Przejdź do zawartości

Janalif

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Nowy alfabet turkijski

Janalif (tatarski: jaꞑa əlifba/yaña älifba → jaꞑalif/yañalif, [jɑŋɑˈlif], cyrylica: яңалиф, dosłownie: „nowy alfabet”) – alfabet wykorzystywany do latynizacji języków mniejszościowych w ZSRR w latach 1921–1938, dopóki nie rozpoczął się proces cyrylizacji. Pierwotnie był projektowany, jako alternatywa pisma arabskiego w językach turkijskich (stąd turkijska nazwa), chociaż był również wykorzystywany do zapisu języków uralskich, tunguskich, indoirańskich, kaukaskich i innych języków mniejszości ZSRR-u. Później na ten alfabet miał też być przełożony język rosyjski[1].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

W latach 1908–1909 tatarski poet Säğit Rämiev zaczął używać alfabetu łacińskiego do zapisu swojej twórczości. Stosował kilka dygrafów: ea [æ], eu [y], eo [ɵ] oraz ei [ɤ]. Na początku lat 20. XX wieku w Azerbejdżanie opracowano pismo dla języka tatarskiego, bazujące się na alfabecie łacińskim, jednak żaden projekt nie uzyskał popularności, gdyż preferowano uproszczony alfabet arabski, który był w użytku w latach 1920–1927[2].

W 1924 roku w Moskwie powołuje się Komitet nowego alfabetu, reprezentujący różne narody turkisjkie[3]. W 1926 roku Wszechzwiązkowy Kongres Turkologiczny w Baku zalecił tłumaczenie wszystkich języków turkijskich na alfabet łaciński, a w 1927 roku zatwierdzono podstawowy alfabet z 34 liter z dodatkowymi znakami wprowadzonymi w miarę potrzeb dla poszczególnych języków[4].

Stosowanie

[edytuj | edytuj kod]
Kazachska gazeta w janalifie z 1937

Janalif był stosowany, zgodnie z sowiecką polityką językową[5], do zapisu następujących języków[6]:

W trakcie przechodzenia na cyrylicę, co nastąpiło po 1938, z janalifu zostały zapożyczone oznaczenia głosek, będących odpowiednikami niemieckich Ä, Ö i Ü, czyli Ә, Ө i Ү.

Współczesne alfabety łacińskie

[edytuj | edytuj kod]

Obecnie cyrylica jest jedynym dozwolonym pismem dla języków mniejszości etnicznych w Rosji[7]. Różne alfabety łacińskie są natomiast wykorzystywane w innych państwach byłego ZSRR do zapisu języka azerbejdżańskiego, turkmeńskiego, uzbeckiego i karakałpackiego. W tym momencie alfabet łaciński wprowadza się do zapisu języka kazachskiego[8].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. НЭБ – Национальная электронная библиотека [online], rusneb.ru – Национальная электронная библиотека [dostęp 2022-07-15] (ros.).
  2. М. З. Закиев. Тюрко-татарское письмо. История, состояние, перспективы. Москва, «Инсан», 2005.
  3. „Вопросы совершенствования алфавитов тюркших языков СССР: Сборник статей”.
  4. Новый алфавит [online] [zarchiwizowane z adresu 2012-03-08] (ros.).
  5. НЭБ – Национальная электронная библиотека – скачать и читать онлайн книги, диссертации, учебные пособия [online], xn--90ax2c.xn--p1ai [dostęp 2024-04-23] (ros.).
  6. http://xn--90ax2c.xn--p1ai/catalog/000202_000006_2561061/viewer/?page=161 НЭБ Национальная электронная библиотека, Katalog s. 156–160.
  7. Народы России.
  8. Kazakh language, alphabet and pronunciation [online], omniglot.com [dostęp 2022-07-20].