Ламбардыя

Ламбардыя
італ.: Lombardia ламб.: Lombardia ламб.: Lumbardia
Герб Сцяг
Краіна	Італія
Уваходзіць у	Італія (1946—?)
Уключае	12 правінцый: Бергама, Брэшыя, Кома, Крэмона, Лека, Лодзі, Мантуя, Мілан, Монца-э-Брыянца, Павія, Сондрыа, Варэзэ
Адміністрацыйны цэнтр	Мілан
Дата ўтварэння	1 студзеня 1948
Кіраўнік	Аціліа Фантана[d]
Насельніцтва	9 426 354
Шчыльнасць	395 чал./км²
Плошча	23 861 км²
Часавы пояс	UTC+1 і UTC+2
Код ISO 3166-2	IT-25
Афіцыйны сайт (італ.)
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ламба́рдыя (італ.: Lombardia, ламб.: Lumbardía) — адміністрацыйны рэгіён у Італіі.

Геаграфія

Ламбардыя размешчана ў паўночнай Італіі паміж Альпамі і далінай ракі По. Яна мяжуе з наступнымі рэгіёнамі: П’емонт, Эмілія-Раманья, Венета, Трэнціна-Альта-Адыджэ, а таксама з Швейцарыяй.

У Ламбардыі пражывае адна шостая насельніцтва Італіі. Сталіцай рэгіёну з’яўляецца Мілан — самы вялікі горад у паўночнай Італіі.

Найважнейшыя гарады

Горад	Насельніцтва
Мілан	1 256 211
Брэшыя	187 567
Монца	120 204
Бергама	113 143
Варэзэ	80 511
Сеста-Сан-Джавані	78 850
Кома	83.770
Буста-Арзіцыа	75 916
Чынізела-Бальсама	72 050
Павія	71 214
Крэмона	70 887
Віджэвана	57 450
Леньяна	53 797
Ро	50 246

Гісторыя

Карта Ламбардыі.

Возера Кома.

Назва Ламбардыя паходзіць ад імя лангабардаў. У італьянскай мове націск у назве правінцыі прыпадае на апошні склад: «Ламбарды́я». На працягу двух стагоддзяў лангабарды прынялі рэлігію (раней яны былі арыянамі) пераможцаў; іх мовы зліліся і пераможцы падпадаюць пад моцны культурны ўплыў пераможаных; ў IX стагоддзі насельніцтва было ўжо не германскім, а італьянскім.

Калі спынілася італьянская галіна Каралінгаў, Ламбардыя стала аб’ектам барацьбы паміж мясцовымі герцагамі і бургундскімі каралямі, пакуль у 951 годзе Атон I зноў не далучыў яе да рымска-германскай імперыі. Залежнасць ад імперыі была, аднак, чыста фіктыўнай. Навакольныя сеньярыяльныя валодання часткай добраахвотна, часткай паняволі падпарадкоўваліся ёй; феадальныя валадары ахвотна сяліліся ў гарадах, дзе яны, маючы багацце і прыхільнікаў, маглі аказваць значны ўплыў на кіраванне. Многія з гарадоў склалі «ламбардскі саюз гарадоў», на чале якога стаяў Мілан.

Калі Фрыдрых I Барбароса пачаў свае паходы на Італію, ён сустрэў з боку саюза рашучае процідзеянне. У 1158 годзе, аднак, Мілан здаўся каралю, выплаціў яму даніну і выдаў закладнікаў; Фрыдрых атрымаў магчымасць каранавацца ламбардскай жалезнай каронай. З 28 упаўнаважаных ад 14 ламбардскіх гарадоў і 4 юрыстаў Балонскага ўніверсітэта, якія адстойвалі ідэю неабмежаванасці імператарскай улады, быў складзены камітэт, які быў павінен выпрацаваць законы для ламбардскіх гарадоў. Новымі законамі каралю было дадзена прызначэнне герцагаў, кіраўнікоў (падэста), суддзяў; гарады пазбаўлены права заключаць саюзы, трымаць войскі, набываць новыя землі. Мір на такіх умовах не мог быць трывалым, але новая вайна скончылася ўзяццем і поўным разбурэннем Мілана (1162). Праз два гады ў многіх гарадах зноў адбыліся паўстання; імператарскія кіраўнікі былі выгнаныя і гарады зноў заключылі саюзы, якія хутка зліліся ў адзін ламбардскі.

Страшнае паражэнне Фрыдрыха пры Леньяна (1176) прывяло спачатку да 6-гадовага перамір’я, а потым да Канстанцкага міра (1183), па якому гарады вярнулі сабе старыя вольнасці; за імператарам засталася толькі цень улады. У наступныя дзесяцігоддзі ламбардскія гарады хутка развілася і багацелі, чаму садзейнічалі крыжовыя паходы; сваёю раскошай яны ўражвалі замежнікаў. Ламбардскі саюз распаўся; яго месца занялі канфедэрацыі, палітычнымі цэнтрамі якіх былі ў Ламбардыі Мілан і Павія, а па-за яе, на поўначы Італіі, Фларэнцыя, Балоння, Піза, Генуя, Венецыя. Канфедэрацыі гэтыя і асобныя гарады варагавалі паміж сабою; саюзы заключаліся, відазмянялася і распадаліся; пастаянна ўзнікалі новыя групоўкі гарадоў, але супраць дамаганняў імператарскай улады ў першы час яны ўсе былі аднадушныя.

Патроху, аднак, партыя гібелінаў, якая стаяла за імператарскую ўладу, набыла перавагу ў многіх гарадах (між іншым у Парме, Мантуі, Ферары, Вероне, П’ячэнцы, Рэджыа, Мадэне, Брэшыі); пазней гэтыя гарады склалі асаблівую канфедэрацыю; ў іншых гарадах панавалі гвельфы, якія стаялі за незалежнасць гарадоў і падтрымлівалі Папу. Паходы Фрыдрыха II на Ламбардыю, адкрытыя бліскучай перамогай пры Кортэнуова (1237), скончыліся для яго вельмі сумна: ён быў ушчэнт разбіты пад Пармай і збег з Італіі (1247). Юрыдычна Ламбардыя і Таскана і пасля гэтага заставаліся часткай Германскай імперыі, але фактычна на працягу 60 гадоў нямецкія каралі не заяўлялі дамаганняў на ўладу. У самых ламбардскіх гарадах улада з рук прывілеяваных саслоўяў мала-памалу перайшла ў рукі масы гараджан.

Фермерскія ўгоддзі ў Крэмоне

Гарадамі кіравалі выбарныя асобы, па большай частцы з прадстаўнікоў старажытных высакародных сем’яў, якія набывалі сімпатыі масы. У многіх гарадах гэтым асобам удалося, абапіраючыся на дэмакратыю, захапіць спадчынную ўладу. Такія правіцелі знаходзілі больш зручным далучацца да партыі гібелінаў. У Мілане такім чынам уладу захапіла сям’я Вісконці. У 1310 годзе нямецкі кароль Генрых VII распачаў новы паход праз Альпы ў Італію; на гэты раз Мілан, у якім правіў гібелін Матэа Вісконці, добраахвотна адкрыў свае вароты; Генрых каранаваўся ламбардскай жалезнай каронай і прызначыў Вісконці імператарскія намеснікам і міланскі графам.

Дынастыя Вісконці ў наступныя гады распаўсюдзіла сваю ўладу на Павію, Кома, П’ячэнцу, Крэмону, Брэшыю і інш. Заснаванне магутнай дзяржавы Вісконці ў Ламбардыі выклікала незадавальненне ў іншых гарадах, што засталіся вернымі старадаўнім гвельфскім традыцыям; Раздоры далі Карлу IV аснову зрабіць новы паход на Італію. У 1395 годзе Джангалеаца Вісконці прыняў тытул герцага Міланскага. Праўленне дынастыі Вісконці, які зрабіў вельмі шмат для распаўсюджвання адукацыі, для развіцця ў Мілане літаратуры і мастацтва, было вельмі дэспатычным; кіраўнікі звярталіся да развіццю шпіёнства, да жорсткіх катаванняў і пакараняў палітычных праціўнікаў; самакіраванне і свабода амаль зніклі.

У 1447 годзе вымерла дынастыя Вісконці, і яе месца заняла дынастыя Сфорца. У 1516 годзе Міланскае герцагства было заваявана Францыскам I Французскім, але дынастыя Габсбургаў, лічачы яго сваім ленам, прыклала значныя намаганні, каб адабраць яго ў Францыі. У 1523 годзе Мілан, Лодзі, Павара, Алесандрыя былі ўзяты войскамі Карла V. У 1530 годзе Папа каранаваў Карла V ламбардскаю жалезнай каронай за два дні да каранацыі яго Імператарскай каронай. З гэтых часоў Ламбардыя стала іспанскай правінцыяй і кіравалася іспанскім віцэ-каралём. Валодаючы Міланам і Неапалем, Іспанія ў рэчаіснасці панавала над усёй Італіяй. Пасля вайны за іспанскую спадчыну, адным з тэатраў якой была Ламбардыя, апошняя — дакладней, Міланскае герцагства (у яго склад не ўваходзілі Бергамо, Брэшыя, але ўваходзілі Алесандрыя и П’аченца) — перайшло да Аўстрыі (1714). Падчас вайны за аўстрыйскую спадчыну Аўстрыя павінна была саступіць Сардзінскаму каралеўству частку герцагства (каля 8000 км²), за ёй засталася вобласць у 21 000 км².

У 1797 годзе Банапарт утварыў з Ламбардыі Цызальпінскую рэспубліку. Знішчаная Суворавым, але неўзабаве адноўленая, рэспубліка была далучана ў 1802 годзе да Італьянскай рэспубліцы, потым да італьянскага каралеўства. У 1815 годзе Ламбардыя і Венецыя былі вернуты Аўстрыі і ўтварылі Ламбарда-Венецыянскае каралеўства.

Цюрыхскім мірам 1859 года Ламбардыя далучана да Італіі; з тых часоў яе палітычная гісторыя зліваецца з гісторыяй новага каралеўства.

Эканоміка

Ламбардыя з’яўляецца адным з важных рэгіёнаў у сусветнай эканоміцы. Яе ВУП складае 400 млрд. еўра. Ламбардыя з’яўляецца адным з трох самых багатых рэгіёнаў Еўропы з узроўнем ВУП на душу насельніцтва на 30 % вышэй, чым у іншых частках Італіі. У многіх міжнародных і італьянскіх кампаній ёсць штаб-кватэры ў Мілане.

ВУП Ламбардыі складае 20,7 %. Гэта 305 550,4 еўра. ВУП на душу насельніцтва — 32128,4 еўра на 2007 год.

Канцэрн Фіат валодае таксама некалькімі кампаніямі ў галіне прамысловага будаўніцтва, аўтатранспарту і суднаходства і інш. Яму належыць бачная Турынская газета «Стампа», а таксама гасцініцы, гандлёвыя, рэкламныя прадпрыемствы і многае іншае. Гэта сапраўдная «імперыя» унутры Італьянскай Рэспублікі. Заводы астатніх, менш значных аўтамабільных фірмаў — «Ферары» і «Мазераці», якія выпускаюць гоначныя аўтамабілі, «ланч», дзяржаўнай кампаніі Альфа-Рамэа і інш. размешчаны на поўначы — у Мілане, Турыне, Ківаса, Бальцана, Мадэне (Эмілія-Раманья), а таксама каля Неапаля.

Самы магутны ў краіне вузел электратэхнічнага вытворчасці — Міланская правінцыя разам з правінцыямі Варэсе, Бергама і Кома. У апошнія гады будаўніцтва электратэхнічных прадпрыемстваў зрушылася на поўдзень, у раёны гарадоў Неапаля і Бары. Баваўняных прадпрыемства шырока размешчаныя па краіне, асабліва іх шмат на поўначы — у Ламбардыі і П’емонце, чаму спрыяе тут мноства вады і таннай электраэнергія альпійскіх ГЭС. Большасць абутковых фабрык размешчана ў Ламбардыі.

Культура

Кухня

Асноўны артыкул: Кухня Ламбардыі

Ландшафт шмат у чым вызначыў кулінарныя традыцыі рэгіёну — у горных раёнах на поўначы папулярны мясныя стравы і малочныя прадукты, а таксама стравы з прэснаводнай рыбы. У паўднёвай частцы Ламбардыі растуць сельскагаспадарчыя культуры — кукуруза і рыс, такім чынам папулярныя палента і рызота. У Ламбардыі таксама займаюцца вінаробства і вырабляюць папулярныя ва ўсім свеце кампары і амарэта.

Вядомыя асобы

• Франчэска Кавалі
• Ян Марыя Бернардоні
• Францыск Станкар
• Анжэла Мэрычы (1474—1540) — каталіцкі святы.
• Алаізій Ганзага (1568—1591) — каталіцкі святы.
• П’ербатыста Піцабала (нар. 1965) — лацінскі Патрыярх Іерусаліма.

Гл. таксама

• Ламбард

Літаратура

• Виноградов П. Происхождение феодальных отношений в лонгобардской Италии. — СПб.: 1880.
• Кудрявцев «Судьбы Италии». (в «Сочинениях»)
• Leo Entwickelung der Verfassung der lombard. St ädte bis zur Ankunft Kaiser Friedrichs I in Italien. — Гамбург: 1824.
• Bethmann-Hollweg Ursprung der lombardischen St ä dtefreiheit. — 1846.
• Simonyi V. Gesch. d. lombard, und venetian. St ä dte bis 1420 bez. 1707. — Мілан: 1847.
• Hegel K. Gesch. d. St ädtever fassung von Italien. — Лпц.: 1847.
• Handloike Die lombard. St ädte unter der Herrschaft der Bischö fe u. Entstehung der Kommunen. — Берл.: 1883.
• Meyer Lombard. Denkm ä ler des XVI Jahrh. — Штутг.: 1893.
• Cantu C. L’abbate Parini e la Lombardia nel secolo passato. — Мілан: 1892.
• Helfert V. Ausgang der franz ö sischen Herrschaft in Oberitalien. — B.: 1890.
• Ottolini La rivoluzione lombarda del 1848-49. — Міл.: 1887.
• Южаков Политическая летопись // Северный Вестник. — 1889. — № 7.

Спасылкі

• Карта Ламбардыі (англ.)