Ahlatşahlar Beyliği
Ahlatşahlar Beyliği | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1100-1207 | |||||||||||
| Başkent | Ahlat | ||||||||||
| Hükûmet | Monarşi | ||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
| Makale serilerinden |
 |
Ahlatşahlar Beyliği, Şah-i Ermen veya Sökmenliler Beyliği, 1100 ve 1207 yılları arasında Ahlat merkez olmak üzere Van, Erciş, Bargiri, Tatvan, Malazgirt, Muş ve Sason civarında hüküm sürmüş birinci dönem Türk Anadolu beyliği.[1][2]
Bölgenin Türkleşmesi ve Beyliğin Kuruluşu
[değiştir | kaynağı değiştir]Çağrı Bey'in 1016 ve 1021 yılları arasında yaptığı keşif gezisinden sonra 1040 yılından itibaren bu bölgeye Yabgulu Türkmenleri gelmeye başlamış ve buradan Diyarbakır ve Musul'a kadar yayılmışlardır. 1054 yılında Büyük Selçuklu sultanı Tuğrul Bey, bölgeye düzenlediği seferde Van, Erciş, Adilcevaz ve Besni'yi Selçuklu hakimiyetine almış ve Türkmen yerleşimini hızlandırmıştır. 1071 Malazgirt Savaşı'nda bu bölge Selçuklu üssü olarak kullanılmıştır. Melikşah döneminde 1085 yılında Diyarbakır'ın alınmasından sonra Diyarbakır eyaletine bağlanarak yönetilmiştir. Azerbaycan Meliki İsmail Kutbeddin'in esiri olan Sökmen el-Kutbî, Selçuklu sultanı Berkyaruk'la kardeşi Muhammed Tapar arasındaki saltanat mücadelesinde Muhammed Tapar'a hizmet ettiğinden dolayı kendisine ikta olarak verilen Ahlat ve çevresinde 1100 yılında Ahlatşahlar Beyliği'ni kurmuştur.[2]
Beyliğin Gelişimi ve Çöküşü
[değiştir | kaynağı değiştir]Berkyaruk'un ölümünden sonra tahta geçen Muhammed Tapar döneminde geçmişteki hizmetlerinden dolayı Sökmen Bey daha güçlü hale gelmiştir. 1108 yılında Azerbaycan Emiri İsmail Mevdud ve Sökmen Bey, Muhammed Tapar'ın emriyle Musul'u ele geçirmişlerdir. Bu başarının ardından Sökmen Bey, Diyarbakır eyaletinin en büyük kenti olan Meyyafakirin'i (Silvan) 1109 yılında beyliğine katarak bölge beylikleri arasında güçlü bir konuma gelmiştir. 1111 yılında Sökmen Bey, Azerbaycan Emiri İsmail Mevdud'la birlikte Haçlılar denetiminde olan Urfa ve Tilberaş Kalesi kuşatılmış ancak başarı olamamışlardır. Sökmen Bey bu seferde hastalanmış ve Ahlat'a dönerken yolda ölmüştür.
Sökmen Bey'in ölümünden sonra yerine geçen oğulları ve torunları döneminde Gürcülerle uzun süren mücadeleler yaşanmıştır. Artuklular ve Musul Hakimi İmameddin Zengi topraklarının bazı bölümlerine el konulmuştur. Eyyubiler ile çeşitli sorunlar yaşanmıştır. 1185 yılında Nasireddin Muhammed Sökmen varis bırakmadan ölünce Ahlatşahlarda köleler dönemi başlamış ve 1207 yılında Ahlat'ın Eyyubi hakimiyetine girmesi ile Ahlatşahlar Beyliği son bulmuştur.[2][3] [4]
Bilim - Kültür - Sanat
[değiştir | kaynağı değiştir]Ahlatşahlar, sanat ve mimaride büyük bir gelişme göstermişlerdir. Ahlatlı ustalar Ahlat'la birlikte bütün Anadolu'ya değerli eserler kazandırmıştır. Selçuklu dönemi eserleri arasında yer alan Divriği Ulu Camii, Alâeddin Camii, Tercan Mama Hatun Türbe ve Kervansarayı, Hacı Ahlati, Harzemşah el-Ahlatî gibi adı bilinen ünlü Türk mimarlarının eserleridir. Ahlat mezar taşları Türk taş işçiliğinin birçok örneğine sahiptir. Ahlat ve Bitlis arasında II. Sökmen'in eşi Şahbanu tarafından yaptırılan köprü, yollar ve büyük han sayesinde bu bölge döneminde, uluslararası ticaret yolu niteliği kazanmıştır. Önceleri Azerbaycan'ın çeşitli kasaba ve şehirlerindeki Türkmen esnaf ve sanatkarları arasında doğan Ahilik, Ahlatşahlar döneminde örgüt ve hiyerarşi kazanmış ve Anadolu'ya yayılmıştır. Ahi Evran adıyla ünlenen Nasırettin Mahmut, o dönemde Ahlatşahlar'a bağlı olan Hoy bölgesinde 1171'de doğmuştur.[2][3][4]
Ahlatşahlar Beyleri
[değiştir | kaynağı değiştir]- Sökmen el-Kutbî (1100 - 1111)
- Zahireddin İbrahim (1111 - 1127)
- Ahmed (1127 - 1128)
- Nasireddin Muhammed Sökmen (1128 - 1185)
- Seyfettin Baytimur (1185 - 1193)
- Bedreddin Aksungur (1193 - 1197)
- Malik el Mansur Muhammed (1197 - 1206)
- İzzettin Balaban (1206 - 1207)
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ Richard G. Hovannisian. The Armenian People from Ancient to Modern Times Vol. I. Chapter 10 «Armenia during the Seljuk and Mongol Periods by Robert Bedrosian. ss. 241-271:
- ^ a b c d Türkeş-Günay, Umay (2007). Türklerin Tarihi Geçmişten Geleceğe. Ankara: Akçağ Yayınları. ss. 302-305. ISBN 9789753388191. 25 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016.
- ^ a b Erdem, İlham. Doğu Anadolu Türk Devletleri (PDF). ss. 383-413.
- ^ a b Yaşa, Recep. Ahlatşahlar. ss. 484-490. 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2016.
