Przejdź do zawartości

Plac Unii Lubelskiej w Warszawie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Plac Unii Lubelskiej w Warszawie
Śródmieście, Śródmieście Południowe, Ujazdów
Zabytek: nr rej. 605/1 z 1.07.1965
Ilustracja
Widok na plac z powietrza, od południa
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Plac Unii Lubelskiej w Warszawie”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Plac Unii Lubelskiej w Warszawie”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Plac Unii Lubelskiej w Warszawie”
Ziemia52°12′49,0″N 21°01′17,0″E/52,213611 21,021389
Multimedia w Wikimedia Commons
Rondo Keksholmskie z pętlą tramwaju elektrycznego ok. 1910
Plac Unii Lubelskiej z pomnikiem Lotnika w latach 30. XX wieku. Po lewej kamienica Jana Łaskiego
Plac w II połowie lat 40. XX wieku
Widok z placu w kierunku wylotu ul. Bagatela
Północna pierzeja placu, po lewej kamienica Kacperskich, po prawej kamienica Judy Wielburskiego

Plac Unii Lubelskiej – zabytkowy plac w dzielnicy Śródmieście w Warszawie.

Położenie

[edytuj | edytuj kod]

Plac leży na osi jednej z głównych arterii komunikacyjnych łączących Śródmieście z Mokotowem. Zbiegają się doń ulice:

Nazwa

[edytuj | edytuj kod]

Pierwotnie plac nazywany był rondem Mokotowskim, leżał bowiem na granicy gruntów wsi Mokotów[1]. Ok. 1875 zaczął być nazywany Keksholmskim od nazwy położonych w pobliżu koszar Lejb-Gwardyjskiego Keksholmskiego Pułku[2]. Obecną nazwę nadano w lipcu w 1919, w 350. rocznicę zawarcia unii lubelskiej[3][4].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Plac został ukształtowany przed 1770 jako najdalej na południe wysunięty okrągły plac zaprojektowany w ramach tzw. założenia ujazdowskiego. W 1770 od południowego zachodu i południa został otoczony okopami Lubomirskiego[1].

W latach 1816–1818 w południowej części placu wzniesiono klasycystyczne rogatki Mokotowskie zaprojektowane przez Jakuba Kubickiego[5].

W 1881 z placu na Muranów poprowadzono pierwszą linię tramwaju konnego[6], a w 1908 – tramwaju elektrycznego[7]. Na rondzie powstała pętla tramwajowa[8].

W 1892 w pobliżu placu (od strony ul. Chocimskiej) uruchomiono stację wąskotorowej kolejki dojazdowej – kolejki wilanowskiej. W 1898 po południowo-zachodniej stronie placu powstała stacja kolejki grójeckiej[9].

Na początku XX wieku plac zaczął być zabudowywany wysokimi, sześcio- i ośmiopiętrowymi kamienicami. Pomiędzy ul. Polną a ul. Marszałkowską wzniesiono kamienicę Kacperskich (1909–1913), kamienicę Wielburskiego między ul. Marszałkowską a al. Jana Chrystiana Szucha, kamienicę Adama Bromkego (1911–1912) leżącą pomiędzy al. Jana Chrystiana Szucha i ul. Bagatela oraz kamienicę Jana Łaskiego (1911–1912) położoną w rozwidleniu ulic Klonowej i Bagateli.

11 listopada 1932 na placu odsłonięto pomnik Lotnika dłuta Edwarda Wittinga, zniszczony przez Niemców w 1944. W 1967 jego kopia została ustawiona na skrzyżowaniu ulicy Żwirki i Wigury z Wawelską.

W 1935 stację kolejki grójeckiej przeniesiono na południe, w pobliże skrzyżowania ulicy Puławskiej z ulicą Odyńca, a w 1938 na Dworzec Południowy[10].

W 1936 przy placu (pod adresem ul. Polna 1) wzniesiono budynek Komendy Straży Ogniowej, w którym mieścił się także III oddział straży, przeniesiony tutaj z Nowego Światu 6[11]. Przez wiele lat w budynku mieściła się Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej, a po przeniesieniu jej w 2016 do nowo wybudowanego obiektu przy ul. Domaniewskiej 40[12][13] jest on siedzibą Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej[14].

W ramach planowanej na Polu Mokotowskim Dzielnicy Marszałka Józefa Piłsudskiego przy placu miała powstać nowa siedziba Polskiego Radia[15]. Wieżowiec zaprojektowany przez Bohdana Pniewskiego na osi ul. Puławskiej miał domykać perspektywę i tworzyć dominantę widokową od strony Mokotowa[16].

W 1940 plac Unii Lubelskiej znalazł się na granicy tzw. dzielnicy niemieckiej[17]. W latach 1942–1944 na placu miała swój przystanek początkowy i końcowy okólna linia tramwajowa „0” przeznaczona wyłącznie dla Niemców[18].

W pierwszych dniach powstania warszawskiego plac był miejscem walk dywizjonu „Jeleń”[2]. Został opanowany przez powstańców już 1 sierpnia, jednak dalsze ataki przeprowadzone na budynki w dzielnicy policyjnej zakończyły się niepowodzeniem – oddziały polskie zostały zmuszone do wycofania się, ponosząc ogromne straty[19]. W odwecie Niemcy dokonali masowych mordów na polskich cywilach, rozstrzeliwując okolicznych mieszkańców m.in. na terenie ogrodu jordanowskiego przy ul. Bagatela. W trakcie i po powstaniu część kamienic znajdujących się przy placu oraz jeden domek rogatkowy zostały spalone[20].

W marcu 1946 uruchomiono linię trolejbusową z placu do Dworca Gdańskiego[21].

W październiku 1948 w kamienicy Adama Bromkego (ul. Bagatela 14) otwarto pierwszy salon Klubu Międzynarodowej Prasy i Książki[22][23] z ofertą 180 czasopism z 30 państw[24].

W 1962 przy placu, w miejscu dawnej końcowej stacji kolejki grójeckiej[25], wzniesiono pawilon „Supersam”. W 2006 budynek został zburzony, a na jego miejscu w latach 2010–2013 wzniesiono centrum biurowo-handlowe Plac Unii.

W 1964 zakończono przebudowę węzła komunikacyjnego na placu − ruch tramwajowy skierowano przez jego środek, a ruch kołowy wokół ronda[26]. W 1965 założenie urbanistyczne placu zostało wpisane do rejestru zabytków[27].

W 1999 (w 430. rocznicę zawarcia unii lubelskiej) na ścianie narożnej kamienicy przy ul. Bagatela 15 odsłonięto tablicę upamiętniającą unię lubelską ufundowaną przez społeczeństwo Lublina[28].

Ważniejsze obiekty

[edytuj | edytuj kod]

Obiekty nieistniejące

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 232.
  2. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 913. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Kwiryna Handke: Słownik nazewnictwa Warszawy. Warszawa: Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, 1998, s. 369. ISBN 83-86619-97X.
  4. ↑ Jerzy Kasprzycki: Korzenie miasta, Tom I. Śródmieście Południowe. Warszawa: Wydawnictwo VEDA, 2004, s. 110. ISBN 83-85584-45-5.
  5. ↑ Juliusz A. Chrościcki, Andrzej Rottermund: Atlas architektury Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 208.
  6. ↑ Stanisław Konarski. Generał Sokrates Starynkiewicz, prezydent Warszawy. „Rocznik Warszawski”. XXXI, s. 227, 2002. 
  7. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne 1908−1998. Tom I. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 6. ISBN 83-907574-00.
  8. ↑ Stanisław Niewiadowski: Warszawa jakiej nie ma. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988, s. 183. ISBN 83-06-01615-7.
  9. ↑ Jarosław Zieliński: Plac Unii i okolice. Warszawa: EKBIN Studio PR, 2013, s. 39–40. ISBN 978-83-929745-4-3.
  10. ↑ Hanna Faryna-Paszkiewicz. Pierwsza wąskotorówka. „Skarpa Warszawska”. 9 (66), s. 10, wrzesień 2014. 
  11. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 69. ISBN 978-83-61253-51-8.
  12. ↑ Redakcja / Strażacki.pl, Nowa siedziba KW PSP Warszawa oficjalnie otwarta! [online], Strazacki.pl portal o straży pożarnej, 10 października 2016 [dostęp 2024-04-19] (pol.).
  13. ↑ Dane kontaktowe - Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie - Portal Gov.pl [online], Komenda Wojewódzka Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie [dostęp 2024-04-19] (pol.).
  14. ↑ Dane adresowe - Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej m. st. Warszawy - Portal Gov.pl [online], Komenda Miejska Państwowej Straży Pożarnej m. st. Warszawy [dostęp 2024-04-19] (pol.).
  15. ↑ Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 194–195. ISBN 978-83-63842-67-3.
  16. ↑ Grzegorz Mika: Od wielkich idei do wielkiej płyty. Burzliwe dzieje warszawskiej architektury. Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2017, s. 194. ISBN 978-83-63842-67-3.
  17. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 371. ISBN 978-83-07-03239-9.
  18. ↑ Warszawskie tramwaje elektryczne. Tom II. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1998, s. 27-28. ISBN 83-907574-00.
  19. ↑ Adam Borkiewicz: Powstanie warszawskie. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1969, s. 63-64.
  20. ↑ Eugeniusz Szwankowski: Ulice i place Warszawy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 233.
  21. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 30, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  22. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 178.
  23. ↑ Julian Bystrzanowski, Konrad Dutkowski: Wszystko o Warszawie. Informator. Warszawa: Wydawnictwo Sport i Turystyka, 1975, s. 163.
  24. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie Kalendarz Ilustrowany 1959”, s. 47, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  25. ↑ Symeon Surgiewicz: Warszawskie ciuchcie. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1972, s. 18.
  26. ↑ Wydarzenia warszawskie na łamach prasy w roku 1964. „Warszawski Kalendarz Ilustrowany 1966”, s. 148, 1965. Wydawnictwo Warszawskiego Tygodnika „Stolica”. 
  27. ↑ Zestawienia zabytków nieruchomych. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 30 września 2018 r.. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 52. [dostęp 2018-11-22].
  28. ↑ Stanisław Ciepłowski: Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w.. Warszawa: Argraf, 2004, s. 30. ISBN 83-912463-4-5.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Plac_Unii_Lubelskiej_w_Warszawie&oldid=75232177”