Nicolaus Copernicus: ferskil tusken ferzjes
L Bot - derby: bxr:Николай Коперник |
L st |
||
| (17 tuskenferzjes fan 8 meidoggers net werjûn) | |||
| Rigel 2: | Rigel 2: | ||
[[Ofbyld:Nicolaus Coppernicus sig.png|right|200px]] |
[[Ofbyld:Nicolaus Coppernicus sig.png|right|200px]] |
||
[[Ofbyld:Torun-Rynek-ratusz-2.jpg|thumb|right|200px|Thorn.]] |
[[Ofbyld:Torun-Rynek-ratusz-2.jpg|thumb|right|200px|Thorn.]] |
||
'''Nicolaus Copernicus''' ([[Nedersaksysk]]: ''Koppernigk'', ''Kopernik''; [[Poalsk]]: ''Mikołaj Kopernik'') ([[19 febrewaris]] [[1473]], [[Thorn]] – [[24 maaie]] [[1543]], [[Frauenburg]]) wie in belangryk [[wiskunde|wiskundige]], [[ |
'''Nicolaus Copernicus''' ([[Nedersaksysk]]: ''Koppernigk'', ''Kopernik''; [[Poalsk]]: ''Mikołaj Kopernik'') ([[19 febrewaris]] [[1473]], [[Thorn]] – [[24 maaie]] [[1543]], [[Frauenburg]]) wie in belangryk [[wiskunde|wiskundige]], [[dokter]], [[jurist]] en [[stjerrekundige]] dy't bekend wurden is troch syn ideeën oer de struktuer fan it [[sinnestelsel]]. Dizze gedachten betsjutten in omkear yn it wittenskiplik tinken fan syn tiid en yn ús [[wrâldbyld]], de ''Copernicaanske revolúsje''. |
||
== Berte == |
== Berte == |
||
Copernicus waard berne as Koppernigk yn Thorn (''Toruń'') yn [[West-Prúsen]], destiids krekt as no ûnder Poalsk gesach. Lykas wenst wie yn in tiid dat publisearre waard yn it Latyn |
Copernicus waard berne as Koppernigk yn Thorn (''Toruń'') yn [[West-Prúsen]], destiids krekt as no ûnder Poalsk gesach. Lykas wenst wie yn in tiid dat publisearre waard yn it [[Latyn]], neamde er himsels mei in [[Latinisearring|ferlatynske]] foarm fan syn namme: Nicolaus Copernicus. |
||
== Wrâldbyld == |
== Wrâldbyld == |
||
Copernicus studearre [[teology]] en [[astronomy]] oan de universiteiten fan [[Krakau]], [[Bologna]] en [[Padua]]. Hy wie dêrom nei alle gedachten ek op'e hichte fan it idee fan [[Aristarchus]] dat de sinne, en net de ierde, it middelpunt fan it hielal foarmet. Copernicus wurdt beskôge as de grûnlizzer fan de [[heliosintryske teory]], dy't stelt dat de [[sinne]] yn it midden fan it [[sinnestelsel]] stiet en dat de [[planeet|planeten]] dêr omhinne draaie. Dit yn tsjinstelling |
Copernicus studearre [[teology]] en [[astronomy]] oan de universiteiten fan [[Krakau]], [[Bologna]] en [[Padua]]. Hy wie dêrom nei alle gedachten ek op 'e hichte fan it idee fan [[Aristarchus]] dat de sinne, en net de ierde, it middelpunt fan it [[hielal]] foarmet. Copernicus wurdt beskôge as de grûnlizzer fan de [[heliosintryske teory]], dy't stelt dat de [[sinne]] yn it midden fan it [[sinnestelsel]] stiet en dat de [[planeet|planeten]] dêr omhinne draaie. Dit yn tsjinstelling ta it destiids wenstige geosintryske wrâldbyld, dêr't de [[Ierde]] en de mins achte waarden it sintrum fan it hielal te foarmjen. Wol bleau Copernicus by it idee fan [[Ptolemaeus|Klaudius Ptolemaeus]] dat de planeten ienpearige bewegings makken en ek hie dit model noch inkele tsientallen [[episykels]], korrektive helpsirkels om de baan fan de planeten klopjend te krijen. |
||
Nicolaus Copernicus gie der ek fan út dat alle oare [[ |
Nicolaus Copernicus gie der ek fan út dat alle oare [[stjer]]ren op deselde ôfstân fan de Ierde stienen as de sinne, mar wol fier bûten de baan fan de planeet [[Saturnus]]. Hy skreau al syn ideeën yn [[1530]] op yn in grut wurk, ''De Revolutionibus Orbium Coelestium'' (''Oer de omdraaings fan de [[himellichem]]s''). |
||
== Publikaasje == |
== Publikaasje == |
||
Hy publisearre dizze teory, dy't yn tsjinspraak wie mei de doetiidske lear fan de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]], pas oan 'e ein fan syn libben yn 1543. |
Hy publisearre dizze teory, dy't yn tsjinspraak wie mei de doetiidske lear fan de [[Roomsk-Katolike Tsjerke]], pas oan 'e ein fan syn libben yn 1543. |
||
Op Copernicus |
Op Copernicus syn stjerbêd waard him it earste eksimplaar fan syn boek oerhannige. Doe die lykwols bliken dat de útjouwer der in foaropwurd oan tafoege hie, dêr't yn stie dat it heliosintryske wrâldbyld foaral sjoen wurde moast as in [[wiskunde|wiskundich model]] en net as de realiteit. |
||
De Roomsk-katolike tsjerke naam gjin stelling yn foar of tsjin Copernicus, omdat syn teory net as |
De Roomsk-katolike tsjerke naam gjin stelling yn foar of tsjin Copernicus, omdat syn teory net as gefaarlik beskôge waard omdat de troch him oanfierde arguminten lang net oertsjûgjend wiene; de persizens fan syn teory koe doe ek noch gjin sprekken lije. Opposysje fan tsjerklike side tsjin Copernicus syn teory kaam earst doe't protestantske teologen dy teory net yn oerienstimming fûnen mei de [[bibel]]. Earst doe't [[Galileo Galileï]] de tinkbylden fan Copernicus ûnderboude en fersprate, waard it wurk fan Copernicus ek troch de Roomsk-katolike tsjerke op 'e [[Index librorum prohibitorum]], de list fan ferbeane boeken, fan [[1616]] set. It boek waard yn [[1758]] wer fan de list ôf helle neidat der in pear korreksjes op oangebracht wiene. Galilei rekke oars wol slim yn konflikt mei de tsjerke. Hy waard yn de ban dien en krige de lêste tsien jier fan syn libben hûsarrest oplein troch Paus [[Urbanus VIII]]. |
||
== Dea == |
== Dea == |
||
[[Ofbyld:Kopernikus-Olsztyn.jpg|thumb|Copernicus stânbyld by de yngong fan it kastiel te Olsztyn.]] |
[[Ofbyld:Kopernikus-Olsztyn.jpg|thumb|Copernicus stânbyld by de yngong fan it kastiel te Olsztyn.]] |
||
Copernicus stoar yn 1543 yn Frauenburg (it tsjintwurdige [[Frombork]] yn Poalen) yn it [[Ermland]] en waard dêr yn de katedraal begroeven. Tsjintwurdich is der yn 'e katedraal en de bygebouwen in museum oer Copernicus. |
Copernicus stoar yn 1543 yn Frauenburg (it tsjintwurdige [[Frombork]] yn [[Poalen]]) yn it [[Ermland]] en waard dêr yn de katedraal begroeven. Tsjintwurdich is der yn 'e katedraal en de bygebouwen in museum oer Copernicus. |
||
Foar de yngang fan it kastiel fan [[Olsztyn]] stiet in brûnzen stânbyld fan Copernicus. |
Foar de yngang fan it kastiel fan [[Olsztyn]] stiet in brûnzen stânbyld fan Copernicus. |
||
== Wurken == |
== Wurken == |
||
* De Revolutionibus Orbium Coelestium |
* De ''Revolutionibus Orbium Coelestium'' |
||
== Keppeling om utens == |
== Keppeling om utens == |
||
* [http://www.frombork.art.pl/Ang01.htm Nicholaus Copernicus Museum |
* [http://www.frombork.art.pl/Ang01.htm Nicholaus Copernicus Museum yn Frombork] |
||
* [http://www.hps.cam.ac.uk/starry/coperastrol.html Copernicus en |
* [http://www.hps.cam.ac.uk/starry/coperastrol.html Copernicus en Astrology] |
||
* [http://digital.lib.lehigh.edu/planets/cop.php?num=F.1&exp=false%E3%80%88=lat&CISOPTR=0&limit=cop&view=full ''De Revolutionibus'', 1543 ] |
* [http://digital.lib.lehigh.edu/planets/cop.php?num=F.1&exp=false%E3%80%88=lat&CISOPTR=0&limit=cop&view=full ''De Revolutionibus'', 1543 ] |
||
* [http://www.copernicusfdn.org Copernicus Foundation Chicago] |
* [http://www.copernicusfdn.org Copernicus Foundation Chicago] |
||
{{DEFAULTSORT:Copernicus, Nicolaus}} |
{{DEFAULTSORT:Copernicus, Nicolaus}} |
||
[[Kategory:Dútsk arts]] |
|||
[[Kategory:Poalsk wiskundige]] |
[[Kategory:Poalsk wiskundige]] |
||
[[Kategory: |
[[Kategory:Poalsk astronoom]] |
||
[[Kategory:Poalsk ekonoom]] |
|||
[[Kategory:Poalsk filosoof]] |
|||
[[af:Nicolaas Copernicus]] |
|||
[[Kategory:Poalsk dokter]] |
|||
[[als:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[Kategory:Poalsk abbekaat]] |
|||
[[an:Nicolau Copernico]] |
|||
[[Kategory:Anglikaansk hillige]] |
|||
[[ar:نيكولاس كوبرنيكوس]] |
|||
[[Kategory:Poalsk hillige]] |
|||
[[arz:نيكولاوس كوبرنيكوس]] |
|||
[[Kategory:Persoan berne yn 1473]] |
|||
[[ast:Nicolás Copérnico]] |
|||
[[Kategory:Persoan stoarn yn 1543]] |
|||
[[az:Nikolay Kopernik]] |
|||
[[ba:Николай Коперник]] |
|||
[[bat-smg:Mėkaluos Kuoperniks]] |
|||
[[be:Мікалай Капернік]] |
|||
[[be-x-old:Мікалай Капэрнік]] |
|||
[[bg:Николай Коперник]] |
|||
[[bn:নিকোলাউস কোপের্নিকুস]] |
|||
[[br:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[bs:Nikola Kopernik]] |
|||
[[bxr:Николай Коперник]] |
|||
[[ca:Nicolau Copèrnic]] |
|||
[[cy:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[cs:Mikuláš Koperník]] |
|||
[[da:Nicolaus Kopernikus]] |
|||
[[de:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[diq:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[el:Νικόλαος Κοπέρνικος]] |
|||
[[en:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[eo:Koperniko]] |
|||
[[es:Nicolás Copérnico]] |
|||
[[et:Mikołaj Kopernik]] |
|||
[[eu:Nikolas Koperniko]] |
|||
[[fa:نیکلاس کوپرنیک]] |
|||
[[fi:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[fiu-vro:Kopernigu Mikołaj]] |
|||
[[fr:Nicolas Copernic]] |
|||
[[ga:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[gan:哥白尼]] |
|||
[[gd:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[gl:Nicolao Copérnico]] |
|||
[[he:ניקולאוס קופרניקוס]] |
|||
[[hi:निकोलस कोपरनिकस]] |
|||
[[hy:Նիկոլայ Կոպեռնիկոս]] |
|||
[[hif:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[hr:Nikola Kopernik]] |
|||
[[hu:Nikolausz Kopernikusz]] |
|||
[[id:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[yi:ניקאליי קאפערניק]] |
|||
[[io:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[yo:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[is:Nikulás Kópernikus]] |
|||
[[it:Niccolò Copernico]] |
|||
[[ja:ニコラウス・コペルニクス]] |
|||
[[jbo:.nikolaus.kopernikus]] |
|||
[[jv:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[ka:ნიკოლოზ კოპერნიკი]] |
|||
[[kab:Nikola Kopernik]] |
|||
[[ky:Коперник, Николай]] |
|||
[[kk:Николай Коперник]] |
|||
[[kn:ನಿಕೋಲಸ್ ಕೋಪರ್ನಿಕಸ್]] |
|||
[[ko:니콜라우스 코페르니쿠스]] |
|||
[[ku:Nîkolaws Kopernîk]] |
|||
[[la:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[lb:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[lij:Niccolò Copernico]] |
|||
[[lmo:Nicolàus Copèrnich]] |
|||
[[lt:Mikalojus Kopernikas]] |
|||
[[lv:Nikolajs Koperniks]] |
|||
[[my:ကော်ပါးနိကပ်စ်၊ နီကိုလာ့စ်]] |
|||
[[mk:Никола Коперник]] |
|||
[[ml:നിക്കോളാസ് കോപ്പർനിക്കസ്]] |
|||
[[mn:Николай Коперник]] |
|||
[[mr:निकोलस कोपर्निकस]] |
|||
[[mrj:Коперник, Миколай]] |
|||
[[ms:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[mwl:Nicolau Copérnico]] |
|||
[[nds:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[nds-nl:Niklaos Kopernikus]] |
|||
[[nl:Nicolaas Copernicus]] |
|||
[[nn:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[no:Nikolaus Kopernikus]] |
|||
[[oc:Nicolau Copernic]] |
|||
[[pag:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[pam:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[pl:Mikołaj Kopernik]] |
|||
[[pnb:نکولس کوپرنیکس]] |
|||
[[pt:Nicolau Copérnico]] |
|||
[[qu:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[ro:Nicolaus Copernic]] |
|||
[[ru:Коперник, Николай]] |
|||
[[rue:Миколай Коперник]] |
|||
[[rw:Nicolas Copernic]] |
|||
[[sa:निकोलस् कपरनिकस्]] |
|||
[[sah:Ньукулай Коперник]] |
|||
[[sc:Nicolò Copernico]] |
|||
[[scn:Nicculò Cupèrnicu]] |
|||
[[sco:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[sh:Nikola Kopernik]] |
|||
[[si:නිකොලස් කොපර්නිකස්]] |
|||
[[simple:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[sk:Mikuláš Kopernik]] |
|||
[[sl:Nikolaj Kopernik]] |
|||
[[sq:Nikola Koperniku]] |
|||
[[sr:Никола Коперник]] |
|||
[[sv:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[sw:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[szl:Mikołaj Koperńik]] |
|||
[[ta:நிக்கோலாஸ் கோப்பர்னிக்கஸ்]] |
|||
[[te:నికోలాస్ కోపర్నికస్]] |
|||
[[tg:Николай Коперник]] |
|||
[[th:นิโคเลาส์ โคเปอร์นิคัส]] |
|||
[[tl:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[tr:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[tt:Николай Коперник]] |
|||
[[uk:Миколай Коперник]] |
|||
[[ur:نکولس کوپرنیکس]] |
|||
[[uz:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[vep:Nikolai Kopernik]] |
|||
[[vi:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[vo:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[war:Nicolaus Copernicus]] |
|||
[[wuu:哥白尼]] |
|||
[[xmf:ნიკოლოზ კოპერნიკი]] |
|||
[[zh:尼古拉·哥白尼]] |
|||
[[zh-yue:哥白尼]] |
|||
[[zh-min-nan:Nicolaus Copernicus]] |
|||
De hjoeddeiske ferzje sûnt 18 jul 2020 om 02.15
Nicolaus Copernicus (Nedersaksysk: Koppernigk, Kopernik; Poalsk: Mikołaj Kopernik) (19 febrewaris 1473, Thorn – 24 maaie 1543, Frauenburg) wie in belangryk wiskundige, dokter, jurist en stjerrekundige dy't bekend wurden is troch syn ideeën oer de struktuer fan it sinnestelsel. Dizze gedachten betsjutten in omkear yn it wittenskiplik tinken fan syn tiid en yn ús wrâldbyld, de Copernicaanske revolúsje.
Berte
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Copernicus waard berne as Koppernigk yn Thorn (Toruń) yn West-Prúsen, destiids krekt as no ûnder Poalsk gesach. Lykas wenst wie yn in tiid dat publisearre waard yn it Latyn, neamde er himsels mei in ferlatynske foarm fan syn namme: Nicolaus Copernicus.
Wrâldbyld
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Copernicus studearre teology en astronomy oan de universiteiten fan Krakau, Bologna en Padua. Hy wie dêrom nei alle gedachten ek op 'e hichte fan it idee fan Aristarchus dat de sinne, en net de ierde, it middelpunt fan it hielal foarmet. Copernicus wurdt beskôge as de grûnlizzer fan de heliosintryske teory, dy't stelt dat de sinne yn it midden fan it sinnestelsel stiet en dat de planeten dêr omhinne draaie. Dit yn tsjinstelling ta it destiids wenstige geosintryske wrâldbyld, dêr't de Ierde en de mins achte waarden it sintrum fan it hielal te foarmjen. Wol bleau Copernicus by it idee fan Klaudius Ptolemaeus dat de planeten ienpearige bewegings makken en ek hie dit model noch inkele tsientallen episykels, korrektive helpsirkels om de baan fan de planeten klopjend te krijen.
Nicolaus Copernicus gie der ek fan út dat alle oare stjerren op deselde ôfstân fan de Ierde stienen as de sinne, mar wol fier bûten de baan fan de planeet Saturnus. Hy skreau al syn ideeën yn 1530 op yn in grut wurk, De Revolutionibus Orbium Coelestium (Oer de omdraaings fan de himellichems).
Publikaasje
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]Hy publisearre dizze teory, dy't yn tsjinspraak wie mei de doetiidske lear fan de Roomsk-Katolike Tsjerke, pas oan 'e ein fan syn libben yn 1543. Op Copernicus syn stjerbêd waard him it earste eksimplaar fan syn boek oerhannige. Doe die lykwols bliken dat de útjouwer der in foaropwurd oan tafoege hie, dêr't yn stie dat it heliosintryske wrâldbyld foaral sjoen wurde moast as in wiskundich model en net as de realiteit.
De Roomsk-katolike tsjerke naam gjin stelling yn foar of tsjin Copernicus, omdat syn teory net as gefaarlik beskôge waard omdat de troch him oanfierde arguminten lang net oertsjûgjend wiene; de persizens fan syn teory koe doe ek noch gjin sprekken lije. Opposysje fan tsjerklike side tsjin Copernicus syn teory kaam earst doe't protestantske teologen dy teory net yn oerienstimming fûnen mei de bibel. Earst doe't Galileo Galileï de tinkbylden fan Copernicus ûnderboude en fersprate, waard it wurk fan Copernicus ek troch de Roomsk-katolike tsjerke op 'e Index librorum prohibitorum, de list fan ferbeane boeken, fan 1616 set. It boek waard yn 1758 wer fan de list ôf helle neidat der in pear korreksjes op oangebracht wiene. Galilei rekke oars wol slim yn konflikt mei de tsjerke. Hy waard yn de ban dien en krige de lêste tsien jier fan syn libben hûsarrest oplein troch Paus Urbanus VIII.
Dea
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]
Copernicus stoar yn 1543 yn Frauenburg (it tsjintwurdige Frombork yn Poalen) yn it Ermland en waard dêr yn de katedraal begroeven. Tsjintwurdich is der yn 'e katedraal en de bygebouwen in museum oer Copernicus.
Foar de yngang fan it kastiel fan Olsztyn stiet in brûnzen stânbyld fan Copernicus.
Wurken
[bewurkje seksje | boarne bewurkje]- De Revolutionibus Orbium Coelestium