Касачовыя

Касачовыя
Батанічная ілюстрацыя з «New International Encyclopedia», 1900.
Навуковая класіфікацыя
Дамен:  Эўкарыёты Царства:  Расліны Аддзел:  Кветкавыя Клас:  Аднадольныя Парадак:  Спаржакветныя Сямейства:  Касачовыя
Міжнародная навуковая назва
Iridaceae Juss., nom. cons.
Сінонімы
Geosiridaceae Jonker, nom. cons. Gladiolaceae Raf. Hewardiaceae Nakai, nom. illeg. Isophysidaceae F.A.Barkley Ixiaceae Horan.
Сістэматыка на Віківідах Выявы на Вікісховішчы ITIS   43190 NCBI   26339 EOL   4183 GRIN   f:584 IPNI   30001783-2 FW   55861

Касачовыя (Iridaceae) — сямейства аднадольных раслін.

Апісанне

Амаль усе касачовыя — шматгадовыя травы, часта эфемероіды з мясістымі карэнішчамі, клубнямі і цыбулінамі. Толькі прадстаўнікі паўднёваафрыканскіх родаў з’яўляюцца своеасаблівымі вечназялёнымі паўхмызнякамі з разгалінаванымі адраўнелымі сцябламі вышынёй да 0,5 м. Сцёблы некаторых травяністых раслін дасягаюць вышыні да 1,8 м. У іншых прадстаўнікоў, наадварот, сцябло рэдукавана, ад яго ў час цвіцення над паверняй зямлі з’яўляецца на вельмі кароткай стрэлцы кветка.

Лісты без чаранкоў, размешчаны звычайна двухрадна і маюць похвенную аснову і пласцінку з паралельным жылкаваннем. Найбольш распаўсюджаная форма ліставых пласцінак мечападобная, асабліва ў карэнішчавых форм. У некаторых раслін пласцінкі маюць цыліндрычную ці чатырохгранную форму. Для большасці цыбулевых і клубневых касачовых характэрна прысутнасць похваў нізавых лістоў. Ва ўсіх касачовых маюцца таксама верхавыя, похвападобныя лісты, прыкветнікі і прадлісты, якія ўтвараюць абгортку ці пакрывала для адной ці некалькіх кветак.

Кветкі актынаморфныя ці зігаморфныя, і тады двухбакова-сіметрычныя; звычайна адносна буйных памераў і сабраны ў верхакветныя суквецці, якія, аднак, могуць рэдукавацца да адной кветкі. У іншых кветкі сабраны ў аднабаковае коласападобнае суквецце, пры гэтым кожная кветка акружана абгорткай з прыкветнікаў і двухкілевага перадліста, а ў некаторых відаў кветкі сабраны даволі густымі галоўкамі.

Калякветнік касачовых венчыкападобны, трохмерны і складаецца з 2 кругоў свабодных ці зрослых у больш ці менш доўгую трубку сегментаў. Яны часта адрозніваюцца адзін ад другога па форме і велічыні, што можна бачыць на прыкладзе касача, які мае вельмі складаную будову ў сувязі з высокай спецыялізацыяй да энтамафіліі. Усе сегменты калякветніка звужаны ў аснове ў пазногцік. Долі вонкавага круга звычайна шырокія, з раснічкамі, адагнутыя кнізу і з’яўляюцца пасадачнай пляцоўкай для насякомых-апыляльнікаў; а ўнутранага круга — меншых памераў, гладкія, адагнутыя ўверх, прыкрываюць тычынкі разам з трыма лістападобнымі рыльцамі з сасочкамі на іх ніжнім боку (над тычынкай) песціка. Колер кветак касачовых розны — ад чыста-жоўтага да сіне-фіялетавага. Часта сегменты калякветніка вельмі страката афарбаваны. Тычынак 3, рэдка 6. Ніці тычынак больш-менш зрастаюцца адна з адной у трубачку, якая ахоплівае завязь. Гінецэй касачовых сінкарпны і ўтвораны 3 пладалісцікамі. Завязь амаль ніжняя, 3-гняздовая. Слупок песціка звычайна дзеліцца на 3 ліста-падобныя рыльцы з сасочкамі на іх ніжнім боку (над тычынкай). Апыленне пераважна шмялямі.

Плады касачовых даволі аднастайныя — мнаганасенныя сінкарпныя каробачкі, якія ўскрываюцца лакуліцыдна — па сярэдняй жылцы кожнага з трох пладалісцікаў. У семені касачовых, як і ў многіх іншых сем’ях аднасемядольных, вялікі эндасперм і маленькі зародак.

Пашырэнне

Сямейства ўтрымлівае 75-80 родаў і болей 1500 відаў. Шырока распаўсюджаны ў трапічных, субтрапічных і ўмераных абласцях, але асабліва шматлікія ў Міжземнамор’і, Заходняй і Усходняй Азіі, Цэнтральнай і Паўднёвай Амерыцы.

Роды

• Ainea
• Alophia
• Anapalina
• Aristea
• Babiana
• Bobartia
• Calydorea
• Chasmanthe
• Cipura
• Cobana
• Crocosmia
• Crocus
• Cypella
• Devia
• Dierama
• Dietes
• Diplarrena
• Duthiastrum
• Eleutherine
• Ennealophus
• Ferraria
• Freesia (syn. Anomatheca, Lapeirousia)
• Geissorhiza
• Gelasine
• Geosiris
• Gladiolus — Гладыёлус
• Herbertia
• Hesperantha
• Hesperoxiphion
• Iris — Касач
• Isophysis
• Ixia
• Klattia
• Larentia
• Lethia
• Libertia
• Mastigostyla
• Melasphaerula
• Micranthus
• Moraea
• Nemastylis
• Neomarica
• Nivenia
• Olsynium
• Orthrosanthus
• Patersonia
• Pillansia
• Pseudotrimezia
• Radinosiphon
• Romulea
• Savannosiphon
• Sisyrinchium — Блакітнавочка
• Solenomelus
• Sparaxis
• Sympa
• Syringodea
• Tapeina
• Thereianthus
• Tigridia
• Trimezia
• Tritonia
• Tritoniopsis
• Watsonia
• Witsenia
• Zygotritonia

Літаратура

• Сапегін Л. М. Батаніка. Сістэматыка вышэйшых раслін: вучэбны дапаможнік для студэнтаў устаноў вышэйшай адукацыі па біялагічных спецыяльнасцях. — Гомель: ГДУ, 2012. — 337 с. ISBN 978-985-439-644-6