بۆ ناوەڕۆک بازبدە

جەنگی سیاسی

لە ئینسایکڵۆپیدیای ئازادی ویکیپیدیاوە

جەنگی سیاسی بریتییە لە بەکارھێنانی شێوازی سیاسی بۆ سەپاندنی ویستی کەسێک یان لایەنێکی دیاریکراو لەڕێی نیەتێکی توندوتیژەوە. واتای دەستەواژەی «سیاسی» کارلێکی پێوانەکراوی نێوان حکوومەت و لایەنی ئامانجگیراو دەگەیەنێت کە دەکرێت لایەنە بە ئامانجگیراوەکە حکوومەتی وڵاتێکی دیکە، سوپا یان دانیشتووانی گشتی بن. حکوومەتەکان چەند شێواز و ڕێگایەکی جۆراوجۆر بەکاردەھێنن بۆ ئەنجامدانی ھەندێک کردەی دیاریکراو کە لە ئەنجامدا دەکرێت ئەو کردانە سوودێکی ڕێژەیییان پێ ببەخشێت بەرامبەر بە ڕکابەرەکانیان. شێوازە جیاوازەکان پڕۆپاگەندە و کردە دەروونییەکان لەخۆ دەگرێت کە خزمەت بە ئامانجە نەتەوەیی و سەربازییەکان دەکەن. پڕۆپاگەندە چەندین ڕەھەندی جیاوازی ھەیە و ئامانجێکی سیاسیی توندوتیژ و ملکەچکردنی لە پشتەوەیە، بەڵام کردە دەروونییەکان کردەی نەخشەبۆداڕێژراون و، مەبەست لێیان ئامانجی سەربازیی وردە کە دەکرێت بۆ ھەردوو لایەنی سەربازی و مەدەنی بەکار بھێنرێت.[١]

سروشتی ناچارکەری جەنگی سیاسی دەبێتە ھۆکار بۆ لاوازکردن و لەناوبردنی بوارە سیاسی، کۆمەڵایەتی و کۆمەڵگایییەکانی لایەنی بەرامبەر و پەستان خستنەسەریان. جەنگی سیاسی دەکرێت بە توندوتیژی، پەستانی ئابووری، لەناوبردن و دیپلۆماسی ئاوێتە بکرێت، بەڵام کەرستەی سەرەکیی لەم جۆرە جەنگە بریتییە لە بەکارھێنانی وشە، وێنە و بۆچوون. بنیادنان، چالاککردن و بەردەوامبوونی ئەم شێوازانەی ناچارکردن بە ئەرکی دەوڵەتمەداران دادەنرێت و وەک جێگرەوەی کردەی سەربازیی ڕاستەوخۆ دادەنرێت. بۆ نموونە، مەبەست لە سەپاندنی ئابلۆقە و گەمارۆی ئابووری بریتییە لە خستنەوەی زیانێکی ئابووریی پێویست کە ببێتە ھۆی گۆڕانکاریی سیاسی. شێواز و ڕێگا بەکارھێناراوەکان لە جەنگی سیاسی بەندە لەسەر پێکھاتە و دیدگای سیاسیی وڵاتەکە و، شێوازی جەنگەکە بەپێی ئەوەی کە وڵاتەکە وڵاتێکی تاکڕەو، دیکتاتۆری، دەسەڵاتخواز، یان دیموکراتییە دەگۆڕێت.[٢][٣]

شێوازە توندوتیژەکان

[دەستکاری]

بەھەمان شێوە جەنگی سیاسی چالاکیی توندوتیژ و جەنگخوازییش لەخۆ دەگرێت کە لەلایەن لایەنی یەکەمەوە دەکرێت، بە مەبەستی بەدەستخستنی سوودێکی ڕێژەیی یان دەستبەسەرداگرتن بەسەر لایەنی بەرامبەر و دووەم. ئەم جۆرە ناکۆکیی و ململانێیە لەنێوان لایەنی ھێرشکەر و قوربانی لە چوارچێوەی ھەمان وڵاتیش تێبینی کراوە کە دەکرێت ئەم شێوازانە لەخۆ بگرێت: خافڵکوژی، چالاکیی نیمچەسەربازی، کاری تێکدەرانە، کوودەتا، یاخیبوونی شۆڕش، شەڕی چەتەیی و شەڕی ناوخۆ.[٤][٥]

١- چوونەناوەوەی ھێزێکی بیانی یان ئازادکردن: ڕوودەدات کاتێک حکوومەتی وڵاتێک لەڕێی ھێزێکی سەربازی، دیپلۆماسی یان نھێنیی بیانییەوە لادەبرێت. مەبەستی سەرەکیی کردەکە بریتییە لە بەدەستھێنانی دەسەڵات بەسەر بنیادی سیاسی و کۆمەڵایەتی وڵاتێکی دیکەدا؛ کردەکە دەکرێت سەرپەرشتی و سەرکردایەتی بکرێت لەلایەن ھێزی نیشتمانیی ھێرشکەر یان لایەنێکی سیاسیی وڵاتی قوربانی کە لایەنگریی ھێرشکەرەکە دەکات. بەرجەستەکردن و درێژکردنەوەی کردەی دەستبەسەرداگرتنەکە لەلایەن ھێرشکەرەوە بۆ سەر قوربانییەکە بە سێ قۆناغدا تێدەپەڕێت، ئەوانیش:

  • چوونەناوەوە لەڕێی دزەکردنەوە

دزەکردنی مەبەستداری کۆمەڵە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی لایەنی ھێرشکەر بۆ ناو وڵاتی قوربانی بە ئامانجی بەھێزکردن و درێژکردنەوەی کاریگەری و دەسەڵات.

  • ھەڵوەشاندنەوەی زۆرەملێیانە

لەناوبردنی بنیاد و پێکھاتەی سیاسی و کۆمەڵایەتی لایەنی قوربانی ھەتا ئەو کاتەی ڕەوشت و بەھا نەتەوەیییەکان بەتەواوی ھەڵدەوەشنەوە و، دەوڵەت لە ئاستێک نامێنێت کە بتوانێت بەرگەی دزەکردنی و دەستتێوەردانی پتر بکات. ئەگەری ھەیە لایەنی ھێرشکەر ململانێیە ناوخۆیییەکانی نێوان لایەنە سیاسییەکان، نەژاد و ڕەگەزەکان، ئاینییەکان و کۆمەڵانی دیکەی لایەنی قوربانی بقۆزێتەوە و، ئەم ڕێگایەش ھاوشێوەیە لەگەڵ چەمکی «دابەش بکە و داگیر بکە».[٦]

  • بە گۆڕین

بریتییە لە گۆرین یان کاڵکردنەوەی وەفاداری لایەن و کۆمەڵە سیاسی و کۆمەڵایەتییە گرنگەکان لە وڵاتی قوربانی، لەگەڵ گواستنەوەیان بۆ ناو لایەنە سیاسی و ئامانجە فیکرییەکانی وڵاتی ھێرشکەر.

  1. کوودەتا: بریتییە لە ڕووخاندنی حکوومەتێک لەڕێی دزەکردنەناوەوە بۆ کۆمەڵە سیاسی، سەربازی و کۆمەڵایەتییەکانی بەشێکی یەکجار بچووکی دەزگا حکومییەکان.
  2. کردەی نیمچە سەربازی
  3. یاخیبوون

سەرچاوەکان

[دەستکاری]
  1. ^ Smith, Paul A. , On Political War (Washington: National Defense University Press, 1989), p. 7
  2. ^ Smith, p. 12
  3. ^ Smith, p. 3.
  4. ^ Codevilla, p. 219.
  5. ^ Codevilla and Seabury, p. 157
  6. ^ Codevilla, p. 220.