Наил Вәлиев (1949)

Наил Вәлиев
Наил Вәлиев
Туган телдә исем	Наил Мансур улы Вәлиев
Туган	3 сентябрь 1949 (75 яшь); ТАССР, Чистай
Милләт	татар
Ватандашлыгы	ССРБ→; РФ
Әлма-матер	КФУ Алабуга институты
Һөнәре	әдәбият галиме, укытучы
Җефет	Надежда Вәлиева, тарих фәннәре докторы
Бүләк һәм премияләре	Казанның 1000 еллыгы истәлегенә медале; Фән һәм техника өлкәсендә ТР Дәүләт премиясе
Гыйльми дәрәҗә:	филология фәннәре докторы[d]
Гыйльми исем:	профессор[d]
	Наил Вәлиев Викиҗыентыкта

Википедиядә Вәлиев фамилияле башка кешеләр турында мәкаләләр дә бар.

Бу терминның башка аңлатмалары да бар, аларны карау өчен Наил Вәлиев битенә күчегез.

Наил Вәлиев, Наил Мансур улы Вәлиев (1949 елның 3 сентябре, ТАССР, Чистай) — әдәбият галиме, филология фәннәре докторы (1996), профессор (1997). 2007–2009 елларда — Татарстан Республикасы мәгариф һәм фән министры. ТР ФА хакыйкый әгъзасы (академик, 2004), ТР ФА вице-президенты, ТР ФА һуманитар фәннәр бүлеге академик-сәркатибе. РФ һуманитар фәннәр академиясе академигы. ТР (1997) һәм РФ (2003) атказанган фән эшлеклесе. Россия язучылар берлеге әгъзасы. РФ туган якны өйрәнүчеләр берлеге президиумы әгъзасы. ТР ФА Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институтының Кама фәнни үзәге мөдире. III (2004-2009) һәм IV (2009-2014) чакырылыш ТР Дәүләт шурасы депутаты. Чистай һәм Алабуга (2012) шәһәрләренең шәрәфле ватандашы^[1]. Рус әдәбияты, рус-татар әдәби бәйләнешләре, туган якны өйрәнүгә багышланган хезмәтләр авторы. Фән һәм техника өлкәсендә ТР Дәүләт премиясе лауреаты (2020).

Тәрҗемәи хәле

1949 елның 3 сентябрендә Чистай шәһәрендә туган. Чистайның 16нчы санлы мәктәбен, «рус теле укытучысы» белгечлеге буенча Алабуга дәүләт педагогия институтының филология факультетын тәмамлаган (1971). 1981 елда БДУда (Уфа) «Духовное испытание» героев в произведениях Фатыха Амирхана» темасына филология фәннәре кандидатлыгына (фәнни җитәкчесе Н. Г. Юзиев), 1996 елда РФ ФА М. Горький исемендәге Дөнья әдәбияты институтында (Мәскәү) «Д. И. Стахеев. Судьба и творчество. 1840-1918 гг.» темасына филология фәннәре докторлыгына диссертацияләр яклаган.

Хезмәт юлы

1971-1975 елларда Чистай шәһәренең 5нче санлы урта мәктәбендә рус теле һәм әдәбияты укытучысы.

1975-2007 елларда Алабуга дәүләт педагогия институтында (2011 елдан КФУның Алабуга институты): 1975 елдан рус һәм чит ил әдәбияты кафедрасында ассистент, өлкән укытучы, 1985 елдан доцент, 1983 елдан кафедра мөдире, 1990-2000 елларда фәнни-тикшеренү эшләре буенча проректор, 2000-2007 елларда — ректор, 2007 елдан АДПИның шәрәфле профессоры.

2007-2009 елларда ТР мәгариф һәм фән министры.

2009 елдан ТР ФА вице-президенты, ТР Дәүләт шурасы депутаты.

Фәнни эшчәнлеге

Фәнни эшенең төп юнәлешләре — рус-татар әдәби бәйләнешләрен өйрәнү. Татар әдәбияты классигы Ф. Әмирхан (1886-1926) иҗатын рус классик әдәбияты белән чагыштырып өйрәнә. XIX гасыр рус язучысы Д. И. Стахеев (ru) (1840-1918) исемен һәм иҗатын халыкка кайтаруда, язучының сайланма әсәрләрен чыгаруда зур хезмәт куя. Әлеге язучы турында берничә монография авторы.

1980 елдан «Алабугада атаклы кешеләр» темасы өстендә эшли. Рус тарихчысы профессор К. И. Невоструев (ru) (1816—1872) исемен ача^[2]. Капитон Иван улы Невоструев — 6 томлык «Мәскәү Синодаль китапханәсенең славян кулъязмалары тасвирламасы»н төзегән. РИ ФАнең I Ломоносов премиясенә лаек булган әлеге хезмәт РФ һәм Европа славяннарны өйрәнү фәнендә кулланылуын дәвам итә.

Сәүдәгәрләрнең рус әдәбияты һәм мәдәниятенә керткән өлешен, сәүдәгәр династияләренең иганәчелек, меценатлык эшчәнлеген өйрәнү буенча лабораториягә җитәкчелек итә.

200дән артык фәнни хезмәт, шул исәптән 9 монография авторы.

Туган якны өйрәнүнең тарихи һәм әдәби проблемаларын күтәрә. АДПИда (хәзер КФУ Алабуга институты (филиал)) Стахеев һәм М. И. Цветаевага багышланган бөтенроссия һәм халыкара фәнни-гамәли конференцияләр оештыруда даими катнаша.

«Казан — ХХ гасырның 20 елларында илнең туган якны өйрәнү үзәге», «Бөек Ватан сугышы елларында Татарстан АССРда совет язучылары һәм мәдәният хезмәткәрләре» темаларын өйрәнә^[3].

Китаплары

Китаплары
В мире нравственных исканий. Исследования. К., 1985. Искры под пеплом: Творческий портрет Д. И. Стахеева. Елабуга, 1994. Дмитрий Стахеев. Творческий путь писателя. К., 1995. Дмитрий Стахеев. Судьба и творчество. Уфа, 1996. Елабуга купеческая на старых фотографиях. К., 1995. Высокое служение Отечеству. Капитон Иванович Невоструев (1815-1872): Очерк жизни и творчества. Елабуга, 1998; 2-е издание - 2000 г. Гармония культур. К., 2001. Фатих Әмирханның рухи мирасы. К., 2005. Писательская колония: Москва – Чистополь – Елабуга, 1941–1943. М.; СПб., 2005. Краеведы Елабуги (авт.-сост. Н. М. Валеев, И. В. Корнилова). Елабуга: Изд-во ЕГПУ, 2007. Валеев Н. М., Валеева Н. Г. Елабуга. Харбин. Сидней... К.: «Идел-Пресс», 2007^[4]. Послереволюционные судьбы русских благотворителей (на примере династии Стахеевых) // Меценатство, благотворительность, предпринимательство и социальная политика государств (традиции и современность). Киров, 2010^[5]

.

Иҗтимагый эшчәнлеге

2004-2009 елларда III чакырылыш ТР Дәүләт шурасы депутаты.
2009-2014 елларда IV чакырылыш ТР Дәүләт шурасы депутаты. Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр буенча комитет әгъзасы^[6].
ТР фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт премиясе буенча ТР Президенты каршындагы комиссия әгъзасы.
ТР ФА ТӘһСИ диссертацияләр яклау шурасы әгъзасы.
ТР ФА президиумы әгъзасы.
ТР Эчке эшләр министрлыгының җәмәгать шурасы әгъзасы һ. б.

Бүләкләре, мактаулы исемнәре

1997 — ТР атказанган фән эшлеклесе
2003 — РФ атказанган фән эшлеклесе
РФ югары һөнәри мәгарифенең мактаулы хезмәткәре
2002 — «Россия халыклары мирасына керткән өлеше өчен» медале (РФ тарихи шәһәрләр һәм төбәкләр берлеге бүләге) — «РФ халыкларының тарихи-мәдәни һәм табигый мирасын саклау һәм үстерү эшендә уңышлары өчен».
2005 — «Казанның меңьеллыгы истәлегенә» медале
«Данлы хезмәт өчен» медале
2020 — Татарстанның фән һәм техника өлкәсендәге Дәүләт бүләге — Алабуга шәһәренең тарихи-мәдәни мирасы буенча хезмәтләр циклы (9 китап) өчен^[7].

Искәрмәләр

↑ Постановление Главы Елабужского муниципального района № 1791 от 06.09.2012 года, archived from the original on 2016-04-25, retrieved 2018-01-20
↑ Капитон Невоструев турында Типичный Чистополь төркемендә
↑ Татарстанское региональное отделение Союза краеведов России
↑ «Алабуга. Харбин. Сидней» китабы турында мәгълүмат
↑ Н. М. Вәлиевның басылып чыккан фәнни хезмәтләре
↑ ТР Дәүләт шурасы рәсми сайты, archived from the original on 2018-01-10, retrieved 2018-01-20
↑ 2020 елда Фән һәм техника өлкәсендә ТР Дәүләт премияләрен бирү турында ТР Президенты Указы № ПУ-832 10.12.2020 (PDF), archived from the original (PDF) on 2021-12-07, retrieved 2020-12-28

Сылтамалар

Раиса Щербакова. Республика обязана извлечь пользу из краеведческих изысканий 2011 елның 7 февраль көнендә архивланган.. «Республика Татарстан», № 19-20 03.02.2011
Н. М. Вәлиев «Чикләрсез татарлар» порталында 2021 елның 27 сентябрь көнендә архивланган.
ТР ФА рәсми сайтындагы сәхифәсе 2018 елның 27 февраль көнендә архивланган.
Известные ученые. Валеев Наиль Мансурович
Валеев Наиль Мансурович на сайте tataroved.ru

Моны да карагыз

Калып:Татарстан Республикасы Дәүләт Советының 4 нче чакырылыш депутатлары (2009-2014) Калып:Татарстан Республикасы Дәүләт Советының 3 нче чакырылыш депутатлары (2004-2009)

[1] Постановление Главы Елабужского муниципального района № 1791 от 06.09.2012 года, archived from the original on 2016-04-25, retrieved 2018-01-20

[2] Капитон Невоструев турында Типичный Чистополь төркемендә

[3] Татарстанское региональное отделение Союза краеведов России

[4] «Алабуга. Харбин. Сидней» китабы турында мәгълүмат

[5] Н. М. Вәлиевның басылып чыккан фәнни хезмәтләре

[6] ТР Дәүләт шурасы рәсми сайты, archived from the original on 2018-01-10, retrieved 2018-01-20

[7] 2020 елда Фән һәм техника өлкәсендә ТР Дәүләт премияләрен бирү турында ТР Президенты Указы № ПУ-832 10.12.2020 (PDF), archived from the original (PDF) on 2021-12-07, retrieved 2020-12-28

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

к б ү Татарстан Республикасы Фәннәр академиясе
Президентлары	Рифкать Миңнеханов (2023-гамәлдә) • Мәгъсүм Сәлахов (2014―2023) • Әхмәт Мазһаров (2006–2014) • Мансур Хәсәнов (1992–2006)
Фәнни-тикшеренү оешмалары	Г.Ибраһимов исемендәге Тел, әдәбият һәм сәнгать институты • А.Х.Халиков исемендәге Археология институты • Татар энциклопедиясе һәм төбәкне өйрәнү институты • Шиһабетдин Мәрҗани исемендәге Тарих институты • Экология һәм җир асты байлыкларыннан файдалану проблемалары институты • Гамәли эзләнүләр институты • Гамәли семиотика институты • Исламны өйрәнү үзәге • Гаилә һәм демография үзәге
Фәнни-методик җитәкчелек астында эшләүче оешмалар	Бөтенроссия куллану күләмен үлчәү^[d] фәнни-тикшеренү институты • «Татарстан авыл хуҗалыгы фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татар агрохимия һәм туфрак белеме фәнни-тикшеренү институты» (РФА КФҮ) • «Татарстан фәнни-техник мәгълүмат үзәге» • «НИИтурбокомпрессор» • «Педагогика, психология һәм социаль проблемалар институты» (РМА^[d]) • «Бөтенроссия нефть геологиясе фәнни-тикшеренү институты^[d]»ның Казан бүлекчәсе • Перспектив икътисади тикшеренүләр үзәге • Гамәли оптика дәүләт институты • «КНИАТ» Инновацион-технологик үзәге» сәнәгый технологияләр технопаркы • Идел буе углеводород чималы фәнни-тикшеренү институты • Татар агробизнес хезмәткәрләрен әзерләү институты • Үзәк руда булмаган файдалы казылмалар геологиясе фәнни-тикшеренү институты • Нефть ятмаларны эшкәртү ысулларын камилләштерү үзәге • Федераль токсикологик, радиацион һәм биологик иминлек үзәге • «Союзхимпроект» (КНИТУ) • Традицион мәдәниятне үстерү үзәге • «Идел-Чулман дәүләт табигый бисфера тыюлыгы» (РФ Табигый ресурслар һәм экология министрлыгы) • «ТатНИПИнефть» (Татнефть) • Химик продукциясе дәүләт фәнни-тикшеренү институты • ТР Уйлап табучылар һәм рационализаторлар җәмгыяте • «ТИСБИ» идарә институты
Басмалары	«Научный Татарстан» журналы • Татар энциклопедиясе (Tatarica) • Татар энциклопедиясе сүзлеге • «Фән» нәшрияте • «Фәнни Татарстан» журналы
Тану ысуллары	Алтын медале • Көмеш медале • Шиһабетдин Мәрҗани премиясе (гуманитар фәннәр) • Хәмид Мөштәри премиясе (математика, механика һәм техник фәннәр) • Гыйлем Камай премиясе (химия) • Владимир Энгелһардт премиясе (биология) • Әбүбәкер Терегулов премиясе (медицина һәм сәламәтлек саклау) • Карл Боль премиясе (ветеринария) • Василий Мосолов премиясе (авыл хуҗалыгы) • Андрей Адо премиясе (аллергология, иммунология һәм гомуми патология) • Виктор Попов премиясе (табигатьне рациональ куллану һәм тирә-як мохитне саклау) • Галимҗан Ибраһимов премиясе (татар телен һәм әдәбиятын өйрәнү)
Гуманитар фәннәр бүлеге	Җитәкче: Радик Салихов • Хакыйкый әгъзалар: Искәндәр Гыйләҗев • Мирфатыйх Зәкиев • Дания Заһидуллина • Рүзәл Йосыпов • Рәфыйк Мөхәммәтшин • Наил Вәлиев • Айрат Ситдыйков • Индус Таһиров • Рафаил Хәким • Мөхбир-әгъзалар: Мөхәммәтгали Арсланов • Тәлгать Галиуллин • Ким Миңнуллин • Айнур Тимерханов • Фаяз Хуҗин • Шәрәфле әгъзалар: Хәнисә Алишина • Әлфис Гаязов • Михаил Пиотровский^[d] • Фрид Рәшитев • Равил Фәйзуллин • Чит илләрдән әгъзалар: Әкмәлетдин Ихсаноглу^[d] • Юлай Шамилоглы
Социаль-икътисади һәм хокук фәннәре бүлеге	Җитәкче: Роза Әхмәдиева • Хакыйкый әгъзалар: Илшат Гафуров • Михаил Щелкунов • Анатолий Краснов • Фәрит Мөхәммәтшин • Марат Сафиуллин • Җәүдәт Сөләйманов • Мидхәт Фарукшин • Александр Яковенко^[d] • Мөхбир-әгъзалар: Роза Әхмәдиева • Флүр Баһаутдинов • Валерьян Габделхаков • Елизавета Демидова-Петрова • Рәдиф Җамалетдинов • Сергей Киселев • Газиз Мингалиев • Вадим Хоменко • Сәлимҗан Шәрипов^[d] • Шәрәфле әгъзалар: Руслан Гринберг^[d] • Талия Хәбриева • Касыйм Йосыпов
Медицина һәм биология фәннәре бүлеге	Җитәкче: Альберт Ризванов • Хакыйкый әгъзалар: Рәсим Абдрахманов • Динә Гайнетдинова • Альберт Галәвич • Рамил Гәрәев • Ольга Ильинская • Игорь Игнатьев • Андрей Киясов • Марс Михайлов • Алексей Созинов • Альберт Суфианов • Игорь Тарчевский • Рөстәм Хәйруллин • Мөхбир-әгъзалар: Сергей Бойчук • Гөлнар Ваһапова • Илгиз Гатауллин • Хәйдәр Гафаров • Венера Латыйпова • Станислав Мальцев • Эльмира Минһаҗева • Илдус Низамов • Марина Патяшина • Альберт Ризванов • Сергей Рыжкин • Динара Садыйкова • Рифгать Шәһидуллин • Шәрәфле әгъзалар: Ринат Акчурин • Ренад Жданов • Фёдор Севрюков^[d] • Чит илләрдән әгъзалар: Абдулла Аббас^[d] • Клаус Теодор Прайсснер^[d] • Элизабет Танзи^[d] • Ганс Хогерзайл^[d]
Авыл хуҗалыгы фәннәре бүлеге	Җитәкче: Айрат Вәлиев • Хакыйкый әгъзалар: Анатолий Краснов • Марсель Таһиров • Җәүдәт Фәйзрахманов • Мөхбир-әгъзалар: Айрат Вәлиев • Роберт Ильязов • Фәнүзә Кадыйрова • Харис Мусин^[d] • Рөстәм Равилов • Радик Сафин • Рөстәм Сәхәпов • Шәрәфле әгъзалар: Нәҗип Мәҗитов^[d] • Феофан Самуилов • Чит илләрдән әгъзалар: Камиль Окйай Сындыр^[d]
Математика, механика һәм машина белеме^[d] фәннәре бүлеге	Җитәкче: Рәшит Низамов • Хакыйкый әгъзалар: Марат Арсланов^[d] • Геннадий Дегтярёв • Юрий Гортышов • Илдус Закиров • Рифкать Миңнеханов • • Виталий Паймушин^[d] • Ирек Фәхретдинов • Мөхбир-әгъзалар: Фәрит Әбләев • Фаил Әхмәдиев • Семён Насыйров^[d] • Игорь Попов • Альфред Сөләйманов • Ибраһим Хисамиев • Шәрәфле әгъзалар: Станислав Васильев • Юрий Ершов^[d] • Роберт Нигъмәтуллин • Рафаил Йосыпов • Чит илләрдән әгъзалар:
Физика, энергетика^[d] һәм Җир турында фәннәр бүлеге	Җитәкче: Наил Кашапов^[d] • Хакыйкый әгъзалар: Айрат Абдуллин • Илфан Бикмаев • Альберт Гыйльметдинов • Равил Ибәтуллин • Әхәт Ильясов • Ренат Мөслимов • Валерий Песошин • Кев Салихов • Роальд Сәгъдиев • Мәкъзүм Сәләхов • Наил Сәхибуллин • Рәис Хисамов • Ленар Таһиров • Мөхбир-әгъзалар: Линар Әминов • Анастас Бохараев • Владимир Иванов • Адель Надеев • Морат Таһиров • Борис Тимеркәев • Шәрәфле әгъзалар: Илдар Габитов • Марат Гыйльфанов • Михаил Залиханов^[d] • Игорь Колодезников • Ирина Ларочкина • Илдус Мәстүкев • Рәшит Сөнәев • Шәфәгать Тәхәветдинов • Чит илләрдән әгъзалар: Любитц Вольфганг^[d] • Клаус Мёбиус^[de] • Юрген Хенниг^[d] • Уве Айххофф^[de]
Химия һәм химик технологияләр^[d] бүлеге	Җитәкче: Рифгать Шәһидуллин • Хакыйкый әгъзалар: Сергей Дьяконов • Әхмәт Мазһаров • Рафинат Яруллин • Мөхбир-әгъзалар: Вильям Барабанов • Эльвира Батыева • Фаат Гарифуллин • Герман Дьяконов • Марат Җиһаншин • Александр Копылов • Лилия Никитина • Геннадий Романов • Исмәгыйль Хөснетдинов • Сергей Юшко • Шәрәфле әгъзалар: Александр Берлин • Ренад Сәгъдиев • Илшат Теләшев • Чит илләрдән әгъзалар: Владимир Агабеков^[d]
Хәтер	Яхъя Абдуллин • Сәйяр Айдаров • Вячеслав Алемасов • Николай Алёшин • Жорес Алфёров • Борис Арбузов • Азат Әхмәдуллин • Наил Әхмәтов • Габделхан Әхтәмҗан • Илдар Бәдриев • Шәүкәт Биктимеров • Әгъдәс Борһанов • Эдвард Дж. Бюргер^[en] • Солтан Вәлиев • Камил Вәлиев • Гадел Вахитов • Леонид Волгин^[d] • Билсур Габделхәев • Илшат Гайсин • Владимир Галкин • Фуат Ганиев • Мәхмүт Гәрәев • Рауис Гәрәев • Миркасыйм Госманов • Үзбәк Госманов • Марат Гыймадиев • Гали Даутов • Надир Дәүләт • Анатолий Дрегалин • Владимир Ефимов^[d] • Габдулла Җиһаншин • Мәкъсүт Зарипов • Лидия Зарипова • Диләвер Зөбәеров • Азат Зыятдинов • Борис Иванов • Виктор Иванов • Владимир Иванов • Газыйм Идрисов • Зинфәр Исмәгыйлев • Әбрар Кәримуллин • Петр Кирпичников • Василий Киршин • Сергей Кляшторный^[d] • Юрий Кожевников • Александр Коновалов • Юрий Коноплёв • Аркадий Кузнецов • Инна Лещинская • Василий Лихачев • Валерий Лузгин • Валерий Лунин^[d] • Фёдор Мадякин • Валерий Максимов • Фоат Мансуров • Герман Марченко • Мирза Мәхмүтов • Туфан Миңнуллин • Сергей Михайлов • Әзһәр Мөхәммәдиев • Данияр Мөштәри • Рәфыйк Нәфыйков • Энгель Неттевич^[d] • Рәшид Нугаев • Илдус Нуретдинов • Аркадий Пудовик • Габделхәмит Равилов • Александр Рябов • Илдар Салихов • Ренат Сәйфуллин^[d] • Марсель Сәлимҗанов • Ибраһим Сафин • Фатыйх Сибәгатуллин • Тәлгат Сираҗетдинов • Эдуард Ситдыйков • Всеволод Талантов • Илтөзәр Терегулов • Валентин Тронов • Диләрә Тумашева • Алексей Тунаков • Владимир Федотов • Иштван Фодор^[d] • Сәламбәк Хаҗиев • Альфред Халиков • Илдус Хәйбуллин • Филзә Хәмидуллин • Мансур Хәсәнов • Теодор Хелльбрюгге^[d] • Шамил Чабдаров • Ягъсуф Шәфыйков • Томас Штрайль • Нил Юзиев • Алмаз Юлдашев • Фәйзерахман Юнысов • Разил Вәлиев