Gęgawa
| Anser anser[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
.jpg)
| |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
gęgawa | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 Szlaki migracji europejskich gęgaw. żółty: tereny lęgowe pomarańczowy: zimowiska | |||
Gęgawa[4], gęś gęgawa[5] (Anser anser) – gatunek dużego, wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Przodek gęsi domowej, od której jest nieco mniejsza. Zamieszkujący Eurazję. Zimuje głównie w basenie Morza Śródziemnego oraz w środkowej, południowej i wschodniej Azji. Tylko gęgawy z Wielkiej Brytanii nie migrują. Przeloty w lutym–marcu i wrześniu–listopadzie.
W Polsce nielicznie lęgowa, jej liczebność wykazuje jednak silną tendencję wzrostową; w latach 2008–2012 liczebność gęgawy szacowano na 6000–8000 par lęgowych[6][7]. Występuje na niżu w całym kraju, najliczniej w Polsce północno-zachodniej i środkowej; w górach i na pogórzu nie występuje. Liczna na przelotach, dość licznie też zimuje – liczebność osobników migrujących i zimujących także silnie wzrosła w ciągu ostatnich lat (stan na rok 2018). W trakcie migracji i zimowania spotykana jest na terenie całego kraju, choć najliczniej na Pomorzu Zachodnim, Ziemi Lubuskiej (zwłaszcza w Parku Narodowym „Ujście Warty”), w Wielkopolsce, na Śląsku, lokalnie na Podlasiu i Lubelszczyźnie[7]. Podobny trend wzrostowy populacji gęgawy notuje się od wielu lat w całej Europie[7].
Systematyka
Wyróżniono dwa podgatunki A. anser[4][8][9]:
- A. anser anser (gęgawa, gęgawa zwyczajna) – północna i środkowa Europa. Zimuje od Szkocji na południe po północną Afrykę i na wschód aż po Iran. Introdukowana w Nowej Zelandii[8].
- A. anser rubrirostris (gęgawa różowodzioba) – wschodnio-środkowa Europa do północno-wschodnich Chin. Zimuje głównie w pasie ciągnącym się od Azji Mniejszej po wschodnie Chiny.
Charakterystyka
W upierzeniu brak dymorfizmu płciowego. Dorosłe gąsiory (samce) są jednak nieco większe od gęsi (samic). Ogólna barwa szaropopielata, wierzch i boki z poprzecznym prążkowaniem, spód jaśniejszy z ciemniejszym pręgowaniem. Brzuch i podogonie białe. Na szyi podłużne pręgi. W locie widać srebrzystoszary spód i przód skrzydeł, co ją odróżnia od innych gęsi. Nogi różowe, dziób u gęgawy europejskiej w całości pomarańczowy. Podgatunek zamieszkujący środkową i wschodnią Azję – A. anser rubrirostris ma dziób różowy, jest nieco jaśniejsza i ma nieco szersze pręgi na wierzchu ciała. Oba podgatunki spotykają się ze sobą w Europie Środkowej i można spotkać tu ptaki o dziobach w dwu kolorach. Biały paznokieć i czerwone łapy. Odznacza się niebywałą wiernością – łączy się w pary na całe życie, a gdy jeden z partnerów zginie, drugi pozostaje już na stałe samotny. Lecąc stadem w powietrzu tworzą charakterystyczną formację zwaną kluczem. Jej głos jest bardzo zbliżony do krzyków gęsi domowej. Najdłużej żyjąca gęgawa, której wiek oznaczył człowiek, miała 15 lat[10].
- Wymiary średnie
- Długość ciała 76–89 cm[8]
- Rozpiętość skrzydeł 147–180 cm[8]
- Masa ok. 4000 g (samica), 5000 g (samiec)
Biotop
Słodkowodne zbiorniki gęsto porośnięte trzcinami, bagniste łąki i moczary. Preferuje tereny trudno dostępne.
Lęgi
Gniazdo
Zbudowane na lądzie lub wodzie, w trzcinach, szuwarach, wysepkach, brzegach jezior i rzek, czasem w wierzbach i na budynkach[11], wyłącznie przez samicę. Składa się z roślin wodnych, gałązek, liści i trawy. Stopniowo wyściełane jest puchem tworzącym wokół niego wał.
_in_flight,_Cley,_Norfolk_1700.jpg)
Jaja
Wyprowadza dwa lęgi w roku, składając w marcu lub kwietniu 2 do 20 białych jaj.
Wysiadywanie i życie rodzinne
Jaja wysiadywane są przez okres 27–29 dni przez samicę. Samiec czuwa w pobliżu. Gdy matka schodzi z gniazda, przykrywa jaja puchem. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 lub 2 dniach, po czym rodzice prowadzą je nad wodę. Zdolność lotu uzyskują po około 8 tygodniach. Ich puch na grzbiecie jest oliwkowy, na brzuchu żółty. Rodzina płynie na wodzie w ustalonej kolejności – samica pierwsza, za nią pisklęta rzędem, samiec na końcu, pilnując reszty, a w razie zagrożenia broniąc przed zagrożeniem. Mimo że gąsięta umieją latać po 2 miesiącach, nie opuszczają rodziny, a nawet sądzi się, że dołączać do nich może zeszłoroczne potomstwo. Młode mają szare łapy, ciemniejsze upierzenie i są bez plam na piersiach. Do odlotu rodziny z całej okolicy przygotowują się, łącząc się na wodach w stada.
Pożywienie
Gęś gęgawa żywi się głównie trawą, ale spasa też liście, młode pędy i zboże oraz różne owoce. Ponieważ nie ma tak dobrego systemu trawiennego, jak wiele ssaków roślinożernych, nie potrafi dostatecznie wykorzystać substancji odżywczych z roślin. Dlatego musi zjeść znaczną ilość pożywienia, by zapewnić sobie wystarczającą ilość ważnych dla życia substancji. Niekiedy zdobywanie i przyjmowanie pożywienia zajmuje jej cały dzień. Nie jest przy tym zaskakujące, że jest bardzo wybredna i lubi najbardziej młode, delikatne końce roślin. Często widuje się ogromne stada gęsi, gdy opadają na świeżo skoszone pola pszenicy lub jęczmienia i zbierają resztki. Lubią też młode, kiełkujące zboże. Krawędziami dziobów szczypią najdelikatniejsze pędy. Żerują rano i wieczorem na przyległych do lęgowisk polach i łąkach. Rolnicy niechętnie widują je na swych polach i uważają za szkodniki.
Ochrona
W Polsce gatunek łowny od 1 września do 21 grudnia, a na terenie województw: dolnośląskiego, lubuskiego, wielkopolskiego, zachodniopomorskiego do 15 stycznia[12].
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Anser anser, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Carboneras 1992 ↓, s. 582.
- ↑ Anser anser, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek, M. Kuziemko: Podrodzina: ANSERINAE Vigors, 1825 - GĘSI (wersja: 2019-10-12). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2019-10-29].
- ↑ Nazwa polskie za: Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40. Zeszyt specjalny, 1999. ISSN 0550-0842.
- ↑ T. Chodkiewicz i inni. Ocena liczebności populacji ptaków lęgowych w Polsce w latach 2008–2012. „Ornis Polonica”. 56, s. 149–189, 2015.
- ↑ a b c Przemysław Chylarecki i inni, Trendy liczebności ptaków w Polsce, Warszawa: GIOŚ, 2018, ISBN 978-83-950881-0-0.
- ↑ a b c d Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Greylag Goose (Anser anser). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-10-29].
- ↑ Frank Gill, David Donsker (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List: Version 9.2. [dostęp 2019-10-28]. (ang.).
- ↑ Piotr Adamiok: Prawda o krukach. Echa Barlinka. [dostęp 2010-09-12].
- ↑ Piotr Tadeusz, Mike Hirst, Barry O'Donoghue. 2011. Greylag Geese nesting on castle in close proximity of Peregrine Falcons. British Birds 104:547.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 września 2009 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. z 2009 r. nr 163, poz. 1303)
Bibliografia
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Carles Carboneras: Family Anatidae (Ducks, geese and Swans). W: Josep del Hoyo, Andrew Elliott, Jordi Sargatal: Handbook of the Birds of the World. Cz. 1: Ostrich to Ducks. Barcelona: Lynx Edicions, 1992. ISBN 84-87334-10-5. (ang.).
Linki zewnętrzne
- Anser anser (Gęgawa). W: M. Gromadzki (red).: Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 116–120. ISBN 83-86564-43-1.
- opis gęsi gęgawy na stronie ptaki.info