Zbrodnia w Palikrowach
49°54′44″N 25°20′15″E/49,912222 25,337500 Palikrowy, miejsce rozstrzelania Polaków | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejsce | |
| Data | |
| Liczba zabitych |
co najmniej 365[1] |
| Typ ataku | |
| Sprawca | |
Położenie na mapie Polski w 1939  | |
| 49°54′44″N 25°20′15″E/49,912222 25,337500
| |
Zbrodnia w Palikrowach – zbrodnia dokonana 12 marca 1944 roku w Palikrowach przez 4 Pułk Policji SS utworzony z ukraińskich ochotników do 14 Dywizji Grenadierów SS (Galizien) oraz miejscowe bojówki UPA i SKW. Co najmniej 365 Polaków zostało rozstrzelanych.
W 1944 roku Palikrowy liczyły 1880 mieszkańców (360 zagród). 70% ludności stanowili Polacy, we wsi znajdowało się także kilkanaście rodzin uciekinierów z rzezi wołyńskiej[2].
Przebieg zbrodni
[edytuj | edytuj kod]12 marca w okolice Podkamienia przybył pododdział 4 pułku policyjnego SS wraz z bojówkami UPA i SKW. Część sił wzięła udział w szturmie na klasztor w Podkamieniu i wymordowaniu ukrywających się tam osób (w tym części mieszkańców Palikrów). Pozostała grupa napastników otoczyła Palikrowy. Po ostrzelaniu, wieś została zajęta przez Ukraińców[3]. Polska samoobrona nie podjęła walki widząc, że ma do czynienia z regularnym oddziałem w niemieckim umundurowaniu[4].
Mieszkańców Palikrów w liczbie około 1,2 tysiąca spędzono na łąkę i przystąpiono do rozdzielania Polaków i Ukraińców[4]. W przypadku braku dokumentów identyfikacji narodowości osób dokonywało kilka miejscowych Ukrainek[5]. Po oddzieleniu Ukraińców Polacy zostali rozstrzelani z kilku ciężkich karabinów maszynowych. Ofiar byłoby więcej, gdyby w pewnym momencie niemiecki oficer nie przerwał egzekucji. Dobijaniem rannych zajmowała się grupa około 10 banderowców[6]. Ocalało zaledwie kilka rannych osób, które zostały wzięte za martwe[2].
Po egzekucji banderowcy kazali kilku ukraińskim cywilom obdzierać trupy z ubrań i butów, które załadowano na wozy. Obrabowano również opuszczone polskie zabudowania. Następnie polskie domy zostały spalone[1][7].
Odnalezieni w kryjówkach Polacy zostali zamordowani[8]. Ustalono 265 nazwisk ofiar z łącznej liczby 365 zabitych[9][1].
Masakrę przeżyli Katarzyna i Dymitr Wasylinkowie, którzy ukrywali Żyda Daniela Schapiro (w 1995 roku uznani przez Instytut Jad Waszem za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata)[10]. Wśród zamordowanych była Maria Marciniak, która wraz z mężem ukrywała czworo Żydów[11].
Na miejscu zbiorowej mogiły postawiono pomnik z liczbą ofiar[2].
Śledztwa
[edytuj | edytuj kod]Krótko po wojnie byli mieszkańcy Podkamienia, Huty Pieniackiej i Palikrów, których przesiedlono do Wołowa i Łososiowic, rozpoznali w mężczyźnie ukrywającym się pod przybranym nazwiskiem na Ziemiach Odzyskanych Włodzimierza Czerniawskiego, dowódcę oddziału UPA z Czernicy. W 1949 roku został on oskarżony przez Prokuraturę Okręgową w Gliwicach o udział w szeregu zabójstw osób narodowości polskiej, jako organizator i dowódca zbrojnego oddziału banderowców liczącego kilkaset osób. Według aktu oskarżenia miał on 12 marca 1944 w Palikrowach kierować masakrą występując w mundurze niemieckim i dowodząc "150 osobową bandą". 13 stycznia 1950 roku Sąd Apelacyjny w Katowicach na sesji wyjazdowej w Koźlu skazał Czerniawskiego na karę śmierci[12].
W 2009 roku Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu we Wrocławiu prowadziła śledztwo w sprawie zbrodni popełnionych przez nacjonalistów ukraińskich na terenie pow. Brody (sygn. akt. S 8/01/Zi), które obejmowało wydarzenia z 12 marca 1944 w Palikrowach[5]. W 2015 roku Oddziałowa Komisja we Wrocławiu umorzyła z powodu niewykrycia sprawców śledztwo w sprawie zbrodni ludobójstwa nacjonalistów ukraińskich w celu całkowitego wyniszczenia ludności polskiej w latach 1939 - 1945 na terenie powiatów Zborów i Brody, woj. tarnopolskie (sygn. akt S 83/09/Zi), które również obejmowało zbrodnię w Palikrowach[13].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Czystka etniczna w Małopolsce Wschodniej
- Rzeź wołyńska
- Zbrodnia w Hucie Pieniackiej
- Zbrodnia w Podkamieniu
- 14 Dywizja Grenadierów SS
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Markowski 2023 ↓, s. 227.
- ↑ a b c Komański i Siekierka 2006 ↓, s. 78.
- ↑ Motyka 2006 ↓, s. 385.
- ↑ a b Markowski 2023 ↓, s. 226.
- ↑ a b ANEKS do Informacji o działalności Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu od 1 stycznia do 31 grudnia 2009 r. pdf 3,04 MB, s. 115
- ↑ Markowski 2023 ↓, s. 226-227.
- ↑ Komański i Siekierka 2006 ↓, s. 78, 83.
- ↑ Motyka 2006 ↓, s. 386.
- ↑ Komański i Siekierka 2006 ↓, s. 83.
- ↑ Wasylinka Katarzyna & Dymitry. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-08-14]. (ang.).
- ↑ Tyndorf i Zieliński 2023 ↓, s. 637.
- ↑ Orłowski 2011 ↓, s. 278-283.
- ↑ Śledztwa zakończone w inny sposób. opole.ipn.gov.pl. [dostęp 2024-08-14]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Henryk Komański, Szczepan Siekierka: Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie tarnopolskim 1939-1946. Wrocław: 2006. ISBN 83-89684-61-6.
- Damian Karol Markowski: W cieniu Wołynia. „Antypolska akcja” OUN i UPA w Galicji Wschodniej 1943-1945. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2023. ISBN 978-83-08-08166-2.
- Grzegorz Motyka: Ukraińska partyzantka 1942-1960. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza RYTM, 2006. ISBN 83-88490-58-3.
- Wojciech Orłowski: Dowody zbrodni dokonanych przez Ukraińską Powstańczą Armię na ludności polskiej w powiecie Brody. Przypadek Włodzimierza Czerniawskiego, dowódcy kurenia UPA z Czernicy pow. Brody. W: Bogusław Paź: Prawda historyczna a prawda polityczna w badaniach naukowych. Ludobójstwo na Kresach południowo-wschodniej Polski w latach 1939–1946. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2011. ISBN 978-83-229-3185-1.
- Ryszard Tyndorf, Zygmunt Zieliński: Wartime Rescue of Jews by the Polish Catholic Clergy. The Testimony of Survivors and Rescuers. T. 2. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2023. ISBN 978-83-8288-087-8.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- A. Wiśniewski, C. Świętojański – Dzieje Podkamienia i okolic od maja 1943 do maja 1944. Relacja naocznych świadków.