Sulakyurt, Ardahan
| Sulakyurt | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Sulakyurt Sulakyurt'un Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1815 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 912 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Sulakyurt, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Sulakyurt köyünün eski adı Sartzebi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Sartzebi (სარწები), eski Gürcü dilinde hububat başağı anlamına gelir.[3] Giorgi Merçule, 9. yüzyılda kaleme aldığı Grigol Handzteli'nin Yaşamı adlı eserinde köyden bu adla söz etmiştir.[4] Osmanlı idaresi köyü, Gürcülerden ele geçirdikten bir süre sonra, 1595 tarihli tahrir defterinde Sarzab (سارزاب) şeklinde kaydetmiştir.[5] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise, Sarzeb (سارزب) olarak geçer.[6]
Sartzebi köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ın bir parçası olan Artani bölgesinde yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü, 16. yüzyılın ortalarında Gürcülerden ele geçirmiştir. Köydeki megalit Sartzebi Kalesi ile Gürcülerden kalan Sartzebi Kilisesi, buranın eski bir yerleşim olduğunu göstermektedir.[7]
Sartzebi köyü, 1595 tarihli ve Osmanlı mufassal defterine adlı Osmanlı tahrir defterine göre, Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Mezrası "köyün kilisesi", yaylası Tamrasor ve gölü Markar adıyla kaydedilmiştir. Çok büyük bir yerleşim yeri olan köyde 159 hane yaşıyordu ve bu nüfusun çoğunluğu Gürcülerden oluşuyor, köyde ayrıca Ermeniler yaşıyordu. Sartzebi köyünde buğday, arpa, yonca ve sebze tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu. Dokuz adet su değirmeni bulunuyordu.[5][8][9]
Sartzebi köyü, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nın ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya’ya bırakıldı. Rus idaresi köyün adını değiştirmiş ve 1886 nüfus sayımında Nikolaevka (Николаевка) olarak kaydetmiştir. "Eski Sarzeb" (бывший Сарзеб) ibaresi eklenmiş olan yerleşim, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlıydı. Öte yandan tek köyden oluşan Nikolaevka nahiyesinin de idari merkeziydi. Nüfusu, 223'ü erkek ve 214'ü kadın olmak üzere, 66 hanede yaşayan 237 kişiden oluşuyordu. Köy halkı Ruslardan oluşuyordu ve burada başka nüfus kalmamıştı.[10]
Ruslar bölgeyi ele geçirdikten sonra yerleşim boşaltılmış ve Malakanlar yerleştirilmiştir. Bundan dolayı da köye, Rus çarı Nikolay'a ithafen "Nikolayevka" adı verilmiştir.[11] Malakanların nüfusu hızla artmış, 1896'da 670, 1906'da 919 kişiye ulaşmıştır.[12] Rus idaresi sırasında İsviçreli David Moser adlı bir peynir üreticisi tarafından köyde,"Zavot" adı verilen gravyer peyniri imalathanesi kuruldu.[13]
Birinci Dünya Savaşı sırasında Ardahan Bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, Sartzebi köyünün adını Sardzeve (სარძევე) şeklinde yazmış ve bu adın "süt yeri" anlamına geldiğini belirtmiştir. Nikolayevka köyünden Büyük Sardzeve olarak söz ermiştir. Küçük Sardzeve adında başka bir Malakan köyünden söz eden Martvileli, bu köye Veliko-Kniajenski adı verildiğini ve burada sütçülük yapıldığını yazmıştır.[14]
Büyük Sardzeve (სარძევე) köyüne yukarıdan bakan Çançahi (ჭანჭახი) köyünden aşağıya indim. Saygıdeğer okur bu köyün adı niye Sardzeve diye soracak olursa: İşte şundan dolayı: Eskiden Ardahan bölgesinde yaşayan atalarımız, yukarıdaki Çançahi köyünün yanında, bu iş için özel olarak hazırlanmış olan taş teknede inek ve koyun sürülerini sağıyorlardı. Buradan süt borularla Sardzeve köyündeki tekneye akıyordu. Burada sütten peynir ile tereyağı yapıyorlardı. Bu tekneler, yukarıda olduğu gibi bugün aşağıda da duruyor. Ancak bir miktar eskimiş durumdalar ve yeraltından geçen boruların kalıntıları da görünüyor. Sardzeve köyünde bugün Malakanlar yaşıyor. Malakanlar Gürcüce “Sardzeve” adını beğenmemiş ve köye Nikolaevka adını vermişler. Burada yaşayan Türklere Nikolaevka’ya gidiyorum diyecek olsan, anlamadıkları için Rusya’ya mı diye soruyorlar. Mutlaka “Sardzeve” demeniz gerekiyor; onlar Nikolaevka adına alışamamışlar ve zaten Malakanlar da burada çok eskiden beri yaşamıyorlar; 17-20 yıl önce gelip buraya yerleştirilmiş. İşte bu Sardzeve köyünün tam ortasında bir tünelin girişini görebilirsiniz. Tünelin ağzına büyük bir taş konmuş. Bu tünel, buradan Kura Nehri kıyısında yer alan ve Sardzeve köyüne bir kilometre uzakta bulunan, terk edilmiş bir köy olan Gvira’ya (გვირა) gidiyor. Malakanlar şu anda burayı otlak olarak kullanıyor. 1882 yılında burada Pyatigorski’nin alayı konuşlanmıştı (o tarihte burada Malakanlar yokmuş). Askerler terk edilmiş köy yerinde boydan boya kendileri için gerekli siperi kazmaya başlamışlar. Bir metre derine inince tünelin girişini bulmuşlar. Burada küçük bir oda varmış. Bu odada kiliseye ait değerli eşyalar bulunmuş (altın haç ve değerli taşlarla süslü ikonlar ve başka pek çok değerli mücevher). [14]
Sartzebi köyü, Birinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru Rus ordusunun çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu’nun Gürcistan’ı işgali sırasında Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921’de İmzalanan Moskova Antlaşması’yla Ardahan sancağı ve Sartzebi köyü Türkiye’ye bırakıldı.[15][16]
Sartzebi köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde, Kars vilayetinin Ardahan kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[6] 1940 genel nüfus sayımında adı "Sarzip" şeklinde yazılmış olan köy, aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 1.280 kişiden oluşuyordu.[17] Sartzebi veya Sarzep Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında Sulakyurt olarak değiştirilmiştir.[18] Sulakyurt köyünde 1965 yılında 2.159 kişi yaşıyor ve bu nüfus içinde 627 kişi okuma yazma biliyordu.[19]
Sulakyurt köyünde iki megalit kale ve Orta Çağ'dan kalma bir Gürcü kilisesi bulunmaktadır. I. Sartsebi Kalesi köyün 1 km kuzeyinde, II. Sartsebi Kalesi köyün 2,8 km doğusunda bulunmaktadır. Sartsebi Kilisesi ise, köyün 2,5 km kuzeydoğusunda, Çermük vadisinin orta kesiminde ve sağ yakasında yer alır. I. Sartsebi Kalesi çevresinde eski yerleşmenin izleri vardır.[20]
Coğrafya
[değiştir | kaynağı değiştir]Sulakyurt, Ardahan kentine 8 km uzaklıktadır.[21]
Nüfus
[değiştir | kaynağı değiştir]| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2023 | 859[22] |
| 2022 | 912[2] |
| 2021 | 914[2] |
| 2020 | 921[2] |
| 2019 | 907[2] |
| 2018 | 923[2] |
| 2017 | 939[2] |
| 2016 | 955[2] |
| 2015 | 958[2] |
| 2014 | 984[2] |
| 2013 | 988[2] |
| 2012 | 989[2] |
| 2011 | 1.011[2] |
| 2010 | 999[2] |
| 2009 | 1.005[2] |
| 2008 | 1.012[2] |
| 2007 | 1.028[2] |
| 2000 | 1.213[21] |
| 1990 | 1.413[21] |
| 1985 | 1.843[21] |
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Sulakyurt, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 8 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Sulakyurt Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "სარწები" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt 6 Haziran 2024 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Giorgi Merçule - Grigol Handzteli'nin Yaşamı (გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრება)". 6 Haziran 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 517". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ 2019 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2019 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2021, s. 73-75. 8 Haziran 2022 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-9746-3-2
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 434". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ ""1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre "Gürcistan Vilayeti"nin etnik haritası". 1 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 302". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (გურჯისტანის ვილაიეთის დიდი დავთარი), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 517-518". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 111, ISBN 9786052100271.
- ^ ""Rus Yönetiminde Kars ve Kars'ta Peynir Üretimi (1878-1918)", Candan Badem". 9 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2016.
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi, 7 Ekim 1917, sayı 220". 12 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Şubat 2021.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ "1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 348" (PDF). 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 14 Mart 2024.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 748". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ "1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355" (PDF). 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 6 Haziran 2024.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 94, 139-140 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ a b c d "Sulakyurt Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ "SULAKYURT KÖYÜ NÜFUSU, ARDAHAN MERKEZ". www.nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ağustos 2024.
.png){kind=link}
.png){kind=link}