Paradoksy megarejskie
Paradoksy megarejskie – paradoksy sformułowane w starożytnej szkole filozoficznej megarejczyków.
Szkoła megarejska zajmowała się logiką i argumentacją. Przedstawiane przez nią paradoksy były kontynuacją tradycji paradoksów eleatów i miały wskazywać na niemożliwość istnienia wielości i ruchu. Znaczenie logiczne paradoksów, wykraczało jednak poza koncepcje metafizyczne megarejczyków i niektóre z nich (paradoks kłamcy i stosu) rozpatrywane są do dnia dzisiejszego. Inne mają charakter historyczny, opierają się bowiem na wątłych założeniach czy wieloznaczności używanych pojęć[1].
Autorstwo większości paradoksów przypisuje się Eubulidesowi z Miletu (IV w. p.n.e.)[2]. Niektóe paradoksy rozwinięte zostały przez szkołę dialektyków, która wydzieliła się ze szkoły megarejskiej[3].
Elektra, Ukryty, Zasłonięty
[edytuj | edytuj kod]Trzy paradoksy podejmujące podobny problem[4].
- Elektra i Orestes są rodzeństwem. Elektra zna swojego brata, możemy więc założyć, że rozpozna go, gdy go zobaczy. Przed Elektrą postawiono Orestesa z głową zasłoniętą płachtą i zapytano: "Znasz tego człowieka?". Elektra odpowiedziała, że nie zna.
Wniosek: Elektra nie zna tego, kogo zna.
Paradoks powstaje ze względu na wieloznaczność wyrażenia "znać", które można rozumieć zarówno jako "mieć z kimś lub czymś wcześniej do czynienia", jak i "rozpoznawać" (Elektra wie jak wygląda jej brat, ale po zakryciu go płachtą nie rozpoznaje go)[4].
Paradoksy ukryty i zasłonięty były tym samym paradoksem, opowiedzianym w inny sposób. Osobie, z którą rozmawiano, przedstawiano zasłoniętą postać, którą okazywał się członek rodziny[5].
Paradoks ten opierał się na dwuznaczności słowa "znać" i na wymaganiu kategorycznej odpowiedzi (tak lub nie) od Elektry[6]
Łysy, Soryt
[edytuj | edytuj kod]
Dwa paradoksy, obrazujące podobny problem.
- Przesłanka wyjściowa: biorąc pod uwagę dwie osoby, z których jedna nie jest łysa, a druga ma zaledwie o jeden włos mniej, możemy przyjąć, że również druga osoba nie jest łysa (różnica jednego włosa wydaje się minimalna).
Weźmy pod uwagę większą liczbę osób. Założymy, że pierwsza z nich ma na głowie 100 000 włosów, a każda następna ma o jeden włos mniej - różnica w liczbie włosów między dwiema następującymi po sobie osobami zawsze wynosi dokładnie jeden włos. Jeśli ustawimy w szeregu 100 001 osób, to ostatnia z nich (zgodnie z powyższym założeniem) nie ma na głowie ani jednego włosa. Mimo to, nie możemy nazwać jej "łysą", ponieważ zgodnie z przesłanką wyjściową jeśli poprzednik jest niełysy, a następująca po nim osoba ma o jeden włos mniej, to i ona nie jest łysa.
Wniosek: Człowiek bez włosów nie jest łysy.
[7]
Paradoks sorytu (stosu) dotyczy podobnego toku myślenia: jeśli położymy jedno ziarno piasku obok drugiego, to nie stworzy ono stosu. Dodanie kolejnego ziarna również nie tworzy stosu. Żaden kolejny krok, nie spowoduje nagłej zmiany ziaren w stos[8].
Megarejczycy za pomocą tych paradoksów wskazywali, że wielość nie istnieje, ponieważ nie daje się ściśle określić pojęciowo[4]. Współczesna logika widzi w tych paradoksach problem nazw nieostrych.
Kłamca
[edytuj | edytuj kod]Czy osoba, która kłamie i mówi, że kłamie, kłamie czy mówi prawdę. Zdanie takie, było wewnętrznie sprzeczne, a więc absurdalne. Za pomocą tego paradoksu megarejczycy wskazywali, że zdania logiki dyskursywnej zakładające wielość rzeczywistości są wewnętrznie sprzeczne[9]. Współczesna logika wskazuje tutaj na problemy jakie tworzy autoreferencja zdań.
Rogacz
[edytuj | edytuj kod]Jeśli kogoś spytamy, czy już zgubił swoje rogi, zapytany może odpowiedzieć "tak" lub "nie". Jeśli odpowie tak, to znaczy, że kiedyś miał rogi, a jeśli nie, to znaczy, że je ma. Obydwie odpowiedzi są błędne, co pokazuje absurdalność takiego pytania[10].
W innym sformułowaniu paradoks ten można ująć tak[1]:
- 1. Czego nie straciłeś, to nadal masz.
- 2. Nie straciłeś rogów.
- 3. A więc nadal masz rogi
Nikt
[edytuj | edytuj kod]Paradoks sformułowany przez Stilpona, związany z nazwami ogólnymi czy powszechnikami[1][5]. Zdaniem Stilpona powszechniki nie zawierają się w rzeczach jednostkowych. Stilpon twierdził np. "Jarzyna w ogóle to nie jest ta oto jarzyna, bo jarzyna w ogóle istniała już przed tysiącami lat. Zatem jarzyna w ogóle nie jest rzeczywistą jarzyną"[11]. W innym sformułowaniu:
- 1. Jeśli ktoś jest tutaj, to nie ma go na Rodos.
- 2. Ktoś jest tutaj.
- 3. Nie jest więc tak, że ktoś jest na Rodos
Noc i dzień
[edytuj | edytuj kod]Jest to paradoks sformułowany przez Filona z Megary, przedstawiciela szkoły dialektyków. i wiązał się ze zdaniami warunkowymi i implikacją materialną. Zdania warunkowe są dla Filona fałszywe tylko wtedy, gdy poprzednik jest prawdziwy, a następnik fałszywy. Zgodnie z tym zdanie warunkowe "jeśli jest dzień, to jest noc" jest prawdziwe w noc, a fałszywe w dzień. Jego wartość logiczna ulega więc zmianie w czasie[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c Mates 1961 ↓, s. 85.
- ↑ Reale 1999 ↓, s. 84-85.
- ↑ a b Bobzien 2011 ↓.
- ↑ a b c Reale 1999 ↓, s. 86.
- ↑ a b Crivelli 2006 ↓, s. 111.
- ↑ Reale 1999 ↓, s. 86-87.
- ↑ Reale 1999 ↓, s. 85-86.
- ↑ Reale 1999 ↓, s. 85.
- ↑ Reale 1999 ↓, s. 95.
- ↑ Reale 1999 ↓, s. 87.
- ↑ Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, Irena Krońska i inni, Warszawa: PWN, 1982, s. 142.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Paolo Crivelli, Megarians, [w:] Donald M. Borchert (red.), Encyclopedia of Philosophy, t. 6, Thomson Gale, 2006, s. 110-112.
- Susanne Bobzien, Dialectical School, Edward N. Zalta (red.), [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, Winter 2017 Edition, Metaphysics Research Lab, Stanford University, 2011, ISSN 1095-5054 [dostęp 2023-01-02] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-21] (ang.).
- Benson Mates, Stoic Logic, University of California Press, 1961.
- Giovanni Reale, Historia filozofii starożytnej, t. 1, Lublin: Wydawnictwo KUL, 2000.
- Giovanni Reale, Historia filozofii starożytnej, t. 3, Lublin: Wydawnictwo KUL, 1999.