Przejdź do zawartości

Kościuszko pod Racławicami (obraz)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościuszko pod Racławicami
Ilustracja
Autor

Jan Matejko

Data powstania

1888

Medium

Olej na płótnie

Wymiary

465 × 897 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Kraków

Lokalizacja

Muzeum Narodowe w Krakowie

Kościuszko pod Racławicami (Bitwa pod Racławicami)[1]obraz olejny autorstwa Jana Matejki namalowany w 1888 roku, eksponowany w Galerii Sztuki Polskiej XIX wieku w Sukiennicach.

Opis obrazu

[edytuj | edytuj kod]

Na interpretację obrazu duży wpływ miała praca Mariana Gorzkowskiego Wskazówki do najnowszego obrazu Jana Matejki "Kościuszko pod Racławicami" wykończonego w kwietniu 1888 roku[2][3].

Tadeusz Kościuszko ubrany jest w modny frak mundurowy, identyczny jak na obrazie Michała Stachowicza Przysięga Kościuszki na Rynku Głównym. Jako model posłużył ksiądz Antoni Gruszecki[4], ówczesny wikary w Kościele Mariackim, późniejszy proboszcz podgórski i szambelan papieski. Drugi bohater bitwy racławickiejBartosz Głowacki został przedstawiony z czapką na zdobycznej armacie. Współorganizator powstania, Hugo Kołłątaj, ubrany jest na czarno i siedzi na czarnym koniu (chociaż nie brał on udziału w bitwie)[2].

Na przedstawienie zasłużyli, zdaniem Matejki, także dwaj generałowie stojący na czele sztabu – Antoni Józef Madaliński i Józef Zajączek (w napoleońskiej czapce na głowie i oparty o drzewo). W bardzo pięknym szlacheckim stroju namalował Matejko Stefana Dembowskiego, który w razie śmierci Kościuszki miał być jego następcą. Na obrazie symbolizuje on również niechęć polskiej szlachty do powstania, a zwłaszcza do zarządzeń Naczelnika, które regularnie sabotowano[5].

Historia obrazu

[edytuj | edytuj kod]

Komitet jubileuszu Matejki i zakupna obrazu Jan Sobieski pod Wiedniem zbierał fundusze na zakup obrazu, ale podczas obchodów 200 rocznicy odsieczy wiedeńskiej Jan Matejko poinformował, że postanowił w imieniu narodu polskiego podarować obraz papieżowi[6]. Decyzja ta zaskoczyła komitet, który po nadzwyczajnym zebraniu w dniu 13 września 1883 roku podał informację, że poprosi Matejkę o namalowanie kopii obrazu, a gdyby ten się nie zgodził to o namalowanie innego obrazu o treści historycznej, który zostanie podarowany Muzeum Narodowemu w Krakowie. Ustalił również, że nadal będzie prowadził zbiórkę funduszów, a do 1 listopada 1883 roku każdy kto złożył składkę będzie mógł poprosić o jej zwrot[6]. W grudniu 1883 roku komitet podał, że wycofano tylko 360 złr z zebranych do 1 grudnia 32 234 złr[7].

Decyzję o namalowaniu obrazu Kościuszko pod Racławicami Matejko podjął w 1884 roku. Malowanie obrazu zostało poprzedzone wykonaniem szkiców ołówkowych (do dziś 6 zachowanych w Muzeum Narodowym w Krakowie) i szkicem olejnym, znajdującym się obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie. W lutym 1887 roku zostało sprowadzone z Paryża płótno, które zawieszono w pracowni w gmachu Akademii Sztuk Pięknych. 12 marca 1887 Matejko rozpoczął pracę nad ostatecznym kształtem obrazu. Prawdopodobnie w jej trakcie natrafił na jakieś trudności, bo pracę przerwał do 20 sierpnia i raz jeszcze pojechał do Racławic, aby wykonać szkice krajobrazu z natury[2]. Druga przerwa w pracy nastąpiła w lutym 1888 i spowodowana była poważną chorobą artysty. Ostatecznie dzieło udało się ukończyć pod koniec kwietnia tego samego roku[8]. W maju 1888 rozpoczęto przygotowania do wykonania ram obrazu. Koszt ramy wyniósł 3000 złr, a pracami kierował Władysław Chrośnikiewicz[9]

Przekazanie obrazu nastąpiło 14 maja 1888 roku w sali Muzeum Narodowego w Sukiennicach z udziałem zaproszonych gości[10]. Matejko i członkowie komitetu stali pod zawieszonym obrazem. Najpierw głos zabrał Matejko, który powiedział, że bardzo cieszy się, że zdołał dotrzymać złożonej 5 lat wcześniej obietnicy. Następnie prezes komitetu Artur Potocki podziękował Matejce za „to wielkie dzieło sztuki i myśli”. Następnie złożył sprawozdanie ze zbiórki pieniędzy. Najwięcej bo ponad 20 tysięcy zebrano w Galicji. Pieniądze przekazywano też z Księstwa Poznańskiego, Prus Królewskich, Śląska, Bukowiny, Anglii, Szwecji, Turcji, Australii i Ameryki. Ogółem zebrano 49 807 złr, co jak podkreślił Potocki nie pokrywało wartości obrazu. Komitet zachował sobie prawo pokazywania obrazu na wystawach, a Matejko prawo do reprodukcji dzieła[11]. Pieniądze Komitet przekazywał Matejce w ratach. W listopadzie 1883 roku przekazał artyście 20 tysięcy złr jako „zaliczkę”, kolejna ratę wynoszącą 15 tysięcy złr przekazano w maju 1884 roku, a kolejne 20 tysięcy, 25 marca 1887 roku[2].

W czerwcu obraz został wysłany do Lwowa na wystawę Zjednoczonego Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych i wystawiony w sali hotelu George[12], następnie w Poznaniu, a w 1889 roku pokazano go w Wiedniu i na Wystawie Światowej w Paryżu[2].

W maju 1888 roku wydział Towarzystwa im. Kościuszki na specjalnie zwołanym posiedzeniu w ramach wdzięczności za obraz postanowił nadać Matejce pierwszy w historii stowarzyszenia tytuł honorowego członka[13].

Koło Artystyczno-Literackie w Krakowie zaproponowało za zgodą artysty wykonanie reprodukcji obrazu. Aby zebrać fundusze na ten cel zorganizowano festyn podczas którego w żywym obrazie wystąpili chłopi, którzy byli statystami malarza[14][15]. W festynie wzięło udział ponad 4 tysiące osób, a dochód wyniósł 630złr[2]. Juliusz Kossak w ramach akcji Koła Artystyczno-Literackiego, aby obraz trafił pod strzechy, w 1888 roku przygotował w oparciu o obraz akwarelę, którą upowszechniono jako odbitkę chromolitograficzną. Pierwszy nakład odbitki wyniósł 12 tysięcy egzemplarzy i został sprzedany w ciągu kilku miesięcy. Wiosną 1889 roku został wydany jej drugi nakład[2].

Józef Hakowski wykonał w latach 1890–1894 płaskorzeźbę w srebrze „Kościuszko pod Racławicami” według obrazu Jana Matejki, na zamówienie Juliusza Przeworskiego[16], która obecnie znajduje się w Węgierskim Muzeum Narodowym w Budapeszcie[17].

Cenzura nie pozwoliła czasopismom warszawskim na publikację artykułów na temat obrazu, także tych krytycznych[18].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Matejko: obrazy olejne: katalog pod redakcją i ze wstępem Krystyny Sroczyńskiej. Warszawa: Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk, Arkady, 1993, s. 230. ISBN 83-213-3652-3.
  2. a b c d e f g Jana Matejki droga do Racławic, [w:] Franciszek Ziejka, Podróże pisarzy : Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Henryk Sienkiewicz i inni, Kraków 2019, s. 759-782, ISBN 978-83-242-3493-6 [dostęp 2022-08-20].
  3. Wskazówki do najnowszego obrazu J. Matejki Kościuszko pod Racławicami, wykończonego w kwietniu 1888 r. (Kraków 1888)
  4. Kościuszko ma twarz z Łodygowic. 11 kwietnia 2013. [dostęp 2015-09-03].
  5. Jan Matejko, Kościuszko pod Racławicami [online], www.zbiory.mnk.pl [dostęp 2023-12-22].
  6. a b Komitet jubileuszu Matejki..., „Czas” (209), 15 września 1883, s. 2.
  7. Otrzymujemy następujące pismo, „Czas” (286), 16 grudnia 1883, s. 2.
  8. Mistrz Matejko, „Kurier Lwowski” (109), anno.onb.ac.at, 19 kwietnia 1888, s. 5 [dostęp 2022-08-03].
  9. Diana Błońska i inni, Muzeum Narodowe w Krakowie 1879-2019, Kraków: Muzeum Narodowe w Krakowie, 2019, s. 21, ISBN 978-83-7581-317-3 [dostęp 2024-01-10].
  10. Komitet zakupna obrazu Matejki, „Kurier Lwowski” (131), anno.onb.ac.at, 11 maja 1888, s. 2 [dostęp 2022-08-04].
  11. Akt odebrania obrazu Matejki Kościuszko pod Racławicami na rzecz Muzeum Narodowego, „Czas” (110), 15 maja 1888, s. 2.
  12. Wystawę obrazu mistrza Matejki, „Kurier Lwowski” (173), anno.onb.ac.at, 16 czerwca 1888, s. 5 [dostęp 2022-08-04].
  13. Towarzystwo imienia Kościuszki, „Kurier Lwowski” (129), anno.onb.ac.at, 9 maja 1888, s. 3 [dostęp 2022-08-03].
  14. Listy z kraju, „Kurier Lwowski” (133), anno.onb.ac.at, 13 maja 1888, s. 2 [dostęp 2022-08-03].
  15. Koło artyst.-lit., „Kurier Lwowski” (131), anno.onb.ac.at, 11 maja 1988, s. 2 [dostęp 2022-08-03].
  16. Józef HAKOWSKI [online] [dostęp 2022-08-19].
  17. Józef Nałęcz Hakowski ( 1834 – 1897) - Pieniny24.pl [online], pieniny24.pl [dostęp 2022-08-20].
  18. Obraz Matejki i cenzura rosyjska, „Kurier Lwowski” (133), anno.onb.ac.at, 13 maja 1888, s. 3 [dostęp 2022-08-03].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]