Realizm naukowy

Realizm naukowy – pogląd filozoficzny, który głosi, że nieobserwowalne bezpośrednio przedmioty postulowane w ramach teorii naukowych istnieją w sensie dosłownym. Jest to stanowisko opozycyjne wobec instrumentalizmu, według którego elementy teorii naukowych są jedynie użytecznymi i wygodnymi konwencjami wprowadzanymi w celu przewidywania zjawisk na poziomie empirycznym^[1]. W XX w. realizm naukowy broniony był m.in. przez Karla Poppera^[2]^[3] i stanowił reakcje na empiryzm logiczny w filozofii nauki^[4].

Argumenty za i przeciw

Z jednej strony większość przełomów naukowych wiązało się z przyjęciem stanowiska realistycznego. Na przykład tacy naukowcy jak Newton czy Einstein wiązali bogatą metafizyczną nadbudowę ze swoimi teoriami. Innym często wysuwanym argumentem na rzecz realizmu naukowego jest tzw. „argument z cudu”:

„Z elektrodynamiki kwantowej wynika, że moment magnetyczny elektronu ma wartość: 1,001 159 652 201 $\pm$ 0,000 000 000 030, gdzie $\pm$ oznacza możliwy błąd teoretyczny obliczeń (wymagający zastosowania paru przybliżeń). Według najnowszych pomiarów, moment magnetyczny wynosi: 1,001 159 652 188 $\pm$ 0,000 000 000 004”, gdzie $\pm$ oznacza błąd pomiaru. Taka zgodność między teorią i doświadczeniem w połączeniu z tysiącami podobnych, choć mniej spektakularnych przykładów byłaby cudem, gdyby nauka nie dostarczała nam żadnej prawdy – a przynajmniej przybliżonej prawdy o świecie.”^[5]

Z drugiej strony historia nauki zna wiele przykładów teorii, które pomimo poprawnych przewidywań empirycznych okazywały się całkowicie błędne. Laudan wymienia przykłady takich teorii: są to flogistonowa teoria spalania i kaloryczna teoria cieplika^[6]. Wigner w podobnym kontekście wspomina o teorii wolnego elektronu^[7]. Te przykłady podważają domniemaną korelacje pomiędzy sukcesami empirycznymi teorii a jej prawdziwością w rozumieniu korespondencyjnej teorii prawdy. Ponadto wielu naukowców opowiada się po stronie instrumentalizmu, najpopularniejsza wśród fizyków kopenhaska interpretacja mechaniki kwantowej jest skrajnie pozytywistyczna.

Zobacz też

Przypisy

↑ Chalmers 1993 ↓, s. 184.
↑ Sikora 2011 ↓, s. 113.
↑ Kotowski 2016 ↓, s. 20.
↑ Kotowski 2016 ↓, s. 25.
↑ Sokal i Bricmont 2004 ↓, s. 66.
↑ Laudan 1984 ↓, s. 111-121.
↑ Eugene P. Wigner – Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych „Rozważmy kilka przykładów „fałszywych” teorii, które dają alarmująco dokładne opisy grup zjawisk. Przy odrobinie dobrej woli, można odsunąć pewną oczywistość, której te przykłady dostarczają. Sukces wczesnych i pionierskich idei Bohra dotyczących atomu był zawsze raczej wąski i to samo odnosi się do epicykli Ptolemeusza. Nasz obecny punkt widzenia daje dokładny opis wszystkich zjawisk, które te bardziej prymitywne teorie mogą opisać. Nie jest to jednak prawdą jeśli chodzi o tak zwaną teorię swobodnego elektronu, która daje cudownie dokładny obraz wielu, jeśli nie większości, własności metali, półprzewodników i izolatorów. W szczególności wyjaśnia ona fakt, zawsze niewłaściwie rozumiany na bazie „rzeczywistej teorii”, że izolatory wykazują specyficzną oporność elektryczną, która może być 10 razy większa niż oporność metali. (...) Teoria ta podnosi wątpliwości co do tego, jak daleko powinniśmy ufać zgodności numerycznej pomiędzy teorią i eksperymentem, jako dowodowi na rzecz poprawności teorii. Przywykliśmy do takiego wątpienia.” s. 15.

Bibliografia

Alan F. Chalmers: Czym jest to co zwiemy nauką?. Wydawnictwo Siedmioróg, 1993. ISBN 83-85193-44-8.
Marek Sikora: Realizm wobec wyzwań antyrealizmu: multidyscyplinarny przegląd stanowisk. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2011. ISBN 978-83-7493-614-9.
Alan Sokal, Jean Bricmont: Modne bzdury. O nadużywaniu pojęć z zakresu nauk ścisłych przez postmodernistycznych intelektualistów. Prószyński i S-ka, 2004. ISBN 83-7337-735-2.
Larry Laudan: Science and Values: The Aims of Science and Their Role in Scientific Debate. University of California Press, 1984. ISBN 978-0-520-05743-2.
Mateusz Kotowski: Realizm zreformowany: Filozofia Iana Hackinga a spór o status poznawczy wiedzy naukowej. Wrocław: Oficyna Naukowa PFF, 2016.

Linki zewnętrzne

StathisS. Psillos StathisS., Realism and Theory Change in Science, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 3 maja 2018, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-05-13] (ang.). (Realizm a zmiana teorii w nauce)

[CITEREFChalmers1993184-1] Chalmers 1993 ↓, s. 184.

[CITEREFSikora2011113-2] Sikora 2011 ↓, s. 113.

[CITEREFKotowski201620-3] Kotowski 2016 ↓, s. 20.

[CITEREFKotowski201625-4] Kotowski 2016 ↓, s. 25.

[CITEREFSokalBricmont200466-5] Sokal i Bricmont 2004 ↓, s. 66.

[CITEREFLaudan1984111-121-6] Laudan 1984 ↓, s. 111-121.

[7] Eugene P. Wigner – Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych „Rozważmy kilka przykładów „fałszywych” teorii, które dają alarmująco dokładne opisy grup zjawisk. Przy odrobinie dobrej woli, można odsunąć pewną oczywistość, której te przykłady dostarczają. Sukces wczesnych i pionierskich idei Bohra dotyczących atomu był zawsze raczej wąski i to samo odnosi się do epicykli Ptolemeusza. Nasz obecny punkt widzenia daje dokładny opis wszystkich zjawisk, które te bardziej prymitywne teorie mogą opisać. Nie jest to jednak prawdą jeśli chodzi o tak zwaną teorię swobodnego elektronu, która daje cudownie dokładny obraz wielu, jeśli nie większości, własności metali, półprzewodników i izolatorów. W szczególności wyjaśnia ona fakt, zawsze niewłaściwie rozumiany na bazie „rzeczywistej teorii”, że izolatory wykazują specyficzną oporność elektryczną, która może być 10 razy większa niż oporność metali. (...) Teoria ta podnosi wątpliwości co do tego, jak daleko powinniśmy ufać zgodności numerycznej pomiędzy teorią i eksperymentem, jako dowodowi na rzecz poprawności teorii. Przywykliśmy do takiego wątpienia.” s. 15.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]