Przejdź do zawartości

Rzeki we Wrocławiu

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Odra śródmiejska, Most Pokoju i Most Grunwaldzki
MAPY
Największe rzeki we Wrocławiu
Zespół wschodnich wysp odrzańskich
Kępa Mieszczańska
Plan Wrocławia z 1833 r.
Plan historyczny z II poł. XVII w.
Ostrów Tumski – niegdyś wyspa
Historyczny układ ramion rzeki i wysp

Rzeki we Wrocławiu – sieć rzeczna obejmująca rzeki i mniejsze cieki przepływające w obszarze miasta Wrocław, stanowiące podstawę Wrocławskiego Węzła Wodnego. Największą wrocławską rzeką jest rzeka Odra[a]. Jest jedyną rzeką we Wrocławiu, która nie tylko dopływa do miasta ale i odprowadza z jego obszaru niesione przez swój nurt wody[b]. Pozostałe mniejsze rzeki to jej dopływy, I rzędu i dalszej rzędowości, które w obrębie granic administracyjnych Wrocławia, uchodzą do swoich recypientów. Dopływami Odry I rzędu[c], mającymi w obrębie administracyjnym miasta swoje ujście, są: Bystrzyca, Oława, Ślęza, Widawa[1][2]. Z mniejszych cieków uchodzących bezpośrednio do Odry można wymienić strugi: Ługowina, Trzciana[1]. Pozostałe rzeki i strugi, np. Dobra, Topór, Brochówka, Leśna i inne, to dopływy w.w. cieków[1][2]. Duża liczba rzek i kanałów oraz mniejszych cieków spowodowała konieczność budowy wielu przepraw[3][4][5][6], a duża i niespotykana liczba cieków, wysp, mostów i kładek we Wrocławiu, wykreowała stosowanie w odniesieniu do miasta określenia: Wenecja Północy[3][7][8], Polska Wenecja[9][10]. Wrocławskie rzeki stanowią również osie ciągów przyrodniczych i obszarów ocenianych jako cenne ekologicznie[2][11][12].

Rzeki

[edytuj | edytuj kod]

Jak wyżej zaznaczono największą z wrocławskich rzek jest Odra, a pozostałe rzeki to Bystrzyca, Dobra, Oława, Ślęza i Widawa, a także Zielona[1]. Wymienione rzeki mają charakter rzek nizinnych z wyjątkiem Bystrzycy, która posiada charakter rzeki podgórskiej. Dwa z głównych dopływów Odry – Oława i Widawa – w obszarze miasta płyną równolegle do Odry, w szerokiej odrzańskiej dolinie. Obecny układ koryt rzecznych, głównie rzeki Odry, znacznie różni się od historycznego, zmieniającego się w różnych okresach historii miasta, ze względu na zachodzące niegdyś procesy naturalnych przekształceń oraz zmian kierunku przepływu rzeki, jak i późniejszych inwestycji hydrotechnicznych polegających na przebudowie układu hydrologicznego rzeki i jej regulacji[3][4][13]. Rzeki dzielą się na ramiona boczne oraz łączą z wybudowanymi kanałami, tworząc określoną sieć hydrologiczną, obejmującą również wyspy śródlądowe. Największą sieć ramion i kanałów tworzy Odra. Tu również istnieje najwięcej we Wrocławiu wysp, powstałych zarówno w sposób naturalny (np. wyspy Śródmiejskiego Węzła Wodnego)[d], jak i wykreowanych w wyniku wykonania szeregu przekopów dla przeprowadzenia kanałów wodnych (np. Wyspa Opatowicka, Wyspa Rędzińska, Wyspa Szczytnicka, Wielka Wyspa)[3][4][13][14].

Rzeki we Wrocławiu[1]
nazwa długość[e] (km) rzędowość[f] recypient stanowi dopływ znaczenie gospodarcze
Odra 26[4] (27[15]) I rzędu Morze Bałtyckie ––– transport wodny, żegluga rekreacyjna i turystyczna, energetyka wodna
Bystrzyca 14[16] (15[15]) II rzędu Odra lewy energetyka wodna
Oława 19,5[15] II rzędu Odra lewy zaopatrzenie Wrocławia w wodę
Ślęza 15[15][17] II rzędu Odra lewy
Widawa 16[18] (19,5[15]) II rzędu Odra prawy
Dobra III rzędu Widawa prawy
Zielona III rzędu Oława lewy

Odra

[edytuj | edytuj kod]
Rzeka Odra
Stopień Wodny Rędzin
Ostrów Tumski, Katedra
Śródmiejski Węzeł Wodny – Odra Południowa i Północna
Odra Południowa i Śluza Piaskowa
Kanał Młyna Maria
Czarna Woda na Zalesiu (starorzecze Odry)
Żegluga na Odrze
Mosty Warszawskie
Śluza Bartoszowice
Port Miejski
Zimowisko Osobowice
postój parostatków
parostatek wycieczkowy
biała flota
Marina Topacz

Odra[a] w obszarze miasta jest na całej swej długości rzeką skanalizowaną, co oznacza, że każdy jej odcinek znajduje się w zasięgu oddziaływania, określonego dla danego odcinka rzeki, stopnia wodnego[19][20][21][22]. Przepływa we Wrocławiu z południowego wschodu na północny zachód. Na krótkim odcinku w rejonie wsi Trestno stanowi granicę miasta i Gminy Siechnice[g]. W rejonie tej właśnie wsi znajduje się wodowskaz, tzw. wodowskaz Trestno, którego obserwacja pozwala na kontrolę stanu wód dla miasta i ogłaszanie ostrzeżeń o ewentualnych zagrożeniach powodziowych. Odra wpływa do miasta na wysokości około 118 m n.p.m.[15]. Następnie za osiedlem Opatowice, w Węźle Wodnym Bartoszowicko–Opatowickim, wody Odry rozdzielane są na koryto Odry w kierunku centrum miasta i na drugi kierunek wokół miasta przez Kanał Powodziowy i Kanał Żeglugowy[h]. Główne koryto Odry[i] biegnie za Stopniem Wodnym Opatowice w kierunku zachodnim. W rejonie osiedli Rakowiec – Plac Grunwaldzki – Dąbie, ku północy, poprzez Stopień Wodny Szczytniki, odchodzi ramię boczne, tzw. Stara Odra[j]. W rejonie osiedla Zacisze, Stara Odra łączy się z kanałami (powodziowym i żeglugowym), i skręca na zachód, by w rejonie osiedla Kleczków – Szczepin – Różanka połączyć się z Odrą śródmiejską. Koryto Odry śródmiejskiej biegnie na zachód. Tu znajduje się ujście lewego jej dopływu – Oławy[k]. W rejonie Starego Miasta i Ostrowa Tumskiego, Odra rozdziela się na dwa główne ramiona: Odrę Południową i Odrę Północną oraz mniejsze ramiona rzeki, tworząc zespół wschodnich wysp odrzańskich w Śródmiejskim Węźle Wodnym – Górnym. Następnie ramiona te łączą się na stosunkowo krótkim odcinku, był znów rozdzielić się na dwa ramiona opływające Kępę Mieszczańską. Dalej Odra śródmiejska płynie na północ i łączy się jak wyżej wspomniano ze Starą Odrą. Od tego miejsca znów płynie jednym korytem. Ten odciek nazywany jest dolną Odrą wrocławską. Za Stopniem Wodnym Rędzin[l], do rzeki uchodzą na prawym lewym brzegu: Ślęza, Ługowina i następnie Bystrzyca; a na prawym brzegu: Trzciana i następnie Widawa, która stanowi tu granicę miasta z Gminą Wisznia Mała. Końcowy odcinek Odry we Wrocławiu, na wschód od Janówka, również stanowi granicę miasta[2][4][20][23]. Odra opuszcza obszar miasta na wysokości około 108 m n.p.m.[15]. Łączna długość Odry, jej ramion bocznych i kanałów wodnych, w granicach miasta, to około 80 km[15], choć samej rzeki, kilometrowanej wzdłuż nurtu Odry śródmiejskiej, w tym jej ramienia Odry Południowej, to około 26–27 km[4][15].

Odra jest rzeką o największych możliwościach jej zagospodarowania. Od początku służyła celom transportowym i energetycznym, wcześniej także celom zaopatrzenia w wodę[4][24]. Obecnie Odrzańska Droga Wodna jest częścią europejskiej drogi wodnej E–30[25].

 Osobny artykuł: Drogi wodne we Wrocławiu.

Jak wyżej zaznaczono Odra na wrocławskim odcinku jest rzeką skanalizowaną. Na wszystkich jej ramionach i kanałach powstawały podczas kolejnych inwestycji budowle wodne w ramach określonych stopni piętrzących[3][4][13][19]. Budowano także porty i stocznie jako niezbędną część infrastruktury transportu wodnego[4][13].

 Osobny artykuł: Stopnie wodne we Wrocławiu.
 Osobny artykuł: Porty wodne we Wrocławiu.

Rzeka ta wykorzystywana była także energetycznie. Obecnie pozostały dwie małe elektrownie wodne oraz nieczynny Młyn Maria[14].

 Osobny artykuł: Siłownie wodne we Wrocławiu.

Bystrzyca

[edytuj | edytuj kod]

Bystrzyca przepływa przez Wrocław w zachodniej części miasta, w przybliżeniu z południa na północ. Przepływa w pobliżu takich osiedli jak: Jarnołtów, Ratyń, Leśnica, Marszowice i Stabłowice. Jest rzeką o charakterze podgórskim ze stosunkowo dużą zmiennością wielkości przepływów. Zachowały się liczne meandry i starorzecza, szczególnie w rejonie południowego odcinka tej rzeki w mieście. Obszar ten objęty jest bowiem ochroną w ramach Parku Krajobrazowego Dolina Bystrzycy[2][11][12][26][27]. Rzeka była wykorzystywana energetycznie, wcześniej lokalizowano tu młyny (Jarnołtów, Młyn Leśnica), później elektrownie. Po wybudowaniu Zbiornika Mietków, nastąpiło zmniejszenie przepływów na odcinku poniżej zapory. Niedobory wody w rzece były między innymi przyczyną likwidacji elektrowni wodnej na Stopniu Wodnym Stabłowice, natomiast nadal eksploatowana jest elektrownia wybudowana na Stopniu Wodnym Marszowice[28][29].

Oława

[edytuj | edytuj kod]
Oława, Kładka Siedlecka

Oława we Wrocławiu wpływa do miasta na południowym wschodzie z kierunku równoległego do Odry, na terenach wodonośnych stanowiących podstawę zaopatrzenia miasta w wodę. Wody niesione przez Oławę są częściowo przerzucane z Nysy Kłodzkiej wybudowanym w tym celu kanałem Nysa–Oława[30]. Po minięciu terenów wodonośnych Oława rozdziela się na Oławę Dolną i Oławę Górną, a ta ostatnia także na ramię środkowe. Na objętych tymi ramionami rzeki wyspach znajduje się Park Wschodni[31][32]. Dalej, za osiedlami Wilczy Kąt i Siedlec, w rejonie osiedla Rakowiec, znajduje się niewielkie rozlewisko, które niegdyś pełniło funkcję kąpieliska Na Niskich Łąkach. Ujście Oławy do Odry znajduje się nieco powyżej Mostu Grunwaldzkiego[k]. Również na tej rzece powstało wiele budowli związanych z gospodarką wodną, między innymi budowle związane z terenami wodonośnymi (np. Przepompownia Świątniki[4]), jazy kierujące przepływem w poszczególnych ramionach rzeki przy Parku Wschodnim, czy Śluza nr 3 na jazie z przepompownią, jako element zabezpieczenia przeciwpowodziowego[33][34].

Ślęza

[edytuj | edytuj kod]
Ślęza, ujście Grabiszynki, w tle Kładka Oporowska

Ślęza płynie przez miasto w przybliżeniu z południa na północ. Wpływa na teren miasta w rejonie osiedli Partynice – Klecina, a dalej płynie między osiedlami: Krzyki, Oporów, Grabiszynek, Grabiszyn, Muchobór Wielki, Muchobór Mały, Nowy Dwór, Żerniki, Kuźniki, Pilczyce, Kozanów i Maślice Małe. Za Oporowem kierunek biegu rzeki zmienia się na północno-zachodni, by za osiedlem Nowy Dwór znów skierować się na północ. Rzeka jest silnie uregulowana, na całej długości objęta obwałowaniami[2][12][17]. W rejonie Pilczyc znajduje się niewielka elektrownia wodna, przed jej wybudowaniem w tym miejscu istniał młyn wodny[35]. Poza nią na rzece w obrębie Wrocławia znajdują się tylko pojedyncze, niewielkie stopnie i urządzenia wodne (np. przy Kładce Oporowskiej[17][36]).

Widawa

[edytuj | edytuj kod]
Widawa w rejonie Sołtysowic

Widawa jest rzeką o reżimie typowo nizinnym z niewielkimi spadkami. Płynie płytką doliną niemal równolegle do Odry, na północ on niej. Przepływa przez Wrocław w obrębie osiedli: Swojczyce, Kowale, Zgorzelisko, Psie Pole, Sołtysowice, Kłokoczyce, Biskupice Widawskie, Polanowice, Widawa, Pracze Widawskie, Świniary. W miejscu, w którym wpływa do miasta w okolicy wsi Wilczyce, wpada do niej lewostronny dopływ – Kanał Graniczny. Nieco dalej na tym samym brzegu ma swoje ujście Kanał Odpływowy, zasilany wodami Piskorny. W okresach wezbrań na Odrze umożliwia przerzucenie części wód z tej rzeki do Widawy, w celu ochrony centrum miasta przed powodzią[13][18][23]. Za osiedlem Psie Pole do rzeki wpada jej prawostronny dopływ – rzeka Dobra[37]. Dalej Widawa płynie w przybliżeniu wzdłuż granicy miasta i Gminy Wisznia Mała. W wielu miejscach rzeka dzieli się na niewielkie ramiona, młynówki, łączy z niewielkimi kanałami wodnymi. Uchodzi do Odry na północny zachód od osiedla Lesica w Lesie Rędzińskim, stanowiąc północą granicę miasta[2].

Dobra

[edytuj | edytuj kod]

Dobra jest prawostronnym dopływem rzeki Widawa. Przez Wrocław przepływa w jego północno-wschodniej części, w rejonie osiedli Pawłowice, Zakrzów, Kłokoczyce i Psie Pole. Na granicy miasta wpadają do niej strugi kolejno – Topór i Przyłęk. Za osiedlem Pawłowice rzeka została uregulowana ze względu na podtapianie niegdyś przez wody osiedla Kłokoczyce. Stare koryto rzeki zostało przebudowane na Kanał Kłokoczycki, a nowo wybudowane koryto przeprowadzono prosto w kierunku południowo-zachodnim z pominięciem zabudowanego obszaru osiedla. Ograniczenie przepływu przez teren zabudowany umożliwia śluza wlotowa usytuowana na początku Kanału Kłokoczyckiego. Rzeka uchodzi do Widawy w rejonie osiedla Kłokoczyce i Sołtysowice[m] poniżej mostu na linii kolejowej nr 143 biegnącej z Wrocławia w kierunku Oleśnicy[2][37][38][39].

Zielona

[edytuj | edytuj kod]

Zielona to niewielka rzeka przepływająca podobnie jak Oława w południowo-wschodniej części miasta. Wpływa na teren miasta w okolicy miejscowości Radwanice, a we Wrocławiu, w rejonie osiedla Księże Wielkie. Na północ od rzeki rozciągają się tereny wodonośne Wrocławia. Uchodzi do Oławy Górnej, na lewym jej brzegu, w okolicy Świątnik.

Mniejsze cieki

[edytuj | edytuj kod]
Brochówka w Parku Brochowskim
Ługowina w rejonie Żernik

Oprócz rzek we Wrocławskim Węźle Wodnym istnieje sieć mniejszych cieków o charakterze strug lub rowów melioracyjnych[1]. Wiele cieków we Wrocławiu takich jak Leśna czy Olszówka Krzycka mają bardziej urozmaicony charakter potoku[1]. Część z nich przepływa przez obszary określane jako cenne ekologiczne[12]. Istnieją również ciekawe rozwiązania krajobrazowe układu cieków (np. Brochówka w Parku Brochowskim[40][41]). Niektóre z nich zasilają niewielkie zbiorniki wodne. Również na tych ciekach istnieje wiele przepraw mostowych lub mniejszych przepustów, oraz niewielkie budowle wodne.

Mniejsze cieki we Wrocławiu[n][1]
nazwa rodzaj rzędowość[f] recypient stanowi dopływ zasilany zbiornik wodny
Brochówka struga III rzędu Górna Oława lewy staw w Parku Brochowskim
Grabiszynka potok III rzędu Ślęza prawy
Kasina potok III rzędu Ślęza lewy
Krzywy Potok IV rzędu Zielona lewy
Leśna potok III rzędu Bystrzyca lewy stawy w Leśnicy
Ługowina potok II rzędu Odra lewy
Łękawica III rzędu Bystrzyca lewy
Mielnica potok IV rzędu Dobra prawy
Mokrzyca III rzędu Trzciana prawy
Olszówka Krzycka potok III rzędu Ślęza prawy
Olszówka Stabłowicka IV rzędu Stabłówka lewy
Oporówka potok IV rzędu Kasina prawy
Piaskówka struga III rzędu Ślęza lewy
Piskorna struga IV rzędu Kanał Odpływowy prawy Jezioro Leśne
Rogożówka potok III rzędu Bystrzyca prawy staw w rejonie Nowej Karczmy
Ryńka potok III rzędu Bystrzyca prawy
Stabłówka III rzędu Ługowina, Bystrzyca prawy, lewy
Toczek III rzędu Ślęza lewy
Topór potok IV rzędu Dobra lewy
Trzciana potok II rzędu Odra prawy pola irygacyjne[o]

Kanały wodne

[edytuj | edytuj kod]
po prawej Stara Odra, po lewej Kanał Różanka

Z przepływającymi przez Wrocław rzekami wiąże się istnienie we Wrocławskim Węźle Wodnym licznych kanałów wodnych wybudowanych podczas kolejnych inwestycji hydrotechnicznych realizowanych w ramach przebudowy systemu hydrotechnicznego na obszarze miasta. Dla Odry kanały powstawały zarówno dla potrzeb ochrony przeciwpowodziowej miasta (kanały przeciwpowodziowe: Kanał Powodziowy, Stara Odra, Kanał Odpływowy i inne), jak i dla potrzeb żeglugi (kanały żeglugowe: Kanał Żeglugowy i Kanał Różanka, Stara Odra i Kanał Miejski, i inne)[2][4][13][20]. Dla pozostałych cieków są to kanały przeciwpowodziowe, kanały wybudowane dla potrzeb zasilania siłowni wodnych (młynówki) lub o charakterze melioracyjnym[2].

 Osobny artykuł: Kanały wodne we Wrocławiu.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Odra jest rzeką główną, stanowi rzekę I rzędu według tradycyjnej klasyfikacji numerycznej, uchodzi do Morza Bałtyckiego
  2. ↑ nie uwzględniono niewielkich cieków, np. w rejonie Janówka
  3. ↑ stanowią rzeki II rzędu według tradycyjnej klasyfikacji numerycznej
  4. ↑ w wyniku licznych inwestycji hydrotechnicznych nawet te koryta rzeki, które przebiegają w miejscu niegdyś naturalnych koryt rzecznych, a także istniejące wyspy, uległy pewnym przekształceniom, choćby w zakresie utrwalenia (umocnienia oraz ustabilizowania) brzegów uniemożliwiających zachodzenie naturalnych procesów erozji, odkładania rumowiska i meandrowania; w tak przekształconym systemie wód powierzchniowych, praktycznie brak jest całkowicie naturalnych systemów przyrodniczych, w tym hydrologicznych
  5. ↑ w granicach miasta
  6. ↑ a b według tradycyjnej klasyfikacji numerycznej
  7. ↑ do 31.12.2009 r. Gminy Święta Katarzyna
  8. ↑ wybudowanych w ramach tworzenia nowej drogi wodnej i systemu przeciwpowodziowego dla miasta, tzw. II kanalizacja Odry, wykonana w latach 1913–1917; istnieje również możliwość przerzutu części wód wezbraniowych z Odry do Widawy przez Kanał Odpływowy
  9. ↑ które również nie jest naturalnym korytem rzeki lecz przekopem wykonanym w latach 1530–1533
  10. ↑ której przebieg i kształt również jest wynikiem inwestycji hydrotechnicznej budowy Drogi Wielkiej Żeglugi, tzw. I kanalizacja Odry, wykonana w latach 1892–1897
  11. ↑ a b ujście to było kilkukrotnie w historii miasta przesuwane, wcześniej znajdowało się znacznie dalej niż obecnie, bo najpierw w rejonie Arsenału, Mostu Piaskowego, a później w rejonie Wzgórza Polskiego, pozostałością po tej ostatniej lokalizacji ujścia Oławy jest Zatoka Gondoli
  12. ↑ ostatni stopień wodny we Wrocławiu, następny stopień to Stopień wodny Brzeg Dolny
  13. ↑ osiedle Sołtysowice znajduje się na przeciwległym brzegu jej recypienta – rzeki Widawa
  14. ↑ uwzględniono te cieki, którym nadano nazwy własne
  15. ↑ Trzciana melioruje pola irygacyjne, a nie zasila

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), s. 348, ISBN 83-239-9607-5.
  2. ↑ a b c d e f g h i j POWIATOWY PROGRAM ZWIĘKSZENIA LESISTOŚCI MIASTA WROCŁAWIA. [w:] Załącznik do uchwały Nr LII/3183/06 Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 8 czerwca 2006 roku [on-line]. wrosystem.um.wroc.pl, 2006-06-08. s. 107. [dostęp 2010-03-11]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e Trasa turystyczna "Mosty i przeprawy". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. s. 33. [dostęp 2010-02-22]. (pol.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k Zabytki przy Odrze, rzeka Odra we Wrocławiu. Atrakcje Wrocławia. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  5. ↑ Kładki. ZDiUM. s. 4. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  6. ↑ Mosty. ZDiUM. s. 11. [dostęp 2010-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-18)]. (pol.).
  7. ↑ Wenecja Północy. e-wroclaw.com. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  8. ↑ Marcin Szumowski: Wrocław Wenecja Północy. www.wittchen.com. s. 3. [dostęp 2010-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).
  9. ↑ Wrocław – polska Wenecja. www.nocowanie.pl. [dostęp 2010-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-18)]. (pol.).
  10. ↑ Położenie i ogólna charakterystyka miasta Wrocław. www.nieruchomosciwewroclawiu.pl. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  11. ↑ a b Środowisko przyrodnicze Wrocławia, stan na 2003 r.. wrosystem.um.wroc.pl. s. 22. [dostęp 2010-03-03]. (pol.).
  12. ↑ a b c d Adam Guziak: Biosfera. [w:] Środowisko [on-line]. www.eko.org.pl. s. 25. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  13. ↑ a b c d e f Trasa turystyczna "Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego". Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2007. s. 39. [dostęp 2010-02-22]. (pol.).
  14. ↑ a b Zabytki techniki Śródmiejskiego Węzła Wodnego. www.wroclaw.pl. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  15. ↑ a b c d e f g h i Elżbieta Węgrzyn: Odra i jej dopływy. [w:] Wrocławska przyroda [on-line]. www.przyroda.wroclaw.pl, 2002. [dostęp 2022-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-01-20)].
  16. ↑ Mosty na Bystrzycy. Mosty polskie. [dostęp 2010-03-11]. (pol.).
  17. ↑ a b c Mosty na Ślęzie. Mosty polskie. [dostęp 2010-03-11]. (pol.).
  18. ↑ a b Mosty na Widawie. Mosty polskie. [dostęp 2010-03-11]. (pol.).
  19. ↑ a b Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.ś. Jacek Trojanowski – kierownik pracy, dr kpt. ż.ś. Krzysztof Woś, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher: mapa: Odrzańska Droga Wodna – Odra skanalizowana i kanał Gliwicki, Źródło: Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu. [w:] Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007-2013 [on-line]. AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU, 2006. s. 56. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  20. ↑ a b c Schemat Wrocławskiego Węzła Wodnego po 1917 r.. [w:] Zarząd Regulacji Rzeki Odry [on-line]. powodz.wroclaw.pl. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  21. ↑ Wiesław Depczyński, Andrzej Szamowski: Budowle i zbiorniki wodne. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, 1997, seria: Inżynieria Środowiska. ISBN 83-87012-66-1. (pol.).
  22. ↑ Zbigniew Szling, Jan Winter: Drogi wodne śródlądowe. Wrocław: Wydawnictwo Politechniki Wrocławskiej, 1988, seria: skrypt budownictwo. (pol.).
  23. ↑ a b Tadeusz Reder, Mariusz Tokarz: Węzeł wodny Bartoszowice – Opatowice. Wratislaviae Amici, 2005-03-09. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  24. ↑ Mariusz Tokarz: Stary Wodociąg zwany "Wielkim". Wratislaviae Amici, 2006-11-22. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  25. ↑ Jan Pyś: Perspektywy żeglugi na Odrze. W: Kulczyk Jan (red.): Rola śródlądowego transportu wodnego w rozwoju regionów Unii Europejskiej. Wrocław: Oficyna Wydawnicza NDiO, 2008, s. 183-195, seria: Biblioteka Międzynarodowej Wyższej Szkoły Logistyki i Transportu we Wrocławiu. ISBN 978-83-89908-85-8. [dostęp 2015-12-23].
  26. ↑ Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy. Dolnośląski Zespół Parków Krajobrazowych oddział Wrocław. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  27. ↑ Park Krajobrazowy Dolina Bystrzycy. Wrocławska przyroda. [dostęp 2010-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-07-15)]. (pol.).
  28. ↑ Elektrownia Wodna Stabłowice. Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  29. ↑ Elektrownia Wodna Marszowice. Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  30. ↑ Waclaw Grabkowski: TERENY WODONOŚNE. Wratislaviae Amici, 2010-01-09. [dostęp 2010-03-10]. (pol.).
  31. ↑ Park Wschodni we Wrocławiu. Parki i ogrody. [dostęp 2010-03-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-05-17)]. (pol.).
  32. ↑ Park Wschodni. [w:] Parki Wrocławia – inne [on-line]. www.wroclaw.pl. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  33. ↑ Przepompownia i jaz Małgorzata. Wratislaviae Amici. [dostęp 2016-02-11]. (pol.).
  34. ↑ Gondolierhafen – Zatoka Gondoli. Wratislaviae Amici, 2005-08-21. [dostęp 2016-02-11]. (pol.).
  35. ↑ Prywatna elektrownia wodna im.Stanisława Sobolewskiego. Wratislaviae Amici, 2005-08-21. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  36. ↑ Tadeusz Reder, Mariusz Tokarz: Kładka Oporowska. Wratislaviae Amici, 2005-03-10. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  37. ↑ a b Rzeka Dobra. Wratislaviae Amici. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  38. ↑ Informacje o Kłokoczycach. zawidawie.info. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  39. ↑ Galeria starych map osiedla. www.psie-pole.pl. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  40. ↑ Adam Guziak: Parki Wrocławia – Park Brochowski. www.wroclaw.pl. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
  41. ↑ XIII. osiedla Partynice, Ołtaszyn, Wojszyce, Jagodno, Brochów i Bieńkowice. [w:] Raport 2002 Środowisko – Bisfera [on-line]. www.eko.org.pl. [dostęp 2010-03-09]. (pol.).
Wrocławski węzeł wodny
Ogólne
Wody powierzchniowe
rzeki
mniejsze cieki
kanały
Wyspy we Wrocławiu
wyspy odrzańskie
Budowle hydrotechniczne
porty, nabrzeża, przystanie
stocznie
stopnie wodne na Odrze
elektrownie wodne
śluzy na Odrze
jazy na Odrze
śluzy na Oławie
jazy na Oławie
stopnie wodne na Bystrzycy
Instytucje, administracja, firmy
Bulwary
Inwestycje hydrotechniczne
Drogi i szlaki wodne
Pozostałe

Herb Wrocławia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rzeki_we_Wrocławiu&oldid=71626153”