Bû-chèng-hú Chú-gī

"Bû-chèng-hú-chú-gī" ê pa̍t-khóan ì-sù chhiáⁿ khòaⁿ Bû-chèng-hú-chú-gī (khu-pia̍t-ia̍h).

Bû-chèng-hú-chú-gī

Bû-chèng-hú-chú-gī (無政府主義, Ji̍t-pún-gí: アナキズム, Eng-gí: Anarchism, Hi-lia̍p-gí: αν αρχος an archos) sī 1-ê siā-hōe tiat-ha̍k. Chit-ê lí-lūn siat-sú lâng pún siān-liông, ū châi-tiāu saⁿ-kap tàu-tīn ha̍p-chok, oân-choân m̄-bián mā bô èng-kai ū chèng-hú iah-sī kî-thaⁿ ê ui-koân thé-chè -- chhin-chhiūⁿ kun-tūi, châi-thoân, chong-kàu cho·-chit -- kiông-kiông kan-sia̍p lâng ê seng-oa̍h a̍h-sī hoa̍t-lo̍h siā-hōe ê ūn-chok. Thóng-tī thé-chè phò-hāi lâng chū-pún, seⁿ-sêng ê sèng-tē. bû-chèng-hú-chú-gī-chiá hām siā-hōe-chú-gī-chiá siāng ki-pún-te̍k chha tī siā-hōe-chú-gī jīn-ûi tiāⁿ-tio̍h seng chiáng-ak tio̍h kok-ka ke-khì, liáu-āu chiah thang "hō· kok-ka ui--khì". In-ūi bû-chèng-hú-chú-gī hoán ui-koân, kiông-tiāu chū-iû, i bó·-chióng thêng-tō· hām iū-phài ê kè-ta̍t-koan oân-ná ū chhin-chhiūⁿ ê só·-chāi. Chá-kî chú-iàu ê lí-lūn-ka pau-koah: William Godwin, Pierre-Joseph Proudhon, Mikhail Bakunin téng-jîn.

Tī se-hng, bû-chèng-hú-chú-gī chit-ê bêng-sû goân-thâu sī Hi-lia̍p-gí an archos: an sī "bô" ê ì-sù, archos sī "thóng-tī" ê ì-sù. Thâu-khí-seng chit sû ū pháiⁿ-ì: Eng-kok Lōe-chiàn ê hit tīn Levellers kap Hoat-kok Kek-bēng ê hit tīn Enragés lóng hō· in ê tùi-chhiú khau-sé, kiò in hō-chò "bû-chèng-hú-chú-gī phài". William Godwin tī i 1793 nî ê tù-chok, Koan-hē Chèng-tī Kong-gī ê Thàm-thó, tang-tiong gī-lūn--tio̍h chē-chē āu--lâi ê lí-lūn-ka kiông-tiāu ê lūn-tiám. Chóng--sī i pēng-bô iōng bû-chèng-hú-chú-gī chit khoán sû. Hoat-kok chok-ka Pierre-Joseph Proudhon sī chhōa-thâu chiong chit sû tòng-chò chiàⁿ-bīn lâi iōng, tī i 1840 nî hit pún Chu-sán sī siáⁿ-mi̍h? (Qu'est-ce que la propriété?).

Tī 19 sè-kí āu-pòaⁿ, Mikhail Bakunin kin-kù Proudhon khí-chō ê ki-chhó· thê-chhut chi̍p-thé-chú-gī ê chú-tiuⁿ. I hām Marx lóng tông-ì chò-kang-á lâng tio̍h sêng-li̍p ka-kī ê cho·-chit, mā su-iàu thàu-kòe po̍k-le̍k kek-bēng ê hong-hoat ta̍t-sêng bo̍k-phiau. Put-jî-kò i phoe-phêng Marx, kóng i kiâⁿ "Tek-kok-sek ê ui-koân-chú-gī", i kò-jîn jīn-ûi kang-hōe èng-tong cho· chò khah "sang" ê liân-bêng tō hó.

Sui-bóng bû-chèng-hú-chú-gī ê chi̍t-kóa-á phài kiông-tiāu po̍k-le̍k ê chhiú-tōaⁿ, oân-ná ū kî-thaⁿ ê phài hoán-tùi kek-bēng, sīm-chì bô tông-ì pā-kang.

Le̍k-sú-siōng siāng tit lâng chi-chhî ê bû-chèng-hú-chú-gī lō·-soàⁿ sī bû-chèng-hú kang-thoân-chú-gī; che tī 1880 nî-tāi Paris Kong-siā pī ap-chè liáu-āu heng--khí-lâi ê.

Tâi-oân ê bû-chèng-hú-chú-gī ūn-tōng

Ji̍t-pún sî-tāi ê cho·-chit:

• Sin Tâi-oân An-siā
• Tâi-pak Bû-sán Chheng-liân
• Tâi-oân O͘-sek Chheng-liân Liân-bêng
• Ko͘-hûn Liân-bêng
• Tâi-oân Lô-tōng Ha̍p-chok-siā