T-26
| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent |
Zakłady „Bolszewik” w Leningradzie i |
| Typ pojazdu | |
| Trakcja |
gąsienicowa |
| Załoga |
3 |
| Historia | |
| Prototypy |
1931 |
| Produkcja |
1931–1940 |
| Wycofanie |
1945 |
| Egzemplarze |
ok. 12 000 |
| Dane techniczne | |
| Silnik |
silnik gaźnikowy, 4-cylindrowy GAZ T-26 o mocy 91 KM |
| Transmisja |
mechaniczna |
| Poj. zb. paliwa |
292 l. benzyny |
| Pancerz |
grubość: 6 – 10/11/13/16/20 mm (zależnie od wersji) |
| Długość |
4,62 m |
| Szerokość |
2,44 m |
| Wysokość |
2,33 – 2,41 m (w zależności od wersji) |
| Prześwit |
0,37 – 0,38 m (w zależności od wersji) |
| Masa |
8 200 (T-26 mod. 1931) – 10 290 kg (T-26-1) |
| Moc jedn. |
7,5 – 10,2 KM/t |
| Nacisk jedn. |
0,5 - 0,6 kg/cm² |
| Osiągi | |
| Prędkość |
30 km/h (po drodze) |
| Zasięg pojazdu |
120 km (późniejsze wersje 220 – 240 km) (po drodze) |
| Pokonywanie przeszkód | |
| Brody (głęb.) |
0,8 m |
| Rowy (szer.) |
2,0 - 2,65 m |
| Ściany (wys.) |
0,75 m |
| Kąt podjazdu |
40° |
| Przechył boczny |
22° |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 1 x armata wz. 1932 kal. 45 mm lub armata 20-K wz. 1934 kal. 45 mm 1 - 3 karabiny maszynowe DT kal. 7,62 mm | |
| Wyposażenie | |
| 71 TK-1 (od wersji model 1938) | |
| Użytkownicy | |
| ZSRR, Hiszpania, Finlandia, Niemcy, Chiny, Turcja, Rumunia | |
.jpg)
T-26 – czołg lekki, będący najbardziej udaną modyfikacją brytyjskiego czołgu Vickers E. W latach 1931-1940 wyprodukowano w ZSRR ponad 11 000 egzemplarzy, które używane były w wielu konfliktach światowych włącznie z II wojną światową. T-26 był najczęściej produkowanym czołgiem w okresie międzywojennym i uczestniczył z powodzeniem w hiszpańskiej wojnie domowej, walkach radziecko-japońskich, agresji ZSRR na Polskę i wojnie zimowej. Był podstawowym czołgiem Armii Czerwonej sprawnie produkowanym przez przemysł radziecki. Oprócz taniości produkcji znacznie poprawiono jego jakość w stosunku do pierwowzoru[1].
Użycie bojowe
[edytuj | edytuj kod]Czołgi T-26 po raz pierwszy zostały użyte przeciwko wojskom japońskim podczas incydentów granicznych w Mandżurii w 1934 i 1935, oraz na dużą skalę w 1938 i 1939 roku w walkach nad jeziorem Chasan i rzeką Chałchin-Goł, gdzie razem z czołgami BT-5 i BT-7 przyczyniły się do zwycięstwa Armii Czerwonej w starciu z armią japońską[2].
Podczas wojny domowej w Hiszpanii republikanie otrzymali 347 z 362 wysłanych czołgów, wśród których najliczniej reprezentowane były T-26 model 1933, które jak się okazało górowały nad niemieckimi czołgami typu PzKpfw I[3] oraz nad włoskimi tankietkami CV 33[4]. Po stronie republikańskiej walczyło 281 czołgów T-26, które w latach 1936–1939 Związek Radziecki dostarczył do Hiszpanii[5].Były one jednak podatne na ogień dział przeciwpancernych nacjonalistów. Po wojnie domowej zdobyte przez nacjonalistów T-26 były eksploatowane aż do lat 50. Około 88 tych czołgów trafiło do chińskich oddziałów Czang Kaj-szeka. Zostały dostarczone przez ZSRR na przełomie lat 1938/1939. Weszły one w skład 200. Dywizji Piechoty – ówcześnie jedynej zmotoryzowanej jednostki chińskiej.
17 września 1939 roku Armia Czerwona zaatakowała Polskę posiadając 1675 czołgów tego typu (w składzie Frontu Białoruskiego – 878 i Ukraińskiego – 797). Podczas kampanii wrześniowej w bitwie pod Szackiem Armia Czerwona straciliła 8–9 czołgów i 5 ciągników artyleryjskich T-20 Komsomolec[6]. Wojska Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie, pod miejscowością Jabłoń, zniszczyły 4 wozy, a 1 zdobyły. W toku działań w Polsce, Armia Czerwona utraciła bezpowrotnie w walkach tylko 15 czołgów T-26. Jednak aż 302 utknęły z powodu różnych awarii i uszkodzeń.
W latach 1939–1940 czołgi T-26 zostały użyte w wojnie zimowej. Po jej zakończeniu Finlandia posiadała 34 sprawne, zdobyczne pojazdy. Ocalałe egzemplarze z posiadanych wcześniej Vickersów, przezbrojono w sowieckie działa kal. 45 mm. Otrzymały one oznaczenie T-26E. Wszystkie te wozy wcielono do Dywizji Lagus – pierwszej fińskiej dywizji pancernej. Zostały one użyte w wojnie kontynuacyjnej. Służyły w pierwszej linii do końca 1944 roku. Ocalałe pojazdy używane były do szkolenia jeszcze w latach 60 XX wieku.
W czasie niemieckiej agresji na ZSRR w 1941 czołgi T-26 oraz BT stanowiły około 75% wojsk pancernych Armii Czerwonej[7]. Wielka liczba maszyn T-26 została porzucona, lub zniszczona w walce do końca 1941. Od 1942 roku używane były już tylko w niewielkich ilościach, na pomocniczych kierunkach działań. Były stopniowo wymieniane na nowocześniejsze typy czołgów. Ostatnie ich użycie bojowe nastąpiło w sierpniu 1945 r. w trakcie walk z japońską Armią Kwantuńską w Mandżurii.
Wersje produkcyjne
[edytuj | edytuj kod]Opóźnienia związane z budową pojazdów pancernych Związek Radziecki starał się zniwelować przez ich zakup oraz przez zakup licencji[8]. Konstrukcja czołgu T-26 była oparta na licencji brytyjskiego czołgu Vickers E. W latach 1931–1941 zbudowano ponad sześćdziesiąt wersji czołgu T-26 oraz pojazdów na jego bazie, jednak stosunkowo niewiele z nich produkowanych było seryjnie. Wymienić można z nich:
- T-26 model 1931 – wariant dwuwieżowy. Pancerz nitowany.
- T-26 model 1932 – wariant dwuwieżowy ze zmodyfikowanym kadłubem i zbiornikami paliwa oraz oleju, a także przesuniętym silnikiem (model 1932 często opisywany jest jako uzbrojony w armatę 37 mm w prawej wieży i karabin maszynowy DT w lewej; ogółem armatę posiadała ok. 1/5 czołgów dwuwieżowych).
- T-26 model 1933 – wariant jednowieżowy, uzbrojony w 45 mm armatę czołgową wz. 1932 i 1-3 km DT – najliczniejszy wariant czołgu.
- T-26-4 – wersja jednowieżowa, z 76,2 mm armatą czołgową wz. 1927/32 lub PS-3. Zbudowano tylko 5 (6?) sztuk.
- T-26 model 1938 – nowa wieża z pochyłymi ściankami, wyłącznie spawany kadłub, 45 mm armata czołgowa 20-K wz. 1934 i 1-3 km DT.
- T-26 model 1939 (T-26-1) – wieża oraz kadłub z pochyłymi ściankami, spawany kadłub, 45 mm armata czołgowa 20K wz. 1934 i 1-2 km DT.
- ChT-26 (BChM-3) – czołg jednowieżowy z miotaczem ognia, na bazie czołgu dwuwieżowego.
- ChT-130 – czołg z miotaczem ognia zamiast armaty, na bazie modelu 1933.
- ChT-133 – czołg z miotaczem ognia zamiast armaty, na bazie modelu 1939.
- ST-26 – czołg mostowy, 71 szt. (w tym dwa UST-26) zbudowanych w l. 1932-39.
- TU-26 i TT-26 – czołgi odpowiednio zdalnego sterowania i zdalnie sterowane (teletanki), uzbrojone w miotacz ognia, budowane w latach 1936-37 na bazie T-26 mod. 1933 oraz ChT-130, łącznie 65 sztuk TT-26 i 66 TU-26.
- SU-26 – samobieżne działo polowe uzbrojone w armatę kalibru 76 mm, budowane w latach 1941–1942 na podwoziu uszkodzonych czołgów T-26, łącznie 12 egzemplarzy.
- T-26T (początkowo TR-26) – ciągnik artyleryjski, w latach 1933–1936 wyprodukowano 197, w dwóch wersjach: z opancerzonym lub brezentowym dachem ze ścianami nad przedziałem załogi; ponadto na ciągniki przebudowano ok. 20 czołgów T-26[9].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bieszanow 2013 ↓, s. 88.
- ↑ Hart 2017 ↓, s. 91.
- ↑ Nowakowski i Skotnicki 2011 ↓.
- ↑ Praca zbiorowa 1979 ↓, s. 60.
- ↑ Hart 2017 ↓, s. 86.
- ↑ Grzelak 2001 ↓, s. 156-158,167.
- ↑ Kamenir 2010 ↓, s. 46.
- ↑ Kamenir 2010 ↓, s. 42.
- ↑ Kołomijec 2007 ↓, s. 122-123.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Władimir Bieszanow: Twardy pancerz. Stalin-grabarz Armii Czerwonej. Warszawa: 2013. ISBN 978-83-11-12702-9.
- Encyklopedia II WŚ. Poznań: Amercom, 2006, s. 1-48. ISBN 978-83-7425-265-2.
- Czesław Grzelak: Szack–Wytyczno 1939. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona, 2001. ISBN 83-11-09324-5.
- Stephen Hart: Atlas wojen pancernych od 1916 roku do chwili obecnej. Czerwonak: Vesper, 2017. ISBN 978-83-7731-247-6.
- Praca zbiorowa: Wojna narodoworewolucyjna w Hiszpanii 1936-1939. MON. ISBN 83-11-06305-2.
- Victor Kamenir: Krwawy trójkąt. Zagłada Armii Czerwonej na Ukrainie 1941. Warszawa: 2010. ISBN 978-83-11-11871-3.
- Maksim Kołomijec: T-26. Tjażołaja sudba legkogo tanka. Moskwa: Jauza - Stratiegija KM - Eksmo, 2007. ISBN 978-5-699-21871-4. (ros.).
- Tomasz Nowakowski, Mariusz Skotnicki: Legion Condor. Hiszpańska wojna Hitlera. Warszawa: 2011. ISBN 978-83-11-08395-0.