Pomnik Lotnika w Warszawie
 Pomnik Lotnika | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Miejsce |
skrzyżowanie ulicy Żwirki i Wigury z ulicą Wawelską |
| Typ obiektu | |
| Projektant | |
| Całkowita wysokość |
15 m |
| Data odsłonięcia |
11 listopada 1932 |
| Data likwidacji |
1944 (plac Unii Lubelskiej) |
Położenie na mapie Warszawy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |
 52°12′58,78″N 20°59′17,99″E/52,216328 20,988331
| |
Pomnik Lotnika[1] – monument upamiętniający polskich lotników znajdujący się na rondzie u zbiegu ulic Żwirki i Wigury, Wawelskiej i Raszyńskiej.
Monument jest rekonstrukcją zniszczonego w 1944 pomnika z placu Unii Lubelskiej. Przedstawia stojącą postać lotnika podtrzymującego śmigło[1].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwszy pomnik (1932–1944)
[edytuj | edytuj kod]Rzeźbę zaprojektował w 1923 Edward Wittig (artyście pozował major Leonard Zbigniew Lepszy)[2]. Model pomnika był prezentowany w 1929 na Powszechnej Wystawie Krajowej w Poznaniu[1]. Odsłonięcia dokonano 11 listopada 1932 na placu Unii Lubelskiej[1] (na skraju Pola Mokotowskiego, gdzie wówczas znajdowało się warszawskie lotnisko). Monument był zwrócony frontem w kierunku wylotu alei Szucha. Autorem granitowego cokołu był Antoni Jawornicki[1]. Odlew figury lotnika wykonano w warszawskich Zakładach Metalurgicznych L. Kranca i T. Łempickiego[3].
Budowa pomnika została sfinansowana ze składek społecznych oraz wpływów z imprez lotniczych[1]. Pomnik był jednym z pierwszych w Europie monumentów poświęconych lotnictwu.
W 1942 na cokole pojawiły się kotwice Polski Walczącej wykonane przez Jana Guta i Jana Bytnara „Rudego” za pomocą specjalnie skonstruowanego przez „Rudego” tzw. wiecznego pióra. Po wojnie dwa kamienne bloki z cokołu, w tym ten ze śladem kotwicy, zostały przeniesione pod budynek Gimnazjum i Liceum im. Stefana Batorego w Warszawie, a w 1981 pod Muzeum Woli[4].
W 1944 pomnik został zniszczony przez Niemców podczas planowego wyburzania miasta po upadku powstania warszawskiego. Fragmenty rzeźby odnaleziono po wojnie na terenie wolskich zakładów Lilpop, Rau i Loewenstein[1]
Szczątki oryginalnego cokołu pomnika Lotnika zostały porzucone w parku im. 13 września 1944 (od 2005 park im. płk. Jana Szypowskiego „Leśnika”) na Grochowie[5]. Fragment cokołu został również wykorzystany do budowy pomnika Pamięci Pilotów RAF na Woli[6] oraz pomnika Grenadierów przy ulicy Grenadierów[7].
Rekonstrukcja i odsłonięcie (1967)
[edytuj | edytuj kod]Po zakończeniu wojny z inicjatywą rekonstrukcji pomnika występowały m.in. „tygodnik Stolica” i czasopisma lotnicze[8]. Formalny wniosek w tej sprawie złożyli radni Dzielnicowej Rady Narodowej Warszawa-Ochota, jednocześnie proponując nową lokalizację[8]. Wniosek ochockich radnych został pozytywnie przyjęty przez władze miasta i ministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego[9]. Na Politechnice Warszawskiej odnaleziono również model pomnika[9].
Zniszczony monument został wiernie zrekonstruowany przez Alfreda Jesiona na podstawie zachowanych materiałów Wittiga. Brązowy, 6-metrowy odlew o wadze 5 ton wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych[1]. Na frontowej ścianie 9-metrowego cokołu z jasnoszarego granitu śląskiego umieszczono wyrzeźbioną szachownicę lotniczą. Rzeźba lotnika została zwrócona w kierunku ul. Żwirki i Wigury. Postument i otoczenie pomnika zaprojektował Zygmunt Stępiński[9].
Odsłonięcia zrekonstruowanego monumentu dokonano 9 września 1967, na zakończenie obchodów Dni Lotnictwa, u wylotu reprezentacyjnej ulicy prowadzącej od portu lotniczego Warszawa-Okęcie, upamiętniających sławnych polskich lotników[9]. Tego dnia pod pomnikiem odbyła się również uroczysta promocja absolwentów szkół lotniczych (Oficerskiej Szkoły Radiotechnicznej i Technicznej Oficerskiej Szkoły Wojsk Lotniczych)[9], a następnie parada powietrzna i defilada wojskowa[10].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Galeria
[edytuj | edytuj kod]-
Monument w swojej pierwszej lokalizacji na placu Unii Lubelskiej -
Zbliżenie pomnika, widok w kierunku
ul. Puławskiej -
„Kotwica” – znak Polski Walczącej namalowany w 1942 na cokole pomnika przez Jana Bytnara -
Fragment cokołu pomnika ustawiony w parku im. płk. Jana Szypowskiego „Leśnika”
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 664. ISBN 83-01-08836-2.
- ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1990, s. 47.
- ↑ Małgorzata Dubrowska, Andrzej Sołtan: Brązownictwo warszawskie w XIX i XX wieku. Od Norblina do Łopieńskich. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 1999, s. 143. ISBN 83-7181-084-9.
- ↑ Barbara Wachowicz: Rudy, Alek, Zośka. Gawęda o bohaterach „Kamieni na szaniec”. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2007, s. 264–265. ISBN 978-83-7399-219-1.
- ↑ Sławomir Kasjaniuk: Pomnik Lotnika - Warszawa. lotniczapolska.pl, 7 sierpnia 2008. [dostęp 2009-05-13].
- ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2003, s. 88.
- ↑ Święto Grenadierów 2021. [w:] Urząd Dzielnicy Praga-Południe m.st. Warszawy [on-line]. pragapld.um.warszawa.pl, 17 czerwca 2021. [dostęp 2023-12-16].
- ↑ a b Pomnik Lotnika w Warszawie. „Warszawski Kalendarz Ilustrowany Stolicy 1968”. s. 112.
- ↑ a b c d e Pomnik Lotnika w Warszawie. „Warszawski Kalendarz Ilustrowany Stolicy 1968”. s. 114.
- ↑ Wiesław Głębocki: Warszawskie pomniki, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1990, s. 49.