Przejdź do zawartości

Magnuszew

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Magnuszew
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Rynek magnuszewski
Herb
Herb
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

kozienicki

Gmina

Magnuszew

Data założenia

początek XII w.

Prawa miejskie

1377–1576, 1776–1870, od 2024

Burmistrz

Wojciech Wachnik

Powierzchnia

9,1778[1] km²

Populacja (31.12.2022)
• liczba ludności
• gęstość


970[2]
105,3 os./km²

Strefa numeracyjna

48

Kod pocztowy

26-910[3]

Tablice rejestracyjne

WKZ

Położenie na mapie gminy Magnuszew
Mapa konturowa gminy Magnuszew, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Magnuszew”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, po prawej znajduje się punkt z opisem „Magnuszew”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Magnuszew”
Położenie na mapie powiatu kozienickiego
Mapa konturowa powiatu kozienickiego, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Magnuszew”
Ziemia51°45′43″N 21°22′58″E/51,761944 21,382778
TERC (TERYT)

1407064

SIMC

0628833[4]

Urząd miejski
ul. Saperów 24
26-910 Magnuszew
Strona internetowa

Magnuszew (dawn. Magnuszów) – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie kozienickim[4][5]. Jest siedzibą miejsko-wiejskiej gminy Magnuszew oraz rzymskokatolickiej parafii św. Jana Chrzciciela[6].

Fizycznogeograficznie położony na południu Równiny Warszawskiej; pod względem historyczno-kulturowym w północnej części ziemi radomskiej, na tzw. Zapiliczu – dawnej prawobrzeżnej części ziemi czerskiej w województwie mazowieckim[7].

Magnuszew posiadał prawa miejskie w latach 1377–1576 oraz 1776–1870[8]. Został pozbawiony praw miejskich 13 stycznia 1870 i włączony do gminy Magnuszew w powiecie kozienickim, którą przekształcono w gminę Trzebień[9]. W latach 1870–1954 siedziba wiejskiej gminy Trzebień, 1954–1972 gromady Magnuszów[10], a od 1973 nowej gminy Magnuszew[11]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa radomskiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].

Administracyjnie Magnuszew ma status sołectwa[12].

Integralne części miasta

[edytuj | edytuj kod]
Integralne części miasta Magnuszew[4][5]
SIMC Nazwa Rodzaj
0628840 Kruszyn część miasta

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Miejscowość została założona w początkach XII w. przez komesa mazowieckiego Magnusa, który rezydował wówczas w pobliskim Czersku. Od XIII w. Magnuszew znajdował się w posiadaniu możnego rodu Powałów. Osiadła na tych terenach gałąź rodu Powałów z czasem przyjęła nazwisko Magnuszewskich (herbu Ogończyk lub Powała)[13][14][15].

W roku 1377 ówczesny dziedzic dóbr magnuszewskich, Świętosław zwany Rzeczywą, uzyskał od księcia mazowieckiego Ziemowita III przywilej, przenosząc wieś z lokacji polskiej i nadając jej magdeburskie prawa miejskie.

Na nadanie osadzie rangi miasta miał wpływ rozwój osadnictwa, handlu i rzemiosła, a także położenie na szlaku handlowym wzdłuż lewego brzegu Wisły (przy tzw. trakcie sandomierskim).

W 1576 wskutek zniszczeń wojennych oraz licznych pożarów drewnianej zabudowy Magnuszew został zdegradowany do rzędu wsi. W późniejszym czasie właścicielami Magnuszewa zostali Potoccy, a po nich potężny ród Zamoyskich. W 1776 Andrzej Hieronim Zamoyski na mocy przywileju nadanego przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przywrócił Magnuszewowi rangę miasta[16]. Przez następne lata miasto dotykały liczne pożary, powodzie a liczbę mieszkańców dziesiątkowały epidemie cholery i czarnej ospy. Zaludnienie malało, a Magnuszew zubożał i stracił charakter miasta. 1 czerwca 1869 na mocy ukazu cara Aleksandra II miasteczko utraciło prawa miejskie[17].

Po pierwszej wojnie światowej Magnuszew znalazł się w województwie kieleckim, zostając siedzibą gminy Trzebień (do 1954). W marcu 1941 Niemcy utworzyli we wsi getto dla ludności żydowskiej[18]. Mieszkało w nim ok. 1200 osób[18]. We wrześniu 1942 getto zostało zlikwidowane. Jego mieszkańców wywieziono do getta w Kozienicach bądź dalej do Treblinki, a ok. 120 Żydów zamordowano na miejscu[18]. W sierpniu i wrześniu 1944 roku prowadzone były w okolicach Magnuszewa działania wojenne mające na celu zdobycie i umocnienie przyczółka na lewym brzegu Wisły. W styczniu 1945 ruszyła stąd ofensywa Armii Czerwonej zdobywającej ziemie środkowej Polski (m.in. Warszawę). W wyniku działań wojennych miejscowość została niemal doszczętnie zniszczona.

W wyniku reformy administracyjnej w 1975 Magnuszew znalazł się w województwie radomskim (do 1998) jako siedziba gminy i gromady. 16 października 1977 odsłonięto w miejscowości Pomnik Braterstwa Broni wg projektu Antoniego Ślęzaka[19].

W 1977 uchwałą Rady Państwa na wniosek Biura Politycznego KC PZPR wieś Magnuszew została odznaczona Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy za czynny udział w walce z hitlerowskim najeźdźcą i umocnienie władzy ludowej[20].

1 stycznia 2024 roku Magnuszew i Głowaczów przez projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie nadania statusów miast zyskały po raz trzeci w swojej historii prawa miejskie[21].

Gospodarka i życie społeczne

[edytuj | edytuj kod]

Magnuszew leży przy drodze krajowej nr 79 (WarszawaSandomierz). Przez miejscowość przebiega także droga wojewódzka nr 736 (WarkaPodłęż). Najbliższa stacja kolejowa położona jest 17,5 km od miasta, w Warce. Brak stałych połączeń samochodowych zbiorowego transportu osób, rejestrowanych przez gminę. Miejscowość jest podłączona do sieci wodno-kanalizacyjnej, bez dostępu do komunalnej sieci gazowej.

Z racji na funkcję podstawowej organizacji administracyjnej w miejscowości znajduje się Urząd Gminy z zespolonymi Urzędem Stanu Cywilnego oraz Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej. W mieście znajduje się Zespół Szkół i Placówek Oświatowych im. J. Zamoyskiego, organizujący nauczanie dzieci i młodzieży na trzech stopniach kształcenia powszechnego: przedszkolnym, podstawowym (z gimnazjum w reorganizacji) i średnim ogólnokształcącym. Miejscowość posiada ośrodek zdrowia i aptekę.

Spośród usług prywatnych, funkcjonują tu sklepy, restauracja typu karczma, sezonowa lodziarnia oraz kilka zakładów rzemieślniczych, funkcjonujących gł. jako rodzinne przedsiębiorstwa. Działa tu też samorzutnie targowisko, którego uporządkowania podjęto się w 2018.

W Magnuszewie działa Ochotnicza Straż Pożarna. Jest ona ważną instytucją kulturalną obok Gminnej Biblioteki Publicznej – Centrum Kultury w Magnuszewie. W miejscowości swoją siedzibę ma również rejestrowane stowarzyszenie społeczno-kulturalne, Towarzystwo Miłośników Ziemi Magnuszewskiej. W mieście od 2008 ukazuje się lokalny periodyk o charakterze oficjalnego organu prasowego samorządu terytorialnego, „W Naszej Gminie”.

Według portalu 90minut.pl w latach 2002-2012 funkcjonuował klub sportowy LZS Magnuszew, prowadzący sekcję piłkarską występującą w klasie A w grupie Radom[22].

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
  • późnobarokowy kościół parafialny pod wezwaniem św. Jana Chrzciciela z II połowy XVIII wieku, parafia Magnuszew jest jedną z najstarszych w Polsce. Została erygowana przed 1378 rokiem, wówczas wybudowano drewniany kościół parafialny;
  • dzwonnica z XIX wieku;
  • karczma z XVIII wieku;
  • pomnik upamiętniający walki o Przyczółek warecko-magnuszewski;
  • cmentarz rzymskokatolicki – nie wpisany do rejestru;
  • średniowieczny układ urbanistyczny wraz z drewnianą zabudową Rynku i głównej ulicy z XIX/XX w. – zabytek przestrzeni kulturowej, nie wpisany do rejestru;
  • cmentarz żydowski – zabytek przestrzeni kulturowej, nie wpisany do rejestru;
  • budynek gospodarczy spółdzielni rolnej z 20-lecia międzywojennego – nie wpisany do rejestru.

Uzdrowisko

[edytuj | edytuj kod]

W 1974–2005 na podstawie ustawy o uzdrowiskach, Magnuszew był uznany za miejscowość posiadającą warunki do prowadzenia lecznictwa uzdrowiskowego, dzięki czemu mogły być prowadzone tu zakłady lecznictwa o takim właśnie profilu[23]. Status ten miejscowość uzyskała dzięki odkryciu obecności w rejonie miejscowości (odwiert „Magnuszew 1” podczas prac geologicznych prowadzonych latem 1958) zmineralizowanych solanek chlorkowo-wapniowych o średnim zasoleniu 11 proc. z dodatkiem jodu w roztworze wodnym. W ciągu 40 lat w miejscowości nie założono żadnego zakładu leczniczo-uzdrowiskowego lub rehabilitacyjno-sanatoryjnego, dlatego utraciła ona status uzdrowiska.

Ludzie związani z Magnuszewem‎

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Magnuszewem‎.

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
  2. UMiG Magnuszew - Magnuszew - miastem [online], magnuszew.pl [dostęp 2024-04-24] (pol.).
  3. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 757 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT.
  5. a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  6. Opis parafii na stronie diecezji.
  7. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
  8. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30–31.
  9. Postanowienie z 24 października (5 listopada) 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 419).
  10. Uchwała Nr 13e/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu kozienickiego; w ramach Zarządzenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 20 grudnia 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 29 września 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 31 grudnia 1954 r., Nr. 15, Poz. 104).
  11. Uchwała Nr XVII/80/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 8 grudnia 1972 w sprawie utworzenia wspólnych rad narodowych dla miast nie stanowiących powiatów i gmin w województwie kieleckim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Kielcach z dnia 9 grudnia 1972, Nr 26, Poz. 174).
  12. Strona gminy, sołectwa
  13. Władysław Semkowicz, Ród Powałów, Sprawozdanie z czynności i posiedzień Akademii Umiejętności w Krakowie, 1914, Tom XIX, nr 3, s. 19–20.
  14. Franciszek Ksawery Piekosiński, Rycerstwo polskie wieków średnich. Obejmuje dwanaście pierwszych pokoleń rycerstwa polskiego wieków średnich, Tom 2, Kraków 1896, s. 217–218.
  15. Stanisław Kozierowski, Pierwotne osiedlanie pojezierza Gopła, Poznań 1922, s. 3–25.
  16. AGAD, Zbiór dokumentów papierowych, sygn. 1991.
  17. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 50–51.
  18. a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 302. ISBN 83-01-00065-1.
  19. Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 612.
  20. Tomaszów Lub., Magnuszew i Dukla odznaczone Krzyżem Grunwaldu. „Dziennik Polski”. Nr 106, s. 2, 12 maja 1977. 
  21. Magnuszew i Głowaczów znów będą miastami! [online], Radio Impuls [dostęp 2023-07-24].
  22. Portal 90minut.pl
  23. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 12 kwietnia 1974 r. zmieniające rozporządzenie ws. rozciągnięcia niektórych przepisów o uzdrowiskach na inne miejscowości (Dz.U. z 1974 r. nr 16, poz. 89).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]