İçeriğe atla

Sayisi Deneleri

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Sayisi Deneleri
(Sayisi Dene)
Kuzey Amerika'daki rengeyiği (etthén) dağılımı:
4. Rangifer tarandus groenlandicus
Önemli nüfusa sahip bölgeler
Diller
Denesulinece, İngilizce
Din
Hristiyanlık, Animizm / Şamanizm

Sayisi Deneleri (Denesulinece Sayisi Dene «People of the East», İngilizce: Sayisi Dene, Duck Lake Dene, Churchill Band of Caribou-eater Chipewyan, Barren Ground Caribou Dene[1]), Kanada'da çoğu Manitoba eyaletinde, birazı da Nunavut topraklarında, kuzey ormanları da denen tayganın kuzeyindeki ağaç sınırının altına kadarki geçiş bölgesi ile sınırın üstündeki tundra olmak üzere iki farklı biyomda yaşayan, Deneler etno-kültür grubundan Denesulinelerin Rengeyiği-yiyenler (Caribou-Eater Dene, Caribou-Eater Chipewyan, Caribou Eater Chipewyan, Caribou-eaters, Ethen-eldeli Dene[2]) grubunun Doğu Rengeyiği Denesulineleri (Eastern Caribou Eaters) alt grubundan en doğuda[3] yaşayan, avcı ve toplayıcı, yarı göçebe, anasoylu, anayerli, animist ya da şamanist Subarktik yerlisi Kızılderili halkı. Ana besinlerini ve geçimlerini rengeyiği (etthén) üzerine kurmuşlardır ve rengeyiklerinin Kanada'daki dört sürüsünden biri olan Qamanirjuaq sürüsünü avlarlar.[4] Avlanma stratejisi olarak local bandlar bilateral geniş aile biçiminde regional band oluşturur. 1942 yılında 670.000 iken 1955'te 277.000 olan rengeyiği sayısının 13 yılda üçte iki azalmasının ana sebebini bölgedeki yerli halkta gören Manitoba hükûmeti tarafından 1956 yılında zorla tehcir ettirilen ve üçte birine tekabül eden 100 kişilik yetişkin bir nesli tehcir sırasında ölen Sayisi Dene kabilesinin 1956 yılında toplam nüfusu geleneksel bilgili 250-300[2] iken günümüzdeki nüfusu geleneksel bilgiden yoksun ancak 360[5] kişidir. Diğer Kanada Kızılderilileri gibi Sayisi Deneleri de yasal olarak Kızılderili rezervi adı verilen kamp benzeri toplama yerleşimlerde yaşamak zorundadırlar.

Günümüzde Manitoba'daki Rengeyiği Denesulinelerinin iki kolundan biridir (diğer grup bunların batısında Lac Brochet'teki Northlands Band'ı olan Hoteladi). Keewatin Tribal Council'e bağlı Sayisi Dene First Nation adı altında idari olarak yapılanan Sayisi Deneleri Tadoule Gölü yakınlarında ancak 2 km² alan kaplayan Churchill #1 rezervinde yaşarlar.[6] Günümüzde Manitoba'nın kuzeyi dışında ayrıca, District of Keewatin ve Keewatin Region, Northwest Territories olarak Kuzeybatı Toprakları'na aitken 1999 yılında kurulan Nunavut topraklarına dahil edilen Kivalliq Bölgesi'nin güneyinde de az sayıda bulunurlar.[2]

Tayga-tundra ekotonu sınırında yaşayan ve özgün bir kültür geliştiren Rengeyiği Denesulineleri ile Avrupalılar arasındaki ilk temas 18. yüzyılda olmuştur.[7] Avrupalılarla temastan sonra bağışıklık sistemlerine yabancı Avrupa kökenli çiçek hastalığı, suçiçeği, kızıl hastalığı ve benzeri diğer salgın hastalıklardan zaman zaman kırılsalar[8] da Rengeyiği Denesulinelerinin avcılık becerileri ve buna bağlı gelişen sosyal yapılanması Batılılarla temastan fazla etkilenmemiş ve son zamanlara kadar değişmeden kalmıştır.[9] Fakat, tamamen yanlış sebeplerle, yönlendirme ve politik kaygıyla alelacele 1956'da ata topraklarından zorunlu tehcire tabi tutularak alışkın olmadıkları kent ortamına ezeli düşmanları olan Krilerin de bulunduğu göz ardı edilerek yerleştirilmişler ve zorunlu göç sırasında nüfuslarının üçte birini kaybetmişlerdir. Tehcir bu küçük grubun Avrupalılarla temastan önceki geleneksel ekolojik bilgi dahil bütün kültürel birikimini neredeyse yok etmiştir ve federal hükûmet tarafından işlenen en ağır hatalardan (one of the most grievous errors) biridir.[10] Soykırım (genocide)[11] ya da kültürel soykırım (ethnocide or cultural genocide)[12] olarak da nitelendirilen bu tehcir ve tehcir sonrası halkın yaşadığı acılar Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Bölümü'nde İngilizce öğretim üyesi olarak çalışan Üstün Bilgen-Reinart ile kendisi de Fort Churchill Sayisi Dene Band'ının eski kadın reisi olan ve tehcirden bir sene önce 1955 yılında doğan Ila Bussidor'un birlikte kaleme aldıkları Night Spirits: The Story of the Relocation of the Sayisi Dene[2] adlı kitabına da konu olmuştur. Bu kitap, Kanada hükûmetinin Indian Act denen Kızılderili Yasasının ırkçı asimilasyon (racist assimilation) politikalarını da gözler önüne sermektedir.[8] Kanada'nın hükûmet politikası olarak uyguladığı asimilasyon yüzünden neredeyse silinmişlerdir.[13]

Eski Sayisi Dene reisi Ila Bussidor, halkının maruz kaldığı tehcirin soykırım etkisi yaptığını söyler:[2]

“ For my people, the impact of the relocation had the same effect as genocide. ”

—Ila Bussidor, Chief of the Sayisi Dene, [14]

Tarih

[değiştir | kaynağı değiştir]

Rengeyiği İnuitleri kültür grubundan olan Kivalliq İnuitlerinin güneyindeki Atabask topraklarının en doğusunda bulunan Sayisi Deneleri etnik olarak batılarındaki Northlands ile onların güneyinde yer alan Barren Lands bandlarıyla akrabadır. Günümüzde her üç Denesuline grubu da (Barren Lands (Brochet) First Nation, Northlands (Lac Brochet) Dene First Nation, Sayisi Dene First Nation) Keewatin Tribal Council'e üyedir.

Aşağı Kazan Nehri, Nunavut. Nehrin Ennadai Gölü'nden Yathkyed (Denesulinece «beyaz kuğu») Gölü'ne kadar olan yukarı kısmı Sayisi Denelerinin, Yathkyed Gölü'nden Baker Lake’ye kadar olan aşağı kısmı ise Rengeyiği İnuitlerinden Harvaqtuurmiutların (bazen de Ahiarmiutlar) toprağıdır

Thlewiaza Nehri ile Nueltin Lake bölgesi Sayisi Deneleri ile Ahiarmiut Eskimolarının geçmişte yaşadıkları topraklardır.[1] Çoğu Kuzeybatı Toprakları'nda ufak bir kısmı da Nunavut topraklarında bulunan Kasba Gölü (< Denesulinece k'asba kar kekliği Lagopus lagopus) ile kaynaklık ettiği Kazan Nehri'nin geçtiği alan 5.000 yıldır insan yerleşimindedir ve ana yerli halkı Rengeyiği Denesulinelerinden Sayisi Dene kabilesiyken Rengeyiği İnuitleri sonradan bölgeye yayılmıştır.[15] Rengeyiği İnuitlerinin ataları başlangıçta rengeyiklerinin çorak bölgeden (Barrenlands) Beverly ve Qamanirjuaq ("Qaminuriak, Kaminuriak") bölgesine kadar yıllık (yazlık-güzlük) göçleri boyunca takip eder, kışın da balık ve balina için Hudson Körfezi kıyılarına yerleşirlerdi. Denesulinelerin kabilesi olan Sayisi Dene grubu da rengeyiği avlardı. fakat bunlar yıl boyunca iç bölgede kalır kıyıya yanaşmazlardı; zira 18. yüzyıldaki de dahil olmak üzere rengeyiği nüfusunun uzun süre azalması, Denelerin içbölgenin daha uzak kısımlarına çekilmelerine sebep olur, İnuitler gibi kışın kıyıya bağımlı olmazlardı.[16] Rengeyiği İnuitlerinin Batılılarla (Avrupalı-Kanadalılarla) düzenli teması 1717 yılında Churchill, Manitoba'da kalıcı yerleşimin kurulmasıyla başlamıştır. Bu temasla birlikte yeni silahlar, tuzakçılık ve balinacılık ekipmanlarıyla da tanışmışlardır. Hristiyan misyoner Alphonse Gasté tarafından turulan günlüklere göre Rengeyiği İnuitleri ile göçeden Sayisi Deneleri 19. yüzyılın sonlarında Kazan Nehri boyunca bir araya gelir ve barışçıl ilişki sürdürürlerdi.[16]

Denelerin erken tarihi dönemleri hakkında Hudson's Bay Company şirketinin arşivlerindeki Henry Kelsey'in kaydına göre, York Factory'deki bir şirket çalışanı 1689 yılında yanında bir Dene genciyle körfezin batı kıyılarına seyah etmiş ve Deneleri (Chipewyan, Northern Indians) ticarete ikna etmek için uğraşmıştır. Daha sonra 1746'da Isham, 1767-91'de Graham[17] ve daha da önemlisi 1769-1772 yıları arasında Hearne tarafından Deneler ve toprakları üzerine değerli etnografik bilgiler verilmiştir. Hearne çorak araziden (barren grounds) geçiş orman zonuna uzanan ve Deneler tarafından kullanılan uçsuz bucaksız yolların tarifini de yapmıştır. HBC şirketinin Churchill gazetelerinde de bu yollar yer almıştır. Churchill'deki İngiliz varlığının tarihsel dönem sırasında Denelerin ekonomik refahına çok az etkisi olmuştur. Avrupa ticari malları arasına bakır ve metal araç gereçlerin girmesi Denelerin sosyal hayatı için önemli ve değerli eşya olmuştur. Yine de en büyük sosyal etkiyi silah yapmıştır. York Factory'de ticarete başlayan ilk yerli grup Krilerdir ve bunlar Avrupalı tüccarların getirdiği misket tüfeğine sahip olan ilk yerlilerdir. Geleneksel Dene-Kri rekabeti ve düşmanlığı tüfeğin Krilerce elde edilmesinden sonra Dene aleyhine dönmüştür. Deneler ile Kriler arasındaki doğal sınır engeli geçmişte de Churchill Nehri idi ve Krilerin tüfeğe sahip olmasıyla sınır geçici olarak nehrin kuzeybatısına kaymıştır. 1717'de Fort Churchill ticaret karakolunun açılmasıyla birlikte Deneler de tüfeğe sahip olmuşlar ve sınırı tekrar nehre kadar uzatmışlardır. Bugün dahi Dene-Kri sınırı doğal olarak bu nehirdir. Bu sınır en uzun etnik sınırdır ve hem arkeolojik buluntular hem de sözlü tarih bunu destekler.[10] Sayisi Deneleri ile Dominion of Canada arasında yapılan Treaty 5 anlaşmasına göre kendilerine geleneksel topraklarında avcılık, tuzakçılık ve balıkçılık yapabilecekleri vadedilmiştir.[10][18] Yirminci yüzyılın ilk on yılında Avrupalı-Kanadalı tüccar ve kürk tuzakçılığı yapan avcılar Dene topraklarına yayıldı. Hudson's Bay Company 1910-1911 yılları arasında Kasmere Gölü yakınlarındaki Thanout Gölü'nde Fort Hall ticaret karakolunu kurdu fakat kısa ömürlü oldu. Fransız kürk ve lüks mallar şirketi Révillon Frères Nueltin Gölü yakınlarında Windy River Post ticaret karakolunu kurmuş ve 1936 yılında HBC şirketince satın alınana kadar içbölge ticaretini çok tehdit etmiştir. Çorak topraklardaki (barren grounds) yerliler ile Avrupalılar arasındaki temas 1950 lerin başlarına kadar minimal seviyede kalmış, fakat, grip, kızamık ve yerlilerin bağışıklık sistemlerine yabancı olan diğer ölümcül salgın hastalıklardan etkilenmiş bu da nüfus ve sosyal yapıyı bozmaya başlamıştır. Bu salgınlardan hem Dene hem de İnuit her iki komşu da etkilenmiştir. Salgından etkilenmeyen tek bir kişi kalmamıştır. Fakat değişik hastalıklar rengeyiklerine de sirayet etmiş ve onların nüfusunu azaltmıştır.. Bu hayvanların astronomik denecek kadar büyük sayıda azalması, Denelerin tehcir sürecini hızlandırmıştır.[10]

Anayurt

[değiştir | kaynağı değiştir]

Hudson's Bay Company şirketinin önceki ticaret karakolu olan Caribou Post’a Batılılar geldiğinde Sayisi Deneler Little Duck Lake'de yarı-yerleşik yaşıyorlardı.[19] Bilinen ana yurtları Little Duck Lake çevresi olduğu için geçmişte İngilizcede Duck Lake Dene (Duck Gölü Deneleri) adıyla anılırlardı. Little Duck Lake'deki rengeyiği sürülerinin sayısında 1942 ve 1955 yılları arasında düşüş kaydedilmiştir. 1942 yılında 670.000 olan rengeyiği sayısı 1955'te 277.000 rakamına gerilemiştir. Kanada hükûmetinin kaydettiği bu düşüşün ana sebebi olarak asırlardır burada yaşayan yerli Sayisi Deneleri gösterilmiştir.[19][20]

Churchil tehciri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Manitoba hükûmetine göre Duck Lake yöresindeki Denelerin tehcir edilmesi kararı Manitoba Yaban hayatı yetkililerinin yanlış varsayımları sonucudur ve aslında buradaki yerli Deneler geleneksel avcılık yöntemleri sayesinde rengeyiği sürüsünün sağlıklı kalmasını sağlarlardı.[21] Ayrıca Hudson's Bay Company Duck Lake Denelerinin yakınlarındaki ticaret karakolunu kâr getirmediği için kapatmak istiyordu.[22] 1956 yılında Kanada ve Manitoba hükûmetleri toplam nüfusu 250-300[2] kişi olan Duck Lake Denelerini buradan neredeyse zorla çıkartıp rengeyiklerin güzergâhından oldukça uzak olan Churchil'e tahcir ettirdiler. "Churchill Band of Caribou-eater Chipewyan" olarak anılmaya başlanan Little Duck Lake bandı on yıl Churchil kasabasının dışında banliyö olarak çadır ve gecekondu barakalarda (shanty) yaşamaya zorlandılar. 1967'de Kanada Hükûmeti "Dene Village" adıyla bir konut projesi geliştirmiştir. Fakat, geleneksel göçebe rengeyiği avcılığı ekonomisinden göçebe olmayan yerleşik şehir yaşamına geçiş başarısız olmuş ve "Churchill Chipewyan" dedikleri Sayisi Denelerinin nüfusunun üçte biri (yaklaşık 100 kişi[2][23]) tehcirin doğrudan sonucu olarak ölmüştür.[24][25]

20. yüzyılın ortalarına doğru rengeyiği nüfusunda yaşanan değişim oldukça anormaldir ve 1942 yılında 670.000 iken 1955'te 277.000 olan rengeyiği sayısının 13 yılda üçte iki azalmasının ana sebebini asırlardır bölgede yaşayan yerli Sayisi Denelerinde gören Kanada ve Manitoba hükûmetleri ertesi yıl alelacele bunları ezeli düşmanları (arch-enemy) olan Krilerin de bulunduğu Churchil'e zorla tehcir ettirmiş ve bu ezeli düşmanlığı hesaba katmamış ya da göz ardı etmiştir. Oysaki Churchil'deki etnik kast sıralaması İngilizce konuşan Avrupalı Kanadalılar, Fransızca konuşan Avrupalı Kanadalılar, Kri Kızılderilileri, İnuit Eskimoları ve Dene Kızılderilileri olarak sıralanıp basamaklanmıştır. Asırlardır atalarından kalma biçimde özgürce yaşadığı geniş araziden alışkın olmadıkları farklı iklim ve kültürlerin hüküm sürdüğü daracık Churchil'de umutsuzluğa düşen Sayisi Denelerine bu yapılanlar soykırım (genocide),[26][27] soykırıma yakın (near-genocide)[8] ya da kültürel soykırım (ethnocide or cultural genocide)[12] olarak da nitelendirilmektedir.

Avrupalılarla ilk temas 18. yüzyılda sağlansa da özgün kültürlerini yakın zamana kadar koruyabilmiş olan Rengeyiği Denesulinelerinin doğu grubu olan Sayisi Dene halkının Kanada hükûmeti tarafından 1956'da ata topraklarından zorunlu tehcire tabi tutularak kent ortamında yerleştirilmeleri, şu anda Orta Doğu Teknik Üniversitesi Yabancı Diller Bölümü'nde İngilizce öğretim üyesi olarak çalışan Üstün Bilgen-Reinart ile kendisi de Fort Churchill Sayisi Dene Band'ının eski kadın şefi olan ve tehcirden bir sene önce 1955 yılında doğan Ila Bussidor'un birlikte kaleme aldıkları Night Spirits: The Story of the Relocation of the Sayisi Dene[2] adlı kitabına da konu olmuştur. Sayisi Dene yerlilerinin tehcir sonrasında bağımsızlıklarını ve kimliklerini kaybetmeleri ve Kanada hükûmetinin plansız programsız bir tarzda gerçekleştirmesi sonucu toplam nüfuslarının üçte birinin tehcir şartlarında zayıf düşerek ölmeleriyle sonuçlanmıştır. Neredeyse üçte biri tehcirde yok olan Sayisi Denelerinin yaşam biçimi, kültürü ve dili de onarılmaz biçimde hasar almıştır.[8]

Bölgedeki başka etnisiteden diğer yerli gruplar da Kanada hükûmeti tarafından zorla tehcire tabiî tutulmuşlardır. Bunlardan en çarpıcı olanı Sayisi Denelerinin ağaç sınırı üstünde kalan Eskimo komşuları Ahiarmiutların 1949 yılında Nueltin Lake bölgesinden[28] Ennadai Gölü'ne ve oradan da bir sene sonra Arviat'a 1950 ile 1958 yılları arasındaki zoraki tehciridir ve Ahiarmiutlar niye taşınıp sürgün edildiklerine bir anlam veremedikleri gibi bu tehcirin Ahiarmiutları büyük ölçüde sıkıntıya soktuğunu ve başarısızlıkla sonuçlandığı kabul edilmektedir. Arviat'taki Ahiarmiut yaşlıları bu tehciri acı ve korkunç (terrible) bir sürgün olarak nitelendirmektedirler[29]

Tadoule Lake yöresine geri dönüş

[değiştir | kaynağı değiştir]

1969 yılında Duck Lake Deneleri atalarının topraklarına ve eski yaşam tarzlarına geri dönüş olasılığını tartışmaya başladılar. Tehcirde nüfuslarının üçte birine (yaklaşık 100 kişi[23]) tekabül eden bir nesli kaybeden Deneler 1973'te yeni bir topluluk kurmak için kuzeye Tadoule Lake (< Denesulinece ts'eouli «floating ashes») yöresine taşındılar. Tadoule Lake yerleşimi Manitoba'nın en kuzeydeki izole yerleşimidir ve buraya yalnızca uçak, köpek kızağı, snowmobile ve kano ile ulaşım sağlanabilir. En yakın demiryolu bağlantısı geride Churchil'de 250 mil uzaklıktadır. Yerleşim ağaç sınırından yaklaşık 80 km güneyde az gelişmiş, yabani ve engebeli Seal River yöresindedir ve Qaminuriak rengeyiği sürüsünün kışladığı alanın ortasındadır.[5] Tehcirle bozulan sosyal düzenin bir sonucu olarak günümüzde aile içi şiddet, uyuşturucu ve alkol bağımlılığı sorunlarıyla karşı karşıyadırlar. 1990 larda yasal adlarını "Churchill Band of Caribou-eater Chipewyan" adından "Sayisi Dene First Nation (Tadoule Lake, Manitoba)" adına çevirmişlerdir.[30][31][32][33]

Yerli hakları

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sayisi Deneleri ile Dominion of Canada arasında yapılan Treaty 5 anlaşmasına göre kendilerine geleneksel topraklarında avcılık, tuzakçılık ve balıkçılık yapabilecekleri vadedilmiştir.[10][18]

Komşuluk

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sayisi Denelerinin güney komşuları olarak Manitoba'da Churchil River nehri ile Southern Indian Lake gölünün güneyi Krilerin (güneybatıda Woods Cree, güneydoğuda Swampy Cree) (O-Pipon-Na-Piwin Cree Nation) kuzeyi Denelerin toprağıdır. Kuzey komşuları ise Nunavut'ta Dubawnt Lake (eskiden Kuzeybatı Toprakları'na aitti) Harvaqtuurmiut ile Ahiarmiut kabilesinden Rengeyiği İnuitleridir.[10]

Din

[değiştir | kaynağı değiştir]

Animizm ve şamanizm

[değiştir | kaynağı değiştir]

Sayisi Deneleri ölen kişilerin ruhlarına «gece ruhları / night spirits» anlamına e’thzil adını verirler.[2]

Ekonomi

[değiştir | kaynağı değiştir]

Avcılık ve toplayıcılık

[değiştir | kaynağı değiştir]
Thelon Nehri yakınlarında çorak rengeyiği (etthén) sürüsü

Diğer Atabasklar gibi Sayisi Deneleri de avcı ve toplayıcı halklardandır. Tayga-tundra ekotonu sınırında özgün bir kültür geliştirmiş[7] ve ana geçimlerini çorak rengeyiği (Rangifer tarandus groenlandicus) alt türünden rengeyiği (etthén) üzerine kurmuşlardır. Kanada'daki Rangifer tarandus groenlandicus alt türünden rengeyiğinin dört sürüsünden biri olan Qamanirjuaq (ya da Qaminurjak, Qaminuriak, Kaminuriak) sürüsünü avlarlar.[4] Qaminurjak popülasyonu Churchill (eastern), Duck Lake (central) ve Brochet (western) olmak üzere üç alt sürü oluşturur. Bu üç alt sürü yıla bağlı olarak daha küçük alt sürülere de ayrılır. Lac Brochet'teki Northlands Band'ı olan Hoteladi regional bandı Western Qamanirjuaq sürüsünü, Duck Lake Sayisi Dene regional bandı Central Qamanirjuaq sürüsünü, North River Sayisi Dene regional bandı ise Eastern Qamanirjuaq sürüsünü avlar.[10] Avlanma stratejisi olarak local bandlar bilateral geniş aile biçiminde regional band oluşturur. Rengeyiklerinin yıllık göçleri bazen düzensiz olur ve sürüler Kızılderili topraklarına uğramaz, o zaman da alternatif besin kaynaklarına yönelirler.[34]

Sayisi Deneleri yaşadıkları geleneksel topraklarına dechinule («land of little sticks») adını verirler ve bu yalnızca boyut anlamda değildir, aynı zamanda ağaç sayısını da belirtir. Sayisi Dene toprakları güneydeki kuzeybatı tayga geçiş bölgesi (northwestern transition region of the boreal forest) ile kuzeydeki tundra bölgesi olmak üzere iki farklı biyom içerir. Kuzeybatı tayga geçiş bölgesinda en bol bulunan ağaç kara ladin (Picea mariana) ağacıdır. İkinci yaygın ağaç ak ladin (Picea glauca) ağacıdır. Diğer ağaçlar arasında kâğıt huşu (Betula papyrifera) ile Amerika melezi (Larix laricina) bulunur. Banks çamı (Pinus banksiana) yalnızca güney uç bölgelerde rastlanır. Amerika titrek kavağı (Populus tremuloides) ile balsam kavağı da bulunur fakat bodur formları görülür. Orman gölgeliğinde çok az understorey oluşur, odunsu ve otsu bitkiler rengeyiği likeni ile kaplı alanlarda yükselir. Bunlar Empetrum nigrum, Vaccinium vitis-idaea, Vaccinium uliginosum, Vaccinium myrtilloides, Rhododendron groenlandicum, Epilobium angustifolium, Geocaulon lividum ile Capnoides sempervirens ot ve çalıcıklarıdır. Tundra neredeyse ağaçtan yoksundur. Amerika bodur huşu (Betula glandulosa) ile söğüt (Salix spp.) bazen korunaklı pocketlerde görülür. Vejetasyonu çoğunlukla zemini kaplayan turba yosunu ile rengeyiği likeni oluşturur. Rhododendron groenlandicum ile Vaccinium myrtilloides türlerine bazen korunaklı nemli alanlarda rastlanır. Nemli yosunlu bölgelerde Rubus chamaemorus görülür.[10] Sayisi Dene topraklarındaki bitkiler değerli kaynaklar olup, tıbbi, besin, barınma ve yakacak amaçlı kullanılır.[10][35]

Hayvan nüfusu ve çeşitliliği arazinin taşıma kapasitesini yansıtır. Kuzeybatı geçiş bölgesinin daha güney bölgesindeki hayvanlar hem daha çok hem de genelde iri türlerdir.[10]

Falcipennis canadensis

Kuşlar: Geçiş bölgesinin güneyinde 35 kuş türü bulunur. Yenebilir kuşlar arasında en önemlileri olarak yakalı orman tavuğu (Bonasa umbellus), Falcipennis canadensis, kar kekliği (Lagopus spp.) ile sivri kuyruklu çayır tavuğu (Tympanuchus phasianellus) sayılabilir. Tarihi olarak, Kanada kazı (Branta canadensis), martı (Larus spp.) ve bayağı sumru (Sterna hirundo) yumurtaları toplanırdı. Yırtıcı kuşlar arasında balık kartalı (Pandion haliaetus), Kaya kartalı (Aquila chrysaetos), Amerikan kartalı (Haliaeetus leucocephalus), gökçe tuygun (Circus cyaneus hudsonius), şahin (Buteo spp.) ve paçalı baykuş (Aegolius funereus) görülür. En yaygın çöpçü kuş kuzgundur (Corvus corax principalis) ve Dene efsanelerine de konu olur. Diğer ötücü kuşlar da bulunur. Tundra bölgesindeki Denelerce yenen kuş türleri arasında kar kekliği (Lagopus lagopus), ördek, kaz ve martılar sayılabilir. Martı ve sumru yumurtaları da toplanır. Tundranın en yaygın yırtıcı kuşları arasında kar baykuşu (Bubo scandiacus), paçalı şahin (Buteo lagopus) ile Kutup korsan martısı (Stercorarius parasiticus) sayılabilir.[10]

Balıklar: turna balığı (Esox lucius), Thymallus arcticus, Coregonus clupeaformis, Coregonus artedi, Salvelinus namaycush, Catostomus catostomus, Catostomus commersoni, tatlı su gelinciği (Lota lota) ve Stizostedion vitreum yalnızca bazı kuzeybatı geçiş bölgesindeki tatlısularda görülürler ve tundrada bulunmazlar.[10]

Memeli hayvanlar: tayganın büyük memelileri arasında sığın (Alces alces andersoni), Amerika kara ayısı (Ursus americanus) ve boz kurt (Canis lupus) yaygın görülür. Tayganın küçük memelileri arasında Amerika kızıl sincabı (Tamiasciurus hudsonicus), Amerika sansarı (Martes americana), kızıl tilki (Vulpes vulpes), balıkçı sansar (Martes pennanti), bayağı gelincik (Mustela nivalis), kakım (Mustela erminea), Kutup porsuğu (Gulo gulo), Kanada vaşağı (Lynx canadensis), Amerika tavşanı (Lepus americanus), oklu kirpi (Erethizon dorsatum), Amerika vizonu (Mustela vison), Yeni Dünya kunduzu (Castor canadensis), misk sıçanı (Ondatra zibethicus) ve Kuzey Amerika su samuru (Lontra canadensis) bulunur. Tundranın küçük memeleri olarak tarla faresi (Phenacomys spp), lemming (Dicrostonyx ile Lemmus trimucronatus), bayağı gelincik, gelengi (Spermophilus undulatus), Kutup tilkisi (Alopex lagopus) ve boz kurt görülür. Tundranın büyük memelileri ise Kuzey Amerika boz ayısı (Ursus arctos horribilis) ile misk sığırıdır (Ovibos moschatus). Çorak rengeyiği (Rangifer tarandus groenlandicus) alt türünden rengeyiği ise tundranın tartışmasız en bol bulunan iri memelisidir.[10]

Ticaret

[değiştir | kaynağı değiştir]

1908-1948 yılları arasında Nueltin Lake bölgesindeki ticaret postaları Hudson Körfezi'nden batıya doğru: Nunalla, Caribou Lake Post, Little Duck Lake Post, Windy River Post, Fort Hall[10]

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b Bill Layman. "Nu-thel-tin-tu-eh and the Thlewiaza River. The Land of the Caribou Inuit and The Barren Ground Caribou Dene" (İngilizce). churchillrivercanoe.com. 6 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refChurchillrivercanoe" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  2. ^ a b c d e f g h i Ila Bussidor - Üstün Bilgen-Reinart (1997). Night Spirits: The Story of the Relocation of the Sayisi Dene. Manitoba: University of Manitoba Press. ISBN 978-0-88755-643-2. 
  3. ^ "Keewatin Tribal Council". 4 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  4. ^ a b Bryan Gordon (2003), Rangifer and man: An ancient relationship 25 Aralık 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Rangifer, Special Issue No. 14: 15-28 Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refBryanrangif" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  5. ^ a b "Keewatin Tribal Council : Sayisi Dene". 14 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  6. ^ Lisa Corinne Bobbie (2012), Dene Involvement in the Fort Churchill Fur Trade Market Economy – A World Systems Theory Application, A Thesis submitted to the Faculty of Graduate Studies of The University of Manitoba In partial fulfillment of the requirements of the degree of MASTER OF ARTS, Department of Anthropology, University of Manitoba, Winnipeg
  7. ^ a b James G.E. Smith (1976), Local band organization of the Caribou Eater Chipewyan, Arctic Anthropology 13(1): 12-24
  8. ^ a b c d "Aboriginal Multi-Media Society : Barbaric move almost destroys a vibrant people". 18 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refBarbaricmove" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  9. ^ Henry S. Sharp (1977), The Caribou-Eater Chipewyan: bilaterality, strategies of caribou hunting, and the fur trade, Arctic Anthropology 14 (2): 35-40
  10. ^ a b c d e f g h i j k l m n Virginia Phyllis Petch (1998), Relocation and loss of homeland, the story of the Sayisi Dene of Northern Manitoba 4 Ocak 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. A Thesis presented to the University of Manitoba in partial fulfillment of the requirements of a Doctor of Philosophy in Anthropology, The University of Manitoba, Winnipeg, Manitoba, June, 1998 Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refVirginiaphyllispetch" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  11. ^ James Paxton (instructor), HIST 397 First Nations of North America 2 Temmuz 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Moravian College, Winter 2006
  12. ^ a b Peter E. Dawson (2003), The relocation of Aboriginal people in Canada, 1952 to 1967[ölü/kırık bağlantı], National Library of Canada = Bibliothèque nationale du Canada
  13. ^ "Genocide by Force of Habit?". 26 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  14. ^ "Arşivlenmiş kopya". 26 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Nisan 2020. 
  15. ^ Farley Mowat. "No Man's River". books.google.com. 17 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2007. 
  16. ^ a b "Kazan River". chrs.ca. 11 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2007. 
  17. ^ G. Williams (1969), Andrew Graham's Observations on Hudson's Bay 1767-9 1. The Hudson's Bay Record Society, London
  18. ^ a b "Relocation of Aboriginal Communities" (PDF). 9 Ekim 2011 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2012.  Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: "refRelocationofaboriginalcommunities" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)
  19. ^ a b "Human History in Far Northern Saskatchewan". rkc.ca. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2007. 
  20. ^ "VIDEO REVIEW". brandonu.ca. Erişim tarihi: 13 Ekim 2007. [ölü/kırık bağlantı]
  21. ^ "Province Apologizes to Sayisi Dene, Winnipeg Free Press: August 3, 2010". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  22. ^ "The Dene Deserve Justice, Winnipeg Free Press: August 5, 2010". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  23. ^ a b Churchill Sustainability Planning Framework[ölü/kırık bağlantı], Principal authors: Jino Distasio, Michael Dudley, Fereshteh Moradzadeh. The Institute of Urban Studies, University of Winnipeg, February 2011
  24. ^ Kwesi Baffoe. "Profile of the Sayisi Dene Nation of Tadoule Lake in Northern Manitoba". unm.edu. 19 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından (Tribal Law Journal) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2007. 
  25. ^ Jean-Guy Goulet. "Ila Bussidor and Üstün Bilgen-Reinart. 1997. Night Spirits: The Story of the Relocation of the Sayisi Dene". ualberta.ca. 10 Ağustos 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Aralık 2007. 
  26. ^ "4th-36th Vol. 48B-Private Members' Business". 30 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  27. ^ "A Story of Manitoban Genocide". 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  28. ^ "To Improve the Lives of Aboriginal People". 21 Şubat 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2012. 
  29. ^ Frédéric Laugrand, Jarich Oosten, and David Serkoak (2006), Relocating the Ahiarmiut from Ennadai Lake to Arviat (1950-1958) 2 Ekim 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., INALCO 2009, Proceedings of the 15th Inuit Studies Conference, Orality (Paris, 2006)
  30. ^ "Employer Info: Sayisi Dene Education Authority". educationcanada.com. 16 Kasım 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2007. 
  31. ^ Michael Riordon. "An Unauthorized Biography of the World: Oral History on the Front Lines, Ts'eouli -- Floating Ashes". oralhistory-productions.org. Between the Lines, Toronto, Canada, 2005. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2007. 
  32. ^ "The Sayisi Dene (Manitoba)". inac.gc.ca. 21 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından (Indian and Northern Affairs Canada) arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ekim 2007. 
  33. ^ "IN THE PUBLIC INTEREST: The first 25 years of The Public Interest Law Centre" (PDF). publicinterestlawcentre.ca. 21 Haziran 2007 tarihinde kaynağından (Public Interest Law Centre, Winnipeg, Manitoba, 25th Anniversary, 1982-2007) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ekim 2007. 
  34. ^ James G.E. Smith (1978), Economic uncertainity in an "original affluent society": Caribou and Caribou Eater Chipewyan adaptive strategies, Arctic Anthropology 15(l):68-88
  35. ^ M. Waker (1984), Harvesting the Northern Wild. The Northern Publishers.Yellowknife.

Bibliyografya

[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar

[değiştir | kaynağı değiştir]
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sayisi_Deneleri&oldid=30749104" sayfasından alınmıştır