Filozofia immanentna

Filozofia immanentna (od łac. immanens — tkwiący w czymś, zawarty w czymś, przysługujący czemuś) – kierunek subiektywno-idealistyczny w filozofii końca XIX — początku XX wieku. Najbardziej znanymi jego przedstawicielami byli Wilhelm Schuppe, Richard von Schubert-Soldern, Johannes Rehmke, Anton von Leclair . Główne dzieła immanentystów to: „Logika teoriopoznawcza” (niem. Erkenntnistheoritische Logik, 1878) i „Solipsyzm” (Der Solipsismus, 1898) W. Schuppego oraz „Świat jako postrzeżenie i pojęcie” (niem. Die Welt als Wahrnehmung und Begriff, 1880) J. Rehmkego. Empiriokrytycy Ernst Mach i Richard Avenarius przyznawali, że są do nich zbliżeni. Kierunek ten miał również zwolenników wśród rosyjskich rewizjonistów marksizmu: Aleksandr Bogdanow, Władimir Bazarow, Pawieł Juszkiewicz i in.

Przedstawiciele tej filozofii utrzymują, że byt jest immanentny w stosunku do świadomości, tj. że świat nie istnieje niezależnie od świadomości, lecz znajduje się w niej czy też jest z nią tożsamy. Będąc odmianą kantyzmu, filozofia immanentna usunęła z teorii Immanuela Kanta pierwiastek materialistyczny — tezę o „rzeczy samej w sobie”, istniejącej niezależnie od świadomości ludzkiej, odrzuciła istnienie materii i stanęła na pozycje subiektywno-idealistcznej filozofii George'a Berkeleya i Davida Hume’a. Filozofia immanentna głosiła, że zadaniem przyrodoznawstwa nie jest badanie materii, lecz poznawanie praw łączenia się wrażeń i ich następstwa w czasie, ponieważ tylko wrażenia są wiarygodnie danym przedmiotem nauki. W swych rozważaniach wszyscy immanentyści nieuchronnie staczają się na pozycje solipsyzmu. Włodzimierz Lenin w swoim dziele Materializm a empiriokrytycyzm pisał:

Immanentyści — to najzajadlejsi reakcjoniści, jawni głosiciele fideizmu, ludzie konsekwentni w swym wstecznictwie. Nie ma pośród nich ani jednego, którego najbardziej teoretyczne prace z dziedziny gnozeologii nie kończyliby się otwartą obroną religii, usprawiedliwieniem tego czy innego średniowiecza.

Włodzimierz Lenin, Materializm a empiriokrytycyzm, rozdział IV "Idealiści jako pobratymcy i spadkobiercy empiriokrytycyzmu" 3. "Immanentyści jako pobratymcy Macha i Avenariusa"

Uznawając istnienie „świadomości w ogóle” lub też „świadomości gatunkowej”, immanentyści usiłowali dowieść realności Boga i nieśmiertelności duszy oraz stworzyć tak zwaną „naukową teologię”.

Bibliografia

• Konstanty Bakradze: Filozofia immanentna. W: Konstanty Bakradze: Z dziejów filozofii współczesnej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1964, s. 94–134. (pol.).
• Włodzimierz Lenin: Materializm a empiriokrytycyzm. Uwagi krytyczne o pewnej reakcyjnej filozofii. W: Włodzimierz Lenin: Dzieła wszystkie. Wyd. II. T. 18. Warszawa: Książka i Wiedza, 1984. (pol.).{{Cytuj książkę}} Linki zewnętrzne: "tom".
• Stiepan Odujew, Igor Narski: Filozofia immanentna. SCHUPPE i in. W: Historia filozofii. Pod redakcją M.A. Dynnika, M.T. Jowczuka, B.M. Kiedrowa, M.B. Mitina, T.I. Ojzermana i A.F. Okułowa. T. III: Lata czterdzieste — dziewięćdziesiąte XIX w. Cz. 1. Warszawa: Książka i Wiedza, 1963, s. 339–340. (pol.).
• Immanentna szkoła w filozofii. W: Krótki słownik filozoficzny. Mark Rozental, Pawieł Judin (red.). Warszawa: Książka i Wiedza, 1955, s. 236–237. (pol.).