'Bên thắng cuộc' của Huy Đức: Thành tựu học thuật 'đáng khâm phục'

Giáo sư Ben Kerkvliet, viết từ Úc

Bên Thắng Cuộc của tác giả Huy Đức là một cuốn sách tuyệt vời.

Một cách chi tiết đáng kể, tác phẩm xem xét các sự kiện, chính sách và quá trình lớn và cả một số sự kiện nhỏ nhưng đáng lưu tâm, trong quá trình phát triển chính trị của Việt Nam từ những năm 1950 trở đi, đặc biệt là năm 1975 đến cuối những năm 1990.  

Đọc từng chương trong số 22 chương của cuốn sách là một trải nghiệm khai mở đối với tôi, ngay cả quanh các chủ đề mà tôi đã có lượng kiến thức tương đối từ những cuốn sách khác và nghiên cứu của riêng tôi.

Sở dĩ cuốn sách hai tập này giàu thông tin và hấp dẫn là do Huy Đức đã dày công nghiên cứu để viết. Trong hơn hai mươi năm, Huy Đức cho biết trong lời nói đầu của cuốn sách, ông đã thu thập tài liệu từ các nguồn thứ cấp, bản tin, tài liệu, hồi ký và đặc biệt là các cuộc phỏng vấn.

Được liệt kê trong phần phụ lục của cuốn sách là hơn một trăm người Việt Nam mà ông đã nói chuyện. Họ bao gồm cả cựu tổng bí thư của Đảng Cộng sản Việt Nam và các cựu thủ tướng, bộ trưởng, sĩ quan quân đội, cố vấn và các quan chức khác của chính phủ Việt Nam. Ngoài ra còn có danh sách vợ / chồng và con cái trưởng thành của một số nhà lãnh đạo nổi tiếng và một số cựu quan chức Việt Nam Cộng hòa.

Nhờ nghiên cứu phi thường của mình, Huy Đức có thể chi tiết hóa những gì các quan chức đã làm và nói khi họ cân nhắc những hành động cần thực hiện và những chính sách cần theo đuổi.  

Một ví dụ là khi sách (tập II) ghi chép về đường dây tải điện siêu cao áp từ Nhà máy thủy điện Hòa Bình vào miền Nam, về sau gọi là Đường dây 500 kV. Các cuộc phỏng vấn của Huy Đức và các nguồn khác cho thấy ba bất đồng quan trọng giữa các nhà hoạch định quốc gia vào đầu những năm 1990 khi họ phát triển và thực hiện dự án. 

Bất đồng đầu tiên là về việc phải làm gì với lượng điện dư thừa ở miền Bắc sẽ sản xuất vào giữa những năm 1990. Một số quan chức ủng hộ việc bán thặng dư cho Trung Quốc, quốc gia cần nhiều điện hơn. Họ cho rằng lộ trình đó sẽ tăng cường quan hệ Việt - Trung, vốn mới được bình thường hóa gần đây sau nhiều năm thù hận, đồng thời mang lại nguồn thu cần thiết cho Việt Nam.  

Quan điểm trái với đề xuất đó là cần truyền tải lượng điện dư thừa vào miền Nam Việt Nam để đáp ứng nhu cầu điện ngày càng tăng ở đó. Cuối cùng thì Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã tán thành phương án đó. 

Quyết định của ông đã gây ra sự bất đồng thứ hai. Một số quan chức lớn cho rằng ông Võ Văn Kiệt đã vượt quá quyền hạn của mình. Họ nói rằng ông đã không tham khảo ý kiến đầy đủ của Bộ Chính trị Đảng Cộng sản và các tổ chức có liên quan khác. Ông cũng bị buộc tội né tránh ý kiến đóng góp của Quốc hội, hành vi đã làm mếch lòng nhiều đại biểu của Quốc hội.

Bất đồng thứ ba là liệu đường dây truyền tải kéo dài gần 1.500 km giữa các nhà máy phát điện ở miền Bắc và các điểm sử dụng ở miền Nam có được xây dựng đúng cách và đáng tin cậy hay không.

Trong số những ngườinghi ngờ có bà Ngô Bá Thành Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật Quốc hội, được dẫn lời “làm đường dây 500 là tự sát”. Cố vấn Nguyễn

Văn Linh, nguyên Tổng Bí thư, ủng hộ phương án bán điện, lấy tiền xây nhà máy nhiệt điện ở miền Nam.

Các quan chức khác, quan trọng nhất là Võ Văn Kiệt, bị thuyết phục bởi các chuyên gia và các bằng chứng khác rằng hệ thống truyền dẫn có thể làm được, do đó, việc xây dựng đã được tiến hành.

Tác phẩm ghi chép của Huy Đức có nhiều chi tiết bổ sung về dự án, một số tranh cãi xung quanh dự án và việc hoàn thành thắng lợi vào năm 1994.

Bên Thắng Cuộc tự nó là một thành tựu đáng khâm phục. Cuốn sách, được xuất bản cách đây mười năm, sẽ vẫn là một đóng góp vô giá cho học thuật trong thời gian dài.

Ben Kerkvliet là một giáo sư hưu trí của Đại học Quốc gia Úc. Ông đã viết nhiều sách, trong đó có The Power of Everyday Politics: How Vietnamese Peasants Transformed National Policy (2005) và Speaking Out in Vietnam: Public Political Criticism in a Communist Party-Ruled Nation (2019).