկը 1878 թվականին։ Ռոբերտ Հոուկի կառավարության առաջարկությամբ և գեներալ–նահանգապետ Ստեֆան Նինիանի թույլտվությամբ բրիտանական «God Save The Queen» հիմնը փոխարինվեց նորով^[93]։

Քաղաքական կուսակցություններ

Ավստրալիայի հիմնական կուսակցություններն են լեյբորիստական կուսակցությունը (ստեղծվել է 1891 թ), լիբերալ կուսակցությունը (1944 թ) և Ավստրալիայի ազգային կուսակցությունը (1916 թ)։

Լիբերալ և ազգային կուսակցությունների կոալիցիան իշխանության գլխին էր 1996-2007 թթ, իսկ 2004 թվականից ղեկավարում է նաև Սենատը։ 2007 թվականի խորհրդարանական ընտրություններում ստորին պալատում մեծամասնություն կազմեցին լեյբորիստները, ովքեր մեծամասնություն են կազմում նաև պետության բոլոր նահանգներում և տարածքներում։

Որպեսզի որևէ կուսակցություն գրանցվի որպես քաղաքական կուսակցություն անհրաժեշտ է ունենալ կանոնադրություն, որտեղ նշված կլինեն բոլոր հիմնադրույթները և պետք է ունենա գոնե 1 անդամ խորհրդարանում կամ էլ 500 անդամ ընտրողների ցուցակներում^[94]։

Զինված ուժեր

Ավստրալիական զինված ուժերը հայտնի են որպես Ավստրալիայի պաշտպանության ուժեր (Australian Defence Force)։ Կազմված են թագավորական ռազմածովային նավատորմից, բանակից և ռազմաօդային ուժերից։

Զինված ուժերի հավաքագրումը կամավոր է՝ պայմանագրային հիմքով․ ծառայության ժամկետը սահմանափակվում է պայմանագրի պայմաններով։

ընդհանուր քանակը՝ 51500 (կանոնավոր կազմ) և 19500 (պահեստային կազմ)
զորահավաքային ռեսուրսներ՝ 4.9 միլիոն, որոնցից ծառայության համար պիտանի են 4.2 միլիոն

Ավստրալիայի զինված ուժերի բոլոր տեսակները ակտիվորեն մասնակցում են խաղաղապահ գործողությունների (ներկայումս գտնվում են Արևելյան Թիմորում և Սողոմոնյան կղզիներում), փրկարարական գործողությունների և ռազմական հակամարտությունների (ներկայումս Իրաքում և Աֆղանստանում)։

Վարչապետը զինված ուժերի հրամանատարական կազմից նշանակում է գլխավոր հրամանատարին։ Այժմ Ավստրալիայի զինված ուժերը գլխավորում է ավիացիայի մարշալ Անգուս Հյուսթոնը։ 2005-2006 թթ ռազմական ծախսերը կազմեցին 17.5 միլիարդ ավստրալիական դոլար^[95] ՝ ՀՆԱ-ի 2%-ը։

Ռազմածովային բազաներ՝

Սիդնեյ
Կոկբերն-Սաունդ
Մելբուռն

Ռազմաօդային բազաներ՝

Դարվին
Կանբերրա
Լավերտոն
Ռիչմոնդ
Սիդնեյ

Պետության տարածքում է գտնվում ԱՄՆ-ի 16 ռազմական օբյեկտներ, այդ թվում՝ բալիստիկ հրթիռներով ատոմային սուզանավի հետ կապի ռադիոկենտրոնը և Վումերի հրթիռային զորավարժարանը։

Արտաքին քաղաքականություն

Վերջին տասնամյակում Ավստրալիայի միջազգային հարաբերությունները հիմնվում են ԱՄՆ-ի և Նոր Զելանդիայի հետ սերտ հարաբերություններ ունենալու վրա՝ Անվտանգության խաղաղօվկիանոսյան պակտի միջոցով, Հարավ-Արևելյան Ասիայի հետ՝ Հարավ-Արևելյան Ասիայի երկրների ասոցիացիայի միջոցով, իսկ Օվկիանիայի հետ՝ խաղաղօվկիանոսյան կղզիների ֆորումի շրջանակներում։ Պետության հիմնական ջանքերն ուղղված են արտաքին առևտրի լիբերալիզացմանը։ Ավստրալիան աջակցում է զարգացող շատ երկրների։

Ջոն Հովարդի կառավարությունը, որն իշխանության ղեկին էր 1996-2007 թթ, վարում էր քաղաքականություն, որն ուղղված էր Ավստրալիայի ավանդական դաշնակիցների՝ ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի հետ հարաբերությունների զարգացմանը՝ ի վնաս ՄԱԿ-ի շրջանակներում ներդրվող միջազգային բազմակողմանի ջանքերի։ Կառավարությունը հանդես է եկել տարածաշրջանային տերությունների հետ, ինչպիսիք են Չինաստանը, Ճապոնիան և Ինդոնեզիան, բարիդրացիական հարաբերություններ պահպանելուն կողմ, թեև երբեմն առաջանում են խնդիրներ, օրինակ՝ Արևելյան Թիմորի հետ կապված իրավիճակը։ Ավստրալիան գնալով մեծացնում է միջամտությունը իր հարևանների՝ Պապուա Նոր Գվինեայի, Սողոմոնյան կղզիների, Ֆիջիի և Նաուրուի ներքին խնդիրների լուծման մեջ։

Արևելյան Թիմոր

2006 թվականի կեսերին ավարտվեց շուրջ մեկուկես տարի տևած բանակցությունները Արևելյան Թիմորի և Ավստրալիայի միջև Թիմորյան ծովի գազի և նավթի հանքավայրերի վերաբերյալ։ Կողմերը համաձայնագիր ստորագրեցին, որով գազից ստացված եկամուտը պետք է հավասարապես կիսվի կողմերի միջև։ Հանքավայրի մշակման հիմնական գործը կատարում է ավստրալիական «Woodside Petroleum» ընկերությունը, իրենց մասնակցությունն ունեն նաև «ConocoPhilips» և «Royal Dutch/Shell» ընկերությունները։ Պետությունների միջև սահմանազատում չկա, և կողմերը պայմանավորվեցին 50 տարով հետաձգել սահմանների մասին պայմանագիրը, որպեսզի սկսեն վիճահարույց վայրում գտնվող հանքավայրի համատեղ շահագործումը։

Վարչական բաժանում

Ավստրալիան բաղկացած է վեց նահանգներից, երեք մայրցամաքային տարածաշրջաններից և ավելի փոքր տարածքներից։ Նահանգները հետևյալն են՝ Վիկտորիա (VIC), Արևմտյան Ավստրալիա (WA), Քվինսլենդ (QLD), Նոր Հարավային Ուելս (NSW), Թասմանիա (TAS) և Հարավային Ավստրալիա (SA)։ Երկու մայրցամաքային տարածքներն են Հյուսիսային տարածքը (NT) և Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածքը (ACT)։ Տարածաշրջանի կարգավիճակը նման է շտատի կարգավիճակին, միայն այն տարբերությամբ, որ ֆեդերալ պառլամենտը կարող է չեղյալ համարել տարածաշրջանի պառլամենտի ցանկացած որոշում, իսկ նահանգի որոշումների վրա միայն կարող է ազդել սահմանադրության 51-րդ հոդվածը։ Շտատերը զբաղվում են առողջապահության, կրթության, օրինապահությամբ, քաղաքացիական տրանսպորտի, ճանապարհների, նավաշինարարության և տեղական կառավարման հարցերով։

Ամեն մի նահանգ և մայրցամաքային տարածք ունի իր օրինապահական մարմինը՝ միապալատյա Հյուսիսային տարածքում, երկպալատյա՝ Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածքում, Քվինսլենդ և մնացած նահանգներում։ Ներքին պալատը կրում է Օրենսդրական ասամբլեյա անվանումը (Հարավային Ավստրալիայում և Թասմանիայում Օրենսդրական ժողով), իսկ վերինը՝ Օրենսդրական խորհուրդ։ Նահանգների ղեկավարները վարչապետները, իսկ տարածքներինը գլխավոր նախարարները։ Բացի Միության գեներալ նահանգապետից միապետությունը ներկայացնում են նաև առանձին նահանգների նահանգապետերը, իսկ Հյուսիսային տարածքում և Ավստրալիական մայրաքաղաքային տարածքում՝ ադմինսիսրատորները, որոնք կատարում են նահանգապետի ֆունկցիոնալություն։

Ավստրալիայի տիրապետության տակ են բազմաթիվ տարածքներ։ Ֆեդերատիվ կառավարությունը ղեկավարում է Նոր Հարավային Ուելսում գտնվող Ջերվիս Բեյ տարածքը, որը համարվում է ազգային մայրաքաղաքի ռազմական բազա և նավահանգիստ։ Միևնույն ժամանակ Ավստրալիայի հսկողության տակ են բնակելի արտաքին տարածքներ՝ Նոֆոլկ կղզին, Ծննդյան կղզին, Կոկոսյան կղզիներները, և որոշ անմարդաբնակ տարածքներ՝ Աշմոր և Կարտյե կղզիները, Մարջանների ծովի կղզիների տարածքը, Հերդ կղզին և Մակդոնալդ կղզիները և Ավստրալիական անտարկտիդյան տարածաշրջանը (Անտարկտիդայի մեկ երրորդը)։ Ավստրալիայի ինքնիշխանությունն Անտարկտիդայի տարածքի վրա չի ճանաչվել շատ երկրների կողմից, որոնց թվում է նաև Ռուսաստանը։

**Ավստրալիայի նահանգներ և տարածքներ**
Արևմտյան Ավստրալիա Հյուսիսային Ավստրալիա Հարավային Ավստրալիա Քվինսլենդ Նոր Հարավային Ուելս Վիկտորիա Թասմանիա Դաշնային նահանգի — տարածք ● ● ● ● ● ● ● ● Թիմորյան ծով Կարպենտարիա ծոց Արաուրյան ծով Ավստրալիական Մեծ ծոց Թասմանյան ծով Բասի նեղուց Մարջանների ծով Մեծ սահմանային արգելախութ Խաղաղ օվկիանոս Հնդկական օվկիանոս Հարավային օվկիանոս

Աշխարհագրություն

Աշխարհագրական դիրք

Ավստրալիայի լուսանկարը տիեզերքից

Ավստրալիական միություն, պետություն Հարավային կիսագնդում, որի մակերեսն է 7 692 024 կմ²^[96]։ Ավստրալիան հանդիսանում է աշխարհում տարածքով վեցերորդ պետությունը, Ռուսաստանից, Կանադայից, Չինաստանից, ԱՄՆ-ից և Բրազիլիայից հետո, զբաղեցնում է Երկիր մոլորակի ցամաքի մոտ 5 %^[97]։ Նրա կազմի մեջ են մտնում՝ Ավստրալիա մայրցամաքը (ներառյալ Թասմանիա կղզին), մակերեսը՝ 7 659 861 կմ²^[96], և ափամերձ մյուս կղզիները, ընդհանուր 32 163 կմ² մակերեսով^[96]։ Ավստրալիայի ենթակայության տակ են գտնվում նաև մի քանի արտաքին տարածքներ՝ Կոկոսյան կղզիները, մակերեսը՝ 14 կմ²^[98], Ծննդյան կղզին, մակերեսը՝ 135 կմ²^[99], Աշմոր և Կարտյե կղզիները, մակերեսը՝ 199 կմ²^[100], Մարջանների ծովի կղզիները, մակերեսը՝ 7 կմ²^[101] (ջրային տարածքի մակերեսը մոտ 780 հազար կմ²), Հերդ և Մակդոնալդ կղզիները, մակերեսը՝ 372 կմ² (մտնում են Ավստրալիական անտարկտիկական տարածքների կազմի մեջ)^[102], Նորֆոլք կղզին, մակերեսը՝ 35 կմ²^[103] և Ավստրալիական անտարկտիկ տարածքը, մակերեսը՝ 5 896 000 կմ²^[104] (Ավստրալիայի գերիշխանությունը այս տարածքներում չի ճանաչվել աշխարհի պետությունների մեծամասնության կողմից)^[105]։ Բոլոր արտաքին տարածքների ընդհանուր մակերեսը կազմում է 5 896 762 կմ² (առանց Անտարկտիկական տարածքի 762 կմ²)։

Ավստրալիայի հյուսիսային և արևելյան ափերը ողողում են են Խաղաղ օվկիանոսի՝ Արաֆուրյան, Մարջանների, Թասմանյան, Թիմորի ծովերով, իսկ արևմտյան և հարավային ափերը՝ Հնդկական օվկիանոսով։ Ավստրալիային մոտ են գտնվում խոշոր Նոր Գվինեա և Թասմանիա կղզիները։ Ավստրալիայի հյուսիսարևելյան ափեզրի երկայնքով ավելին քան 2300 կիլոմետր երկարությամբ տարածվում է աշխարհում ամենամեծ մարջանային արգելախութը՝ Մեծ կորալային արգելախութը^[106] (մարջանային կղզիների ու խութերի շարք, որի լայնությունը հյուսիսում 2 կմ է, հարավում՝ 150 կմ)^[107]։ Կրաքարային այս կառույցի մեծ մասը գտնվում է ջրի տակ և մերկանում է միայն տեղատվության ժամանակ։

Ավստրալիան տարածվում է արևմուտքից արևելք մոտ 4000 կիլոմետր երկարության վրա, իսկ հյուսիսից հարավ՝ մոտ 3860 կմ^[108]։ Մայրցամաքի ծայրագույն կետերն են՝ հյուսիսում - Յորք հրվանդանը (10° հվ. լ.), հարավում - Սաութ-Իսթ-Քեյփ հրվանդանը (43° հվ. լ.), արևմուտքում - Սթիփ Փոյնթ հրվանդանը (114° ավ. ե.), արևելքում - Բայրոն հրվանդանը (154° ավ. ե.)^[108]:

Ավստրալիայի ափեզրի երկարությունը կազմում է 59 736 կմ (որից մայրցամաքային մասինը՝ 35 877 կմ, կղզիներինը՝ 23 859 կմ)^[109], իսկ բացառիկ տնտեսական գոտու (ԲՏԳ) մակերեսը կազմում է 8 148 250 կմ²^[110]։

**Ավստրալիայի կղզիների թիվը՝ ըստ նահանգների**
Նահանգներ	կղզիների թիվ
Արևմտյան Ավստրալիա	3747
Քվինսլենդ	1955
Թասմանիա	1000
Հյուսիսային տարածք	887
Հարավային Ավստրալիա	346
Վիկտորիա	184
Նոր Հարավային Ուելս	102
Ջերվիս Բեյ տարածք	1

Աղբյուրը՝ gov.au

**Ավստրալիայի ամենամեծ կղզիները**
Կղզի	մակերես (կմ²)
Մելվիլ	5786
Կենգուրու	4416
Գրութ Այլենդ	2285
Բատերստ	1693
Ֆրեյզեր	1653
Ֆլինդերս	1359
Քինգ	1091
Մորնինգթոն	1002

Աղբյուրը՝ www.statista.com

Կլիմա

Ավստրալիայի կլիմատիկ քարտեզը Կյոպենի դասակարգմամբ: Գոտիներ՝

Հասարակածային Արևադարձային Մերձարևադարձային

Անապատային Կիսաանապատային Չափավոր

Ավստրալիայի կլիմայի վրա մեծ ազդեցություն ունեն ծովային հոսանքները, մեծ է Հնդկական օվկիանոսի դերը և Էլ-Նինյոն, որոնք առաջացնում են երաշտներ և սեզոնային արևադարձային ցածր ճնշում, որը նպաստում է ցիկլոնների առաջացմանը հյուսիսային Ավստրալիայում^[111]^[112]։ Այս գործոնները հանգեցնում են տեղումների քանակների զգալի փոփոխությունների։ Երկրի հյուսիսի մեծ մասն ունի արևադարձային կլիմա՝ առավելապես ամառային տեղումներով^[113]։ Ավստրալիայի տարածքի համարյա երեք չորրորդը անապատներ և կիսաանապատներ են^[114]։ Մայրցամաքի հարավարևմտյան մասում կլիման միջերկրածովյան է^[115]։ Հարավ-արևելյան մասում, ներառյալ Թասմանիան, հիմնականում կլիման ցամաքային է^[113]։

Երկրաբանական կառուցվածք

Մայրցամաքի տարածքի հիմքում ընկած է Ավստրալիական սալըը, որն իրենից ներկայացնում է Գոնդվանա մայրցամաքի մասը Երկրի հարավային կիսագնդում։

Ռելիեֆ

Երկնագույն լեռներում (Մեծ Ջրբաժան լեռնաշղթայի մաս), Կատումբայի մոտ

Մայրցամաքի ռելիեֆում գերակշռում են սարահարթերը, որոնցից ամենաընդարձակը Արևմտաավստրալիականն է, որը զբաղեցնում է մայրցամաքի տարածքի 50%-ը^[107]։ Հյուսիսում՝ Կարպենտարիայի, հարավում Մուրեյ-Դառլինգի դաշտավայրերն են։ Երկրի տարածքի մեծ մասը զբաղեցնում են անապատները և ցածրադիր տարածությունները։ Առավել հայտնի անապատներն են Ավազային Մեծ, Վիկտորիայի Մեծ, Գիբսոնի անապատները։ Վիկտորիայի Մեծ անապատից արևելք տարածվում է Մեծ արտեզյան ավազան կիսաանապատը։ Արևելքում ձգվում է Մեծ Ջրբաժան լեռնաշղթան, որի ծայր հարավային լեռնաճյուղի՝ Վիկտորիայի Ալպերի վրա գտնվում է Արարատ լեռը (եվրոպացիները, առաջին անգամ տեսնելով այս լեռը, նմանեցրել են Արարատին)։ Այս լեռնաշղթայի առավելագույն բարձրությունն է 2228 մ (Կոսցյուշկո)։ Ճեղքվածքները և գետահովիտները կտրտում են լեռնաշղթան առանցին լեռնազանգվածների։ Լեռների գագաթները ունեն գմբեթաձև տեսք։ Լեռների արևելյան փեշերը կտրուկ իջնում են դեպի ծովը, արևմտյանները ունեն ավելի փոքր թեքություն։ Ավստրալիան միակ մայրցամաքն է, որտեղ չկան գործող հրաբուխներ և չկա սառցակալում։

Ավստրալիայի ամենացածրադիր կետն է Էյր լիճը (-15 մ)^[116]^[117], որի մակերեսը կազմում է մոտ 15 000 կմ²։

Կոսցյուշկո լեռը Ավստրալիական մայրցամաքի ամենաբարձր կետն է։ Ավստրալիայի ամենաբարձր կետը համարվում է Մոուսոն հրաբուխը, որը գտնվում է Հերդ կղզու վրա։

Օգտակար հանածոներ

Երկրի հիմնական հարստությունները հանքային ռեսուրսներն են։ Ավստրալիայի բնական ռեսուրսների պաշարները գնահատվում է մոտ 20 անգամ ավելին քան համաշխարհային միջին ցուցանիշը։ Երկիրը զբաղեցնում է 1-ին տեղն աշխարհում բոքսիտների (աշխարհի պաշարների 1/3 և հանքարդյունաբերության 40%), ցիրկոնիի, ուրանի (աշխարհի պաշարների 1/3) պաշարներով և 3-րդ տեղը (Ղազախստանից և Կանադայից հետո) ուրանի հանքարդյունաբերությամբ (8022 տ. 2009 թվականին)։ Ավստրալիան քարածուխի պաշարներով զբաղեցնում է 6-րդ տեղը։ Կան նաև մանգանի, ոսկու և ադամանդի զգալի պաշարներ։ Երկրի հարավում (Բրաունլոու հանքավայր), ինչպես նաև հյուսիսարևելյան և հյուսիսարևմտյան ափերի մոտ ծանծաղուտային գոտում կան նավթի և բնական գազի երևակումներ։

Ավստրալիայի երկաթի հանքաքարի խոշոր պաշարները, որոնք սկսել են մշակել XX դարի 60-ական թվականներին, գտնվում են Համերսլի լեռնաշղթայի շրջանում, երկրի հյուսիս-արևմուտքում (Մաունթ-Նյումեն, Մաունթ-Գոլդսուերտա և այլ հանքավայրեր)։ Երկաթ պարունակող հանքավայրեր կան նաև Կուլան և Կոկտաու կղզիների վրա Կինգի ծովախորշում (հյուսիս-արևմուտք), Հարավային Ավստրալիա նահանգում և Միդլբեկ լեռնաշղթայում (Այրոն-Նոբ և այլ), ինչպես նաև Թասմանիայի վրա՝ Սավիջ-Ռիվեր հանքավայր (Սավիջ գետի հովտում)։

Խոշոր բազմամետաղային հանքավայրեր (պղինձ, ցինկ արծաթի, անագ) կան Նոր Հարավային Ուելս նահանգի արևմտյան անապատային մասում՝ Բրոկեն-Հիլլ հանքավայր։ Կարևորագույն գունավոր մետաղների հանքարդյունաբերական կենտրոնը գտնվում է Մաունթ-Այզա հանքավայրի մոտ (Քվինսլենդ)։ Գունավոր մետաղներով հարուստ հանքավայրեր կան նաև Թասմանիա կղզու (Ռիդ-Ռոզբերի և Մաունթ-Լեյել), պղինձ Տենանտ-Կրիկում (Հյուսիսային տարածքում) և այլուր։

«Բիգ Փիթ» («Մեծ փոս»), ոսկու հանք Կալգուրլիի մոտ

Ոսկու հիմնական պաշարները կենտրոնացած են նախաքեմբրիական հիմքերում և մայրցամաքի հարավ-արևմուտքում (Արևմտյան Ավստրալիա նահանգ), Կալգուրլի և Կուլգարդի, Նորսմեն և Ուիլունա քաղաքների շրջանում, ինչպես նաև Քվինսլենդում։ Ավելի փոքր հանքավայրեր հանդիպում են համարյա բոլոր նահանգներում ամբողջ երկրում։

Բոքսիտները գտնվում են Քեյփ-Յորք (Ուեյպի հանքավայր) և Արնեմլենդ (Գով հանքավայր) թերակղզիներում, ինչպես նաև երկրի հարավ-արևմուտքում, Դարլինգ լեռնաշղթայում (Ջարադեյլ հանքավայր)։

Մանգանի հանքաքարի պաշարներ կան Գրուտ-Այլենդ կղզում, Կարպենտարիա ծովախորշում և երկրի հյուսիս-արևելքում, Պլբարայի շրջանում։

Ուրանի պաշարներ կան հայտնաբերված մայրցամաքի հյուսիսում (Արհնեմլենդ թերակղզի), Սաուտ և Իստ-Ալիգեյտոր գետերի շրջանում, Հարավային Ավստրալիա նահանգում Ֆրոմ լճի մոտ, Քվինսլենդ նահանգում Մերի-Կատլին հանքավայր և արևմտյան մասում՝ Յիլիրի հանքավայր։

Քարածխի հիմնական պաշարները գտնվում են մայրցամաքի արևելյան մասում։ Առավել խոշոր ( ինչպես կոքսացվող, այնպես էլ չկոքսացվող տեսակների) հանքերը տեղաբաշխված են Նյուկասլ և Լիթգոու (Նոր Հարավային Ուելս նահանգ) և Քոլինսվիլլ, Բլեր-Ատոլ, Բլաֆ, Բարալաբա և Մոուրա-Կիանգա (Քվինսլենդ նահանգ) քաղաքների մոտ։

Երկրաբանական հետազոտություններով պարզվել է, որ Ավստրալիա մայրցամաքի ընդերքում և նրա շելֆում կան նավթի և բնական գազի խոշոր պաշարներ։ Նավթը հայտնաբերված է և արդյունահանվում է Քվինսլենդ նահանգում (Մունի, Օլտոն և Բենետ հանքավայրեր), Բարոու կղզու հյուսիսարևմտյան շրջանում, ինչպես նաև մայրցամաքային շելֆի վրա Վիկտորիա նահանգի հարավային մասում։

Ավստրալիայում կան քրոմի խոշոր հանքավայրեր Քվինսլենդ նահանգում, ինչպես նաև Գինգինում, Դոնգարայում, Մանդարայում (Արևմտյան Ավստրալիա նահանգ), Մարլին (Վիկտորիա նահանգ)։

Ոչ մետաղային օգտակար հանածոներից հանդիպում են կավի, ավազի, կրի, ասբեստի, ինչպես նաև թերթաքարերի հանքավայրեր։

Ջրագրություն

Ավստրալիայի գետային ցանցը խիտ չէ։ Ավստրալիայի հիմնական գետը Մուրեյն է (Մարրի) իր Դարլինգ վտակով, որոնք սկիզբ են առնում Մեծ ջրբաժան լեռնաշղթայում։ Դարլինգը ստորին հոսանքներում չորանում է և բաժանվում տարբեր ջրամբարների։ Մուրեյը՝ 2375 կմ երկարությամբ, Ավստրալիայի ամենաերկար գետն է^[118]։ Ավստրալիայի երկարությամբ երկրորդ գետը Մարամբիջին (1485 կմ) է, երրորդը՝ Դարլինգը (1472 կմ; եթե հաշվի առնենք Դարլինգ գետի բոլոր վտակների երկարությունները, որոնք պաշտոնապես հաշվի չեն առնվում, ապա գետի երկարությունը կկազմի 2844 կմ, այսպիսով դարձնելով Դարլինգը Ավստրալիայի ամենաերկար գետը^[118])։ Մուրեյ գետը իր Դարլինգ վտակով հանդիսանում են Մուրեյ-Դարլինգ գետային ավազանի հիմնական գետերը, որը համարվում է երկրում ամենամեծ գետային ավազանը, այն զբաղեցնում է Ավստրալիայի ցամաքի մոտ 14%, կամ ավելին քան 1 միլիոն կմ²^[118]։ Առավել զարգացած գետային ցանց է գտնվում Թասմանիա կղզու վրա։ Այստեղ գետերը ունեն խառը անձրևային և ձնհալքային սնում, ջրառատ են ամբողջ տարվա ընթացքում։ Գետերը լեռնային են, արագահոս, սահանքավոր, ունեն ջրաէներգետիկ մեծ պաշար։ Թասմանիայի գետերը լայնորեն օգտագործվում են ջրաէլեկտրակայանների կառուցման համար, որի պատճառով էլեկտրաէներգիայի գինը ցածր է։ Էժան էլեկտրաէներգիայի առկայությամբ է պայմանավորվում Թասմանիայում էներգատար արտադրությունների զարգացումը, մետաղների ձուլումը, ցելյուլոզի արտադրությունը և այլն։

Մակերևութային ջրերի պակասը լրացվում է ստորերկրյա ջրերով, որոնք հավաքվում են արտեզյան ավազաններում։ Ավստրալիայի արտեզյան ջրերը պարունակում են մեծ քանակությամբ աղեր։

Ավստրալիայի տարածքում կան մեծ թվով լճեր, որոնք տեղաբաշխված են առավելապես իջվածքներում, և լցվում են ջրով միայն անձրևներից հետո։ Ընդ որում տարվա ընթացքում հիմնականում այս լճերը ծածկված են կավա-աղուտային կեղևով։ Երկրի խոշորագույն լճերն են Էյրը (9500 կմ²), Մակկայը (3494 կմ²), Ամադիուսը (1032 կմ²), Գարպանգը (542 կմ²) և Գորդոնը (270 կմ²; միաժամանակ հանդիսանում է Ավստրալիայի ամենամեծ արհեստական ջրամբարը)^[119]։ Ամենամեծ աղի լճերն են Էյրը (9500 կմ²), Տորենսը (5745 կմ²) և Գերդները (4351 կմ²)^[119]։

Բնություն

Կոալան Էվկալիպտի վրա, որի տերևներով էլ նա սնվում է

Չնայած մայրցամաքի հիմնական մասը զբաղեցնում են կիսաանապատները և անապատները, Ավստրալիայում կան բազմազան լանդշաֆտներ և կլիմայական գոտիներ Ալպիական մարգագետիններից մինչև արևադարձային ջունգլիները։ Մայրցամաքի զգալի տարիքի (ինչպես նաև հողերի անբերիության), եղանակային պայմանների բազմազանության և երկարաժամկետ աշխարհագրական մեկուսացման պատճառով Ավստրալիայի բիոտան հարուստ է և յուրօրինակ։ Մոտ 12 հազար տեսակներից մոտ 9 հազարը էնդեմիկ են^[120]։ Ծաղկավորների մեջ էնդեմիկներ են 85%, կաթնասունների մեջ՝ 84%, թռչունների մեջ՝ 45%, ափամերձ ձկների մեջ՝ 89 %^[121]:

Ավստրալիական ծառերի մեծամասնությունը մշտադալար են, իսկ նրանցից որոշները հարմարվել են երաշտներին կամ հրդեհներին, ինչպես, օրինակ՝ էվկալիպտները և ակացիաները^[122]։ Մայրցամաքում աճում են լոբազգիների ընտանիքի մեծ քանակով էնդեմիկ բույսեր, որոնք կարող են գոյատևել սակավ բերրի հողերի վրա շնորհիվ Rhizobium բակտերիաների հետ միկորիզի։

Կապտաշրջան ութոտնուկի (լատին․՝ Hapalochlaena lunulata) խայթոցը մահացու է

Ավելի զով Թասմանիայի ֆլորան զգալիորեն տարբերվում է մայրցամաքի ֆլորայից։ Բացի Ավստրալիայի համար բնորոշ էվկալիպտներից, կղզու վրա աճում են մեծ քանակով ծառերի տեսակներ, որոնք ազգակից են նորզելանդականներին և հարավամերիկյաններին, մասնավորապես մշտադալար հարավային հաճարենի (նոտոֆագուս)^[123]^[124]։

Ավստրալիական ֆաունայի առավել հայտնի ներկայացուցիչներն են կոյանցքավորները (բադակտուցները և եքիդնաները), բազմազան պարկավորներ (կոալաները, կենգուրուները, վոմբատները), և այնպիսի թռչուններ, ինչպիսին են էմուն, կակադուն և կուկաբարը^[122]։ Ավստրալիայում են բնակվում աշխարհում ամենաշատ տեսակի թունավոր օձեր^[125]։ Դինգոն բերվել է Ավստրալիա ավստրոնեզիացիների կողմից, որոնք առևտուր էին անում ավստրալիական աբորիգենների հետ մ. թ. ա. 3000 թվականներից սկսած^[126]։ Շատ բույսեր և կենդանիներ, ներառյալ հսկայական պարկավորները, անհետացել են մայրցամաքի աբորիգեններով բնակեցման ժամանակ, մյուսները (օրինակ՝ թասմանյան վագր (պարկավոր գայլ)) անհետացել են եվրոպացիների պատճառով^[127]։

Ավստրալիան լվացող ջրերը հարուստ են գլխոտանիներով։ Առավել հայտնի տեսակներից են կապտաշրջան ութոտնուկներն են (Hapalochlaena ցեղի մի քանի տեսակներ; անգլ.՝ Blue-ringed octopus), որոնք դասվում են աշխարհի ամենաթունավոր կենդանիների շարքին^[128], ինչպես նաև Հսկայական ավստրալիական թանաքաձուկը, որոնք հավաքվում են ամեն ձմեռ զանգվածային ամուսնական խաղերի համար Սպենսեր ծովախորշի մասերից մեկում։

Բնապահպանական իրավիճակը և գործունեություն

Տես նաև` Ճագարներից պաշտպանվելու ցանկապատ և Դինգոներից պաշտպանվելու ցանկապատ

Ավստրալիայի շատ բնապահպանական շրջաններին, նրանց ֆլորային և ֆաունային, սպառնում է մարդու գործունեությունը և կենդանիների և բույսերի բերովի տեսակները^[129]։ Հիմնական իրավական փաստաթուղթը, որը կարգավորում է անհետացող տեսակների պաշտպանությունը Ավստրալիայում, հանդիսանում է «Շրջակա միջավայրի և կենսաբանական բազմազանության պաշտպանության ակտը» (անգլ.՝ Environment Protection and Biodiversity Conservation Act 1999), ընդունված 1999 թվականին^[130]։ Ավստրալիայի յուրօրիակ կենսահամակարգի պաշտպանության նպատակով երկրում ստեղծվել են մեծ քանակով պաշտպանվող տարածքներ^[131]^[132]՝ 65 ճահճային տեղանքներ մտցվել են Միջազգային նշանակության ջրա-ճահճային տարածքների Ռամսարյան ցանկի մեջ^[133], իսկ 16 օբյեկտներ՝ Համաշխարհային ժառանգություն ցանկի մեջ^[134]։ Այնպիսի ցուցանիշով, ինչպիսին է բնապահպանական կայունության ինդեքսը, Ավստրալիան 2005 թվականին գրավել է 13-րդ տեղը^[135]։

Վերջին տարիներին կլիմայի փոփոխությունը դառնում է գլխավոր առաջնահերթության խնդիր Ավստրալիայում, և բնության պահպանությունը ամենակարևոր քաղաքական խնդիրն է երկրում^[136]^[137]։ 2007 թվականին, Ռուդի կառավարությւնը ստորագրեց Կիոտոյի արձանագրությունը։ Այնուամենայնիվ, Ավստրալիան գտնվում է երկրների ցանկում, որոնք ամենաշատն են արտանետում ածխաթթու գազ դեպի մթնոլորտ, այն զիջում է միայն մի քանի զարգացած արդյունաբերությամբ երկրներում^[138]։ Անձրևային տեղումների քանակը մի փոքր աճել է Ավստրալիայում վերջին հարյուրամյակի ընթացքում^[139]։ Համաձայն Օդերևութաբանության բյուրոյի տվյալների Ավստրալիայում գրանցվել է ավելի ցածր, քան սովորաբար, ջերմաստիճան 2011 թվականի ընթացքում, սա պայմանավորում են Լա Նինյա հոսանքի հետ, այնուամենայնիվ, «երկրի 10-տարվա միջին ցուցանիշները ցույց են տալիս ջերմաստիճանի աճի միտում, 2002–2011 ժամանակահատվածը կարելի է դասել որպես ամենատաք տասնամյակը Ավստրալիայի համար, մոտ 0,52 °C ավելին քան երկարաժամկետ միջին արժեքը»^[140]։

Ջրի օգտագործման սահմանափակումներ

XX դարի վերջին մոտ Ավստրալիայի շատ մասերում ստեղծվեց լարված իրավիճակ կապված քաղցրահամ ջրի պակասի հետ։ Օրինակ՝ Հարավային Ավստրալիա նահանգի բնակչության և արդյունաբերության աճող պահանջարկը մեծ դժվարությամբ էին բավարարվում գոյությու ունեցող ավանդական աղբյուրներից (Մուրեյ գետ, Ադելաիդայի բլուրներից հոսող փոքր գետակներ, բնակչության կողմից հավաքվող անձրևաջուր և արտեզյան ջրեր)^[141]^[142]։

Դրա հետ կապված Ավստրալիայում գոյություն ունի ջրի օգտագործման պաշտոնական սահմանափակում (անգլ.՝ water restrictions)։ Այս սահմանափակումը բավականին տարբերվում է շրջանից կախված, և սովորաբար կազմված է մի քանի մակարդակներից (Սիդնեյ քաղաք՝ երեք մակարդակ, Քվինսլենդ նահանգ՝ 7 մակարդակ), ամեն մակարդակի համար գոյություն ունեն առանձին արգելափակումներ։ Սահմանափակումների թուլացումը (ջրի օգտագործման մակարդակի բարձրացում) սովորաբար կապվում է անձրևների սեզոնի (ձմռանը, Հարավային կիսագնդում՝ հունիս, հուլիս, օգոստոս), և ջրամբարների լցվելու հետ։ Այսպիսի սահմանափակումների օրինակներ են. մեքենա լվանալու արգելքը, լողավազան լցնելու արգելքը, խոտածածկերի ջրման արգելք և այլն։

Հարավային Ավստրալիա նահանգում խմելաջրի պակասի հետ կապված նախատեսվում է կառուցել մի քանի խոշոր ջրի մաքրման կայաններ, որոնք հիմնված կլինեն հակադարձ օսմոսի վրա։ Այսպիսի կառույցների շինարարությունը պլանավորվում է Սենտ-Վինսենտ ծովախորշում, Ադելաիդային ջրով ապահովման համար։ BHP Billiton լեռնաարդյունաբերական ընկերությունը, որը նախատեսում է իր ուրանի հանքերի ընդլայնումը Օլիմպիկ-Դեմում (անգլ.՝ Olympic Dam), նախատեսում է կառուցել խոշոր ջրի մաքրման կայան մի քանի հարյուր կիլոմետր հյուսիս գտնվող Սփենսեր ծովախորշում, և այնտեղից մղել ջուրը դեպի հանք ջրատարներով։

Այս պլանները անհանգստացնում են տեղական բնապահպանական կազմակերպություններին։ Նրանք կարծում են, որ ջրահավաք պոմպերը կարող են հասցնել մեծ վնաս տեղական ծովային էկոհամակարգին, ներծծելով մեծ քանակությամբ պլանկտոն (ներառյալ ձկների շերեփուկներ և այլն)^[143]^[144]։

Տնտեսություն

Բրիզբեն քաղաքը

Ավստրալիան այն մի քանի կապիտալիստական երկրներից է, որտեղ, ըստ աշխարհի տնտեսական ազատության ինդեքսի, տնտեսական կառավարման մեջ լիարժեք ներդրված է laissez-faire սկզբունքը (տնտեսական սկզբունք՝ ըստ որի պետական միջամտությունը տնտեսության մեջ պետք է լինի նվազագույն)։ Ավստրալիայի համախառն ներքին արդյունքը մեկ շնչի հաշվով փոքր-ինչ բարձր է, քան Մեծ Բրիտանիայում, Գերմանիայում և Ֆրանսիայում։ 2009 թվականին երկիրը ըստ մարդկային զարգացման ինդեքսի՝ եղել է 170 երկրներից երկրորդը և 2005 թվականին ըստ կենսամակարդակի՝ վեցերորդը։ 2011 թվականին ռեկորդային թվով ավստրալիական քաղաքներ են մտել աշխարհի ամենահարմարավետ քաղաքների տասնյակի մեջ, որտեղ Մելբուռնը զբաղեցրել է առաջին, Սիդնեյը՝ վեցերորդ, Պերթը՝ ութերորդ, Ադելաիդան իններորդ տեղը^[145]։

Դարասկզբին արդյունաբերական արտադրության մեջ մեծ տեղ է զբաղեցրել լեռնահանքային ոլորտը, որն էլ հանգեցրել է Ավստրալիայի տնտեսության զգալի աճին՝ ռեսուրսների բարձր գների շնորհիվ։ Ավստրալիայի բացասական վճարային հաշվեկշիռը գերազանցում է ՀՆԱ-ի 7%-ը, իսկ վերջին 50 տարիների ընթացքում նկատվում է վճարային հաշվեկշռի ընթացիկ դեֆիցիտ։ ^[146] Վերջին 15 տարիների ընթացքում ավստրալիական տնտեսությունը տարեկան միջինը 3,6% աճել է, այն ժամանակ, երբ համաշխարհային տնտեսական աճ այդ ժամանակահատվածում գրանցվել է 2,5%^[146]։

1983 թվականին երկրի կառավարությունը ավստրալիական դոլարը վերածեց ազատ փոխարկելի տարադրամի և մասնակի թուլացրեց տնտեսական համակարգի կարգավորումը^[147]։ Դրան հետևեցին մի շարք բարեփոխումներ, որոնք հանգեցրեցին աշխատանքի շուկայի մասնակի ապակարգավորմանը և պետական ընկերությունների հետագա սեփականաշնորհմանը՝ հատկապես հեռահաղորդակցության ոլորտում^[148]։ 2005 թվականի հուլիսին անուղղակի հարկերի համակարգը զգալի փոփոխությունների ենթարկվեց․ ներմուծվեց ավելացված արժեքի հատուկ հարկ, որը փոքր-ինչ նվազեցրեց Ավստրալիայի հարկային համակարգին բնորոշ երևույթը, այն է՝ ընկերությունների և անհատ անձանց եկամտահարկից կախվածությունը։

2007 թվականի հունվարին Ավստրալիայի տնտեսական բոլոր ոլորտներում աշխատող բոլոր մարդկանց ընդհանուր թիվը կազմել է 10․033․480 մարդ, գործազրկության մակարդակը կազմել է 4,6%^[149]։ Վերջին տասնամյակում գնաճը չի գերազանցել 2-3%-ը, իսկ բազային տոկոսադրույքները տատանվում են 5-6%։ 2008 թվականի սկզբին գործազրկության մակարդակը իջավ 3,9%-ի, այնուհետև դեկտեմբերին բարձրացավ 4,4%։ Ծառայությունների ոլորտը ներառյալ տուրիզմը, կրթությունը և բանկերը կազմել են ՀՆԱ-ի 69%^[150]։ Թեև գյուղատնտեսությունը և բնական պաշարների արդյունահանումը կազմում են ՀՆԱ-ի միայն 3% և 5%, արտահանման զգալի մասն են կազմում։ 20-րդ դարի երկրորդ կեսին երկրի տնտեսությունը վերաուղղվում է դեպի Ճապոնիան և այլ արևելաասիական երկրներ, որոնք դառնում են Ավստրալիայի գլխավոր առևտրային գործընկերները։ Ավստրալիական արտադրանքի գլխավոր գնորդներն են Ճապոնիան, Չինաստանը, ԱՄՆ, Հյուսիսային Կորեան և Նոր Զելանդիան^[149]։ Ներկայումս Ավստրալիան ակտիվորեն աշխատում է Չինաստանի հետ ազատ առևտրային ռեժիմ հաստատելու ուղղությամբ, որը հանդիսանում է երկրի՝ Ճապոնիայից հետո երկրորդ առևտրային գործընկերը։

«Նյուզվիք» ամսագրի տվյալներով Ավստրալիան «Աշխարհի լավագույն երկրներ» ցանկում զբաղեցնում է չորրորդ տեղը^[151]։ Այս ազատ ցուցանիշը կազմված է հետևյալ գնահատումներից՝ կրթություն՝ 13-րդ տեղ, առողջապահություն՝ 3-րդ, կենսամակարդակ՝ 6-րդ, տնտեսական դինամիկա՝ 6-րդ, քաղաքական իրավիճակ՝ 9-րդ տեղ։

Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի տվյալներով 2010-2011 թվականներին Ավստրալիան աշխարհի ամենամրցունակ երկրների ցանկում զբաղեցրել է 16-րդ դերը^[152]։

Գյուղատնտեսություն

Ավստրալիայի գյուղատնտեսության քարտեզ Ձկնորսություն Խոշոր եղջերավոր անասուններ Անտառային տնտեսություն Այգեգործական տնտեսություն Արոտավայրեր Բանջարաբուծություն Անմշակ հողատարածքներ Անասնապահություն Ակվատնտեսություն

Գյուղատնտեսությունը Ավստրալիայի տնտեսության հիմնական ճյուղերից մեկն է։ Գյուղատնտեսության մասնաբաժինը երկրի ՀՆԱ-ում կազմում է 3%, գյուղատնտեսության և անասնապահության մեջ համախառն ավելացված արժեքը՝ ավելի քան 155 միլիարդ ավստրալիական դոլար։ Երկրի տարածքի 61%-ը զբաղեցնում են 135․996 ֆերմերային և անասնապահական տնտեսություններ^[153]։

Ավստրալիայում առանձնանում են 3 հիմնական գյուղատնտեսական գոտիներ՝

մեծ տեղումների գոտի, որի մեջ են մտնում Թասմանիա կղզին և արևելյան նեղ ափամերձ գոտին (օգտագործվում է հիմնականում կաթնամթերքի և մսամթերքի արտադրության համար)
դաշտերի գոտին օգտագործվում է ձմեռային ցորենի ցանքսի համար և որպես ոչխարների արոտավայր, որոնցից ստանում են բուրդ և միս
անասնապահական գոտիներին բնորոշ են քիչ տեղումները և քիչ պարարտ հողերը, որոնք օգտագործվում են որպես խոշոր եղջերավոր անասունների արոտավայրեր^[154]

Ավստրալիայում բարձր տոկոս է կազմում առաջնային արտադրանքը ինչպես արտահանման, այնպես էլ ներքին սպառման համար։ Հացահատիկային, ձիթատու և լոբազգիների մշակաբույսեր մեծ քանակությամբ աճեցվում են ինչպես մարդու սպառման համար, այնպես էլ որպես անասունների կեր։ Հացահատիկի աճեցման հողատարածքները իրենց տարածքով աշխարհում ամենամեծերից մեկն են։ Ավստրալիայի տնտեսության կարևոր մշակաբույսերից է շաքարեղեգը։

Ավստրալիան արտադրում է մեծ քանակությամբ մրգեր, ընկույզ, բանջարեղեն։ Հիմնականում արտադրվում է նարինջ^[155], խնձոր^[156], բանան^[157], շագանակ^[158], կարտոֆիլ^[159], գազար^[160], լոլիկ^[161]։ Քվինսլենդ նահանգը և Հյուսիսային տարածքը հանդիսանում են մանգոյի և^[162] անանասի մատակարարներ^[163]։

Ավստրալիան հանդիսանում է այն մի քանի երկրներից մեկը, որը դեղագործական նպատակներով զբաղվում է ափիոնի աճեցմամբ^[164]^[165]։ Այն արտադրվում է Թասմանիա կղզում և պետության կողմից գտնվում է խստագույն վերահսկողության ներքո։

Մսի արտահանումից ստացված ընդհանուր եկամուտը կազմում է 996,5 միլիարդ ավստրալիական դոլար։ Խոշոր եղջերավոր անասունների արտահանման եկամուտը՝ 662 միլիոն, ոչխարների արտահանումից՝ 323 միլիոն։ Ավստրալիական մսի ամենախոշոր սպառողն Ինդոնեզիան է^[166]։

Ավստրալիայի գյուղատնտեսության կարևորագույն արտադրանքից է բուրդը։ Բրդի արդյունաբերությունը ճանաչված է ամբողջ աշխարհում ի շնորհիվ ամենաորակյալ բրդի՝ մուտոնի արտադրության։ 2001 թվականից սկսած ավստրալիական բրդի արտադրությունը կազմում է համաշխարհային արտադրության 9%-ը։ Ավստրալիան առաջատարն է նաև մուտոնի արտադրության մեջ՝ արտադրելով աշխարհի մուտոնի 50%-ը։ Թեև ոչխարներ են բուծում ողջ Ավստրալիայում, դրանց 36%-ը միայն բուծում են Նոր Հարավային Ուելսում^[167]^[168]։

Քանի որ Ավստրալիայում շատ են անապատները, ինչպես նաև ոչ կանոնավոր տեղումները, գյուղատնտեսության համար անհրաժեշտ է ոռոգումը։ Բացի ոռոգումից, գյուղատնտեսության առջև ծառացած խնդիրներից են երաշտը, հողի ցածր բերքատվությունը, մոլախոտերը, կլիմայի փոփոխության արդյունքում առաջացած գլոբալ տաքացումը, կենսապաշտպանությունը (կենսաբանական սպառնալիքները, որոնք առաջ են գալիս ներմուծվող սննդից և անասնապահությունից), տարադրամի տատանումը և գների անկայունությունը^[169]։

Աշխատուժ

Ավստրալիայում ապրում է գրեթե 21 միլիոն մարդ։ Երկրում օտարերկրյա աշխատողները կազմում են 25%։ Ավստրալիայի մի քանի շրջաններում զգացվում է աշխատուժի պահանջ։ Առաջին հերթին դա կապված է այդ մեծ շրջաններում փոքրաթիվ բնակչությամբ (խտությունը կազմում է 3մարդ/կմ²) և որ բնակչության մեծամասնությունն ապրում է Ավստրալիայի արևելյան ափին։ Երկրի արևմտյան մասում աշխատում են Չինաստանից, Վիետնամից և Կորեայից բազմաթիվ ներգաղթածներ։ Նրանց թվաքանակն արագորեն աճում է։ Զարգացած են մեքենաշինությունը, արդյունաբերության քիմիական, էլեկտրատեխնիկական և մետաղագործական ճյուղերը։ Ըստ մեկ շնչին հասնող էլեկտրաէներգիայի քանակի՝ Ավստրալիան աշխարհում զբաղեցնում է առաջին տեղերից մեկը։

Տրանսպորտ

Լաստանավեր Սիդնեյում

Ծովային փոխադրումներն անհրաժեշտ են ծանր զանգվածային բեռների տեղախոխման համար, որոնց մեծ մասը արտադրվում է Ավստրալիայում։ 1995-1996 թթ Ավստրալիայի նավահանգիստների բեռնաշրջանառությունը կազմել է միջազգային զանգվածային բեռների գրեթե 400 միլիոն տոննան (որոնցից 70%-ը եղել է երկաթ և ածուխ) և միջազգային ոչ զանգվածային բեռների 22 միլիոն տոննան։ Զանգվածային բեռների շրջանառության մասշտաբով առաջատար տեղերում են եղել Դամփիր (երկաթ), Փորթ-Հեդլենդ (երկաթ), Նյուքասլ (երկաթ և քարածուխ) և Հեյ-Փոյնթ (քարածուխ) նավահանգիստները։ Բոլոր նահանգների մայրաքաղաքները տեղակայված են ափերին և հանդիսանում են ընդհանուր տեսակի բեռնափոխադրումային նավահանգիստներ։ Մելբուռնը, Սիդնեյը, Բրիզբենը և Ֆրիմանթլը խոշոր նավահանգիստներ են՝ ըստ ընդհանուր բեռնաշրջանառության ցուցանիշերի։ Ամենանշանակալի բեռնափոխադրողը պետական «Օսթրելիեն նեշընլ լայն» ընկերությունն է, որին 1996 թվականին պատկանում էր 10 նավ։

Անդրավստրալիական երկաթուղին

Առաջին երկաթուղին Ավստրալիայում կառուցվել է Մելբուռնում 1854 թվականին։ Նահանգային իշխանությունների կողմից իրականացրած տարբեր լայնություն ունեցող երկաթուղագծերի չհամաձայնեցված շինարարությունը հանգեցրեց մի համակարգի ստեղծմանը, որը անհարմար էր, թանկ և քիչ գործառնական։ Առաջնային խնդիրն էր երկաթգծերի համակարգը մի երկաթուղագծի մեջ ամփոփելը։ Այս առումով կարևոր դեր ունեցավ Ադելաիդա-Մելբուռն երկաթգծի վերակառուցումը 1995 թվականին։

Ավստրալիայի կառավարությունը երկաթգիծը դիտում էր որպես երկրի զարգացման միջոց։ Առավելագույն երկարությունը 1921 թվականին հասել է 42000կմ։ Այնուհետև Երկաթգծի երկարությունը փոքր-ինչ կրճատվեց՝ 1996 թվականին հասնելով 33370կմ։ Գործում էին նաև մասնավոր գծեր, որոնք գլխավորապես պատկանում էին երկաթի հանքեր ունեցող ընկերություններին։ Պետական երկաթգծերի համակարգը, որը երկար ժամանակ կառավարվում էր տարբեր նահանգների կողմից, 1991 թ վերաենթարկվեց Ազգային երկաթուղային կորպորացիային։

Ավտոմոբիլային ճանապարհները կենսական նշանակություն ունեն ուղևորների և բեռների փոխադրման համար։ 1997 թ ճանապարհային ցանցի ընդհանուր երկարությունը կազմել է 803000կմ, սակայն այն հավասարաչափ չէ տեղաբաշխված։ Ճանապարհների բավարար քանակությամբ ապահովված են երկրի միայն արևելյան, հարավարևելյան և հարավարևմտյան շրջանները։ Ճանապարհների միայն 40% է ծածկված պինդ ծածկույթով՝ ասֆալտով կամ բետոնով։ Շատ ճանապարհներ ուղղակի տոփված են կամ քիչ են տարբերվում արահետներից, մյուսներն էլ ծածկված են մանրախճով կամ փխրուն քարե ծածկույթով։ Գյուղական և առանձին վայրերում խոնավ եղանակներին ճանապարհային հաղորդակցությունը երբեմն ընդհատվում է շաբաթներով։ Ներկայումս գործում է մայրցամաքը գոտևորող ամուր ծածկույթով օղակաձև ճանապարհը և Դարվին-Ադելաիդա ենթամիջօրեանական ճանապարհը։ Ավստրալիայում կա ավտոմոբիլային ճանապարհների ազգային համակարգ, որը ֆինանսավորվում է դաշնային կառավարության կողմից։ Այն ընդգրկում է անվճար օգտագործման ավելի քան 1000կմ ճանապարհ, իսկ 1990-ական թվականներին մասնավոր կապալառուների կողմից սկսվեց վճարովի ճանապարհների շինարարությունը (հատկապես Մելբուռնում)։

Սիդնեյի Քինգսֆորդ-Սմիթ օդանավակայանը

Օդային տրանսպորտի զարգացումը Ավստրալիայում օգնեց արտաքին աշխարհի հետ և երկրի ներսում հաղորդակցման կարգավորմանը։ Երկրի ներսում ուղևորափոխադրումները հիմնականում ապահովում է «Կյոնտաս» և «Անսետ» ավիաընկերությունները։ Տասնամյակների ընթացքում դաշնային կառավարության կողմից իրականացվում էր 2 ավիաընկերությունների գործման սկզբունքը, որոնցից «Անսետ»-ը մասնավոր էր, իսկ մյուսը՝ «Տրանսօսթրելիեն էյրլայնզ»-ը կամ «Օսթրելիեն էյրլայնզ»-ը՝ պետական։ Միջազգային փոխադրումներով զբաղվում էր նաև պետական «Կյոնտաս» ընկերությունը։ 1990-ական թվականներին «Կյոնտաս» և «Օսթրելիեն էյրլայնզ» ընկերությունները միաձուլվեցին, «Կյոնտաս»-ը սեփականաշնորհվեց և այժմ իրականացնում է ինչպես ներքին, այնպես էլ միջազգային չվերթներ։ «Անսետ»-ը նույնպես սկսեց իրականացնել միջազգային չվերթներ։

Ավստրալիայում հաշվվում է 428 լիցենզավորված տեղ ինքնաթիռների ընդունման և մեկնման համար՝ սկսած մեծ միջազգային օդանավակայաններից մինչև թռիչքների և վայրէջքների համար նախատեսված հարթակներ, որոնք սպասարկում են ոչխարաբուծական ֆերմաներին։ Օդային տրանսպորտի շնորհիվ երկրի նույնիսկ փոքրաթիվ բնակչություն ունեցող շրջաններ հնարավոր է առաքել փոստ, թարմ մրգեր և բանջարեղեն, ինչպես նաև գործում է արագ շտապօգնություն։ Ինքնաթիռներն օգտագործվում են նաև սերմերի ցանման, պարարտանյութերով արոտավայրերի հարստացման և բազմազան բեռնափոխադրումների համար։

Ժողովրդագրություն

Ավստրալիայի քաղաքները` ըստ բնակչության (2021)

Ավստրալիացիների գրեթե երեք քառորդը բնակվում է ափամերձ տարածքների քաղաքներում: Ծովափը Ավստրալիայի անբաժան մասն է^[170]:

Գրեթե երկու դարերի ընթացքում Ավստրալիա եկվորների մեծամասնությունը, եկել է բրիտանական կղզիներից։ Դրա արդյունքում Ավստրալիայի բնակչության հիմնական մասը ունեն Մեծ Բրիտանական կամ Իռլանդական արմատներ և էթնիկ ծագում։ 2011 թվականի Ավստրալիական մարդահամարի ժամանակ, առավել հաճախ նշված ծագում էր հիշատակվել անգլիականը (36,1 %), որին հաջորդում էին ավստրալիական (35,4 %)^[171], իռլանդական (10,4 %), շոտլանդական (8,9 %), իտալական (4,6 %), գերմանական (4,5 %), չինական (4,3 %), հնդկական (2,0 %), հունական (1,9 %), և հոլանդական (1,7 %)^[172] ծագումով բնակիչները։ Ասիայից ներգաղթած ավստրալիացիները կազմում են բնակչության 12%-ը^[173]։

Ավստրալիայի բնակչությունը քառապատկվել է Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո^[174]։ Այնուամենայնիվ, նրա բնակչության խտությունը, 2,8 բնակիչ մեկ քառակուսի կիլոմետրի վրա, մնում է ամենացածրներից մեկը ամբողջ աշխարհում^[175]։ Բնակչության աճի մեծ մասը գալիս է ներգաղթից։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, և մինչև 2000 թվականը, գրեթե 5,9 միլիոնը բնակչության ընդհանուր թվաքանակից նոր են բնակություն հաստատել երկրում որպես ներգաղթածներ, ինչը նշանակում է, որ գրեթե երկուսը յուրաքանչյուր յոթ ավստրալիացիներից ծնվել են մեկ այլ երկրում^[176]։ Ներգաղթածների մեծ մասը հմուտ մասնագետներ են^[177], բայց ներգաղթի քվոտաները ներառում են նաև ընտանիքի անդամների և փախստականների կատեգորիաներ^[177]։ Ավստրալիայի բնակչության այսօրվա կանխատեսումներով նախատեսվում է, որ այն կհասնի մոտ 42 միլիոնի 2050 թվականին^[178]։

2011 թվականի մարդահամարի արդյունքներով, ավստրալիացիների 24,6%-ը ծնվել էր այլ երկրում և 43,1%-ը ուներ առնվազն մեկ արտերկրում ծնված ծնող^[179] ամենամեծ ներգաղթային խմբերը էին Միացյալ Թագավորությունից, Նոր Զելանդիայից, Չինաստանից, Հնդկաստանից, Իտալիայից, Վիետնամից և Ֆիլիպիններից ներգաղթածները^[180]։

Բարոսա հովիտը գինու արտադրության շրջան է Հարավային Ավստրալիայում։ Ավստրալիացիներ ոչ ավելին, քան 15 %-ը բնակվում են գյուղական վայրերում:

Ավստրալիայի բնակչության մոտ 90%-ը եվրոպական ծագում ունի, և մնացած մասի մեծամասնությունը ունեն Ասիական ծագում, փոքր քանակով բնիկ ավստրալիացիների ֆոնին։ Սպիտակ Ավստրալիա քաղաքականության 1973 թվականին դադարեցումից հետո, իրագործվել են բազմաթիվ կառավարական նախաձեռնություններ, ռասայական ներդաշնակություն վրա հիմնված բազմամշակութայնության քաղաքականություն խրախուսման և խթանման համար^[181]։ 2005-06, թվականներին ավելի քան 131 000 մարդ է ներգաղթել Ավստրալիա, հիմնականում Ասիայից և Օվկիանիայից^[182]։ Ներգաղթի թիրախային թիվը 2012-13 թվականների համար 190 000 է^[183], համեմատության համար 1998-99 թվականներին այդ թիվը 67 900 էր^[184]։

Մայրացամաքի բնիկ բնակիչները և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչները ըստ 2011 թվականի մարդահամարի 548 370-ն էին (2,5 % ընդհանուր բնակչության մեջ)^[185], ինչը զգալի աճ է 1976 թվականի 115 953 ցուցանիշի համեմատ^[186]։ Այս աճը մասամբ պայմանավորված է նաև այն փաստով, որ նախկինում, բնիկներից շատերը անտեսվում էին մարդահամարի ժամանակ և չէին հաշվառվում, կամ նրանց բնիկ լինելը չէր արձանագրվում ձևերում։ Բնիկ ավստրալիացիների շրջանում ավելի բարձր են, ազատազրկման և գործազրկության տոկոսային ցուցանիշները^[187], ցածր է կրթության մակարդակը, ինչպես նաև կյանքի տևողությունը տղամարդկանց և կանանց համար, 11-17 տարով ցածր է քան ոչ բնիկ ավստրալիացիներինը^[188]^[189]^[190]։ Որոշ հեռավոր տեղաբնակների համայնքներ, նկարագրվում են որպես «չհաջողված կառավարում» ունեցող համայնքներ^[191]^[192]^[193]^[194]^[195]։

Ինչպես և շատ այլ զարգացած երկրներում, Ավստրալիայում ևս ժողովրդագրությունը շեղվում է դեպի ավելի ծեր բնակչությունը, ավելի ու ավելի են կենսաթոշակի անցած մարդիկ և քիչ են աշխատունակ տարիքի մարդիկ։ 2004 թվականին բնակչության միջին տարիքը 38,8 տարի էր^[196]։ Մեծ թվով ավստրալիացիները (759 849 - 2002-03 ժամանակահատվածի համար^[197], 1 միլիոն կամ ընդհանուր բնակչության 5%-ը 2005 թվականին^[198]), ապրում են իրենց մայրենի երկրից դուրս։

Լեզուն

Չնայած Ավստրալիա չունի պաշտոնական լեզու, անգլերենը de facto արմատավորված որպես ազգային լեզու^[200]։ Ավստրալիայի անգլերենը լեզվի առանձին միավոր է, ունի յուրօրինակ առոգանություն և բառապաշար։ Ընդհանուր ավստրալերենը ծառայում է որպես ստանդարտ բարբառ։ Ընթերցումը նման է բրիտանական անգլերենին, մի շարք բացառություններով^[201]. Համաձայն 2011 թվականի մարդահամարի տվյալների, տանը միայն անգլերեն են խոսում բնակչության մոտ 81%-ը։ Հաջորդ առավել տարածված լեզուներն են չինարենը (1,7 %), իտալերենը (1,5 %), արաբերենը (1,4 %), կանտոներենը (1,3 %), հունարենը (1,3 %), և վիետնամերենը (1,2 %)^[180]։ Առաջին և երկրորդ սերնդի ներգաղթյալների զգալի մասը խոսում են երկու լեզվով։ 2010-2011 թվականներին կատարված Ավստրալիական վաղ զարգացման ինդեքսի ուսումնասիրությունը ցույց տվեց, որ անգլերենից հետո ամենատարածված լեզուն, որով խոսում են երեխաները արաբերենն է, որին հաջորդում են վիետնամերենը, հունարենը, չինարենը և հնդկերենը^[202]^[203]։ Կարծիք կա, որ մինչև առաջին եվրոպական այցելությունը գոյություն են ունեցել 200-ից 300 Ավստրալիայի տեղաբնակների լեզուներ, որոնցից միայն 70-ն են մնացել մինչև օրս։ Դրանցից շատերը բացառապես օբտագործվում են տարեցների կողմից, միայն 18 բնիկների լեզուներն են դեռևս օգտագործվում բոլոր տարիքային խմբերի կողմից^[204]։ 2006 թվականի մարդահամարի ժամանակ, 52 000 բնիկ ավստրալիացիներ, ներկայացնելով բնիկ բնակչության 12 տոկոսը, նշել են, որ իրենք տանը խոսում են իրենց մայրենի լեզվով^[205]։ Ավստրալիայում գոյություն ունի ժեստերի լեզու, որը հայտնի է որպես Աուսլան, որը հանդիսանում է շուրջ 5 500 խուլ մարդկանց հիմնական լեզուն^[206]։

Կրոն

Վ. Ռ. Թոմաս, Հարավային Ավստրալիայի Կորոբորիները, 1864, Հարավային Ավստրալիայի պատկերասրահ: Բնիկ ավստրալիացիները պաշտամունքը կոչվում էր Երազների ժամանակ:

Ավստրալիա չունի պետական կրոն, և Ավստրալիայի սահմանադրության 116 բաժինը արգելում է դաշնային կառավարությանը ընդունել որևէ օրենք, որը կսահմանի որևէ կրոն, կպարտադի որևէ կրոնական գործունեությունը կամ կարգելափակի ինչ որ մեկի կրոնական պաշտամունքին^[207]։ 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքներով, ավստրալիացիների 61,1 տոկոսը նշել են, որ իրենք քրիստոնյա են, այդ թվում՝ 25,3%-ը պատկանում են Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցուն և 17,1%-ը Անգլիկական եկեղեցուն։ Բնակչության շուրջ 22 տոկոսը նշել է՝ «ոչ մի կրոն» (որը ներառում է՝ հումանիզմը, աթեիզմը ագնոստիցիզմը և ռացիոնալիզմը)։ Ամենամեծ ոչ քրիստոնեական կրոնը Ավստրալիայում բուդդիզմն է (2,5 %), որին հաջորդում են իսլամը (2,2 %), հինդուիզմը (1,3 %) և հուդաիզմը (0,5 %)։ Ընդհանուր առմամբ, ավստրալիացիների 7,2 տոկոսը նշել են, որ իրենք ոչ-քրիստոնեական կրոնների հետևորդներ են^[180]։ 2001 թվականի մարդահամարը ցույց էր տվել որ Ավստրալիայում կան մոտ 9 000 վիկաներ և 10 623 նեո-հեթանոսներ^[208]։

Նախքան եվրոպացիների գալը Ավստրալիա, տարբեր պաշտամունքներ էին ընդունված Ավստրալիայի բնիկ ցեղերի մոտ հազարամյակների ընթացքում։ Մայրցամաքային բնիկ ավստրալիացիների մոտ գոյություն է ունեցել կրոն, որը հայտնի է որպես Երազների ժամանակ, և այն մեծ ազդեցություն է ունեցել երկրային կյանքի վրա։ Այս պաշտամունքի պատմությունների ամբողջությունը ձևավորում էին Ավստրալիայի բնիկների օրենքներն ու սովորությունները։ Բնիկների արվեստը, պատմությունը և պարերը շարունակում են այս հոգևոր ավանդույթները։ Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչների մոտ կրոնը և ավանդույթները արտացոլում են նրանց Մալանեզիկան արմատները և կախվածությունը ծովից։ 1996 թվականին անցկացված Ավստրալիայի մարդահամարի արդյունքներով, այնտեղ ապրում էին ավելի քան 7 000 ավանդական բնիկ կրոնների հետևորդներ^[209]։

Սուրբ Մարիի Տաճար, Սիդնեյում։ Ավստրալիացիների մոտ մեկ քառորդը կաթոլիկներ են:

Բրիտանական նավերի առաջին նավատորմի ժամանումից սկսած, 1788 թվականից, քրիստոնեություն աճելով դարձել է հիմնական կրոն։ Հետևաբար, քրիստոնեական Սուրբ Ծննդյան և Զատիկի տոները համընդհանուր տոներ են, ավստրալիական քաղաքների երկինքները նշագծված են եկեղեցիների և տաճարների գմբեթներով, և քրիստոնեական եկեղեցիները ունեցել են իրենց ուրույն միավորող դերը Ավստրալիայում կրթության զարգացման, ինչպես նաև առողջապահության և հանրային ծառայությունների հաստատման գործում։ Կաթոլիկ կրթական համակարգը գործում է որպես խոշորագույն ոչ կառավարական կրթության համակարգ, ներառելով իր մեջ միջնակարգ կրթության համակարգի մոտ 21 տոկոսը, 2000-ականների ավարտին մոտ։ Նմանապես և, Կաթոլիկ Առողջություն Ավստրալիան հանդիսանում է խոշորագույն ոչ-կառավարական ծառայություն մատուցողը։ Քրիստոնեական սոցիալական կազմակերպությունները նույնպես կարևոր դեր ունեն Ավստրալիայի հասարակական կյանքում, այնպիսի կազմակերպություններ, ինչպիսիք են՝ Փրկության բանակը (անգլ.՝ Salvation Army), Սուրբ Վինսենտ գը Պոլ Միությունը (անգլ.՝ St Vincent de Paul Society) և Անգլիքեր (անգլ.՝ Anglicare) լայն տարածում ունեն։

Ավստրալիայի հայտնի կրոնական գործիչներ են՝ Սուրբ Մերի ՄակԿիլոպը, ով դարձավ առաջին ավստրալիացին ով սուրբ է ճանաչվել Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցու կողմից 2010 թվականին և պաստոր սեր Դուգլաս Նիկոլսը, ով ինչպես Մարտին Լյութեր Քինգը Միացյալ Նահանգներում, գլխավորել է ռասայական անհավասարության դեմ շարժում Ավստրալիայում, ինչպես նաև առաջին տեղացի ավստրալիացին էր, որ նշանակվեց նահանգապետի պաշտոնին։

Ավստրալիայի պատմության ընթացքում Անգլիկական եկեղեցին (այժմ հայտնի է որպես Ավստրալիայի Անգլիկական եկեղեցի) եղել է ամենամեծ կրոնական համայնքը, սակայն բազմամշակութային ներգաղթի պատճառով նրա ազդեցությունը նվազել է, դրա փոխարեն Հռոմի կաթոլիկ եկեղեցին մեծացրել է իր ազդեցությունը հետպատերազմյան Ավստրալիայում։ Նմանապես, իսլամը, բուդդիզմը, հինդուիզմը և հուդաիզմը նույնպես տարածվել են հետպատերազմյան տասնամյակների ընթացքում^[210]։ Շաբաթական ներկայությունը եկեղեցական ծառայությունների ժամանակ 2001 թվականին գնահատվում էր մոտ 1,5 միլիոն մարդ^[211] (ամբողջ բնակչության մոտ 7,8 տոկոսը)^[212]։

Մասնավոր, ոչ առևտրային գերմանական հետազոտողների խումբի (Բերտելսման հիմնադրամ) կողմից կատարված հետազոտությունը նշում է. «Ավստրալիան մեկն է ամենաքիչ կրոնականացված երկրներից արևմտյան աշխարհում, այն զբաղեցնում է 17-րդ տեղը 21 հետազոտված երկրների մեջ»։ Ինչպես նաև. «չորս հարցմանը մասնակցած ավստրալիացիներից գրեթե երեքը ասում են, որ նրանք կամ ընդհանրապես կրոնականացված չեն կամ, որ կրոնը իրենց կյանքում կենտրոնական տեղ չի զբաղեցնում»^[213]։ Քրիստոնեական հետազոտությունների ասոցիացիայի կողմից 2009 թվականին 1718 ավստրալիացիների միջև անցկացրած հարցումը ցույց տվեց, որ կրոնական ծառայությունների հաճախողների թիվը Ավստրալիայում նվազել է 1993 թվականին գրանցված 23%-ից մինչև 16%, իսկ 15-29 տարեկան հարցվողների 60%-ը 1993 թվականին նույնացնում էին իրենց քրիստոնեական դավանանքի հետ, սակայն 2009 թվականին այդ թիվը իջել է մինչև 33%^[214]։

Կրթական համակարգ

Դպրոցի հաճախումը պարտադիր է ողջ Ավստրալիայի տարածքում։ Կրթության ապահովումը առանձին նահանգների և տարածքների պարտականությունն է^[215], և կանոնները տարբեր են երկրի տարբեր մասերում, սակայն որպես ընդհանուր կանոն երեխաները պետք է հաճախեն դպրոց 5 տարեկանից սկսած մինչև 16 տարեկանը^[216]^[217]։ Առնվազն մի քանի նահանգներում (օր.՝ Արևմտյան Ավստրալիա)^[218] 16-17 տարեկան երեխաների պարտավոր են հաճախել կամ դպրոց, կամ մասնակցել մասնագիտական վերապատրաստման։ Ավստրալիայի մեծահասակների գրագիտության մակարդակը գնահատվում է մոտ 99%։ Միջազգային ուսանողական գնահատման ծրագրերով Ավստրալիան պարբերաբար գտնվում է առաջատար հնգյակում երեսուն խոշոր զարգացած երկրների միջև։ Ավստրալիայի Կաթոլիկ կրթությունը խոշորագույն ոչ կառավարական կրթական կազմակերպությունն է։

Ավստրալիան ունի 37 պետության կողմից ֆինանսավորվող բուհեր և երկու մասնավոր համալսարան, ինչպես նաև մի շարք այլ մասնագիտական հաստատություններ, որոնք ապահովում են բարձրագույն կրթության մակարդակի հաստատված դասընթացներ^[219]։ Սիդնեյի համալսարանը Ավստրալիայի ամենահին համալսարանն է, այն հիմնադրվել է 1850 թվականին, որից հետո երեք տարի անց հիմնադրվեց Մելբուրնի համալսարանը։ Մյուս ուշագրավ համալսարանները ներառված են Ութի Խմբի մեջ (առաջատար բարձրագույն կրթական հաստատությունների խումբ), այդ խմբի մեջ են մտնում՝ Ադելաիդայի համալսարանը (որտեղ ուսանել են հինգ Նոբելյան դափնեկիրներ), Ավստրալիայի ազգային համալսարանը, որը գտնվում է ազգային մայրաքաղաք Կանբերրայում, Մոնաշ համալսարանը և Նոր Հարավային Ուելսի համալսարանը։

Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությունը (ՏՀԶԿ) գնահատել է Ավստրալիան, որպես բուհեր հաճախելու գնով ամենաթանկ երկրներից մեկը^[220]։ Ավստրալիայում կա նաև պետական մասնագիտական վերապատրաստման համակարգ, որը կոչվում է Տեխնիկական և հետագա կրթություն (անգլ.՝ Technical and further education, TAFE), ինչպես նաև բազմաթիվ վերապատրաստման հնարավորություններ այլ մասնագիտական ուղղությունների համար^[221]։ 25-64 տարեկան ավստրալիացիների շուրջ 58 տոկոսը ունեն մասնագիտական կամ բարձրագույն կրթություն^[188]։ Բարձրագույն կրթական հաստատությունների շրջանավարտների ցուցանիշը, ինչպես նաև արտասահմանյան և տեղական ուսանողների թվի հարաբերությունը առավելագույնն են ՏՀԶԿ երկրների միջև^[222]։

Առողջապահություն

Ավստրալիան կյանքի միջին տևողությամբ չորրորդն է աշխարհում Իսլանդիայից, Ճապոնիայից և Հոնգ Կոնգից հետո^[223]։ 2010 թվականին Ավստրալիայում կյանքի միջին տևողությունը տղամարդկանց համար 79,5 տարի էր և կանանց համար 84,0 տարի^[224]։ Ավստրալիա ունի աշխարհ մաշկի քաղցկեղով տառապողնների ամենաբարձր հարաբերական քանակը^[225], մինչդեռ ծխախոտի ծխելը մահվան և հիվանդությունների առաջացման ամենահաճախ արձանագրված պատճառն է, այն պատճառ է դառնում ընդհանուր մահացության և հիվանդությունների մոտ 7,8 տոկոսի դեպքում։ Երկրորդ պատճառն է հիպերտոնիան՝ 7,6 տոկոս, իսկ երրորդը գիրությունը՝ 7,5 տոկոս^[226]^[227]։ Ավստրալիան 35-րդն է աշխարհում^[228] և մոտ է գտնվում այլ զարգացած երկրների ցուցանիշներին գեր մարդկանց համամասնությամբ մեծահասակների շրջանում^[229]։

Առողջապահության ասպարեզի ընդհանուր ծախսերը (այդ թվում նաև մասնավոր հատվածի ծախսերը) կազմում է ՀՆԱ-ի մոտ 9,8 %-ը^[230]։ Ավստրալիան ներդրեց համընդհանուր առողջապահության համակարգը 1975 թվականին^[231]։ Այն անվանվում է Մեդիքեր (անգլ.՝ Medicare), այն այժմ անվանապես ֆինանսավորվում է եկամտահարկի հավելավճարից, որը հայտնի է որպես Մեդիքերի գանձում, այժմ սահմանված է 1,5%^[232]։ Պետությունն է ղեկավարում հիվանդանոցները և կից ամբուլատոր ծառայությունները, մինչդեռ Միությունը ֆինանսավորում է Դեղագործական օգուտների սխեման (սուբսիդավորում են դեղորայքի ծախսերը) և ընդհանուր բժշկական պրակտիկան^[231]։

Ավստրալիայում թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդության տարածվածությունը 45 և բարձր տարիքի մարդկանց շրջանում՝ ըստ սեռի և տարիքի, 2017–2018

Աղբյուր՝ www.aihw.gov

Հայերը Ավստրալիայում

Հայերն Ավստրալիա են եկել տակավին XIX դարի կեսերին Կոստանդնուպոլսից, Հնդկաստանից և Հարավարևելյան Ասիայի երկրներից։ Բայց որպես համայնք՝ ավստրալահայերը կազմակերպվել են հիմնականում Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո, երբ այստեղ եկան հայ գաղթականների նոր խմբեր Միջին ու Մերձավոր Արևելքի երկրներից։ Ներկայումս Ավստրալիայում բնակվում է 60.000 հայ՝ հիմնականում Սիդնեյում, Մելբուռնում, Բրիզբենում, Կանբեռայում, Պերթում։ Կան պետական ծառայողներ, արհեստավորներ, բժիշկներ, փաստաբաններ։ Սիդնեյում և Մելբուռնում գործում են հայ առաքելական, կաթոլիկ և ավետարանական եկեղեցիներ, երեք ամենօրյա և վեց մեկօրյա վարժարաններ։ Առաջին հայկական եկեղեցին՝ Սիդնեյի Սուրբ Հարությունը, օծվել է 1957 թ-ին։

Մշակույթ

Ճարտարապետություն

«Քվինսլանդեր» ոճի տիպիկ տուն

Ավստրալիական ճարտարապետությունը ներառում է ավստրալիական միության, նրա բնիկ ժողովրդի և գաղութային հասարակության ճարտարապետությունները։ Գաղութային ժամանակաշրջանի ճարտարապետական ոճը գտնվում էր բրիտանական մշակույթի ազդեցության տակ։ Այսպես, թե այնպես, Ավստրալիայի ունիկալ կլիմային հարմար շինություններ կառուցելու համար և XX դարի նոր ազդեցությունները բերեցին նրան, որ զարգացավ բազմամշակույթային ճարտարապետությունը։ Ավստրալիայի ճարտարապետության վրա մեծ ազդեցություն ունեցավ նաև ամերիկյան քաղաքային դիզայնը։

Հայտնի ավստրալիական ճարտարապետական ոճերից է «քվինսլանդերը» (անգլ.՝ Queenslander), որն իրենից ներկայացնում է փայտից կառուցված սեփական տներ։ Նման ոճի շինություններն ապահովում են լավ օդափոխանակություն և պաշտպանված են տերմիտներից։ Մյուս հայտնի ճարտարապետական ոճը «ֆեդերացիան» (անգլ.՝ Federation architecture) է, որը մեծ հասարակայնություն է վայելել 1890 - 1920 թթ.: Ավստրալիական շինություններից UNESCO-ն որպես համաշխարհային ժառանգություն ճանաչել է Սիդնեյի օպերայի թատրոնը և Թագավորական ցուցահանդեսի կենտրոնը։

Թատրոն

Սիդնեյի օպերային թատրոնի շենքը

Թատրոնը հանդիսանում է ավստրալիական մշակույթի գլխավոր բաղկացուցիչը։ Թատրոնն ի հայտ է եկել այստեղ առաջին նորաբնակների հետ և զարգացել է տեղական և անգլիական մշակույթների միաձուլման շնորհիվ՝ ընդգրկելով բրիտանական և իռլանդական թատրոնների լավագույն ավանդույթները։ Ավստրալիացի դրամատուրգներն ու թատերական բեմանկարիչները ունեն իրենց յուրահատուկ տեղը համաշխարհային մշակույթի մեջ։ Ավստրալիայում են գտնվում ողջ աշխարհում հայտնի թատերական հետևյալ կենտրոնները՝ Սիդնեյի օպերային թատրոնը և Դրամատիկական արվեստի ազգային ինստիտուտը։ Ավստրալիական թատերական բեմի վառ ներկայացուցիչներից են Ռոբերտ Հելփմանը, Ջոան Սազերլենդը, Բարի Համֆրիսը, Դևիդ Վիլյամսոնը, Քեյթ Բլանշետը, Ջեֆրի Ռաշը և Ջուդի Դևիսը։ Ավստրալիական թատրոնի վրա անգնահատելի ազդեցություն է թողել կորոբորին՝ ավստրալիացի տեղաբնակների ծիսական պարը^[233]։

Առաջին բեմադրված պիեսը եղել է Ջորջ Ֆարկարի «Զորակոչիկների հավաքագրումը», որը խաղացել են մի խումբ դատապարտյալներ 1789 թվականին։ 19-րդ դարում պահպանվում էր ստանդարտ անգլիական խաղացանկը, որտեղ գերակշռում էին մելոդրամաները։ 1833 թ Բարնետ Լևինը բացեց Սիդնեյի թագավորական թատրոնը, որը բեմադրում էր երաժշտական և դրամատիկական ներկայացումներ։ Ջորջ Կոպինը, Ալֆրեդ Դամփիրը, Ջորջ Ռիգնոլդը և ամերիկացի Ջ․ Ուիլյամսոնը դարձան հայտնի թատերական իմպրեսարիոներ։ Նրանք երբեմն բեմադրում էին պիեսներ տեղական թեմաներով, սակայն սովորաբար նախընտրում էին Շեքսպիրի և այլ արտասահմանյան դրամատուրգների ստեղծագործությունները։ Ներկայումս նահանգների կենտրոններում գործում են թատերական ընկերություններ, ինչպես նաև ոչ մեծ թատերախմբեր, ինչպիսին են Ավստրալիական շեքսպիրյան ընկերությունը և Մելբուռնի «Լա Մամա» թատրոնը։

Կինո

Ավստրալիական ծագումով Հոլիվուդյան հայտնի դերասան Էրոլ Ֆլինը

Ավստրալիական կինոն այնքան էլ հզոր չէ, որքան որ օրինակ ֆրանսիական կինեմատոգրաֆը, բայց որպես օրինակ Ավստրալիան հպարտ է իր կինոմատոգրաֆիայով։ Ավստրալիայում ստեղծված առաջին խաղարկային ֆիլմերից են ռեժիսոր Ջ. Պերիի «Առաջին նահատակ քրիստոնյաները» (Soldiers of the Cross, 1900) և ռեժիսորներ Դ. և Ն. Թեյտի «Քելլիի ավազակախմբի իրական պատմությունը» ֆիլմերն էին։ Վաղ աշխատանքներից հատկանշական է նաև ռեժիսոր Ռայմոնդ Լոնգֆորդի «Ավստրալիան կանչում է» (Australia Calls, 1910) և «Անտառային թափառականները» (The Bushwhackers, 1925) ֆիլմերը։ 1930-ականներին զարգանում է փաստագրական կինոն^[234]։

1937 թվականին հիմնվեց «Australian National Film Board» ավստրալիական կինոխորհուրդը, իսկ 1958 թվականին՝ «Australian Film Institute»: 1970 թվականին Ջոն Գորդոնը հիմնեց «Australian Film Development Commission», որը զբաղվում էր ավստրալիական կինոմատոգրաֆիայի զարգացմամբ^[234]։

1970-ականները և 80-ականները համարվում են ավստրալիական կինոյի «Ոսկե դար»։ Այդ թվականներին են ստեղծվել Ջորջ Միլլերի «Խելահեղ Մաքսը» (1979) և Փիթեր Ֆեյմենի «Կոկորդիլոս Դանդին» (1979) ռոմանտիկ կինոկատակերգությունը^[235]։

Ավստրալիան հայտնի է նաև իր հեռուստասերիալներով։ Հատկանշական է «Հրաշագործը» և «Կորուսյալ աշխարհ» արկածային սերիալները։

Հոլիվուդյան հայտնի դերասաններ Նիկոլ Քիդմանը, Մել Գիբսոնը, Ռասսել Քրոուն, Քեյթ Բլանշետը, Հիթ Լեդջերը, Սեմ Ուորթինգտոնը, Ջեֆրի Ռաշը, Նաոմի Ուոթսը, Ջուլիան Մակմեհոնը, Քրիս Հեմսվորդը, Հյու Ուիվինգը, Ջեսի Սփենսերը, Սեմ Նիլը, Սայմոն Բեյքերը, Էրիկ Բանան և Հյու Ջեքմանը իրենց կինոկարերիան սկսել են Ավստրալիայում^[236]։

Գրականություն

Դավիդ Ունայփոն (1872-1967), առաջին աբորիգեն հեղինակը

Վաղ ավստրալիական պոեզիան գտնվում էր XVIII դարի ամերիկյաբ պոեզիայի ազդեցության տակ։ Դրա պատճառով էլ Ավստրալիայի առաջին պոետները՝ Բարոն Ֆիլդը (1786–1846), Չարլզ Վենվորտը (1790–1872) և Չարլզ Հարփերը (1813–1868), չնայած իրենց տեխնիկական հմտությանը, Ավստրալիան տեսնում էին լոկ անգլիական տեսանկյունից։ Առաջին ավստրալիացի նշանակալից պոետներից են Հենրի Քենդոլը (1839–1882) և Ադամ Լինդսեյ Գորդոնը (1833–1870)։ 1890-ականների հայտնի պոետ է Էնդրյու Բանջո Փաթերսոնը, որը ստեղծել է «Պարող Մաթիլդան» աշխարհահռչակ բալլադի վերջնական տարբերակը։ Վերջին տարիների հայտնի պոետ է Լես Մարին, որն արժանացել է բազմաթիվ գրական մրցանակների։ Նրա նշանակալից աշխատանքներից է «Բաթրակցյան պոեմները» (1996)։

Մինչև 1880 թ.-ը տպագրվել է մոտ 300 վեպ։ Այդ վեպերը հիմնականում նախատեսված էին ճանապարհային երթևեկության ժամանակ ընթերցելու համար և հիմնականում նրանց մեջ ներկայացվում էր հանցագործների կենսագրությունը։ Բայց մինչ 1900 թ.-ը ավստրալիական գրականությունն ընդամենը երեք հատկանշական վեպ ունի՝ Մարկուս Կլարկի «Ցմահ բանտարկյալը» (1874), Ռոլֆ Բոլֆուրդի «Զինված կողոպուտը» և Թոմ Կոլինզի «Այսպիսին է կյանքը» վեպերը։ XX դարի մյուս նշանավոր վիպասաններից են «Ռիչարդ Մեհոնիի հաջողությունները» (1917–1929) վեպի հեղինակ Հենրի Հենդել Ռիչարդսոնը, «Կունրադու» (1929) վեպի հեղինակ Քեթրին Սյուզան Փրիչարդը և «Երջանիկ հովիտը» վեպի հեղինակ Փաթրիկ Ուայթը։ Վերջին տարիներին հայտնի հեղինակներից է Թոմաս Կենիլին, որի «Շինդլերի տապանը» վեպի հիման վրա նկարահանվել է Սթիվեն Սփիլբերգի «Շինդլերի ցուցակը» ֆիլմը^[237]։

Երաժշտություն

Ավստրալիական երաժշտությունն առաջացել է 2 լիովին տարբեր երաժշտական մշակույթների փոխազդեցության արդյունքում՝ մայրցամաքի բնիկ բնակիչների և 18-րդ դարի վերջերում Ավստրալիա եկած գաղութաբնակների (հիմնականում անգլիացիների) մշակույթներից, ովքեր իրենց հետ բերեցին եվրոպական ժողովրդական և պրոֆեսիոնալ երաժշտական մշակույթ։ Այս ամենի հիման վրա էլ ձևավորվեց ավստրալիական երաժշտությունը, որն իր զարգացման ընթացքում ձեռք բերեց տեղական յուրահատկություններ։ Ավելի տարածված է երգարվեստը։ Երգերը սովորաբար ուղեկցվում են կենցաղային և ծիսական պարերով՝ կորոբորիով, որը կատարում են տարբեր տոնախմբություններին։ Ավստրալիական երգերի մեղեդիներին հատուկ է ավանդական ռիթմը, որը մշակվում է պարերով ուղեկցվող երգերի կատարման ժամանակ ռիթմի հնչեցման ընթացքում։ Որսորդական ծիսական պարերի որոշ մեղեդիների ռիթմը իր տեսակի մեջ կենգուրուի ցատկերի, ինչպես նաև այլ կենդանիների շարժումների նմանակում է հիշեցնում։

Առաջին երաժշտական քոլեջը (հետագայում կոնսերվատորիա) հիմնվել է 1883 թվականին Ադելաիդայում։ 1900-ական թվականներին Մելբուռնի երաժշտական դպրոցը վերակազմավորվեց կոնսերվատորիայի (հետագայում կոչվեց Ն․ Մելբայի անվան)։ 1914 թվականին Սիդնեյում ստեղծվեց կոնսերվատորիա, 1925 թ՝ օպերային դպրոց, Մելբուռնի, Ադելաիդայի և Քվինսլենդի համալսարաններում գործում են նաև երաժշտական ֆակուլտետներ։

20-րդ դարի առավել հայտնի երաժշտական գործիչներից են կոմպոզիտոր, մանկավարժ և պոետ Լ․ Լավատերը, կոմպոզիտոր և դաշնակահար Փերսի Գրեյնջերը, կոմպոզիտոր Ա․ Բենջամինը և Ա․ Հիլը։ Վերջինս ծագումով նորզելանդացի է և իր օպերաներում ու կանտատներում օգտագործել է Նոր Զելանդիայի բնիկների մաորի երաժշտական ֆոլկլորը։ Նա եղել է Սիդնեյի կոնսերվատորիայի հիմնադիրներից մեկը։

Ժամանակակից կատարողների շարքում են դիրիժորներ Ջ․ Ուիլյամսոնը, Բ․ Հեյնցեն, դաշնակահար Է․ Հատչեսոնը, ջութակահարուհի Բ․ Կիմբերը, երգչուհի Ջ․ Սատերլենդը, բնիկ երգիչ Հ․ Բլեյրը։

Կոմպոզիտորները միավորվել են ավստրալիացի կոմպոզիտորների գիլդիայի մեջ (հիմնադրվել է 1935 թ), գործում է Երաժշտական միությունների ազգային խորհուրդը (1932 թվականից), Արվեստների ավստրալիական խորհուրդը (1944 թ․-ից), "Musica viva" կամերային երաժշտության միությունը (1946 թ․-ից, Սիդնեյ)։

1960 թվականից Ադելաիդայում տարին 2 անգամ անց է կացվում արվեստների փառատոն։

Խոհանոց

Պավլովան ավստրալիական խոհանոց է մուտք գործել 20-րդ դարում

Ավստրալիական խոհանոցի զարգացման վրա մեծապես ազդել է բրիտանական խոհանոցը, որը մուտք է գործել այս մայրցամաք առաջին նորաբնակների միջոցով։ 19-20-րդ դարերում ներգաղթյալների նոր ալիքի շնորհիվ խոհանոցը հարստացավ ասիական և միջերկրածովային խոհանոցների ավանդույթներով։

Ներկայումս գլոմաբալիզացման ազդեցության ներքո ավստրալիական խոհանոցը դարձել է ավելի միջազգային։ Կան ռեստորաններ, որտեղ մատուցվում են համաշխարհային խոհանոցի ուտեստներ, ինչպես նաև ավանդական բաղդրատոմսերով պատրաստած ուտեստներ, որոնք հարմարեցված են ժամանակակից խոհանոցին։ Բրիտանական ուտեստները նույնպես բավականին տարածված են, հատկապես արագ սնունդը՝ ձուկը, չիպսը։

Ավանդական ավստրալիական խոհանոցը վերածնվել է բազմաթիվ բնական համեմունքների շնորհիվ, որոնք պատրաստվում են այս մայրցամաքին հատուկ բույսերից։ Հենց այս բաղադրիչներն են դարձել նոր խոհանոցի հիմնական տարրերը։ Ազգային մսամթերքներից են կենգուրուի, պարկամկան, էմուի և կոկորդիլոսի միսը։ Ուտելիքի մեջ օգտագործում են նաև էկզոտիկ կենդանիների միս և միջատների թրթուրներ։ Ծովափին մոտ տարածաշրջաններում տարածված են ձուկը և ծովամթերքները։

Սպորտ

Չնայած փոքրաթիվ բնակչությանը՝ Ավստրալիան տվել է միջազգային մակարդակի բազմաթիվ ականավոր մարզիկների։ Պետությունը 1894 թվականից մասնակցում է բոլոր ժամանակակից օլիմպիադաներին և ստացել է 289 մեդալ՝ ներառյալ 87 ոսկե, 84 արծաթե և 118 բրոնզե։ Սակայն ավստրալիացիները միայն մեկ անգամ են հաղթել Ձմեռային Օլիմպիական խաղերում։ 2000 թվականի Ամառային օլիմպիական խաղերն անցկացվել են Սիդնեյում։

Ավստրալիան ունի լողորդների ուժեղ թիմ։ Ավստրալիացի թենիսիստները բազմիցս հաղթել են միջազգային մրցումներում՝ հատկապես Դևիսի գավաթում։ Ամառային ամենահեղինակավոր սպորտաձևն է համարվում կրիկետը։ Ավստրալիական ազգային թիմը համարվում է աշխարհում ամենալավերից մեկը՝ դատելով Ավստրալիայում և արտասահմանում անցկացվող որակավորման մրցումների արդյունքներից։ Գոլֆն իր ուրույն տեղն է զբաղեցնում ավստրալիական սպորտում։ Համաշխարհային մակարդակի լավագույն խաղացողներից են Փիթեր Թոմփսոնը, Սթիվ Էլկինգտոնը, Գրեգ Նորմանը, Ուեյն Գրեյդին, Քրեյգ Փարրին, Իեն Սթեֆենսոնը և Կարրի Վեբը։

Բասկետբոլը հայտնի է դարձել վերջին տասնամյակում՝ հեռուստատեսությամբ ամերիկյան բասկետբոլի լիգայի ցուցադրության շնորհիվ։ Սկզբում եվրոպական ֆուտբոլն Ավստրալիայում ուշադրություն էր գրավում որպես սպորտաձև, որը մայրցամաք էին բերել Մեծ Բրիտանիայից և այլ եվրոպական երկրներից, իսկ այժմ այն ամենալայն տարածումն ունի։

Տարածված է նաև ձիասպորտը, իսկ ամեն նոյեմբեր ամսին անց է կացվում Մելբուռնի գավաթի առաջնությունը, որը մրցանակ է շնորհում 3.2կմ մրցատարածքը հաղթահարած մարզիկին։

Հետաքրքիր փաստեր

Քանի որ, Ավստրալիայի երկու խոշոր քաղաքները՝ Սիդնեյն ու Մելբուռնը համաձայնության չեկան, թե որ մեկն է մայրաքաղաք դառնալու, որոշվեց մայրաքաղաք դարձնել Կանբերրան։ Այն հատուկ կառուցվել է այդ նպատակով, 1824 թվականից գոյություն ունեցող «Կանբերի» բնակավայրի տեղում։ Մայրաքաղաքը գտնվում է երկու խոշոր քաղաքների համարյա մեջտեղում։
Տեղական ինքնակառավարումը աչքի է ընկնում որոշակի ապակենտրոնացումով՝ տարբեր նահանգներ ունեն վարորդական իրավունք ստանալու տարբեր կանոններ և վարորդական իրավունքներ։ Տարբեր նահանգներում պետական տոները տարբեր են, բայց քանակով նույնը՝ աշխատանքային օրենսդրությունը չխախտելու համար, տարբեր են ամառային ձմեռային ժամերի անցնելու օրերը։
Ավստրալիայում արտադրված շատ ապրանքների վրա գրված է «proudly Australian» / «proudly made in Australia» (հպարտությամբ արտադրված է Ավստրալիայում) և պատկերանիշ կա՝ կենգուրուի դեղին ուրվագիծը կանաչ եռանկյունու ֆոնի վրա։ Այս պատկերանիշի օգտագործման իրավունքը տալիս է Australian Made, Australian Grown Campaign կազմակերպությունը։
Կենգուրուի միսը օգտագործվում է սննդում։ Այն կարող է փոխարինել տավարի մսին ցանկացած կերակրատեսակում։ Ավստրալիայում այն քիչ են օգտագործում, հիմնականում այն արտահանվում է այլ երկրներ, իսկ բուն երկրում օգտագործվում է որպես շան կեր^[238]։
Ավստրալիական արժույթը՝ (ավստրալիական դոլար, AUD) աշխարհում առաջին պլաստիկե (ոչ թղթե) փողն է։
Ավանդական ներգաղթը Մեծ Բրիտանիայից այժմ էլ կա։ Բրիտանացի ներգաղթողներին Ավստրալիայում ոչ պաշտոնական անվանում են «պոմեր» (անգլ.՝ pom)։ Ըստ ավանդության առաջին բրիտանացի աքսորական–կալանավորների համազգեստի մեջքին գրված էր «pohm» - «Ձերդ Մեծության բանտարկյալ» (անգլ.՝ prisoner of His Majesty)^[239]։
Ավստրալիան աշխարհի ամենափոքր մայրցամաքն է, սակայն այն միաժամանակ աշխարհի ամենամեծ 6-րդ պետություն է^[240]։

Ծանոթագրություններ

↑ Անգլերենը չունի դե յուրե կարգավիճակ
↑ Official Population Clock (անգլ.)
↑ Ավստրալիական արտասանություն. Մաքինթայր բառարան, չորրորդ հրատարակություն (2005)։ Մելբուրն, Մաքինթայր գրադարան։ ISBN 1-876429-14-3
↑ Պուրչաս, հատոր iv, էջեր՝ 1422-32, 1625. Սա կարծես թե Իսպաներեն «Աուստրալիայի» տարբերակն է։ [1] Կոնգրեսի գրադարանի օրինակը կարելի է կարդալ առցանց՝ [2]:
↑ Սքոթ, Էրնեստ (2004) [1914]. Նավապետ Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը. Կիսինգեր Փաբլիշինգ. էջ 299. ISBN 978-1-4191-6948-9.
↑ Սիդնեյ Ջ. Բեյկեր, Ավստրալիական լեզուն, երկրորդ հրատարակություն, 1966։
↑ Ֆերգյուսոն, Ջոն Ալեքսանդր (1975). Ավստրալիայի մատենագրությունը՝ 1784–1830. Vol. 1 (reprint ed.). Ավստրալիայի ազգային գրադարան. էջ 77. ISBN 0-642-99044-1.
↑ Էստենսեն, Միրիամ (2002). Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը. Ալլեն ընդ Անվին. էջ 354. ISBN 1-74114-152-4.
↑ Ֆլինդերս, Մեթյու (1814). Ճանապարհորդություն Terra Australis. Գ. ընդ Վ. Նիկոլ.
↑ Բերնետ, Ջ. Ջ., ed. (1866–68). «Տերա Աուստրալիսի բուսաբանության մասին աշխարհագրական և համակարգված ընդհանուր տեղեկություններ». Ռոբերտ Բրաունի տարաբնույթ բուսաբանության մասին աշխատությունները. Vol. 2. էջեր 1–89.
↑ Մեբերլի, Դևիդ (1985). Յուպիտեր բոտանիկուս. Ռոբերտ Բրաունը Բրիտանական թանգարանից. Բրիտանական թանգարան (Բնության պատմություն). ISBN 3-7682-1408-7.
↑ Ուիկենդ ավսրալիան, 30-31 դեկտեմբեր 2000, էջ՝ 16
↑ Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին (2007). Կյանքը Ավստրալիայում (PDF). Ավստրալիական Միություն. էջ 11. ISBN 978-1-921446-30-6. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ Peter Hiscock (2008). Archaeology of Ancient Australia. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5
↑ John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). Prehistory of Australia. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502
↑ Ron Laidlaw «Aboriginal Society before European settlement» in Tim Gurry (ed)(1984) The European Occupation. Heinemann Educational Australia, Richmond. p.40. ISBN 0 85859 2509
↑ Ռիչարդ Գիլիփս (2002). «Dating the First Australians (full text)» (PDF). Radiocarbon. էջեր 455–472. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2003 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 07–ին-ին.
↑ Bowler JM, Johnston H, Olley JM, Prescott JR, Roberts RG, Shawcross W, Spooner NA. (2003). «New ages for human occupation and climatic change at Lake Mungo, Australia». Nature. 421 (6925): 837–40. doi:10.1038/nature01383. ISSN 0028-0836. PMID 1259451.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ Bowler, J.M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D.J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47-65.
↑ «The Indigenous Collection». The Ian Potter Centre: NGV Australia. National Gallery of Victoria. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
↑ «Environment.gov.au». Environment.gov.au. 2011 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ «Environment.gov.au». Environment.gov.au. 2011 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ «Indigenous art». Australian Culture and Recreation Portal. Australia Government. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.
↑ Australia (2011 թ․ հուլիսի 1). «Australianmuseum.net.au». Australianmuseum.net.au. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ Julia Clark (c.1992) «Aboriginal People of Tasmania», p.3 in Aboriginal Australia, produced by Aboriginal and Torres Strait Islander Commission (ATSIC)ISBN 0-644-24277-9
↑ Richard Broome (1984) Arriving, p.6
↑ Richard Broome(1984) Arriving, p.8.
↑ McIntyre, K. G. (1977) The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook, Souvenir Press, Menindie ISBN 028562303 6
↑ ^29,0 ^29,1 Robert J. King, «The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande», The Globe: Journal of the Australian Map Circle, no.62, 2009, pp.1-50.
↑ J.P.Sigmond and L.H.Zuiderbaan(1979)Dutch Discoveries of Australia.Rigby Ltd, Australia. p.19-30 ISBN 0-7270-0800-5
↑ «ADB.online.anu.edu.au». ADB.online.anu.edu.au. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ «NLA.gov.au». NLA.gov.au. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑ «ADBonline.anu.edu.au». ADBonline.anu.edu.au. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.
↑
* Serle, Percival (1949). «Tasman, Abel». Dictionary of Australian Biography. Sydney: Angus and Robertson. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 17-ին.
- Edward Duyker (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.
↑ Terra Australia Cognita, Edinburgh, 1766, Vol.I, pp.10, 20-23.
↑ Andrew Cook, Introduction to An account of the discoveries made in the South Pacifick Ocean / by Alexander Dalrymple ; first printed in 1767, reissued with a foreword by Kevin Fewster and an essay by Andrew Cook, Potts Point (NSW), Hordern House Rare Books for the Australian National Maritime Museum, 1996, pp.38-39.
↑ Admiralty instructions cited in A.G.L.Shaw (1972)The Story of Australia. p.32 Faber and Faber, London. ISBN 0-571-04775-0
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 464-65, 628-29.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 678.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 464.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 470.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 598.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 679.
↑ Convict Records Արխիվացված 2005-12-25 Wayback Machine Public Record office of Victoria.
↑ «1998 Special Article – The State of New South Wales – Timeline of History». Australian Bureau of Statistics. 1988. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.
↑ Briscoe, Gordon (2002). The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present. Smith, Len. Canberra, Australia: Aboriginal History Inc. էջ 12. ISBN 9780958563765.
↑ Smallpox Through History. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն)
↑ Tatz, Colin (1999). «Genocide in Australia». AIATSIS Research Discussion Papers No 8. Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.
↑ Attwood, Bain (2005). Telling the truth about Aboriginal history. Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin. ISBN 1-74114-577-5. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 72-73.
↑ Mark, David (2009 թ․ օգոստոսի 27). «Rudd calls for end to 'history wars'». Australian Broadcasting Corporation. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 23-ին.
↑ Dawkins, Kezia (2004 թ․ փետրվարի 1). «1967 Referendum». Australian Broadcasting Corporation. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 5-7, 402.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 283-85.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp.227-29.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 138-39.
↑ «Colonial Defence and Imperial Repudiation». Daily Southern Cross. No. vol XVII, issue 1349. 1860 թ․ նոյեմբերի 13. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 4-ին.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243-44.
↑ Otto, Kristin (25 June – 9 Հուլիս 2007). «When Melbourne was Australia's capital city». Melbourne, Victoria: University of Melbourne. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.
↑ Official year book of the Commonwealth of Australia. Australian Bureau of Statistics. 1957. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.
↑ Bean, C. Ed. Volume I - The Story of Anzac: the first phase. — First World War Official Histories 11th Edition. — 1941.
↑ Stuart Macintyre, The Oxford History of Australia: vol 4 (1986), p. 142
↑ «First World War 1914–1918». Australian War Memorial. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.
↑ Tucker, Spencer (2005). Encyclopedia of World War I. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. էջ 273. ISBN 1-85109-420-2. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
↑ Macintyre, 151-53
↑ Reed, Liz (2004). Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia. Crawley, WA: University of Western Australia. էջ 5. ISBN 1-920694-19-6.
↑ Nelson, Hank (1997). «Gallipoli, Kokoda and the Making of National Identity» (PDF). Journal of Australian Studies. 53 (1): 148–60.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.
↑ «Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)». National Archives of Australia. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ «Statute of Westminster Adoption Act 1942» (PDF). ComLaw. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 22-23.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, p. 30.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 338-39, 681-82.
↑ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442-43.
↑ «Australia Act 1986». Australasian Legal Information Institute. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 17-ին.
↑ «1999 Referendum Report and Statistics – Key results». Australian Electoral Commission. 2007 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.
↑ Woodard, Garry (2005 թ․ նոյեմբերի 11). «Whitlam turned focus on to Asia». Melbourne: The Age. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ Thompson, Roger C. (1994). The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands. Longman. ISBN 0-582-02127-8.
↑ Ավստրալիան ցանկանում է հանրապետություն դառնալ
↑ «Ավստրալիացիները ցանկանում են իրենց երկիրը հանրապետություն տեսնել». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Քանի դեռ թագուհին է ղեկավարում, Ավստրալիան հանրապետություն չի դառնա». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ Australian Electoral Commission (2000). 1999 թ հանրաքվեի զեկույցները և վիճակագրությունը
↑ R v Foreign Secretary; Ex parte Indian Association, QB 892 at 928; as referenced in High Court of Australia: Sue v Hill 1999] HCA 30; 23 June 1999; S179/1998 and B49/1998
↑ Dictionary of Biography|publisher=Australian National University|accessdate=24 Ջորջ Ֆոստեր Փիրս (1870-1952)
↑ ^86,0 ^86,1 «Գործադիր կառավարություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Բացահայտելով ժողովրդավարությունը․ Ավստրալիայի կառավարության և օրենքի ուղեցույց». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
↑ [Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch "Australian Flags symbols", 2006]
↑ Դրոշի մասին օրենքը
↑ ^90,0 ^90,1 ^90,2 [Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch, "Australian Flags symbols", 2006]
↑ Commonwealth of Australia Gazette թերթ, N 18, մարտի 23, 1934 թ
↑ The Armorial Ensigns of the Commonwealth of Australia 1980. Commonwealth of Australia ISBN 0-642-04793-6
↑ «Ավստրալիայի կառավարություն «Ավստրալիայի Միության կառավարական ձեռնարկ», սեպտեմբեր, 2005 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
↑ Կուսակցության գրանցման նկարագիր
↑ Ավստրալիայի կառավարություն 2005 թ 2005-2006 թթ բյուջեն
↑ ^96,0 ^96,1 ^96,2 «Ավստրալիայի մակերեսը - Նահանգներ և տարածքներ». Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Ավստրալիայի չափը համեմատություններով» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Կոկոսյան (Կիլինգ այլենդս)» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Ծննդյան կղզի» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Աշմոր և Կարտյե կղզիներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Մարջանների ծովի կղզիներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Հերդ և Մակդոնալդ կղզիներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Նորֆոլկ կղզի» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Ավստրալիական անտարկտիկ տարածք» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Արտաքին տարածքներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ UNEP World Conservation Monitoring Centre (1980). «Պաշտպանված տարածքներ և համաշխարհային ժառանգություն - Մեծ սահմանային արգելախութը աշխարհի ժառանգություն». Բնապահպանության և ժառանգության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 31-ին.
↑ ^107,0 ^107,1 «Ավստրալիա, Հայկական Հանրագիտարան». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.
↑ ^108,0 ^108,1 «Մայրցամաքի առավելագույն չափերը» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Ափեզրի երկարությունը» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Օվկիանոսներ և ծովեր» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ Կլեյնման, Ռաքել (2007 թ․ սեպտեմբերի 6). «Այլևս ոչ մի երաշտ. դա հաստատուն 'չորություն է'». Տարիք. Մելբուրն. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ Մարքս, Քեթի (2007 թ․ ապրիլի 20). «Ավստրալիայի դարակազմիկ երաշտը. Դրությունը մռայլ է». Անկախ. Լոնդոն. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ ^113,0 ^113,1 «Ավստրալիա - Մեր մայրցամաքի կլիման». Օդերևութաբանության բյուրո. 2010. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 17-ին.
↑ Լոֆլեր, Էրնստ (1983). Ավստրալիա. Մայրցամաքի դիմանկարը. Աննելիզ Լոֆլեր, Ա. Ջ. Ռոզ, Դենիս Ուորներ. Ռիչմոնդ, Վիկտորիա: Հատչինսոն Գրուպ (Ավստրալիա). էջեր 37–39. ISBN 0-09-130460-1.
↑ «Արևմտյան Ավստրալիայի կլիման». Օդերևութաբանության բյուրո. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.
↑ «Փաստեր Ավստրալիայի մասին» (անգլերեն). Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 21-ին.
↑ «Ամենաբարձր և ամենացածր կետերը» (անգլերեն). Ուորլդատլաս. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 21-ին.
↑ ^118,0 ^118,1 ^118,2 «Ամենաերկար գետերը» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 19-ին.
↑ ^119,0 ^119,1 «Ամենամեծ ջրամբարները» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 19-ին.
↑ [«Ավստրալիայի էնդեմիկները (ռուս.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Ավստրալիայի էնդեմիկները (ռուս.)]
↑ «Բիոբազմազանության մասին». Բնապահպանության և ժառանգության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 01-04-2008-ին.
↑ ^122,0 ^122,1 «Ավստրալիայի մասին. Ֆլորան և ֆաունան». Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժնի վեբկայք. Ավստրալիայի միություն. 2008 թ․ մայիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 15-ին.
↑ [«Խաղաղ օվկիանոսյան շրջանի երկրների անտառները (ռուս.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Խաղաղ օվկիանոսյան շրջանի երկրների անտառները (ռուս.)]
↑ Տետանուրների երկիրը (ռուս.)
↑ «Չկա ավելի շատ օձ որսացողներ ունեցող երկիր...». Թյամս ոֆ Ինդիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 01-04-2008-ին.
↑ Սավոլայնեն, Պ. և ընկ. 2004: Ավստրալիական դինգոյի մանրամասն ծագումնաբանությունը, միտոքոնդրիալ ԴՆԹ-ի ուսումնասիրությունների հիման վրա։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Ազգային գիտությունների ակադեմիայի նորություններ: 101:12387-12390 PMID
↑ «Հավելյալ տեղեկություններ Թիլասինների մասին։ Անհետացումը». Թիլասինների թանգարան. 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 27-ին.; «Ազգային վտանգված կենդանիների օր». Բնապահպանության և ժառանգության բաժին, Ավստրալիական կառավարություն. 2006. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 21-ին.
↑ «Օվկիանոսի ամենամահացուները. Մեծ կապտաշրջան ութոտնուկը Hapalochlaena lunulata». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.
↑ «Բերովի տեսակներ». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. 2010 թ․ մարտի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.
↑ «ՇՄԿԲՊ ակտի մասին». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.
↑ «Ավստրալիայի կենսաբանական բազմազանության պահպանության ազգային ռազմավարություն». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. 2010 թ․ հունվարի 21. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.
↑ «Կենսաբանական բազմազանության պաշտպանությունը Ավստրալիայում». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. 2009 թ․ հունվարի 19. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.
↑ «Միջազգային նշանակության ջրա-ճահճային տարածքների ցանկ» (PDF). Ռամսարյան կոնվենցիա. 2010 թ․ մայիսի 22. էջեր 6–7. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.
↑ «Ավստրալիա». ՅՈւՆԵՍԿՈ-ի Համաշխարհային Ժառանգության Կենտրոն. ՅՈւՆԵՍԿՈ. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
↑ «2005 Բնապահպանական կայունության ինդեքս (էջ՝ 112)» (PDF). Յելի համալսարան. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 01-04-2008-ին.
↑ Մթնոլորտ. Հիմնական խնդիր. կլիմայի փոփոխությունը, Ավստրալիայի պետական բնության պահպանության կոմիտե, 2006։
↑ ԱԱՀ-ի հարցումը ցույց տվեց, որ դա շրջակա միջավայրն է, Ավստրալիայի ազգային համալսարան։ Ստացված է 8 հունվար 2008։
↑ Սմիթ, Դեբորա (2007 թ․ մայիսի 22). «Ավստրալիայի ածծխաթթու գազի արտանետումները երկու անգամ մեծ են թույլատրելիից». Սիդնեյ մորնինգ հերալդ. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ «Տարածաշրջանային տեղումների միտումները». Օդերևութաբանության բյուրո. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 8-ին.
↑ «Ավստրալիայի տարեկան կլիմայի մասին հայտարարագիր 2011». Bom.gov.au. 2012 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 15-ին.
↑ «Ծնայել Ավստրալիայի ջուրը». Բի-Բի-Սի Նյուս. 2008 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 1-ին.
↑ «Ավստրալիայում ջրի օգտագործման սահմանափակումների մասին ազգային հաշվետվություն». Ավստրալիայի պետական ազգային ջրի կոմիտե. 2010 թ․ հունվարի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.
↑ «Ջրի քաղցրահամացումը և Հարավային Ավստրալիայի ծովախորշերի էկոհամակարգերը։». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
↑ Գիտնականները դեմ են ՀԱ Ջրի քաղցրահամացման պլաններին Էյջ, 31.05.2008
↑ Կենսամակարդակի վարկանիշ
↑ ^146,0 ^146,1 «Տնտեսագետ» ամսագիր, մարտի 29, 2007 թ
↑ Macfarlane, I. J. (1998). Ավստրալիայի դրամավարկային քաղաքականությունը 20-րդ դարի վերջին եռամսյակում
↑ «Միկրոտնտեսական բարեփոխումներ և Ավստրալիայի արտադրողականության և կենսամակարդակի աճը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2003 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2003 թ․ օգոստոսի 3-ին.
↑ ^149,0 ^149,1 Ավստրալիայի վիճակագրական բյուրո։ Ավստրալիական աշխատուժ
↑ «Appendix 1 Արտաքին գործերի և առևտրի նախարարություն» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2003 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2003 թ․ ապրիլի 9-ին.
↑ «Նյուզվիք, Աշխարհի լավագույն երկրները». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
↑ Համաշխարհային մրցունակության զեկույց 2010-2011 թթ
↑ «Նոր նյութեր Ավստրալիայի գյուղատնտեսության վերաբերյալ». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ Ջոն Շոու «Քոլինսի ավստրալիական հանրագիտարան», Ուիլյամ Քոլինս, Սիդնեյ, 1984 թ
↑ «Ցիտրուսային արտադրության տարեկան զեկույց, 01.24․2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Խնձորի և տանձի արտադրության տարեկան զեկույց, 01.24․2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Բանանի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Շագանակի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Կարտոֆիլի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Գազարի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Լոլիկի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Մանգոյի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Անանասի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Թասմանիական ափիոնի արդյունաբերություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ Ափիոնի արտադրության առաջատարները
↑ Country Leader թերթ, փետրվարի 15, 2010, Record high for foreign demand, p.5, Rural Press, Tamworth, NSW
↑ Pink angers Australian government
↑ «Australian Wool Growers Association». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ http://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm Արխիվացված 2007-09-30 Wayback Machine Retrieved 25-01-09
↑ «Ծովափ». Ավստրալիայի Կառավարություն. Մշակութային պորտալ. Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին, Ավստրալիայի Միություն. 2008 թ․ մարտի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.
↑ Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրոն նշել է, որ այն մարդկանց մեծամասնությունը, ովքեր նույնացնում են իրենց որպես «ավստրալիացի», ունեն անգլո-կելտիկ արմատներ։ [3]
↑ «Նշելով իրենց ազգությունը. Պատմություններ 2011 թվականի մարդահամարից». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 25-ին.
↑ «Բազմաթիվ մշակույթների, նախնինների և կրոնների երկիր». Սիդնեյ մորնինգ հերալդ. 2012 թ․ հունիսի 22.
↑ «3105.0.65.001-Ավստրալիայի բնակչության պատմական վիճակագրությունը, 2006» (XLS). Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2006 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. «Ավստրալիայի բնակչությունը։ (1919) 5,080,912; (2006) 20,209,993»
↑ «Աշխարհի երկրները (ըստ ամենացածր բնակչության խտության)». Ուորլդատլաս. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.
↑ «Նկարագիր՝ Ավստրալիա». ԱՄՆ Պետ Դեպարտամենտ. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 19-ին.
↑ ^177,0 ^177,1 «Բացատրագիր 20 – Ներգաղթի ծրագրերի պլանավորման մակարդակներ». Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. 2009 թ․ օգոստոսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 17-ին.
↑ "Ավստրալիայի բնակչությունը կաճի մինչև 42 միլիոնը 2050 թվականին Արխիվացված 2016-10-24 Wayback Machine": News.com.au: 17 ապրիլ 2010
↑ «2011 մարդահամարը ցույց տվեց, որ չորսից մեկ ավստրալիացին ծնվել է արտասահմանում». Ավստրալիայի վիճակագրական բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ ^180,0 ^180,1 ^180,2 «Ավստրալիայում մշակութային բազմազանությունը». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 27-ին.
↑ «Ավստրալիայի բազմամշակութային քաղաքականության զարգացումը». Ներգաղթի և բազմամշակութային ու տեղաբնակների բաժին. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
↑ «Ներգաղթածների քանակը աճում է». Ներգաղթի և քաղաքացիության նախարար. 2006 թ․ դեկտեմբերի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
↑ "Ներգաղթի թիրախային թիվը աճել է, որպեսզի լրացնի մասնագետների պակասը Արխիվացված 2013-05-28 Wayback Machine": Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին։ 8 մայիս 2012։
↑ «Ներգաղթի կարևորագույն փաստերը – Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.
↑ «Տեղաբնակների և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչների քանակը աճել է 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքներով». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ «1301.0 – Ավստրալիայի տարեգիրք, 2004». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2004 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 24-ին.
↑ «'Ռասիստ' Ավստրալիան համեմատած Հարավային Աֆրիկայի Ապաարտեիդի հետ. ՄԱ Մարդու իրավունքների հանձնակատար». Դեյլի Մեյլ. Լոնդոն. 2011 թ․ մայիսի 25. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 2-ին.
↑ ^188,0 ^188,1 Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո։ Ավստրալիա 2005 տարեգիրք
↑ Ստեֆեն Լան (2008 թ․ նոյեմբերի 26). «Կյանքը սև և սպիտակ չի տարբերում». Ավստրալիացի. Նյուս Լիմիթեդ. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
↑ Ջոել Գիբսոն (2009 թ․ ապրիլի 10). «Բնիկների կյանքի տևողությունը հինգ տարով քիչ է». Սիդնեյ մորնինգ հերալդ. Ֆայրֆաքս մեդիա. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
↑ Գրատեն, Միշել (2006 թ․ դեկտեմբերի 8). «Ավստրալիան թաքցնում է «չհաջողված կառավարումը»». Մելբուրն: Էյջ. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
↑ Մենե, Ռոբերտ. «Վերատպագրում՝ Հարգելի Մր. Ռուդ». Սեյֆքոմ. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.
↑ Սկելտոն, Ռասել (2008 թ․ մարտի 17). «Չհաջողված կառավարում». Մելբուրն: Էյջ. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 26-ին.
↑ «Հեռավոր Ավստրալիայի 'չհաջոցված կառավարումը'». Ավստրալիայի հեռարձակման կորպորացիա. 2008 թ․ սեպտեմբերի 15. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 26-ին.
↑ «Հեռավոր Ավստրալիայի չհաջոցված կառավարում. Տեղաբնակ քաղաքական գործիչներ». Ավստրալիայի հեռարձակման կորպորացիա. 2008 թ․ սեպտեմբերի 4. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 26-ին.
↑ Ավստրալիայի Պարլամենտ, Պարլամենտի գրադարան (2005)։ Ավստրալիայի ծերացող աշխատուժը
↑ Ավստրալիայի Պարլամենտ, Սենատ (2005)։ Հարցում ավստրալիացի արտագնա աշխատոներին Արխիվացված 2008-07-08 Wayback Machine
↑ Մակգրեգոր Դունկան, Էնդրյու Լեյհ, Դևիդ Մեդեն, և Պետեր Տինան (2004). Պատկերացնելով Ավստրալիան. Ալեն & Անվին. էջ 44. ISBN 9781741143829.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
↑ http://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3218.02011?OpenDocument
↑ «Բազմակարծիք ազգերը. Բազմակարծիք լեզվի քաղաքականություններ». 1995 Համընդհանուր մշժակութային բազմազանության կոնֆերանսի նյութեր, Սիդնեյ. Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 11-ին. "Անգլերենը չունի de jure կարգավիճակ, սակայն այն այնքան ընդունված է որպես ընդհանուր լեզու, որ այն de facto համարվում է պաշտոնական, ինչպես նաև ազգային լեզու:"
↑ Մուր, Բրյուս. «Ավստրալիական անգլերենի բառապաշար» (PDF). Ավստրալիայի ազգային թանգարան. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.
↑ «Վաղ մանկական զարգացման պատկերը Ավստրալիայում» (PDF). էջ 8. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 28-ին.
↑ Ֆրանս-Պրեսս գործակալություն/Ջիջի պրեսս, "Արաբերենը Ավստրալիայի երկրորդ լեզուն է", Ջափան թայմս, 16 ապրիլ 2011, էջ՝ 4:
↑ «Ազգային տեղաբնակների լեզուների հետազոտության հաշվետվություն 2005». Հաղորդակցության, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և արվեստի բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.
↑ Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո (04/05/2010). «4713.0 – Բնակչության առանձնահատկությունները, տեղաբնակները և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչները, 2006» (Կանբերրա). Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
↑ Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո (2007 թ․ հունիսի 27). «20680-Տանը խոսվող լեզու (ամբողջական ցանկ) ըստ սեռի - Ավստրալիա». 2006 մարդահամարի աղյուսակներ. Ավստրալիա. Կանբերրա: Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.
↑ «Ավստրալիայի մասին՝ Կրոնական ազատություն». Dfat.gov.au. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
↑ Որքա՞ն Վիկաներ կան Արխիվացված 2012-10-22 Wayback Machine Ստացված է 18 հուլիս 2012
↑ «Բնիկների ավանդույթները՝ Ավստրալիայի բնիկները և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչները». Abc.net.au. 1999 թ․ դեկտեմբերի 14. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
↑ «2011 մարդահամարի տվյալներով հինդուիզմը ամենաարագ տարածվող կրոնն է Ավստրալիայում». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 21-ին.
↑ ԱԵԿՀ-ը հրատարակել է եկեղեցիների այցելության գնահատումները, Ազգային Եկեղեցական Կյանքի Հետազոտություն, Մամլո հաղորդագրություն, 28 փետրվար 2004։
↑ Ավստրալիայի բնակչությունը 2001 թվականին 19 358 000 էր, համաձայն Բրիտանիկա հանրագիտարանի Տարվա գրքի 2002, Համաշխարհային տվյալներ, էջ՝ 548:
↑ Pope rests with piano and cat ahead of World Youth Day – mentioned in the last two sentences of article
↑ Ստեֆանի Փեյնթեր, Վիվյեն Ռայան և Բեթանի Հայաթ (2010 թ․ հունիսի 15). «Ավստրալիացիները կորցնում են իրենց հավատը». Արևմտյան ավստրալիացին. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 10-ին.
↑ «Դպրոցները». Ավստրալիայի կառավարություն, Կրթության, աշխատանքի և աշխատանքային հարաբերությունների բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.
↑ «Կրթություն». Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 14-ին.
↑ «Մեր կրթության համակարգը». Ավստրալիայի կառավարություն. Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 13-ին.
↑ «Կրթության բաժին. Դպրոցը և դու». Det.wa.edu.au. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
↑ «Ավստրալիայի կրթությունը | Ավստրալիայի կրթության համակարգը | Կրթություն | Սովորել Ավստրալիայում». Ausitaleem.com.pk. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.
↑ Հայացք կրթության վրա, 2006 ՏՀԶԿ
↑ «Ավստրալիական մասնագիտական կրթության մասին». Ավստրալիայի կառավարություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 23-ին.
↑ Հայացք կրթության վրա, 2005 Արխիվացված 2007-02-07 Wayback Machine ՏՀԶԿ. Արտասահմանյան ուսանողների տոկոսային ցուցանիշը բարձրագույն կրթական հաստատություններում
↑ Ո՞ր տեղում է Ավստրալիան Արխիվացված 2011-03-12 Wayback Machine Ավստրալիայի առողջության և բարեկեցության ինստիտուտ
↑ «Կյանքի միջին տևողությունը». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին.
↑ «Մաշկի քաղցկեղ – հիմնական վիճակագրություն». Առողջության և ծերության բաժին. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.
↑ Վտանգները առողջության համար Ավստրալիայում Ավստրալիայի առողջության և բարեկեցության ինստիտուտ
↑ Ծխելը – Մահվան առաջատար պատճառը Արխիվացված 2011-03-13 Wayback Machine Ազգային հակածխախոտային քարոզարշավ։ Ստացված է 17 հոկտեմբեր 2007։
↑ Համընդհանուր մեծահասակ գիրության տոկոսը (BMI ≥ 30 կմ/մ²)։ Երկրիների ցուցանիշները 2012 ՄԳՀՄ
↑ «Գերքաշի և գիրության մասին». Առողջության և ծերության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.
↑ «Առողջապահությունը Ավստրալիայում». Ավստրալիայի մասին. Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժին. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.
↑ ^231,0 ^231,1 Բիգս, Ամանդա (2004 թ․ հոկտեմբերի 29). «Մեդիքեր – Կրճատ նկարագիր». Ավստրալիայի Պարլամենտ. Պարլամենտի գրադարան. Կանբերրա, ԱՄՏ: Ավստրալիայի Միություն. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 16-ին.
↑ Ավստրալիայի հարկերի գրասենյակ (2007 թ․ հունիսի 19). «Ի՞նչ է Մեդիքերի գանձումը». Ավստրալիայի հարկերի գրասենյակի կայք. Ավստրալիայի կառավարություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 17-ին.
↑ «Ավստրալիական արարողություն՝ երգ, պար, երաժշտություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.
↑ ^234,0 ^234,1 «Ավստրալիական ֆիլմ (ռուսերեն)». Վերցված է 2012 Հոկտեմբերի 23-ին.
↑ «Ավստրալիական ֆիլմ (ռուսերեն)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2012 Հոկտեմբերի 23-ին.
↑ «Ավստրալիա. Հանրաճանաչները (ռուսերեն)». Վերցված է 2012 Հոկտեմբերի 23-ին.
↑ «Ավստրալիայի մշակույթը. Գրականություն (ռուսերեն); Trivia». Վերցված է 2012 Նոյեմբերի 26-ին.
↑ «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
↑ Պօմ բառի ստուգաբանումը urbandictionary.com կայքում
↑ 12 փաստ Ավստրալիայի մասին, որոնք քչերին են հայտնի։ blognews.am: Վերցված է՝ 25 Հունիսի 2015

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ավստրալիա» հոդվածին։

Այս հոդվածը ներառված է Հայերեն Վիքիպեդիայի լավ հոդվածների ցանկում

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 1, էջ 623)։

[1] Անգլերենը չունի դե յուրե կարգավիճակ

[2] Official Population Clock (անգլ.)

[3] Ավստրալիական արտասանություն. Մաքինթայր բառարան, չորրորդ հրատարակություն (2005)։ Մելբուրն, Մաքինթայր գրադարան։ ISBN 1-876429-14-3

[4] Պուրչաս, հատոր iv, էջեր՝ 1422-32, 1625. Սա կարծես թե Իսպաներեն «Աուստրալիայի» տարբերակն է։ [1] Կոնգրեսի գրադարանի օրինակը կարելի է կարդալ առցանց՝ [2]:

[5] Սքոթ, Էրնեստ (2004) [1914]. Նավապետ Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը. Կիսինգեր Փաբլիշինգ. էջ 299. ISBN 978-1-4191-6948-9.

[6] Սիդնեյ Ջ. Բեյկեր, Ավստրալիական լեզուն, երկրորդ հրատարակություն, 1966։

[Ferguson-7] Ֆերգյուսոն, Ջոն Ալեքսանդր (1975). Ավստրալիայի մատենագրությունը՝ 1784–1830. Vol. 1 (reprint ed.). Ավստրալիայի ազգային գրադարան. էջ 77. ISBN 0-642-99044-1.

[Estensen_2002_p354-8] Էստենսեն, Միրիամ (2002). Մեթյու Ֆլինդերսի կյանքը. Ալլեն ընդ Անվին. էջ 354. ISBN 1-74114-152-4.

[9] Ֆլինդերս, Մեթյու (1814). Ճանապարհորդություն Terra Australis. Գ. ընդ Վ. Նիկոլ.

[Bennett_1868-10] Բերնետ, Ջ. Ջ., ed. (1866–68). «Տերա Աուստրալիսի բուսաբանության մասին աշխարհագրական և համակարգված ընդհանուր տեղեկություններ». Ռոբերտ Բրաունի տարաբնույթ բուսաբանության մասին աշխատությունները. Vol. 2. էջեր 1–89.

[Mabberley_1985-11] Մեբերլի, Դևիդ (1985). Յուպիտեր բոտանիկուս. Ռոբերտ Բրաունը Բրիտանական թանգարանից. Բրիտանական թանգարան (Բնության պատմություն). ISBN 3-7682-1408-7.

[autogenerated1-12] Ուիկենդ ավսրալիան, 30-31 դեկտեմբեր 2000, էջ՝ 16

[13] Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին (2007). Կյանքը Ավստրալիայում (PDF). Ավստրալիական Միություն. էջ 11. ISBN 978-1-921446-30-6. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2009 թ․ հոկտեմբերի 17-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[14] Peter Hiscock (2008). Archaeology of Ancient Australia. Routledge: London. ISBN 0-415-33811-5

[15] John Mulvaney and Johan Kamminga (1999). Prehistory of Australia. Allen and Unwin, Sydney. ISBN 1 864489502

[16] Ron Laidlaw «Aboriginal Society before European settlement» in Tim Gurry (ed)(1984) The European Occupation. Heinemann Educational Australia, Richmond. p.40. ISBN 0 85859 2509

[17] Ռիչարդ Գիլիփս (2002). «Dating the First Australians (full text)» (PDF). Radiocarbon. էջեր 455–472. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2003 թ․ հուլիսի 18-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 07–ին-ին.

[18] Bowler JM, Johnston H, Olley JM, Prescott JR, Roberts RG, Shawcross W, Spooner NA. (2003). «New ages for human occupation and climatic change at Lake Mungo, Australia». Nature. 421 (6925): 837–40. doi:10.1038/nature01383. ISSN 0028-0836. PMID 1259451.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[19] Bowler, J.M. 1971. Pleistocene salinities and climatic change: Evidence from lakes and lunettes in southeastern Australia. In: Mulvaney, D.J. and Golson, J. (eds), Aboriginal Man and Environment in Australia. Canberra: Australian National University Press, pp. 47-65.

[NGVindig-20] «The Indigenous Collection». The Ian Potter Centre: NGV Australia. National Gallery of Victoria. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հոկտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.

[21] «Environment.gov.au». Environment.gov.au. 2011 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.

[22] «Environment.gov.au». Environment.gov.au. 2011 թ․ հուլիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.

[23] «Indigenous art». Australian Culture and Recreation Portal. Australia Government. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ սեպտեմբերի 26-ին.

[24] Australia (2011 թ․ հուլիսի 1). «Australianmuseum.net.au». Australianmuseum.net.au. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.

[25] Julia Clark (c.1992) «Aboriginal People of Tasmania», p.3 in Aboriginal Australia, produced by Aboriginal and Torres Strait Islander Commission (ATSIC)ISBN 0-644-24277-9

[26] Richard Broome (1984) Arriving, p.6

[27] Richard Broome(1984) Arriving, p.8.

[28] McIntyre, K. G. (1977) The Secret Discovery of Australia, Portuguese ventures 200 years before Cook, Souvenir Press, Menindie ISBN 028562303 6

[Robert_J._King_2009,_pp.1-50-29] 29,0 ^29,1 Robert J. King, «The Jagiellonian Globe, a Key to the Puzzle of Jave la Grande», The Globe: Journal of the Australian Map Circle, no.62, 2009, pp.1-50.

[30] J.P.Sigmond and L.H.Zuiderbaan(1979)Dutch Discoveries of Australia.Rigby Ltd, Australia. p.19-30 ISBN 0-7270-0800-5

[31] «ADB.online.anu.edu.au». ADB.online.anu.edu.au. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.

[32] «NLA.gov.au». NLA.gov.au. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 6-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.

[33] «ADBonline.anu.edu.au». ADBonline.anu.edu.au. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 14-ին.

[34] * Serle, Percival (1949). «Tasman, Abel». Dictionary of Australian Biography. Sydney: Angus and Robertson. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 17-ին.
Edward Duyker (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.

[35] Edward Duyker (ed.) The Discovery of Tasmania: Journal Extracts from the Expeditions of Abel Janszoon Tasman and Marc-Joseph Marion Dufresne 1642 & 1772, St David’s Park Publishing/Tasmanian Government Printing Office, Hobart, 1992, pp. 106, ISBN 0-7246-2241-1.

[35] Terra Australia Cognita, Edinburgh, 1766, Vol.I, pp.10, 20-23.

[36] Andrew Cook, Introduction to An account of the discoveries made in the South Pacifick Ocean / by Alexander Dalrymple ; first printed in 1767, reissued with a foreword by Kevin Fewster and an essay by Andrew Cook, Potts Point (NSW), Hordern House Rare Books for the Australian National Maritime Museum, 1996, pp.38-39.

[37] Admiralty instructions cited in A.G.L.Shaw (1972)The Story of Australia. p.32 Faber and Faber, London. ISBN 0-571-04775-0

[38] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254.

[39] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 464-65, 628-29.

[40] Davison, Hirst and Macintyre, p. 678.

[41] Davison, Hirst and Macintyre, p. 464.

[42] Davison, Hirst and Macintyre, p. 470.

[43] Davison, Hirst and Macintyre, p. 598.

[44] Davison, Hirst and Macintyre, p. 679.

[45] Convict Records Արխիվացված 2005-12-25 Wayback Machine Public Record office of Victoria.

[46] «1998 Special Article – The State of New South Wales – Timeline of History». Australian Bureau of Statistics. 1988. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 28-ին.

[APR-47] Briscoe, Gordon (2002). The Aboriginal Population Revisited: 70,000 years to the present. Smith, Len. Canberra, Australia: Aboriginal History Inc. էջ 12. ISBN 9780958563765.

[48] Smallpox Through History. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հոկտեմբերի 31-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. {{cite encyclopedia}}: |work= ignored (օգնություն)

[49] Tatz, Colin (1999). «Genocide in Australia». AIATSIS Research Discussion Papers No 8. Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies. Արխիվացված է օրիգինալից 2005 թ․ օգոստոսի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 13-ին.

[50] Attwood, Bain (2005). Telling the truth about Aboriginal history. Crows Nest, New South Wales: Allen & Unwin. ISBN 1-74114-577-5. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 23-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.

[51] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 72-73.

[52] Mark, David (2009 թ․ օգոստոսի 27). «Rudd calls for end to 'history wars'». Australian Broadcasting Corporation. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 23-ին.

[53] Dawkins, Kezia (2004 թ․ փետրվարի 1). «1967 Referendum». Australian Broadcasting Corporation. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[54] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 5-7, 402.

[55] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 283-85.

[56] Davison, Hirst and Macintyre, pp.227-29.

[57] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 138-39.

[58] «Colonial Defence and Imperial Repudiation». Daily Southern Cross. No. vol XVII, issue 1349. 1860 թ․ նոյեմբերի 13. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 4-ին.

[59] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243-44.

[60] Otto, Kristin (25 June – 9 Հուլիս 2007). «When Melbourne was Australia's capital city». Melbourne, Victoria: University of Melbourne. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ սեպտեմբերի 12-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.

[61] Official year book of the Commonwealth of Australia. Australian Bureau of Statistics. 1957. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 29-ին.

[62] Bean, C. Ed. Volume I - The Story of Anzac: the first phase. — First World War Official Histories 11th Edition. — 1941.

[63] Stuart Macintyre, The Oxford History of Australia: vol 4 (1986), p. 142

[64] «First World War 1914–1918». Australian War Memorial. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2006 թ․ դեկտեմբերի 5-ին.

[65] Tucker, Spencer (2005). Encyclopedia of World War I. Santa Barbara, CA: ABC-CLIO. էջ 273. ISBN 1-85109-420-2. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.

[66] Macintyre, 151-53

[67] Reed, Liz (2004). Bigger than Gallipoli: war, history, and memory in Australia. Crawley, WA: University of Western Australia. էջ 5. ISBN 1-920694-19-6.

[68] Nelson, Hank (1997). «Gallipoli, Kokoda and the Making of National Identity» (PDF). Journal of Australian Studies. 53 (1): 148–60.

[69] Davison, Hirst and Macintyre, p. 609.

[70] «Statute of Westminster Adoption Act 1942 (Cth)». National Archives of Australia. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[71] «Statute of Westminster Adoption Act 1942» (PDF). ComLaw. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[72] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 22-23.

[73] Davison, Hirst and Macintyre, p. 30.

[74] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 338-39, 681-82.

[75] Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442-43.

[76] «Australia Act 1986». Australasian Legal Information Institute. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 17-ին.

[AEC_results-77] «1999 Referendum Report and Statistics – Key results». Australian Electoral Commission. 2007 թ․ հունիսի 8. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 29-ին.

[78] Woodard, Garry (2005 թ․ նոյեմբերի 11). «Whitlam turned focus on to Asia». Melbourne: The Age. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[79] Thompson, Roger C. (1994). The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands. Longman. ISBN 0-582-02127-8.

[80] Ավստրալիան ցանկանում է հանրապետություն դառնալ

[81] «Ավստրալիացիները ցանկանում են իրենց երկիրը հանրապետություն տեսնել». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[82] «Քանի դեռ թագուհին է ղեկավարում, Ավստրալիան հանրապետություն չի դառնա». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ նոյեմբերի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[83] Australian Electoral Commission (2000). 1999 թ հանրաքվեի զեկույցները և վիճակագրությունը

[HOZ-84] R v Foreign Secretary; Ex parte Indian Association, QB 892 at 928; as referenced in High Court of Australia: Sue v Hill 1999] HCA 30; 23 June 1999; S179/1998 and B49/1998

[85] Dictionary of Biography|publisher=Australian National University|accessdate=24 Ջորջ Ֆոստեր Փիրս (1870-1952)

[faq-86] 86,0 ^86,1 «Գործադիր կառավարություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ նոյեմբերի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[87] «Բացահայտելով ժողովրդավարությունը․ Ավստրալիայի կառավարության և օրենքի ուղեցույց». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.

[af23-88] [Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch "Australian Flags symbols", 2006]

[flagsact-89] Դրոշի մասին օրենքը

[af1-90] 90,0 ^90,1 ^90,2 [Australian Government Publishing Service, Department of the Prime Minister and Cabinet. Awards and Culture Branch, "Australian Flags symbols", 2006]

[91] Commonwealth of Australia Gazette թերթ, N 18, մարտի 23, 1934 թ

[92] The Armorial Ensigns of the Commonwealth of Australia 1980. Commonwealth of Australia ISBN 0-642-04793-6

[93] «Ավստրալիայի կառավարություն «Ավստրալիայի Միության կառավարական ձեռնարկ», սեպտեմբեր, 2005 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ օգոստոսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.

[94] Կուսակցության գրանցման նկարագիր

[95] Ավստրալիայի կառավարություն 2005 թ 2005-2006 թթ բյուջեն

[Area-96] 96,0 ^96,1 ^96,2 «Ավստրալիայի մակերեսը - Նահանգներ և տարածքներ». Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[97] «Ավստրալիայի չափը համեմատություններով» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[98] «Կոկոսյան (Կիլինգ այլենդս)» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[99] «Ծննդյան կղզի» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[100] «Աշմոր և Կարտյե կղզիներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[101] «Մարջանների ծովի կղզիներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[102] «Հերդ և Մակդոնալդ կղզիներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[103] «Նորֆոլկ կղզի» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[104] «Ավստրալիական անտարկտիկ տարածք» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[105] «Արտաքին տարածքներ» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[UNEP-106] UNEP World Conservation Monitoring Centre (1980). «Պաշտպանված տարածքներ և համաշխարհային ժառանգություն - Մեծ սահմանային արգելախութը աշխարհի ժառանգություն». Բնապահպանության և ժառանգության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ օգոստոսի 31-ին. Վերցված է 2008 թ․ մարտի 31-ին.

[HSH-107] 107,0 ^107,1 «Ավստրալիա, Հայկական Հանրագիտարան». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 26-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 22-ին.

[Extremities-108] 108,0 ^108,1 «Մայրցամաքի առավելագույն չափերը» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[109] «Ափեզրի երկարությունը» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[110] «Օվկիանոսներ և ծովեր» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 17-ին. Վերցված է 2011 թ․ ապրիլի 17-ին.

[111] Կլեյնման, Ռաքել (2007 թ․ սեպտեմբերի 6). «Այլևս ոչ մի երաշտ. դա հաստատուն 'չորություն է'». Տարիք. Մելբուրն. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[112] Մարքս, Քեթի (2007 թ․ ապրիլի 20). «Ավստրալիայի դարակազմիկ երաշտը. Դրությունը մռայլ է». Անկախ. Լոնդոն. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ մայիսի 16-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[bomclim-113] 113,0 ^113,1 «Ավստրալիա - Մեր մայրցամաքի կլիման». Օդերևութաբանության բյուրո. 2010. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 17-ին.

[portrait-114] Լոֆլեր, Էրնստ (1983). Ավստրալիա. Մայրցամաքի դիմանկարը. Աննելիզ Լոֆլեր, Ա. Ջ. Ռոզ, Դենիս Ուորներ. Ռիչմոնդ, Վիկտորիա: Հատչինսոն Գրուպ (Ավստրալիա). էջեր 37–39. ISBN 0-09-130460-1.

[115] «Արևմտյան Ավստրալիայի կլիման». Օդերևութաբանության բյուրո. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 6-ին.

[116] «Փաստեր Ավստրալիայի մասին» (անգլերեն). Ավստրալիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 21-ին.

[117] «Ամենաբարձր և ամենացածր կետերը» (անգլերեն). Ուորլդատլաս. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 21-ին.

[Longest_Rivers-118] 118,0 ^118,1 ^118,2 «Ամենաերկար գետերը» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հունվարի 7-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 19-ին.

[լճեր-119] 119,0 ^119,1 «Ամենամեծ ջրամբարները» (անգլերեն). Գեոսայենս Ավստրալիա. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 26-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 19-ին.

[120] [«Ավստրալիայի էնդեմիկները (ռուս.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Ավստրալիայի էնդեմիկները (ռուս.)]

[121] «Բիոբազմազանության մասին». Բնապահպանության և ժառանգության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 01-04-2008-ին.

[dfat-122] 122,0 ^122,1 «Ավստրալիայի մասին. Ֆլորան և ֆաունան». Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժնի վեբկայք. Ավստրալիայի միություն. 2008 թ․ մայիս. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 15-ին.

[123] [«Խաղաղ օվկիանոսյան շրջանի երկրների անտառները (ռուս.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 3-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին. Խաղաղ օվկիանոսյան շրջանի երկրների անտառները (ռուս.)]

[124] Տետանուրների երկիրը (ռուս.)

[Sinha-125] «Չկա ավելի շատ օձ որսացողներ ունեցող երկիր...». Թյամս ոֆ Ինդիա. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 01-04-2008-ին.

[savolainen2004-126] Սավոլայնեն, Պ. և ընկ. 2004: Ավստրալիական դինգոյի մանրամասն ծագումնաբանությունը, միտոքոնդրիալ ԴՆԹ-ի ուսումնասիրությունների հիման վրա։ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների Ազգային գիտությունների ակադեմիայի նորություններ: 101:12387-12390 PMID

[NW-127] «Հավելյալ տեղեկություններ Թիլասինների մասին։ Անհետացումը». Թիլասինների թանգարան. 2006. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 27-ին.; «Ազգային վտանգված կենդանիների օր». Բնապահպանության և ժառանգության բաժին, Ավստրալիական կառավարություն. 2006. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2008 թ․ նոյեմբերի 21-ին.

[128] «Օվկիանոսի ամենամահացուները. Մեծ կապտաշրջան ութոտնուկը Hapalochlaena lunulata». Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 23-ին.

[129] «Բերովի տեսակներ». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. 2010 թ․ մարտի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.

[130] «ՇՄԿԲՊ ակտի մասին». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.

[131] «Ավստրալիայի կենսաբանական բազմազանության պահպանության ազգային ռազմավարություն». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. 2010 թ․ հունվարի 21. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.

[132] «Կենսաբանական բազմազանության պաշտպանությունը Ավստրալիայում». Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին. 2009 թ․ հունվարի 19. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.

[133] «Միջազգային նշանակության ջրա-ճահճային տարածքների ցանկ» (PDF). Ռամսարյան կոնվենցիա. 2010 թ․ մայիսի 22. էջեր 6–7. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 14-ին.

[WHC-134] «Ավստրալիա». ՅՈւՆԵՍԿՈ-ի Համաշխարհային Ժառանգության Կենտրոն. ՅՈւՆԵՍԿՈ. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.

[ESI-135] «2005 Բնապահպանական կայունության ինդեքս (էջ՝ 112)» (PDF). Յելի համալսարան. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ օգոստոսի 21-ին. Վերցված է 01-04-2008-ին.

[136] Մթնոլորտ. Հիմնական խնդիր. կլիմայի փոփոխությունը, Ավստրալիայի պետական բնության պահպանության կոմիտե, 2006։

[137] ԱԱՀ-ի հարցումը ցույց տվեց, որ դա շրջակա միջավայրն է, Ավստրալիայի ազգային համալսարան։ Ստացված է 8 հունվար 2008։

[138] Սմիթ, Դեբորա (2007 թ․ մայիսի 22). «Ավստրալիայի ածծխաթթու գազի արտանետումները երկու անգամ մեծ են թույլատրելիից». Սիդնեյ մորնինգ հերալդ. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[139] «Տարածաշրջանային տեղումների միտումները». Օդերևութաբանության բյուրո. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 4-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 8-ին.

[140] «Ավստրալիայի տարեկան կլիմայի մասին հայտարարագիր 2011». Bom.gov.au. 2012 թ․ հունվարի 4. Վերցված է 2012 թ․ ապրիլի 15-ին.

[141] «Ծնայել Ավստրալիայի ջուրը». Բի-Բի-Սի Նյուս. 2008 թ․ ապրիլի 23. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 1-ին.

[142] «Ավստրալիայում ջրի օգտագործման սահմանափակումների մասին ազգային հաշվետվություն». Ավստրալիայի պետական ազգային ջրի կոմիտե. 2010 թ․ հունվարի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին.

[143] «Ջրի քաղցրահամացումը և Հարավային Ավստրալիայի ծովախորշերի էկոհամակարգերը։». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ սեպտեմբերի 7-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.

[144] Գիտնականները դեմ են ՀԱ Ջրի քաղցրահամացման պլաններին Էյջ, 31.05.2008

[145] Կենսամակարդակի վարկանիշ

[տնտ-146] 146,0 ^146,1 «Տնտեսագետ» ամսագիր, մարտի 29, 2007 թ

[147] Macfarlane, I. J. (1998). Ավստրալիայի դրամավարկային քաղաքականությունը 20-րդ դարի վերջին եռամսյակում

[148] «Միկրոտնտեսական բարեփոխումներ և Ավստրալիայի արտադրողականության և կենսամակարդակի աճը» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2003 թ․ օգոստոսի 3-ին. Վերցված է 2003 թ․ օգոստոսի 3-ին.

[բյուրո-149] 149,0 ^149,1 Ավստրալիայի վիճակագրական բյուրո։ Ավստրալիական աշխատուժ

[150] «Appendix 1 Արտաքին գործերի և առևտրի նախարարություն» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2003 թ․ ապրիլի 9-ին. Վերցված է 2003 թ․ ապրիլի 9-ին.

[151] «Նյուզվիք, Աշխարհի լավագույն երկրները». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 22-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.

[152] Համաշխարհային մրցունակության զեկույց 2010-2011 թթ

[153] «Նոր նյութեր Ավստրալիայի գյուղատնտեսության վերաբերյալ». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 11-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[Shaw-154] Ջոն Շոու «Քոլինսի ավստրալիական հանրագիտարան», Ուիլյամ Քոլինս, Սիդնեյ, 1984 թ

[155] «Ցիտրուսային արտադրության տարեկան զեկույց, 01.24․2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[156] «Խնձորի և տանձի արտադրության տարեկան զեկույց, 01.24․2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[157] «Բանանի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[158] «Շագանակի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[159] «Կարտոֆիլի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[160] «Գազարի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[161] «Լոլիկի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[162] «Մանգոյի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[163] «Անանասի արտադրության ամենամյա զեկույց, 01.24.2012 թ». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[164] «Թասմանիական ափիոնի արդյունաբերություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[165] Ափիոնի արտադրության առաջատարները

[166] Country Leader թերթ, փետրվարի 15, 2010, Record high for foreign demand, p.5, Rural Press, Tamworth, NSW

[Pink-167] Pink angers Australian government

[AWGA2004-168] «Australian Wool Growers Association». Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[169] ttps://www.abareconomics.com/interactive/ausNZ_ag/htm/au_change.htm Արխիվացված 2007-09-30 Wayback Machine Retrieved 25-01-09

[170] «Ծովափ». Ավստրալիայի Կառավարություն. Մշակութային պորտալ. Բնապահպանության, ջրի, ժառանգության և արվեստի բաժին, Ավստրալիայի Միություն. 2008 թ․ մարտի 17. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 7-ին.

[171] Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրոն նշել է, որ այն մարդկանց մեծամասնությունը, ովքեր նույնացնում են իրենց որպես «ավստրալիացի», ունեն անգլո-կելտիկ արմատներ։ [3]

[172] «Նշելով իրենց ազգությունը. Պատմություններ 2011 թվականի մարդահամարից». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 25-ին.

[173] «Բազմաթիվ մշակույթների, նախնինների և կրոնների երկիր». Սիդնեյ մորնինգ հերալդ. 2012 թ․ հունիսի 22.

[174] «3105.0.65.001-Ավստրալիայի բնակչության պատմական վիճակագրությունը, 2006» (XLS). Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2006 թ․ մայիսի 23. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 18-ին. «Ավստրալիայի բնակչությունը։ (1919) 5,080,912; (2006) 20,209,993»

[worldatlas1-175] «Աշխարհի երկրները (ըստ ամենացածր բնակչության խտության)». Ուորլդատլաս. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ մարտի 24-ին. Վերցված է 2010 թ․ մարտի 30-ին.

[Immigration-176] «Նկարագիր՝ Ավստրալիա». ԱՄՆ Պետ Դեպարտամենտ. Արխիվացված օրիգինալից 2007 թ․ մայիսի 20-ին. Վերցված է 2007 թ․ մայիսի 19-ին.

[immig-177] 177,0 ^177,1 «Բացատրագիր 20 – Ներգաղթի ծրագրերի պլանավորման մակարդակներ». Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. 2009 թ․ օգոստոսի 11. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ հունիսի 17-ին.

[178] "Ավստրալիայի բնակչությունը կաճի մինչև 42 միլիոնը 2050 թվականին Արխիվացված 2016-10-24 Wayback Machine": News.com.au: 17 ապրիլ 2010

[179] «2011 մարդահամարը ցույց տվեց, որ չորսից մեկ ավստրալիացին ծնվել է արտասահմանում». Ավստրալիայի վիճակագրական բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 21-ին.

[census2011-180] 180,0 ^180,1 ^180,2 «Ավստրալիայում մշակութային բազմազանությունը». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 27-ին.

[181] «Ավստրալիայի բազմամշակութային քաղաքականության զարգացումը». Ներգաղթի և բազմամշակութային ու տեղաբնակների բաժին. 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2006 թ․ փետրվարի 19-ին. Վերցված է 2007 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.

[182] «Ներգաղթածների քանակը աճում է». Ներգաղթի և քաղաքացիության նախարար. 2006 թ․ դեկտեմբերի 27. Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.

[183] "Ներգաղթի թիրախային թիվը աճել է, որպեսզի լրացնի մասնագետների պակասը Արխիվացված 2013-05-28 Wayback Machine": Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին։ 8 մայիս 2012։

[184] «Ներգաղթի կարևորագույն փաստերը – Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 30-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 25-ին.

[185] «Տեղաբնակների և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչների քանակը աճել է 2011 թվականի մարդահամարի արդյունքներով». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 21-ին.

[Year_Book_2004-186] «1301.0 – Ավստրալիայի տարեգիրք, 2004». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2004 թ․ փետրվարի 27. Արխիվացված օրիգինալից 2009 թ․ մայիսի 15-ին. Վերցված է 2009 թ․ ապրիլի 24-ին.

[187] «'Ռասիստ' Ավստրալիան համեմատած Հարավային Աֆրիկայի Ապաարտեիդի հետ. ՄԱ Մարդու իրավունքների հանձնակատար». Դեյլի Մեյլ. Լոնդոն. 2011 թ․ մայիսի 25. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 2-ին.

[Year_Book_2005-188] 188,0 ^188,1 Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո։ Ավստրալիա 2005 տարեգիրք

[189] Ստեֆեն Լան (2008 թ․ նոյեմբերի 26). «Կյանքը սև և սպիտակ չի տարբերում». Ավստրալիացի. Նյուս Լիմիթեդ. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.

[190] Ջոել Գիբսոն (2009 թ․ ապրիլի 10). «Բնիկների կյանքի տևողությունը հինգ տարով քիչ է». Սիդնեյ մորնինգ հերալդ. Ֆայրֆաքս մեդիա. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.

[191] Գրատեն, Միշել (2006 թ․ դեկտեմբերի 8). «Ավստրալիան թաքցնում է «չհաջողված կառավարումը»». Մելբուրն: Էյջ. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.

[192] Մենե, Ռոբերտ. «Վերատպագրում՝ Հարգելի Մր. Ռուդ». Սեյֆքոմ. Վերցված է 2008 թ․ հոկտեմբերի 17-ին.

[193] Սկելտոն, Ռասել (2008 թ․ մարտի 17). «Չհաջողված կառավարում». Մելբուրն: Էյջ. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 26-ին.

[194] «Հեռավոր Ավստրալիայի 'չհաջոցված կառավարումը'». Ավստրալիայի հեռարձակման կորպորացիա. 2008 թ․ սեպտեմբերի 15. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 26-ին.

[195] «Հեռավոր Ավստրալիայի չհաջոցված կառավարում. Տեղաբնակ քաղաքական գործիչներ». Ավստրալիայի հեռարձակման կորպորացիա. 2008 թ․ սեպտեմբերի 4. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 26-ին.

[196] Ավստրալիայի Պարլամենտ, Պարլամենտի գրադարան (2005)։ Ավստրալիայի ծերացող աշխատուժը

[197] Ավստրալիայի Պարլամենտ, Սենատ (2005)։ Հարցում ավստրալիացի արտագնա աշխատոներին Արխիվացված 2008-07-08 Wayback Machine

[198] Մակգրեգոր Դունկան, Էնդրյու Լեյհ, Դևիդ Մեդեն, և Պետեր Տինան (2004). Պատկերացնելով Ավստրալիան. Ալեն & Անվին. էջ 44. ISBN 9781741143829.{{cite book}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)

[199] ttps://www.abs.gov.au/AUSSTATS/abs@.nsf/DetailsPage/3218.02011?OpenDocument

[language-200] «Բազմակարծիք ազգերը. Բազմակարծիք լեզվի քաղաքականություններ». 1995 Համընդհանուր մշժակութային բազմազանության կոնֆերանսի նյութեր, Սիդնեյ. Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունվարի 11-ին. "Անգլերենը չունի de jure կարգավիճակ, սակայն այն այնքան ընդունված է որպես ընդհանուր լեզու, որ այն de facto համարվում է պաշտոնական, ինչպես նաև ազգային լեզու:"

[201] Մուր, Բրյուս. «Ավստրալիական անգլերենի բառապաշար» (PDF). Ավստրալիայի ազգային թանգարան. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ մարտի 20-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 5-ին.

[202] «Վաղ մանկական զարգացման պատկերը Ավստրալիայում» (PDF). էջ 8. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 28-ին.

[203] Ֆրանս-Պրեսս գործակալություն/Ջիջի պրեսս, "Արաբերենը Ավստրալիայի երկրորդ լեզուն է", Ջափան թայմս, 16 ապրիլ 2011, էջ՝ 4:

[nilsr-204] «Ազգային տեղաբնակների լեզուների հետազոտության հաշվետվություն 2005». Հաղորդակցության, տեղեկատվական տեխնոլոգիաների և արվեստի բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 9-ին. Վերցված է 2009 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.

[205] Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո (04/05/2010). «4713.0 – Բնակչության առանձնահատկությունները, տեղաբնակները և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչները, 2006» (Կանբերրա). Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)

[206] Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո (2007 թ․ հունիսի 27). «20680-Տանը խոսվող լեզու (ամբողջական ցանկ) ըստ սեռի - Ավստրալիա». 2006 մարդահամարի աղյուսակներ. Ավստրալիա. Կանբերրա: Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 7-ին.

[207] «Ավստրալիայի մասին՝ Կրոնական ազատություն». Dfat.gov.au. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.

[208] Որքա՞ն Վիկաներ կան Արխիվացված 2012-10-22 Wayback Machine Ստացված է 18 հուլիս 2012

[209] «Բնիկների ավանդույթները՝ Ավստրալիայի բնիկները և Տոռեսի նեղուցի կղզիների բնակիչները». Abc.net.au. 1999 թ․ դեկտեմբերի 14. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.

[210] «2011 մարդահամարի տվյալներով հինդուիզմը ամենաարագ տարածվող կրոնն է Ավստրալիայում». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. 2012 թ․ հունիսի 21. Վերցված է 2012 թ․ հունիսի 21-ին.

[211] ԱԵԿՀ-ը հրատարակել է եկեղեցիների այցելության գնահատումները, Ազգային Եկեղեցական Կյանքի Հետազոտություն, Մամլո հաղորդագրություն, 28 փետրվար 2004։

[212] Ավստրալիայի բնակչությունը 2001 թվականին 19 358 000 էր, համաձայն Բրիտանիկա հանրագիտարանի Տարվա գրքի 2002, Համաշխարհային տվյալներ, էջ՝ 548:

[213] Pope rests with piano and cat ahead of World Youth Day – mentioned in the last two sentences of article

[214] Ստեֆանի Փեյնթեր, Վիվյեն Ռայան և Բեթանի Հայաթ (2010 թ․ հունիսի 15). «Ավստրալիացիները կորցնում են իրենց հավատը». Արևմտյան ավստրալիացին. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 10-ին.

[215] «Դպրոցները». Ավստրալիայի կառավարություն, Կրթության, աշխատանքի և աշխատանքային հարաբերությունների բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մարտի 28-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 18-ին.

[216] «Կրթություն». Ներգաղթի և քաղաքացիության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 18-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 14-ին.

[217] «Մեր կրթության համակարգը». Ավստրալիայի կառավարություն. Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2012 թ․ հունվարի 13-ին.

[218] «Կրթության բաժին. Դպրոցը և դու». Det.wa.edu.au. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.

[219] «Ավստրալիայի կրթությունը | Ավստրալիայի կրթության համակարգը | Կրթություն | Սովորել Ավստրալիայում». Ausitaleem.com.pk. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ դեկտեմբերի 31-ին.

[220] Հայացք կրթության վրա, 2006 ՏՀԶԿ

[221] «Ավստրալիական մասնագիտական կրթության մասին». Ավստրալիայի կառավարություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ նոյեմբերի 11-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 23-ին.

[222] Հայացք կրթության վրա, 2005 Արխիվացված 2007-02-07 Wayback Machine ՏՀԶԿ. Արտասահմանյան ուսանողների տոկոսային ցուցանիշը բարձրագույն կրթական հաստատություններում

[223] Ո՞ր տեղում է Ավստրալիան Արխիվացված 2011-03-12 Wayback Machine Ավստրալիայի առողջության և բարեկեցության ինստիտուտ

[224] «Կյանքի միջին տևողությունը». Ավստրալիայի վիճակագրության բյուրո. Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 16-ին.

[225] «Մաշկի քաղցկեղ – հիմնական վիճակագրություն». Առողջության և ծերության բաժին. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.

[226] Վտանգները առողջության համար Ավստրալիայում Ավստրալիայի առողջության և բարեկեցության ինստիտուտ

[227] Ծխելը – Մահվան առաջատար պատճառը Արխիվացված 2011-03-13 Wayback Machine Ազգային հակածխախոտային քարոզարշավ։ Ստացված է 17 հոկտեմբեր 2007։

[228] Համընդհանուր մեծահասակ գիրության տոկոսը (BMI ≥ 30 կմ/մ²)։ Երկրիների ցուցանիշները 2012 ՄԳՀՄ

[229] «Գերքաշի և գիրության մասին». Առողջության և ծերության բաժին. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 7-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.

[230] «Առողջապահությունը Ավստրալիայում». Ավստրալիայի մասին. Արտաքին հարաբերությունների և առևտրի բաժին. 2008. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 4-ին. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 11-ին.

[medicbrief-231] 231,0 ^231,1 Բիգս, Ամանդա (2004 թ․ հոկտեմբերի 29). «Մեդիքեր – Կրճատ նկարագիր». Ավստրալիայի Պարլամենտ. Պարլամենտի գրադարան. Կանբերրա, ԱՄՏ: Ավստրալիայի Միություն. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 16-ին.

[232] Ավստրալիայի հարկերի գրասենյակ (2007 թ․ հունիսի 19). «Ի՞նչ է Մեդիքերի գանձումը». Ավստրալիայի հարկերի գրասենյակի կայք. Ավստրալիայի կառավարություն. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հունիսի 10-ին. Վերցված է 2010 թ․ ապրիլի 17-ին.

[233] «Ավստրալիական արարողություն՝ երգ, պար, երաժշտություն». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.

[australiatown_cinema-234] 234,0 ^234,1 «Ավստրալիական ֆիլմ (ռուսերեն)». Վերցված է 2012 Հոկտեմբերի 23-ին.

[australianism_cinema-235] «Ավստրալիական ֆիլմ (ռուսերեն)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2012 Հոկտեմբերի 23-ին.

[236] «Ավստրալիա. Հանրաճանաչները (ռուսերեն)». Վերցված է 2012 Հոկտեմբերի 23-ին.

[aus_cult_leterature-237] «Ավստրալիայի մշակույթը. Գրականություն (ռուսերեն); Trivia». Վերցված է 2012 Նոյեմբերի 26-ին.

[invtv-238] «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հուլիսի 20-ին. Վերցված է 2012 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.

[239] Պօմ բառի ստուգաբանումը urbandictionary.com կայքում

[240] 12 փաստ Ավստրալիայի մասին, որոնք քչերին են հայտնի։ blognews.am: Վերցված է՝ 25 Հունիսի 2015

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]