Người tố giác lỗi trong xe điện VinFast bị trả đũa

BBC đã thu thập bằng chứng cho thấy tập đoàn đa quốc gia Tata Group đã sa thải một kỹ sư sau khi người này tố giác rủi ro an toàn của những mẫu xe điện VinFast mà công ty này thiết kế.

Tata Group cũng là chủ sở hữu của hãng Jaguar Land Rover.

Các email mật giữa lãnh đạo của Tata Group phơi bày việc họ trả đũa kỹ sư cơ khí Hazar Denli vì ông này đã đăng tải trên trang Reddit các lo ngại về việc các thiết kế xe điện của VinFast có thể đe dọa tính mạng.

Ông Denli sau đó đã bị liệt vào danh sách đen.

Các cơ quan chức năng Mỹ hiện đang điều tra một mẫu xe trước đó cũng của dòng xe này sau khi nhận được 28 báo cáo lỗi an toàn và một vụ tai nạn khiến một gia đình bốn người thiệt mạng.

BBC đã gửi một bức thư chi tiết đến Tata Group và JLR đề nghị phản hồi, nhưng tất cả đều từ chối bình luận.

Ông Denli, sống ở thành phố Milton Keynes (Anh), lần đầu bày tỏ lo ngại trong nội bộ khi làm việc tại Tata Technologies - công ty tư vấn kỹ thuật toàn cầu của Tata Group.

Ông nói với BBC rằng trong quá trình lái thử nghiệm các nguyên mẫu, do Tata Technologies thiết kế cho VinFast, ông phát hiện các bộ phận trong khung gầm của xe, kể cả hệ thống treo, không được thiết kế đúng cách.

Một vài bộ phận này đã bị gãy dù mới đi được quãng đường ngắn, ông nói.

Điều này gây ra rủi ro dưới tác động mạnh, chẳng hạn khi đâm vào ổ gà ở tốc độ cao, bánh xe có thể bị lệch hướng, khiến xe đột ngột rẽ trái hoặc phải không chủ đích và làm tài xế mất lái, ông Denli giải thích.

"Ví dụ, chúng tôi nhận thấy khớp nối giữa thanh giằng trước và khớp bánh xe bị lỏng, điều này có thể cực kỳ nguy hiểm," ông nói.

"Điều đó có thể khiến toàn bộ kết cấu trở nên lỏng lẻo, làm bánh xe rời ra.

"Trong trường hợp xảy ra tai nạn, lỗi này có thể rất không an toàn. Nó có thể khiến xe mất lái."

'Hồi chuông cảnh báo'

Ông Denli, một chuyên gia thiết kế khung gầm, được bổ nhiệm phụ trách nhóm kỹ sư thiết kế và phát triển hệ thống thanh giằng trước và khung gầm của mẫu xe nói trên từ tháng 9/2022, đúng giữa giai đoạn thiết kế và thử nghiệm mà ông mô tả là có lịch trình gấp rút bất thường.

Không lâu sau, ông bắt đầu lo ngại chuyện VinFast đang hạ thấp các tiêu chuẩn an toàn và giảm bớt chi phí bằng cách sử dụng một nhóm nhỏ các kỹ sư thiếu kinh nghiệm.

Ông càng lo lắng hơn khi biết rằng ba người tiền nhiệm của mình đã nghỉ việc không lâu sau khi tham gia dự án này.

Theo ông Denli, hồi tháng Hai và Ba năm ngoái, trong quá trình thử xe nghiêm ngặt các mẫu VinFast tại Mira Technology Park gần thị trấn Nuneaton (Anh), hai bộ phận đã bị gãy và hai bộ phận khác bị hỏng.

Ông đã báo cáo các sự cố "cực kỳ đáng lo ngại" này cho các đồng nghiệp tại Tata Technologies Limited (TTL), bộ phận tư vấn ở Anh của Tata Group, có trụ sở tại thị trấn Leamington Spa, hạt Warwickshire.

Trong các thử nghiệm sau đó, ông nói rằng đã có thêm các bộ phận khác đã bị hỏng.

Ông Denli cho biết các bộ phận bị hỏng sau quãng đường chưa đầy 25.000 km, trong khi theo tính toán là sẽ hoạt động được 150.000 km.

"Trong các bộ truyền động, một số giá đỡ đã hỏng hoàn toàn và rơi xuống đường," ông nói.

"Chúng tôi đang nói về một hoặc hai ký nhôm.

"Những [sự cố] này bắt đầu gióng lên hồi chuông cảnh báo chỉ một thời gian ngắn trước khi chúng tôi đi vào sản xuất."

Ông đã báo cáo lo ngại của mình lên ban lãnh đạo cấp cao của TTL và VinFast, nói mình đã khuyến nghị thiết kế lại các bộ phận bị lỗi và sản xuất các bộ phận an toàn, chất lượng cao hơn.

Điều này sẽ khiến chi phí đội lên rất nhiều và VinFast Group sẽ phải lùi lịch sản xuất, ông Denli nêu.

Nhưng, VinFast, lúc đó đang rục rịch bán cổ phiếu nội bộ và gọi vốn bằng cách được niêm yết trên sàn giao dịch chứng khoán New York, quyết định thúc đẩy việc sản xuất.

Khi ông Denli yêu cầu Tata Technologies đưa ông sang dự án khác, các quản lý cấp cao đã từ chối.

Không muốn tiếp tục dính líu tới chiếc xe của VinFast nên ông đã quyết định nghỉ việc vào tháng 5/2023, ông Denli chia sẻ.

Với kỹ năng của một kỹ sư tư vấn được săn đón, ông Denli sau đó đã có việc làm mới thông qua công ty tuyển dụng của Jaguar Land Rover (JLR) ở Gaydon.

JLR cũng thuộc sở hữu của Tata Group.

Nhưng ông nói mình vẫn tiếp tục thấy xuất hiện các thông tin trực tuyến chỉ ra các lỗi an toàn nghiêm trọng trong các mẫu xe trước đó của chính dòng xe của VinFast này - gồm một video có vẻ như quay lại cảnh một chiếc xe đang đi lùi dù không có tài xế - và những chiếc xe gặp tai nạn với bánh xe đã bị tuột ra.

Cũng có thông tin về việc một chiếc xe VinFast đã bốc cháy tại một phòng trưng bày ở Đức.

Bộ phận trên các dòng VinFast VF6 và VF7 mà ông Denli kiểm nghiệm chính là những bộ phận được sử dụng trên hai dòng xe trước đó là VF8 và VF9. Hai mẫu xe này được bán ở Việt Nam, Mỹ và châu Âu.

Vào ngày 24/4/2024, một gia đình bốn người đã thiệt mạng trong vụ tai nạn ô tô ở thành phố Pleasanton (California).

Cảnh sát cho biết chiếc xe bị mất lái, chệch khỏi đường, đâm vào một cây cột và bốc cháy.

Tới tháng Năm, Cơ quan An toàn Giao thông Cao tốc Quốc gia Mỹ (NHTSA) thông báo họ đang kiểm tra dòng xe VinFast VF8. VinFast cho biết đang hợp tác với cuộc điều tra.

Tin tức về vụ tai nạn thôi thúc ông Denli đăng bài trên Reddit để chia sẻ chuyện ông đã tham gia vào thiết kế xe và đó là một chiếc xe mà ông tin rằng đe dọa tính mạng con người.

"Tôi sẽ lên ngồi vào tất cả những mẫu xe tôi đã thiết kế cho những hãng khác… và tất cả những chiếc xe đó đều có lỗi… Nhưng tôi sẽ không bước vào một chiếc xe của VinFast… không bao giờ và tôi cũng sẽ không để người thân của tôi vào một chiếc xe như vậy," ông viết.

Sau đó hai tháng, vào ngày 18/7/2024, ông Denli bị chấm dứt hợp đồng tại JLR.

Tài liệu nội bộ có được qua Yêu cầu Truy cập Dữ liệu Cá nhân (DSAR) cho thấy việc một lãnh đạo cấp cao từ Tata Technologies, công ty cũ của ông Denli, có liên hệ với lãnh đạo của JLR để yêu cầu công ty đuổi việc ông Denli.

Sau khi thấy những bài đăng Reddit của ông Denli, giám đốc nhân sự của Tata Technologies, ông Patrick Flood, đã bàn với giám đốc nhân sự và thành viên hội đồng quản trị của JLR , ông Dave Williams, về việc sa thải ông Denli khỏi JLR.

Ông Flood nói với ông Williams rằng khách hàng của Tata Group là VinFast đã tự tiến hành điều tra và xác định ông Denli là tác giả của các bài đăng trên Reddit.

"Mối lo ngại là nếu ông ấy đã làm như thế một lần, ông ấy có thể làm điều tương tự tại JLR", ông nói.

Vào ngày bị sa thải, ông Denli cũng bị đưa vào danh sách đen trên nền tảng tuyển dụng ngành Magnit.

Magnit thông báo cho JLR rằng ông Denli bị "cắm cờ đỏ" nên mọi đơn xin việc ông nộp qua hệ thống này sẽ tự động bị từ chối.

Vào ngày 19/7, ông Flood gửi email cho các điều tra viên của JLR:

"Tôi chỉ muốn kiểm tra xem hợp đồng của cá nhân đó đã được chấm dứt với JLR chưa?" Điều tra viên xác nhận rằng họ đã làm như vậy.

Các tài liệu nội bộ cho thấy một kỹ sư khác của Tata Technologies cũng đã nói với JLR rằng có vấn đề với những bộ phận mà ông Denli đã cảnh báo trên Reddit.

Ông Denli nói rằng các sếp của ông tại JLR biết ông từ khi vào công ty đã không làm gì sai, nhưng họ cũng nói với ông rằng ông bị sa thải do Tata Group cảm thấy xấu hổ với khách hàng VinFast về những bài đăng.

Hiện tại, ông Denli đang kiện JLR ra tòa án lao động.

"Tôi rất đau lòng khi thấy những gì đang diễn ra trên thế giới, khi mà những người vô tội đang phải trả giá - một cái giá rất đắt," ông nói.

"Tôi nghĩ rằng nếu một số người bắt đầu lên tiếng về vấn đề này, họ thực sự sẽ buộc phải có một số thay đổi.

"Thật không may, phản ứng của họ không phải là thực hiện những cải thiện này, mà là, 'Này, ai đã nói điều đó? Hãy đi và bịt miệng hắn ta lại'."

Vào ngày 12/9, Cơ quan An toàn Giao thông Cao tốc Quốc gia Mỹ (NHTSA) mở một cuộc điều tra đối với mẫu VinFast VF8.

Cơ quan này thông báo rằng họ đang xem xét 3.118 chiếc xe VinFast được bán tại Mỹ sau khi có 14 tài xế báo cáo rằng Hệ thống hỗ trợ duy trì làn đường (LKA) bị lỗi trên các mẫu xe VF8 được mua vào năm 2023 và 2024.

NHTSA cho biết các tài xế báo cáo rằng LKA "gặp khó khăn trong việc nhận diện làn đường, cung cấp thông tin đầu vào đánh lái không chính xác và người lái khó hủy bỏ [mệnh lệnh này]".

VinFast tuyên bố họ sẽ hoàn toàn hợp tác với NHTSA trong suốt quá trình.

"Chúng tôi nghiêm túc xem xét mọi mối quan ngại về an toàn và sẽ tiếp tục theo dõi tình hình một cách chặt chẽ," VinFast nói với Reuters, bày tỏ sự tự tin về các tiêu chuẩn an toàn của mình.

NHTSA đã nhận được tới 28 báo cáo về lỗi an toàn đối với xe VinFast.

Dự luật của Quốc hội nhằm hỗ trợ người tố giác

Theo luật lao động của Anh, người lao động phần nào được bảo vệ khỏi sự trả đũa của người sử dụng lao động nếu họ tiết lộ thông tin mà họ tin rằng có thể gây nguy hiểm cho sức khỏe và an toàn của bất kỳ cá nhân nào.

Theo Đạo luật Tiết lộ Thông tin vì Công lợi năm 1998, những điều khoản hợp đồng khiến họ phải im lặng đều bị vô hiệu hóa.

Tuy nhiên, áp lực lên Quốc hội đang ngày càng tăng về việc gia tăng các biện pháp bảo vệ đối với người tố giác khi mà có những lo ngại rằng các biện pháp bảo vệ hiện tại là quá yếu.

Một dự luật được trình vào thứ Tư 18/12 đề xuất thành lập Văn phòng Người tố giác để bảo vệ những người lao động lên tiếng.

Những người ủng hộ, như nữ bá tước và cựu Bộ trưởng Giao thông vận tải Susan Kramer, cho rằng ông Denli không phải là trường hợp ngoại lệ và nhấn mạnh lý do tại sao cần có dự luật này.

"Người tố giác thường sẽ bị sa thải, cho vào danh sách đen đối với công việc tương lai và trả một cái giá rất đắt cho sự nghiệp cá nhân," bà nói.

"Không thể chấp nhận được điều này, vì chúng ta cần những người tố giác phát hiện và phơi bày hành vi sai trái."

Georgina Halford-Hall, giám đốc điều hành của Whistleblowers UK, một tổ chức phi lợi nhuận cung cấp hỗ trợ, thông tin và các nguồn lực cho những người tố giác tại Anh, cho biết:

"Câu chuyện này là một trong hàng trăm câu chuyện mà chúng tôi nghe thấy hàng năm từ những người tố giác phải đối mặt với sự trả đũa do làm điều đúng đắn.

"Hiện tại, những người tố giác phải lựa chọn giữa việc lên tiếng và quyền lợi cá nhân của họ. Động lực tốt nhất mà các nghị sĩ có thể đưa ra là đảm bảo người tố giác được bảo vệ đúng mức và hành vi sai trái sẽ bị điều tra."

BBC đã đề nghị Tata Group và JLR bình luận chi tiết.

Tập đoàn Tata, tập đoàn đa quốc gia sở hữu JLR, không phản hồi.

JLR nói rằng họ không bình luận về các quy trình pháp lý đang diễn ra.

VinFast cho biết:

"Chúng tôi không can thiệp vào hoạt động tuyển dụng hoặc vấn đề nhân sự của Tata Group hoặc các công ty của họ. Chúng tôi không có bình luận gì thêm về vấn đề này."