Азербайджанская мова

Азербайджанская мова
Саманазва	Azərbaycan dili, زبان آذربایجانی, Азәрбајҹан дили
Вымаўленне	azærbajdʒan dili
Краіны	Азербайджан, Іран, Грузія, Расія, Украіна, Германія, ЗША, Ірак, Турцыя, Сірыя, Казахстан, , Вялікабрытанія, Арменія (да 1988 года)
Рэгіёны	У Іране: Заходні Азербайджан, Усходні Азербайджан, Ардэбіль, Зенджан, Казвін, Хамадан, Кум; часткова Меркезі, Гілян, Курдыстан; анклавы ў Мазендэране і Харасане-Рэзаві; у гарадах Тэгеран, Керэдж, Мешхед. У Грузіі: Марнеулі, Балнісі, Дманісі, Гардабані; кампактна ў Сагарэджа, Каспі, Мцхеце, Цалцы, Лагадэхі, Карэлі, Тэтры-Цкара, Горы, Тэлаві; у гарадах Тбілісі, Руставі, Дэдопліс-Цкара. У Расіі: кампактна ў Дагестане (Дэрбенцкі, Табасаранскі, Рутульскі, Кізлярскі раёны); таксама ў шматлікіх гарадах Расіі. У Турцыі: кампактна ў Карсе, Ігдыры, Эрзуруме; таксама ў шматлікіх гарадах Турцыі. У Іраку: дыялекты іракскіх туркменаў
Афіцыйны статус	Азербайджан Расія: Дагестан Іран: Заходні Азербайджан Усходні Азербайджан Ардэбіль Зенджан Казвін Хамадан Кум Цэнтральны астан Гілян Курдыстан
Арганізацыя, якая рэгулюе	—
Агульная колькасць носьбітаў	45—50 млн.
Рэйтынг	30
Класіфікацыя
Катэгорыя	Мовы Еўразіі
Алтайская сям'я Цюркская галіна Агузская група
Пісьменнасць	лацінка (у Азербайджане) кірыліца (у Дагестане/Расіі) арабскае пісьмо (у Іране)
Моўныя коды
ДАСТ 7.75–97	азе 025
ISO 639-1	az
ISO 639-2	aze
ISO 639-3	aze, azj, azb, qxq, slq
WALS	aze
Ethnologue	aze
ABS ASCL	4302
IETF	az
Glottolog	azer1255
Вікіпедыя на гэтай мове

Азербайджанская мова (азерб. Azərbaycan dili) — адна з цюркскіх моў; належыць да агузскай групы. Распаўсюджаная ў асноўным у Азербайджане (дзяржаўная мова краіны), часткова ў Грузіі, Іране, Іраку, Турцыі. Агульная колькасць носьбітаў — каля 45—50 млн чалавек.

Дыялекты

Вылучаюцца чатыры групы дыялектаў: усходняя (кубінскі, шэмахінска-бакінскі і іншыя), заходняя (казахскі — ад назвы горада Казах на захадзе Азербайджана, карабахскі, гянджынскі і іншыя), паўночная (закатала-кахскі, шэкінскі і іншыя) і паўднёвая (ерэванскі, нахічэванскі, ардубадскі і іншыя).

Фанетыка

У фанетыцы для азербайджанскай мовы, у адрозненне ад роднасных цюркскіх моў, характэрнае прыдыхальнае вымаўленне выбуховых глухіх зычных на пачатку і канцы слова, палаталізаванае вымаўленне велярных і іх пераход у афрыкаты перад галоснымі пярэдняга шэрагу.

Граматыка

Сярод асаблівасцяў граматыкі — наяўнасць у афіксаў прэдыкатыўнай формы імя 1-й і 2-й асобы адзіночнага ліку толькі варыянтаў з шырокімі галоснымі, а таксама ўзнікненне проціпастаўлення сучаснасці і цяперашне-будучага часу.

Гісторыя мовы

Азербайджанская мова паходзіць ад мовы агузскіх плямёнаў Сярэдняй Азіі 8—10 стст. Эпас на азербайджанскай мове (Кітабі Дэдэ Коркуд) зараджаецца да 11 ст. Літаратура на азербайджанскай мове існуе з 13 ст. на аснове табрызскага і шырванскага дыялектаў, з пачатку 19 ст. (пасля далучэння Паўночнага Азербайджану да Расіі) — на аснове шэмахінска-бакінскага дыялекту. У перыядызацыі літаратурнай мовы пераломнай датай лічыцца выхад у 1875 газеты «Экінчы». Літаратурная мова з 13 ст. да 1875 апісваецца як мова данацыянальнага перыяду (на ёй напісаныя творы класікаў азербайджанскай літаратуры — Насімі, Фізулі, Хатаі і інш.), а літаратурная мова з 1875 — як мова нацыянальнага перыяду; яна склалася ў творах М. Ф. Ахундава, Г. Зардабі, Дж. Мамедкулізадэ. Пачынаючы з сярэдзіны 19 ст. азербайджанская мова ўваходзіла ў навучальную праграму павятовых школ у Баку, Тыфлісе, Гянджы, Шэкі і іншых гарадах. Да 1929 пісьмовасць азербайджанскай мовы існавала на арабскай, у 1929—1940 на лацінскай аснове, з 1940 — на аснове кірылічнай графікі.

Паўднёваазербайджанская мова

На паўднёваазербайджанскай размаўляюць у Іранскім Азербайджане (гістарычным Азербайджане) і, у меншай ступені, у суседніх рэгіёнах Ірака, Турцыі і Сірыі.

Гл. таксама

• Азербайджанская Савецкая Энцыклапедыя
• Афшарская мова

Спасылкі

• Азербайджанская мова. Матэрыялы, падрыхтаваныя Прэзідэнцкай бібліятэкай Кіравання справамі Прэзідэнта Азербайджанскай Рэспублікі