Milanówek

Milanówek
	miasto i gmina
	; Ulica Warszawska w centrum miasta
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	grodziski
Aglomeracja	warszawska
Prawa miejskie	1951
Burmistrz	Artur Niedziński; (od 2024)
Powierzchnia	13,44 km²
Wysokość	ok. 100 m n.p.m.
Populacja (2019); • liczba ludności; • gęstość	; 16 416; 1221,7 os./km²
Strefa numeracyjna	(+48) 22
Kod pocztowy	05-822
Tablice rejestracyjne	WGM
	Położenie na mapie powiatu grodziskiego Milanówek
	Położenie na mapie Polski Milanówek
	Położenie na mapie województwa mazowieckiego Milanówek
	52°07′27,48″N 20°39′55,44″E/52,124300 20,665400
TERC (TERYT)	1405011
SIMC	0921020
	Hasło promocyjne: Miasto-Ogród
	Urząd miejskiul. Tadeusza Kościuszki 45; 05-822 Milanówek
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Wiadomości w Wikinews
	Hasło w Wikisłowniku
	Strona internetowa
	BIP

Milanówek – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie grodziskim, leżące na południowy zachód od Warszawy i wchodzące w skład aglomeracji warszawskiej. Położone na Nizinie Środkowomazowieckiej, na Równinie Łowicko-Błońskiej.

Według danych z 2010 miasto miało 16 056 mieszkańców^[3]. Wraz z Brwinowem i Podkową Leśną należy do tzw. podwarszawskiego trójmiasta ogrodów.

Historia

Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z XIV w.: Milonow (1350), dalej Milonowo (1414-1425, 1428), Milanowo alias Rapstinye (1529), Milanowo Rabstin (1580)^[4]^[5]. Wieś szlachecka Milanowo Rabstin (Rabsztyn) położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie błońskim ziemi warszawskiej województwa mazowieckiego^[6]. Według Rymuta nazwa pochodzi od nazwy osobowej Milon, Milan, z kolei pochodzących od imion złożonych typu Miłobrat, Miłosław. Po XVI wieku dodano przyrostek zdrabniający -ek^[4].

Źródła informują nas o wójcie Bartłomieju z Czubina, nabywającym w 1452 od braci Stanisława i Jana synów Jakusza Kota część Milanowa^[7]. W 1580 niejaki Krzysztof Chlewiński płacił od niego podatek z jednego łanu^[8]. Nie mniej w epoce nowożytnej majątek ów nie wyróżniał się niczym i należał raczej do małej własności. Przynależał on wówczas do parafii Żuków, gdzie też rejestrowano wszelkie urodzenia, zgony i śluby.

W II połowie wieku XVIII Milanówek był własnością Dyzmy Szymanowskiego, podczaszego warszawskiego^[9]^[10].

Na początku wieku XIX Milanówek był własnością Jana Bogusława Wilhelma^[11], dziedzica pobliskich Bieniowic. Wilhelm jednak mieszkał przez ten czas w Bieniowicach wraz z rodziną Milanówek traktując zapewne jedynie jako lokatę kapitału. Był on też zaangażowany w procesy modernizacji rolnictwa. W jego książce wydanej w 1825 roku przedstawia on szkice budowanych przez siebie w swoich majątkach stodół^[12]. Jest to najprawdopodobniej najstarsza zachowana ilustracja budynku stojącego w Milanówku. Po śmierci Wilhelma w 1829 roku jego spadkobiercy zdecydowali się rok później sprzedać majątek^[13]. Jego kolejnym właścicielem został Karol Boromeusz Skalski (1777-1841)^[14], oficer wojsk polskich. Służył on w wojsku od 1809 roku w armii Księstwa Warszawskiego. Po jego upadku do 1830 roku służył w Wojsku Polskim w kompanii rakietników^[15]. Zasłużony w bitwie pod Olszynką Grochowską 29 września 1831 roku podał się do dymisji w stopniu podpułkownika^[16].

Kupno Milanówka wiązało się zapewne ze zmianą stanu cywilnego Skalskiego. W styczniu 1830 roku zawarł on bowiem małżeństwo z Elżbietą Zofią Savage, córką Jakuba, a właściwie Jamesa Savage, głównego opiekuna ogrodów księżnej Izabeli Czartoryskiej i projektanta parku w Puławach^[17].

Po śmierci Skalskiego majątek odziedziczyła jego żona. Niedługo jednak pozostawała we wdowieństwie. Już 9 listopada 1844 roku zawarła ona w Żukowie ślub z Marcinem Nasierowskim, właścicielem pobliskiego majątku Kłodno. Małżeństwo zresztą nie trwało długo, albowiem Nasierowski zmarł już 24 kwietnia 1848 roku^[18]. Oba małżeństwa Skalskiej okazały się bezdzietne.

W kilka lat po śmierci Nasierowskiego wdowa po nim wyprowadziła się do Warszawy, gdzie w źródłach figuruje jako właścicielka kamienicy^[19]. Było to zapewne związane ze zlicytowaniem w 1850 roku inwentarza milanowskiego majątku na wniosek posiadającego na nim hipotekę Wilhelma Kedsle^[20].

W 1854 roku w „Gazecie Codziennej" jako właścicielka Milanówka wymieniona zostaje Zofia Łączyńska. Jest to zapewne błąd i chodzi już o późniejszą wieloletnią właścicielkę – Antoninę z Łączyńskich Rychłowską. Prywatnie siostra Marii Walewskiej urodzona w 1793 roku, była córką Macieja i Ewy z Zaborowskich^[21]. Pierwsze małżeństwo z Michałem Lasockim, dziedzicem Iłowa, synem Adama i Kunegundy z Mikorskich zawarła 20 września 1816 roku^{[potrzebny przypis]}. Dla dalszej historii Milanówka istotne jest to, że ze związku tego narodzi się Adrian Leon Lasocki, późniejszy mąż Bronisławy i ojciec Michała. Po śmierci pierwszego męża 5 września 1821 roku Łączyńska wychodzi ponownie za mąż za Augusta Radwana, właściciela nieodległych od Milanówka dóbr Czerwonka. Trzeci związek zawarty w 1833 ze Stanisławem Rychłowskim przetrwał najdłużej, bo do jego śmierci w 1862 roku^[22]. Rychłowski podobnie jak wcześniej Skalski był byłym oficerem, który armii zawdzięczał swoją pozycję społeczną^[23]. To pod jego nazwiskiem, chociaż po jego śmierci, a więc zapewne de facto przez Antoninę przeprowadzono w 1862 roku proces oczynszowania chłopów^[24]:

„Na odbytem 24 b. m. posiedzeniu Komitetu Gubernjalnego, do oczynszowania włościan dóbr prywatnych Gub. Warszawskiej pod prezydencją Radcy Tajnego Łaszczyńskiego zatwierdzone zostały umowy dobrowolne o wieczyste oczynszowanie następujących majętności (...) 8) Milanówek, własność P. Stn. Rychłowskiego, osad 8, ogólna przestrzeń mórg 137 pr: 57, wysokość czynszu rs. 1 k. 35 z morgi t j. wartość włóki rs. 1535”

Antonina Rychłowska niezbyt długo przeżyła męża. Zmarła w Warszawie 27 maja 1864 roku^{[potrzebny przypis]}. Wydaje się że w ostatnich latach jej życia majątkiem mógł władać jej syn – Stefan, w „Kurierze Warszawskim” trafić można bowiem na wzmiankę, informującą że jako „obywatel z Milanówka” przybył do Warszawy^[25].

W chwili jej śmierci własność majątku przeszła więc w ręce trójki żyjących dzieci Antoniny – Marii z Radwanów Mokronoskiej oraz Stefana (Jana Olbrachta) i Leona Lasockich. Ostatni z nich za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Sybir zmarł w drodze 31 grudnia 1864 roku^[26]. Wobec tego, że Leon Lasocki zmarł pół roku po matce sytuacja spadkowa przedstawiała się następująco. Każde z dwójki żyjących dzieci otrzymać winno po ⅓ majątku, zaś trzecia część przypadła do podziału wdowie po Leonie - Bronisławie Lasockiej oraz jej dzieciom. Na skutek licytacji przeprowadzonej 26 czerwca 1867 roku Bronisława Lasocka spłaciła rodzeństwo swojego męża i wraz z dziećmi stała się jedyną właścicielką majątku^[27].

W 1899 roku majątek odkupił od niej jej syn Michał Lasocki i założył spółkę Kozłowski-Lasocki i spółka, która zajęła się parcelacją majątku tworząc w Milanówku letnisko^[28]^[29].

Zamożni mieszkańcy Warszawy stawiali tu wystawne domy letniskowe, które często, gdy właściciele postanawiali przenieść się na stałe, zamieniały się w okazałe wille. Była to przeważnie inteligencja. Letnisko wyróżnia się nowoczesnym wyglądem zewnętrznym i urządzeniami. Stylowe dobrze urządzone, skanalizowane pensjonaty i dworki. z telefonami, wśród estetycznie utrzymanych ogrodów, tworzą miasto-ogród nieustępujące pierwszorzędnym letniskom zagranicznym. Jest to jedno z najpiękniejszych i najbardziej eleganckich uzdrowisk podwarszawskich, miejsce wypoczynku wyborowego towarzystwa stołecznego. Najsłynniejszym letnikiem z pierwszych lat był Bolesław Prus. Stałym mieszkańcem miasteczka był m.in. rzeźbiarz Jan Szczepkowski.

W 1908 roku powstało Milanowskie Towarzystwo Letnicze, którego pierwszym prezesem został Michał Lasocki. Z inicjatywy Towarzystwa powstał w Milanówku teatr letni, korty tenisowe i boiska do siatkówki^[28].

W okresie międzywojennym rozwijała się, dominująca do dziś w starszej części miasta, architektura willowa. W 1924 roku Stanisława i Henryk Witaczkowie założyli Centralną Doświadczalną Stację Jedwabniczą^[28], po wojnie przekształcona w Zakłady Jedwabiu Naturalnego „Milanówek”. W 1933 roku w Milanówku z inicjatywy społecznej powołano instytucję „obywatelskich patroli” w związku z plagą napadów na domki letniskowe i wille^[30].

W czasie II wojny światowej w kościele św. Jadwigi w Milanówku przechowywano przeniesioną z Kościoła Świętego Krzyża na Krakowskim Przedmieściu urnę z sercem Fryderyka Chopina. Po kapitulacji powstania warszawskiego do Milanówka przeniosły się najważniejsze organy Polskiego Państwa Podziemnego, co dało mu przydomek „małego Londynu”. Podczas okupacji niemieckiej i w latach powojennych Milanówek był przedmiotem represji, które dotknęły licznych jego mieszkańców. Przykładem mogą być losy rodziny Vetulanich, z której dwie osoby zginęły w niemieckim obozie koncentracyjnym w Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Pisał na ten temat Tadeusz Sowiński (1988)^[31] - nie podając źródeł swoich poglądów, a więc przesadnie deprecjonując służby wywiadowcze niemieckie i wysoko oceniając analogiczne służby sowieckie:

[...]"Przez pięć lat nie udało się Niemcom wykryć i rozbić struktury, ogarniającej całą lokalną społeczność. Była to bowiem społeczność wyjątkowa, jakby elita elit. Zwartość, solidarność, gorący patriotyzm, gotowość poświęcenia Sprawie, dyscyplina. Kto nawet nie był w konspiracji, ten o niej wiedział i wspierał ją. Warunki dla konspiracji były więc w sensie symbolicznym jedwabne. Tym bardziej, że silnym oparciem była dla niej [...] manufaktura jedwabiu (CDSJN), gdzie nie tylko wystawiano setki lewych dowodów pracy, chroniących przed łapankami nawet oficerów Komendy Głównej AK [...], lecz także produkowano materiały wybuchowe do granatów, szyto mundury i opaski na Powstanie, zaś po wypędzeniu ludności Warszawy – dawano schronienie uchodźcom, jak w całym zresztą Milanówku.
[...] To co nie udało się Niemcom przez pięć lat, tego dokonało NKWD w ciągu kilku zaledwie tygodni. Sowiecki okupant zdołał w tym krótkim czasie wyłapać, uwięzić i deportować niemal całą kadrę dowódczą tak wojskowych struktur, jak i władz cywilnych podziemia.” [...]

Tadeusz Sowiński, „Jedwabna konspiracja”, 1988

Tu warto zrobić ciekawe zestawienie z tym, co o Milanówku pisał wiele lat wcześniej, gdy była to zaledwie niewielka wieś, niemiecki podróżnik Alexander von Humboldt (1769–1859)^[32]:

Byłem na Galapagos, przemierzyłem Andy, Kordyliery i dziki Ural, poznałem nurt Amazonki i rajskie wyspy oceanu, słowem, objechałem cały świat dokoła, świat pełen cudów natury i monumentalnych krajobrazów... W Polsce byłem kilka razy. Wyznam jednak, że nigdzie nie czułem się tak dobrze, jak w Milanówku, serdecznie podejmowany przez gościnnych mieszkańców tej małej osady...”

Alexander von Humboldt „Gesammelte Werke”, 1889

1 lipca 1952 miejscowość otrzymała prawa miejskie, wchłonięte zostały Nowa Wieś (obecnie ta część Milanówka nazywana jest Kazimierówką) i Polesie z gminy Nadarzyn oraz osiedle Parcele Milanówek z gminy Grodzisk^[33]. W okresie PRL nastąpił dalszy rozwój przemysłu, przede wszystkim powstały fabryki narzędzi stomatologicznych i chirurgicznych „MIFAM” oraz Milanowska Fabryka Cukierków. W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do województwa warszawskiego. Po reformie administracyjnej z 1999 Milanówek stał się jedną z sześciu gmin tworzących powiat grodziski. W 2004 decyzją ministra kultury Milanówek stał się siedzibą Archiwum Państwowego Dokumentacji Osobowej i Płacowej, najmłodszego spośród głównych archiwów państwowych^[34].

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[35] Milanówek ma obszar 13,52 km², w tym:

użytki rolne: 46%
użytki leśne: 3%

Miasto stanowi 3,69% powierzchni powiatu.

Demografia

Dane z 2010^[3]:

Ogółem 16056 mieszkańców (7560 mężczyzn)

Dane z 2009^[36]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	15 858	100	8391	53	7467	47
Gęstość zaludnienia [mieszk./km²]	1179,9		624,3		555,6

Piramida wieku mieszkańców Milanówka w 2014 roku^[2].

Ochrona przyrody

Osobny artykuł: Pomniki przyrody w Milanówku.

Części miasta i osiedla

Części miasta

Osiedla

Osiedle Gospodarska
Osiedle Inżynierska
Osiedle Jedwabnik
Osiedle Królewska
Osiedle Okólna
Osiedle Wojska Polskiego
Osiedle „Berliny”
Osiedle „TBS” (Towarzystwo Budownictwa Społecznego)

Władze

Podobnie jak we wszystkich polskich gminach o liczbie ludności do 20 tysięcy osób, wybory do rady miasta odbywają się w Milanówku z zastosowaniem ordynacji większościowej. Rada liczy 15 osób, począwszy od kadencji 2014-2018 wybieranych w jednomandatowych okręgach wyborczych. Władzę wykonawczą stanowią pochodzący z wyborów bezpośrednich burmistrz oraz podległe mu struktury Urzędu Miasta i innych gminnych jednostek organizacyjnych.

Urząd Miasta

Urząd Miasta Milanówka mieści się w czterech budynkach, położonych w trzech różnych lokalizacjach. Główną siedzibę władz miasta stanowi znajdujący się u zbiegu ulic Kościuszki i Mickiewicza kompleks, składający się z zabytkowej willi „Wandzin” (Budynek A) oraz dobudowanego na tej samej posesji nowszego Budynku B. Obiekty te stanowią siedzibę burmistrza i rady miasta, Urzędu Stanu Cywilnego, a także komórek Urzędu związanych z finansami, sprawami organizacyjnymi i obywatelskimi. Budynek C znajduje się w zmodernizowanym obiekcie poprzemysłowym przy ul. Spacerowej 4. Mieści się tam część Urzędu odpowiadająca za kwestie infrastrukturalne i techniczne, a także związane z ochroną środowiska i gospodarką przestrzenną. Budynek ten jest także siedzibą miejskiej spółki wodociągowo-kanalizacyjnej oraz biblioteki. Budynek D przy ul. Żabie Oczko 1, jest siedzibą Referatu Organizacyjnego i Kadr.

Osobne siedziby posiadają inne jednostki miejskie, jak Straż Miejska, Centrum Kultury, Ośrodek Pomocy Społecznej czy szkoły.

Burmistrzowie Milanówka

lata	imię i nazwisko
1990-1991	Ryszard Szadkowski^[37]
1991-1998	Krzysztof Markowski^[37]
1998-2014	Jerzy Wysocki^[37]
2014-2018	Wiesława Kwiatkowska^[37]
2018-2024	Piotr Remiszewski^[37]
od 2024	Artur Niedziński^[38]

Przynależność administracyjna

Zabytki

Osobny artykuł: Zabytki w Milanówku.

Do zabytków Milanówka należą m.in. kościół parafialny pw. św. Jadwigi, zespół willowy Turczynek, kwatera żołnierzy z okresu II wojny światowej oraz wiele willi z lat 1896–1945, m.in. „Potęga”, „Matulinek”, „Hygea”, „Hala” „Borówka”. Wpisane są one do krajowego rejestru zabytków (26 pozycji). 388 przedwojennych willi i innych obiektów w środkowej części Milanówka zostało wpisanych jako „zespół urbanistyczno-krajobrazowy” do krajowego rejestru zabytków. Liczne wille i pensjonaty tworzą genius loci Milanówka, stanowią o jego charakterze.

Transport

Drogowy

Milanówek leży przy drodze wojewódzkiej nr 719, wiodącej z Warszawy (wyjazd Alejami Jerozolimskimi) do Żyrardowa. Przez teren miasta przechodzi mały fragment autostrady A2, w jego granicach nie ma jednak możliwości wjazdu na nią – najbliższy wjazd znajduje się w Tłustem (na samej autostradzie jest oznakowany jako węzeł Grodzisk Maz.).

Autobusowy

Połączenia autobusowe Milanówka z innymi gminami, a także komunikacja miejska wewnątrz miasta, funkcjonują w ramach związku powiatowo-gminnego "Grodziskie Przewozy Autobusowe" (GPA). W mieście swoje przystanki ma sześć linii wchodzących w skład systemu GPA.

Kolejowy

Przez miasto przechodzą następujące linie kolejowe:

nr 1 - pociągi nie zatrzymują się w Milanówku.
nr 47 - pociągi WKD zatrzymują się na przystanku Brzózki.
nr 48 - pociągi WKD zaczynają i kończą bieg na przystanku Milanówek Grudów, zatrzymują się także na przystanku Polesie.
nr 447 - pociągi Kolei Mazowieckich zatrzymują się na przystanku Milanówek.

Edukacja

Na terenie miasta znajduje się 5 szkół podstawowych (w tym 3 publiczne i 2 niepubliczne), Liceum Ogólnokształcące przy ul. Piasta, Zespół Szkół nr 2 im. gen. Józefa Bema (Liceum i Technikum) przy ul. Wójtowskiej oraz społeczne LO nr 5 przy ul. Herberta (d.Fiderkiewicza). Najstarszą szkołą w mieście jest ponad 100-letnia Szkoła Podstawowa nr 1 im. ks. Piotra Skargi przy ul. Szkolnej.

Wspólnoty religijne

Kościół rzymskokatolicki

parafia św. Jadwigi Śląskiej – obejmuje w większości północną część miasta oddzieloną torami kolejowymi,
parafia Matki Bożej Bolesnej – obejmuje południową część miasta oddzieloną torami kolejowymi,
parafia Przemienienia Pańskiego w Żukowie – obejmuje mieszkańców północno-zachodnich krańców Milanówka; świątynia znajduje się poza granicami miasta we wsi Żuków, oddzielonej od Milanówka autostradą A2.

Świadkowie Jehowy

Sala Królestwa Świadków Jehowy (zbory: Milanówek, Nadarzyn), położona jest przy ul. Królewskiej 146, na granicy Milanówka i Grodziska Mazowieckiego^[39].

Sport

Piłka nożna. KS Milan Milanówek, występujący w Lidze Okręgowej. Przy ulicy Turczynek znajdują się trzy boiska oraz skate park.
Kolarstwo grawitacyjne. Co roku na przełomie sierpnia i września organizowane są Mistrzostwa Polski w Dirt Jumpingu.
Koszykówka. Klub koszykarski UKS 3, występuje w trzeciej lidze koszykówki mężczyzn. Co roku organizowane są zawody streetball.
Łyżwiarstwo szybkie. Sekcja żeńska w Uczniowskim Klubie Sportowym „3”. W rankingu krajowym pod względem zdobytych nagród znajduje się na 3. miejscu.
Strzelectwo. Strzelnica miejska w piwnicach Zespołu Szkół przy ul. Piasta. Rozgrywane są konkursy o Puchar Burmistrza Milanówka.
Szachy. Co roku odbywają się Mistrzostwa Milanówka w Szachach. Działa klub szachowy „Jedwabnik”.
Tenis ziemny. Korty tenisowe mają tradycje przedwojenne, grała na nich m.in. wicemistrzyni Wimbledonu 1936 – Jadwiga Jędrzejowska. Co roku we wrześniu rozgrywane są Otwarte Mistrzostwa Milanówka w Tenisie Ziemnym.
Taniec. Klub taneczny „Twist” w Centrum Kultury.
Turystyka rowerowa. Sekcja kolarska przy Centrum Kultury organizuje tzw. „Milę Milanowską” – wyścig o puchar Burmistrza.
Bieganie. W Milanówku mieszka i trenuje Katarzyna Panejko-Wanat, dwukrotna Mistrzyni Polski w Maratonach na Orientację (Puchar Polski w Pieszych Maratonach na Orientację) oraz dwukrotna Akademicka Mistrzyni Polski w Maratonie.

Milanówek w kulturze

W odniesienia do milanowskiej codzienności obfituje tom wierszy Zachód słońca w Milanówku Jarosława Marka Rymkiewicza, wyróżniony Nagrodą Literacką Nike za rok 2003. Hanna Banaszak nagrała piosenkę Truskawki w Milanówku – autor tekstu Wojciech Młynarski.

Miasta partnerskie

Miasta partnerskie (stan na 2012 r.)^[40]:

Przypisy

↑ Dane Głównego Urzędu Statystycznego: ''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)'' [online] [dostęp 2009-10-01] .
↑ ^a ^b Milanówek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ ^a ^b Rocznik Demograficzny 2010, s. 89.
↑ ^a ^b KazimierzK. Rymut KazimierzK., Nazwy miast Polski, Wyd. 2 uzupełnione, Wrocław: Zakład Narodowy Im. Ossoliń, 1987, s. 150, ISBN 83-04-02436-5, ISBN 978-83-04-02436-6 [dostęp 2023-09-30] (pol.).
↑ Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 164–165.
↑ Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 277, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2024-06-04] .
↑ Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2024-06-04] .
↑ A. Haratym, M. Korwin-Szymanowski, Dyzma Szymanowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 50, z. 204, Instytut Historii PAN, Warszawa−Kraków 2014–2015, s. 50−51.
↑ Teki Dworczaka [online], teki.bkpan.poznan.pl [dostęp 2024-08-23] .
↑ STRATEGIA ROZWOJU TERENÓW ZIELENI NA OBSZARZE PODWARSZAWSKIEGO TRÓJMIASTA OGRODÓW ETAP I [online], s. 6 [dostęp 2024-08-23] .
↑ BogusławB. Wilhelm BogusławB., Uwagi gospodarza praktycznego ściągaiące się do stosownéy i taniéy budowy stodół, w ktorych młockarnie mogą bydź naydogodniéy mieszczone, Warszawa 1825, s. 3-7 .
↑ Na skutek wyroku Trybunału..., „Dziennik Urzędowy Woiewodztwa Mazowieckiego” (747), polona.pl, 1830, s. 775-776 [dostęp 2024-06-04] (pol.).
↑ Kazimierz WładysławK.W. Wójcicki Kazimierz WładysławK.W., Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, Warszawa 1855, s. 114 .
↑ Przepisy o znaku honorowym, niemniéy lista imienna generałow, officerów wyższych i niższych, oraz urzędnikow woyskowych, tak w służbie będących, jako też dymissyonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, s. 37
↑ Polska. Wiadomości urzędowe od wojska, „“Nowa Polska: dziennik polityczny i naukowy”, nr 60, , s. 2.” (60), 1831, s. 2 .
↑ Z. Gołębiewska, Angielskie wzroce i inspiracje w życiu dworu puławskiego na przełomie XVIII i XIX wieku [w:] Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, nr XLVI/XLVII, Lublin, 1992-1993, s. 204-212.
↑ Marcin Nasierowski, „Kurier Warszawski” (111), 1848, s. 3 .
↑ J. Unger, Kalendarz Warszawski Popularno-Naukowy na rok 1853, Warszawa 1853, s. 27.
↑ Podaje niniejszym do publicznej wiadomości..., „Kurier Warszawski” (155), 1850, s. 832 .
↑ A. Boniecki, Herbarz Polski,T XV, 1912, s. 281.
↑ Jan BolesławJ.B. Nycek Jan BolesławJ.B., Maria Walewska, „Tygodnik Płocki” (16-17), 1981, s. 1 .
↑ Stanisław Rychłowski [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2024-06-04] (pol.).
↑ Na odbytem w d. 24 b. m. posiedzeniu Komitetu Gubernjalnego, do oczyuszowania włościan dóbr, „Kurier Warszawski” (120), 1862, s. 1 .
↑ Kurier Warszawski”, nr 20, 1864, s. 1.
↑ „Kurier Warszawski”, nr 3, 1865, s. 1.
↑ Obwieszczenia spadkowe, „Dziennik Warszawski” (185), 1864, 1679 (7) .
↑ ^a ^b ^c Ludzie Niepodległości: Michał Piotr Lasocki [online], Jedynka - Polskie Radio [dostęp 2024-08-23] (pol.).
↑ Kalendarium historyczne Milanówka [online], Milanówek Miasto-ogród [dostęp 2024-08-23] (pol.).
↑ Monika Piątkowska „Życie przestępcze w przedwojennej Polsce” Wydawnictwo Naukowe PWN 2012, ISBN 978-83-01-17232-9, s. 125.
↑ Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988, Burchard Edition, s. 196–197.
↑ Cyt. za: Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988, Burchard Edition – motto na stronie tytułowej.
↑ Dz.U. z 1948 r. nr 12, poz. 97.
↑ Oddział Dokumentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku – ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WARSZAWIE [online] [dostęp 2024-08-23] (pol.).
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset [online], regioset.pl [dostęp 2010-09-14] (pol.).
↑ Dane z rocznika demograficznego GUS z 31 grudnia 2008 r.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Władze Milanówka od 1990 roku [online], Milanówek Miasto-ogród [dostęp 2024-04-22] (pol.).
↑ Wybory Samorządowe 2024 [online], wybory.gov.pl/ [dostęp 2024-04-22] (pol.).
↑ Sala Królestwa Świadków Jehowy, Milanówek, ul. Królewska 146.
*Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-18] .
↑ Milanówek Miasto-ogród: Miasta partnerskie [online] [dostęp 2012-05-10] .

Bibliografia

Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988. Burchard Edition

Linki zewnętrzne

Oficjalny serwis Milanówka
Artykuł o willach w Turczynku
Milanówek, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 417 .
Archiwalne widoki i publikacje związane z miejscowością w bibliotece Polona

[gus-1] Dane Głównego Urzędu Statystycznego: ''Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2008 r.)'' [online] [dostęp 2009-10-01] .

[polskawliczbach-2] Milanówek w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-10] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[Rocznik_Demograficzny_2010,_s._89-3] Rocznik Demograficzny 2010, s. 89.

[:0-4] KazimierzK. Rymut KazimierzK., Nazwy miast Polski, Wyd. 2 uzupełnione, Wrocław: Zakład Narodowy Im. Ossoliń, 1987, s. 150, ISBN 83-04-02436-5, ISBN 978-83-04-02436-6 [dostęp 2023-09-30] (pol.).

[mazowsze-5] Tomasz Chludziński, Janusz Żmudziński „Mazowsze, mały przewodnik” Wyd. Sport i Turystyka Warszawa 1978 s. 164–165.

[6] Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 277, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.

[7] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2024-06-04] .

[8] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu [online], www.slownik.ihpan.edu.pl [dostęp 2024-06-04] .

[:2-9] A. Haratym, M. Korwin-Szymanowski, Dyzma Szymanowski, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 50, z. 204, Instytut Historii PAN, Warszawa−Kraków 2014–2015, s. 50−51.

[10] Teki Dworczaka [online], teki.bkpan.poznan.pl [dostęp 2024-08-23] .

[11] STRATEGIA ROZWOJU TERENÓW ZIELENI NA OBSZARZE PODWARSZAWSKIEGO TRÓJMIASTA OGRODÓW ETAP I [online], s. 6 [dostęp 2024-08-23] .

[12] BogusławB. Wilhelm BogusławB., Uwagi gospodarza praktycznego ściągaiące się do stosownéy i taniéy budowy stodół, w ktorych młockarnie mogą bydź naydogodniéy mieszczone, Warszawa 1825, s. 3-7 .

[13] Na skutek wyroku Trybunału..., „Dziennik Urzędowy Woiewodztwa Mazowieckiego” (747), polona.pl, 1830, s. 775-776 [dostęp 2024-06-04] (pol.).

[14] Kazimierz WładysławK.W. Wójcicki Kazimierz WładysławK.W., Cmentarz Powązkowski pod Warszawą, Warszawa 1855, s. 114 .

[15] Przepisy o znaku honorowym, niemniéy lista imienna generałow, officerów wyższych i niższych, oraz urzędnikow woyskowych, tak w służbie będących, jako też dymissyonowanych, znakiem honorowym ozdobionych w roku 1830, s. 37

[16] Polska. Wiadomości urzędowe od wojska, „“Nowa Polska: dziennik polityczny i naukowy”, nr 60, , s. 2.” (60), 1831, s. 2 .

[17] Z. Gołębiewska, Angielskie wzroce i inspiracje w życiu dworu puławskiego na przełomie XVIII i XIX wieku [w:] Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, nr XLVI/XLVII, Lublin, 1992-1993, s. 204-212.

[18] Marcin Nasierowski, „Kurier Warszawski” (111), 1848, s. 3 .

[19] J. Unger, Kalendarz Warszawski Popularno-Naukowy na rok 1853, Warszawa 1853, s. 27.

[20] Podaje niniejszym do publicznej wiadomości..., „Kurier Warszawski” (155), 1850, s. 832 .

[21] A. Boniecki, Herbarz Polski,T XV, 1912, s. 281.

[22] Jan BolesławJ.B. Nycek Jan BolesławJ.B., Maria Walewska, „Tygodnik Płocki” (16-17), 1981, s. 1 .

[23] Stanisław Rychłowski [online], www.ipsb.nina.gov.pl [dostęp 2024-06-04] (pol.).

[24] Na odbytem w d. 24 b. m. posiedzeniu Komitetu Gubernjalnego, do oczyuszowania włościan dóbr, „Kurier Warszawski” (120), 1862, s. 1 .

[25] Kurier Warszawski”, nr 20, 1864, s. 1.

[26] „Kurier Warszawski”, nr 3, 1865, s. 1.

[27] Obwieszczenia spadkowe, „Dziennik Warszawski” (185), 1864, 1679 (7) .

[:3-28] Ludzie Niepodległości: Michał Piotr Lasocki [online], Jedynka - Polskie Radio [dostęp 2024-08-23] (pol.).

[29] Kalendarium historyczne Milanówka [online], Milanówek Miasto-ogród [dostęp 2024-08-23] (pol.).

[30] Monika Piątkowska „Życie przestępcze w przedwojennej Polsce” Wydawnictwo Naukowe PWN 2012, ISBN 978-83-01-17232-9, s. 125.

[31] Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988, Burchard Edition, s. 196–197.

[32] Cyt. za: Tadeusz Sowiński, Jedwabna konspiracja, Warszawa 1988, Burchard Edition – motto na stronie tytułowej.

[33] Dz.U. z 1948 r. nr 12, poz. 97.

[34] Oddział Dokumentacji Osobowej i Płacowej w Milanówku – ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WARSZAWIE [online] [dostęp 2024-08-23] (pol.).

[pl-regioset-35] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset [online], regioset.pl [dostęp 2010-09-14] (pol.).

[36] Dane z rocznika demograficznego GUS z 31 grudnia 2008 r.

[:1-37] Władze Milanówka od 1990 roku [online], Milanówek Miasto-ogród [dostęp 2024-04-22] (pol.).

[38] Wybory Samorządowe 2024 [online], wybory.gov.pl/ [dostęp 2024-04-22] (pol.).

[39] Sala Królestwa Świadków Jehowy, Milanówek, ul. Królewska 146.
*Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2020-07-18] .

[40] Milanówek Miasto-ogród: Miasta partnerskie [online] [dostęp 2012-05-10] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

Na prawach powiatu	Ostrołęka Płock Radom Siedlce Warszawa
Powiatowe	Białobrzegi Ciechanów Garwolin Gostynin Grodzisk Mazowiecki Grójec Kozienice Legionowo Lipsko Łosice Maków Mazowiecki Mińsk Mazowiecki Mława Nowy Dwór Mazowiecki Ostrów Mazowiecka Ożarów Mazowiecki Otwock Piaseczno Płońsk Pruszków Przasnysz Przysucha Pułtusk Sierpc Sochaczew Sokołów Podlaski Szydłowiec Węgrów Wołomin Wyszków Zwoleń Żuromin Żyrardów
Gminne	Bieżuń Błonie Bodzanów Brok Brwinów Cegłów Chorzele Ciepielów Czerwińsk nad Wisłą Dobre Drobin Gąbin Gielniów Glinojeck Głowaczów Góra Kalwaria Halinów Iłża Jadów Jastrząb Jedlnia-Letnisko Józefów Kałuszyn Karczew Kobyłka Konstancin-Jeziorna Kosów Lacki Latowicz Lubowidz Łaskarzew Łochów Łomianki Maciejowice Magnuszew Marki Milanówek Mogielnica Mordy Mrozy Mszczonów Myszyniec Nowe Miasto Nowe Miasto nad Pilicą Odrzywół Osieck Piastów Pilawa Pionki Podkowa Leśna Raciąż Radzymin Różan Sanniki Serock Siennica Sienno Skaryszew Sochocin Solec nad Wisłą Sulejówek Tarczyn Tłuszcz Warka Wiskitki Wyszogród Wyśmierzyce Zakroczym Ząbki Zielonka Żelechów

Miasta	Grodzisk Mazowiecki Milanówek Podkowa Leśna
Gminy miejskie	Milanówek Podkowa Leśna
Gminy miejsko-wiejskie	Grodzisk Mazowiecki
Gminy wiejskie	Baranów Jaktorów Żabia Wola

Przynależność wojewódzka	woj. warszawskie
Miasta (do 1869 → i ← 1948–75)	Błonie Brwinów (od 1950) Grodzisk (Mazowiecki) Milanówek (1951–52 → i ← od 1961) Mszczonów Nadarzyn (do 1869) Wiskitki (do 1869) Żyrardów (do 1948 →)
Gminy wiejskie (do 1869 → , ← 1948–54 i 1973–75)	Baranów (od 1973) Grodzisk (Mazowiecki) Guzów (do 1954) Helenów (do 1952 →) Jaktorów (od 1973) Kaski (do 1954) (Letnisko-)Brwinów (do 1949) (Letnisko-)Milanówek (do 1950) Młochów (do 1952) Mszczonów (od 1973) Pass (do 1952 →) Piekary (do 1954) Podkowa Leśna (1948–52 →) Radziejowice Radzików (do 1952 →) Skuły (do 1954) Wiskitki (od 1973) Wólka Grodziska (do 1869) Żabia Wola (od 1973) Żyrardów-Wiskitki (do 1954)
Gromady (1954–72)	Adamowice (1954–59) Adamowizna (1954–59) Baranów (1954–68) Bartoszówka (1954–72) Bobrowce (1954–59) Bronisławów (1954–59) Budy Zosiny (1954–61) Buszyce (1954–59) Cegłów (1961–72) Franciszków (1954–72) Gole (1954–61) Grodzisk / Grodzisk Mazowiecki (1959–72) Guzów (1954–72) Izdebno Nowe (1954–61) Jaktorów (1954–72) Kaski (1954–72) Korytów A (1954–72) Kozerki (1954–59) Kozłowice Nowe (1954–59) Książenice (1954–59) Kuklówka-Zarzeczna (1954–59) Miedniewice (1954–68) Międzyborów (1954–68) Mszczonów (1959–72) Natolin (1954–68) Ojrzanów (1954–61) Oryszew (← 1955–61) Osuchów (1954–72) Piekary (1954–68) Radziejowice (1954–72) Słubica Dobra (1954–59) Wiskitki (1954–72) Wręcza (1954–59) Żabia Wola (1954–72)

Przynależność wojewódzka	woj. warszawskie
Miasta	Błonie (←) Brwinów (←) Milanówek (← 1952–61 →) Ożarów Mazowiecki (od 1967) Piastów Podkowa Leśna (od 1969) Ursus (1952–54: Czechowice)
Osiedla (1954–72)	Ożarów–Franciszków (1957–66) Podkowa Leśna (1957–68)
Gminy wiejskie (1952–1954 i 1973–75)	Błonie (od 1973) Brwinów (od 1973) Helenów (← do 1954) Izabelin (do 1954) Leszno (od 1973) Michałowice Nadarzyn Ożarów (Mazowiecki) (←) Pass (← do 1954) Podkowa Leśna (← do 1954) Radzików (← do 1954) Stare Babice (Babice Stare) Zaborów (← do 1954)
Gromady (1954–72)	Babice Stare / Stare Babice (1954–72) Bieniewice (1954–68) Błonie (1954–72) Borzęcin Duży (1954–61) Brwinów (1954–72) Czarnów (1954–61) Izabelin (1954–72) Koczargi Nowe (1954–59) Komorów (1954–72) Laski (1954–59) Leszno (1954–72) Łubiec (1954–59) Macierzysz (1954–59) Młochów (1954–59) Moszna (1954–59) Nadarzyn (1954–72) Nowa Wieś (1954–62) Ołtarzew (1954–61) Opacz (1954–72) Otrębusy (1954–61) Otrębusy (1962–72) Ożarów (1954–72) Ożarów Franciszków (1954–56) Piorunów (1954–68) Podkowa Leśna (1954–56) Stara Wieś (1954–57) Święcice (1954–72) Zaborów (1954–72) Żółwin (1954–68)