Czarna Hańcza: Różnice pomiędzy wersjami

Czarna Hańcza
	; Czarna Hańcza w Budzie Ruskiej
Kontynent	Europa
Państwo	Polska; Białoruś
	Rzeka
Długość	142 km
Powierzchnia zlewni	1916 km²
Średni przepływ	1,4 m³/s przy ujściu do jeziora Wigry
	Źródło
Miejsce	Pojezierze Wschodniosuwalskie, na podmokłych dolinach wśród wzniesień morenowych
Wysokość	298 m n.p.m.
Współrzędne	54°14′38,4″N 22°47′48,8″E/54,244000 22,796900
	Ujście
Recypient	Niemen
Miejsce	poprzez Kanał Augustowski
Współrzędne	53°54′01,8″N 23°47′01,3″E/53,900500 23,783700
	Położenie na mapie województwa podlaskiego źródło ujście
	Położenie na mapie Polski źródło ujście
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Jednokolumnowy

Aktualna wersja na dzień 21:51, 19 mar 2024

Czarna Hańcza (biał. Чорная Ганча) – rzeka w Polsce i na Białorusi, lewy dopływ Niemna o długości 142 km (w tym w Polsce: 108 km). Powierzchnia dorzecza Czarnej Hańczy obejmuje 1916 km² (w tym w granicach Polski: 1612 km²).

Główne dopływy: Marycha, Wierśnianka, Pawłówka, Wiatrołuża, Igorka (lewobrzeżne); Kalna, Kanał Augustowski, Maleszówka, Wołkuszanka (prawobrzeżne)
Główne miejscowości: Suwałki

Badania jakości wody Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku z 2004 r. tylko w pojedynczych punktach wykazały II (wodowskaz Tartak, 41,6 km biegu) i IV klasę czystości rzeki (wodowskaz Stara Hańcza przed jez. Hańcza, 135,8 km biegu). Pomiędzy tymi punktami rzeka miała III klasę czystości^[a]^[1].

Nazwa „Hańcza” pochodzi z wymarłego języka jaćwińskiego z grupy bałtyckiej^[2] (por. lit. antis – „kaczka”^[3]).

Bieg rzeki

Czarna Hańcza jest największą rzeką Suwalszczyzny. Przepływa przez bardzo ciekawe tereny, nieraz o unikatowych walorach krajobrazowych, geologicznych, historycznych (Jaćwież) i etnograficznych.

Źródła Czarnej Hańczy znajdują się na Pojezierzu Wschodniosuwalskim, na podmokłych dolinach wśród wzniesień morenowych znajdujących się na północ od Suwalskiego Parku Krajobrazowego. Biją one w pobliżu najwyższego wzniesienia Suwalszczyzny – Rowelskiej Góry. Od Bachanowa do Turtula rzeka zachowuje się jak górski potok: wcina się w podłoże wąską głęboką doliną o 30-metrowych krawędziach, płynie z hukiem po głazach rezerwatu Głazowisko Bachanowo i ma bardzo duży spadek – na kilometrowym odcinku (od mostu do ujścia Kozikówki) pokonuje 24-metrową różnicę poziomów. W wodach Czarnej Hańczy żyją pstrągi i gatunki typowe dla rzek górskich: wypławek alpejski, jętki, widelnice, chruściki, mszywioły i zimorodne mięczaki.

Rzeka wypływa z jeziora Hańcza i przez pierwsze kilometry płynie głębokim wąwozem w obrębie Suwalskiego Parku Krajobrazowego. W wąwozie tym jest utworzona ścieżka dydaktyczna o tematyce przyrodniczej. Nieopodal, na zachód od miejsca zwanego Turtul znajduje się dolina zawieszona „Gaciska” – rzadki okaz geomorfologiczny pozostałości po wcześniejszych przepływach wód, przed powstaniem aktualnego koryta Hańczy. Na wschód od tego samego miejsca – inna rzadkość geologiczna – największe w Europie głazowisko Bachanowo. W pobliżu wsie zamieszkane dawniej przez Staroobrzędowców i słynna ich molenna w Wodziłkach. W górnym biegu rzeka bywa wartka – jej średni spadek wynosi ponad 2‰. Zlewnia została ukształtowana przez zlodowacenie bałtyckie i charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu z licznymi jeziorami rynnowymi i wytopiskowymi oraz dużą ilością zagłębień bezodpływowych.

Dalej Czarna Hańcza płynie coraz spokojniej, lekko meandrując przez dolinę w kierunku Suwałk. Jest jedynym ciekiem wodnym przepływającym przez Suwałki, co powoduje nadal – mimo znacznej poprawy w latach 90. XX wieku – jej stosunkowo duże zanieczyszczenie. Za miastem rzeka wpływa na teren Wigierskiego Parku Narodowego i Puszczy Augustowskiej. Na tym jej odcinku znajdują się wyjątkowo liczne ostoje bobrów.

Wpływając do jeziora Wigry, nanosi do zatoki Hańczańskiej duże pokłady swego charakterystycznego ciemnego mułu, tworząc bezpośrednio pod powierzchnią wody niebezpieczne dla pływających zabagnienie. Z Wigier wypływa u zarania południowego stoku półwyspu Wigry, nieopodal b. klasztoru kamedułów.

Na odcinku za jeziorem Wigry Czarna Hańcza jest jednym z najsłynniejszych polskich nizinnych szlaków kajakowych. Najpierw bardzo powoli płynie wśród rozlewisk i podmokłych łąk (spadek 0,03‰), by za Wysokim Mostem lekko przyspieszyć swój bieg w dolinie wcinającej się bardzo malowniczo w Puszczę Augustowską. Na tym odcinku rzeka silnie meandruje. Na wysokości wsi Rygol włącza się w system Kanału Augustowskiego i kieruje do granicy białoruskiej doprowadzając jej wody do Niemna na granicy litewsko-białoruskiej przy miejscowości Warwiszki (po stronie litewskiej) i Sieniewicze (po stronie białoruskiej). Stan czystości rzeki poniżej ujścia ścieków z oczyszczalni miejskiej uległ poprawie ze względu na znaczne obniżenie zawartości związków fosforu i azotu w ściekach. Zawartość związków fosforu w rzece obniżyła się od wartości pozaklasowych, odpowiadając II klasie czystości.

Turystyka wodna

Szlak kajakowy Rospudą, Blizną i Czarną Hańczą

Istnieje wiele różnych szlaków kajakowych na Czarnej Hańczy. Dwa klasyczne szlaki kajakowe to tzw. mała pętla i duża pętla.

Szlak kajakowy Czarnej Hańczy – mała pętla: Prowadzi z Augustowa przez jezioro Białe, Studzieniczne i Kanał Augustowski do jeziora Serwy, stamtąd konieczna jest przenoska do Bryzgla nad Wigrami. Dalej jeziorem, Czarną Hańczą i od Rygoli – powrót kanałem (na ogół ok. 6 dni).

Szlak kajakowy Czarnej Hańczy – duża pętla: Duża pętla wypływa z Augustowa w rzekę Rospudę, wpływa pod prąd w bardzo trudną rzeczkę Bliznę do jeziora Blizno. Stamtąd przenoska na Wigry i dalej identycznie jak w przypadku małej pętli (na dużą trzeba liczyć ok. 8–9 dni).

Szlak kajakowy Czarnej Hańczy i Kanału Augustowskiego: Popularny szlak kajakowy zaczynający się w Bryzglu, prowadzącay przez jezioro Wigry i Czarną Hańczę do Rygoli, dalej Kanałem Augustowskim i jeziorami do Augustowa. Ma około 85 km. Na jego pokonanie trzeba przeznaczyć 4–6 dni w zależności od tempa spływu.

Wzdłuż Czarnej Hańczy znajduje się dużo pól biwakowych i namiotowych. Jedną z atrakcji spływu jest sprzedaż przez mieszkańców okolicznych wsi wyrobów spożywczych (jagodzianki, racuchy, pączki, kompot, a nawet alkohol) bezpośrednio nad rzeką. Można też zatrzymać się na kartacze. Inną atrakcją spływu są śluzy na Kanale Augustowskim.

Trasa wzdłuż Czarnej Hańczy jest znana między innymi z powodu Karola Wojtyły, który w młodości uczestniczył w spływach kajakowych tym szlakiem. Przy sanktuarium w Studzienicznej jest jego pomnik wystawiony z okazji VII pielgrzymki papieskiej do Polski z 1999 r.

Zobacz też

Rzeki Polski

Uwagi

↑ Pięciostopniowa skala w rzeczywistości dotyczy klas jakości wód, ale ze względu na tradycję użyto jeszcze pojęcia klas czystości, gdyż raport opublikowano w momencie zmiany dwóch systemów klasyfikacji wód w Polsce.

Przypisy

↑ Klasyfikacja jakości wód płynących województwa podlaskiego – stan na 31.12.2004r. WIOŚ Białystok. [dostęp 2011-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)]. (pol.).
↑ EwaE. Siatkowska EwaE., Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 23, ISBN 83-01-10061-3, OCLC 830057641 .
↑ Jerzy Nalepa, Jaćwięgowie. Nazwa i lokalizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1964, s. 7.

Bibliografia

Praca zbiorowa: Przewodnik kieszonkowy, Suwalszczyzna i Podlasie. Bielsko-Biała: Wydawnictwo PASCAL, 2006.

Linki zewnętrzne

Raport na temat stanu rzeki z 1999 r.. eko.pb.bialystok.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-07-16)].

[1] Pięciostopniowa skala w rzeczywistości dotyczy klas jakości wód, ale ze względu na tradycję użyto jeszcze pojęcia klas czystości, gdyż raport opublikowano w momencie zmiany dwóch systemów klasyfikacji wód w Polsce.

[2] Klasyfikacja jakości wód płynących województwa podlaskiego – stan na 31.12.2004r. WIOŚ Białystok. [dostęp 2011-04-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)]. (pol.).

[3] EwaE. Siatkowska EwaE., Rodzina języków zachodniosłowiańskich, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1992, s. 23, ISBN 83-01-10061-3, OCLC 830057641 .

[4] Jerzy Nalepa, Jaćwięgowie. Nazwa i lokalizacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1964, s. 7.

[a]

[1]

[2]

[3]

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
-{{disambigR|rzeki|[[Czarna Hańcza (województwo podlaskie)|miejscowość Czarna Hańcza w woj. podlaskim]]}}
+{{Inne znaczenia|rzeki|[[Czarna Hańcza (osada leśna)|miejscowość Czarna Hańcza w woj. podlaskim]]}}
+{{Rzeka infobox
-{{Rzeka_infobox
- | nazwa_rzeki = Czarna Hańcza
+ |nazwa               = Czarna Hańcza
+ |zdjęcie             = Buda Ruska rzeka Cz. Hańcza.jpg
- | rzeka_grafika = Plik:Czarna Hancza.JPG
+ |opis zdjęcia        = Czarna Hańcza w [[Buda Ruska|Budzie Ruskiej]]
- | opis_zdjęcia = Koryto przy ujściu z [[Hańcza (jezioro)|Hańczy]]
- | kontynent = Europa
+ |kontynent           = Europa
- | państwa = {{Państwo|POL}}<br />{{Państwo|BLR}}
+ |państwo             = {{Państwo|POL}}<br />{{Państwo|BLR}}
+ |lokalizacja         =
- | źródło_gdzie = [[Pojezierze Wschodniosuwalskie]], na podmokłych dolinach wśród wzniesień morenowych
+ |rodzaj cieku        = rzeka
- | źródło_wysokość = 298 m n.p.m.
+ |długość             = 142
- | uchodzi_do = Niemen
+ |spadek              =
- | uchodzi_gdzie = poprzez [[Kanał Augustowski]]
+ |powierzchnia zlewni = 1916
- | uchodzi_wysokość =
+ |średni przepływ     = 1,4
- | długość = 142
+ |miejsce przepływu   = przy ujściu do jeziora [[Wigry (jezioro)|Wigry]]
- | pow_dorzecza = 1916
+ |źródło: miejsce     = [[Pojezierze Wschodniosuwalskie]], na podmokłych dolinach wśród wzniesień morenowych
- | średni_przepływ = 1,4
+ |źródło: wysokość    = 298 m n.p.m.
- | przepływ_gdzie = przy ujściu do [[Wigry (jezioro)|jeziora Wigry]]
+ |źródło: współrzędne =
- | rzeki_kontynent = Rzeki Polski
+ |ujście: recypient   = Niemen
- | commons = category: Czarna Hańcza
+ |ujście: miejsce     = poprzez [[Kanał Augustowski]]
+ |ujście: wysokość    =
+ |ujście: współrzędne =
+ |kod mapy            = województwo podlaskie
+ |mapa                =
+ |opis mapy           =
+ |szlak               =
+ |commons             = category: Czarna Hańcza
 }}
-'''Czarna Hańcza''' – [[rzeka]] w [[Polska|Polsce]] i na [[Białoruś|Białorusi]], lewy [[dopływ]] [[Niemen|Niemna]] o długości 142 [[kilometr|km]] (w tym w Polsce: 108 km). Powierzchnia [[dorzecze|dorzecza]] Czarnej Hańczy obejmuje 1916 km² (w tym w granicach Polski: 1612 km²).
+'''Czarna Hańcza''' ({{w języku|be|Чорная Ганча}}) – [[rzeka]] w [[Polska|Polsce]] i na [[Białoruś|Białorusi]], lewy [[dopływ]] [[Niemen|Niemna]] o długości 142 km (w tym w Polsce: 108 km). Powierzchnia [[dorzecze|dorzecza]] Czarnej Hańczy obejmuje 1916 km² (w tym w granicach Polski: 1612 km²).
-* Główne [[dopływ]]y: Marycha, Wierśnianka, Pawłówka, Wiatrołuża (lewobrzeżne); Kalna, Kanał Augustowski, Maleszówka, Wołkuszanka (prawobrzeżne)
+* Główne [[dopływ]]y: [[Marycha]], Wierśnianka, Pawłówka, Wiatrołuża, [[Igorka]] (lewobrzeżne); Kalna, Kanał Augustowski, Maleszówka, [[Wołkuszanka]] (prawobrzeżne)
 * Główne miejscowości: [[Suwałki]]
-Badania jakości wody [[Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska|Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska]] w [[Białystok|Białymstoku]] z [[2004]] r. tylko w pojedynczych punktach wykazały II (wodowskaz Tartak, 41,6 km biegu) i IV [[klasy czystości wód|klasę czystości]] rzeki (wodowskaz Stara Hańcza przed jez. Hańcza, 135,8 km biegu). Pomiędzy tymi punktami rzeka miała III klasę czystości<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.wios.bialystok.pl/pdf/rzeki2004.pdf|tytuł=Klasyfikacja jakości wód płynących województwa podlaskiego - stan na 31.12.2004r.|opublikowany=WIOŚ Białystok|język=pl|data dostępu=2011-04-28}}</ref><ref group="uwaga">Pięciostopniowa skala w rzeczywistości dotyczy [[Klasyfikacja jakości wód|klas jakości]] wód, ale ze względu na tradycję użyto jeszcze pojęcia klas czystości, gdyż raport opublikowano w momencie zmiany dwóch systemów [[Klasyfikacja jakości wód w Polsce|klasyfikacji wód w Polsce]].</ref>.
+Badania jakości wody [[Inspekcja Ochrony Środowiska|Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska]] w [[Białystok|Białymstoku]] z [[2004]] r. tylko w pojedynczych punktach wykazały II (wodowskaz Tartak, 41,6 km biegu) i IV [[Klasy czystości wód w Polsce|klasę czystości]] rzeki (wodowskaz Stara Hańcza przed jez. Hańcza, 135,8 km biegu). Pomiędzy tymi punktami rzeka miała III klasę czystości<ref group="uwaga">Pięciostopniowa skala w rzeczywistości dotyczy [[Klasyfikacja jakości wód|klas jakości]] wód, ale ze względu na tradycję użyto jeszcze pojęcia klas czystości, gdyż raport opublikowano w momencie zmiany dwóch systemów [[Klasyfikacja jakości wód w Polsce|klasyfikacji wód w Polsce]].</ref><ref>{{cytuj stronę|url=http://www.wios.bialystok.pl/pdf/rzeki2004.pdf|tytuł=Klasyfikacja jakości wód płynących województwa podlaskiego – stan na 31.12.2004r|opublikowany=WIOŚ Białystok|język=pl|data dostępu=2011-04-28|archiwum=https://web.archive.org/web/20140201234723/http://www.wios.bialystok.pl/pdf/rzeki2004.pdf|zarchiwizowano=2014-02-01}}</ref>.
-Nazwa „Hańcza” pochodzi z wymarłego [[Język jaćwiński|języka jaćwińskiego]] z grupy [[języki bałtyckie|bałtyckiej]]<ref>Ewa Siatkowska, ''Rodzina języków zachodniosłowiańskich'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1992, s. 23. ISBN 83-01-10061-3.</ref> (por. [[język litewski|lit.]] ''antis'' – „kaczka”<ref>Jerzy Nalepa, ''Jaćwięgowie. Nazwa i lokalizacja'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1964, s. 7.</ref>).
+Nazwa „Hańcza” pochodzi z wymarłego [[Język jaćwiński|języka jaćwińskiego]] z grupy [[języki bałtyckie|bałtyckiej]]<ref>{{Cytuj|autor = Ewa Siatkowska |tytuł = Rodzina języków zachodniosłowiańskich |data = 1992 |isbn = 83-01-10061-3 |miejsce = Warszawa |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |s = 23 |oclc = 830057641}}</ref> (por. [[język litewski|lit.]] ''antis'' – „kaczka”<ref>Jerzy Nalepa, ''Jaćwięgowie. Nazwa i lokalizacja'', Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1964, s. 7.</ref>).
 == Bieg rzeki ==
-[[Plik:Poland Czarna Hańcza.jpg|thumb|250px|left]]
+[[Plik:Poland Czarna Hańcza.jpg|thumb|left|250px]]
+[[Plik:Czarna Hancza.JPG|thumb|left|250px]]
-Czarna Hańcza jest największą rzeką [[Suwalszczyzna|Suwalszczyzny]]. Przepływa przez bardzo ciekawe tereny, nieraz o unikalnych walorach krajobrazowych, geologicznych, historycznych ([[Jaćwież]]) i etnograficznych.
+Czarna Hańcza jest największą rzeką [[Suwalszczyzna|Suwalszczyzny]]. Przepływa przez bardzo ciekawe tereny, nieraz o unikatowych walorach krajobrazowych, geologicznych, historycznych ([[Jaćwież]]) i etnograficznych.
-Źródła Czarnej Hańczy znajdują się na [[Pojezierze Wschodniosuwalskie|Pojezierzu Wschodniosuwalskim]], na podmokłych dolinach wśród wzniesień [[morena|morenowych]] znajdujących się na północ od [[Suwalski Park Krajobrazowy|Suwalskiego Parku Krajobrazowego]]. Biją one w pobliżu najwyższego wzniesienia Suwalszczyzny – [[Rowelska Góra|Rowelskiej Góry]]. Od Bachanowa do Turtula rzeka zachowuje się jak górski potok: wcina się
+Źródła Czarnej Hańczy znajdują się na [[Pojezierze Wschodniosuwalskie|Pojezierzu Wschodniosuwalskim]], na podmokłych dolinach wśród wzniesień [[morena|morenowych]] znajdujących się na północ od [[Suwalski Park Krajobrazowy|Suwalskiego Parku Krajobrazowego]]. Biją one w pobliżu najwyższego wzniesienia Suwalszczyzny – [[Rowelska Góra|Rowelskiej Góry]]. Od Bachanowa do Turtula rzeka zachowuje się jak górski potok: wcina się w podłoże wąską głęboką doliną o 30-metrowych krawędziach, płynie z hukiem po głazach rezerwatu [[Rezerwat przyrody Głazowisko Bachanowo|Głazowisko Bachanowo]] i ma bardzo duży spadek – na kilometrowym odcinku (od mostu do ujścia Kozikówki) pokonuje 24-metrową różnicę poziomów.
+W wodach Czarnej Hańczy żyją [[pstrąg]]i i gatunki typowe dla rzek górskich: [[wypławek alpejski]], [[jętki]], [[widelnice]], [[chruściki]], [[Mszywioł Skandynawski|mszywioły]] i [[mięczaki|zimorodne mięczaki]].
-w podłoże wąską głęboką doliną o 30-metrowych krawędziach, płynie z hukiem po głazach rezerwatu [[Rezerwat przyrody Głazowisko Bachanowo|Głazowisko Bachanowo]] i ma bardzo duży spadek – na kilometrowym odcinku (od mostu do ujścia Kozikówki) pokonuje 24-metrową różnicę poziomów.
-W wodach Czarnej Hańczy żyją [[pstrąg]]i i gatunki typowe dla rzek górskich: [[wypławek alpejski]], [[jętki]], [[widelnice]], [[chruściki]], [[skandynawskie mszywioły]] i [[mięczaki|zimorodne mięczaki]].
-Rzeka wypływa z jeziora [[Hańcza (jezioro)|Hańcza]] i przez pierwsze kilometry płynie głębokim wąwozem w obrębie [[Suwalski Park Krajobrazowy|Suwalskiego Parku Krajobrazowego]]. W wąwozie tym jest utworzona ścieżka dydaktyczna o tematyce przyrodniczej. Nieopodal, na zachód od miejsca zwanego Turtul znajduje się [[dolina zawieszona]] "Gaciska" – rzadki okaz geomorfologiczny pozostałości po wcześniejszych przepływach wód, przed powstaniem aktualnego koryta Hańczy. Na wschód od tego samego miejsca – inna rzadkość geologiczna – największe w Europie [[Rezerwat przyrody Głazowisko Bachanowo|głazowisko Bachanowo]]. W pobliżu wsie zamieszkane dawniej przez [[Staroobrzędowcy|Staroobrzędowców]] i słynna ich [[molenna]] w [[Wodziłki|Wodziłkach]]. W górnym biegu rzeka bywa wartka – jej średni spadek wynosi ponad 2‰.  Zlewnia została ukształtowana przez zlodowacenie bałtyckie i charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu z licznymi jeziorami rynnowymi i wytopiskowymi oraz dużą ilością zagłębień bezodpływowych.
+Rzeka wypływa z jeziora [[Hańcza (jezioro)|Hańcza]] i przez pierwsze kilometry płynie głębokim wąwozem w obrębie [[Suwalski Park Krajobrazowy|Suwalskiego Parku Krajobrazowego]]. W wąwozie tym jest utworzona ścieżka dydaktyczna o tematyce przyrodniczej. Nieopodal, na zachód od miejsca zwanego Turtul znajduje się [[dolina zawieszona]] „Gaciska” – rzadki okaz geomorfologiczny pozostałości po wcześniejszych przepływach wód, przed powstaniem aktualnego koryta Hańczy. Na wschód od tego samego miejsca – inna rzadkość geologiczna – największe w Europie [[Rezerwat przyrody Głazowisko Bachanowo|głazowisko Bachanowo]]. W pobliżu wsie zamieszkane dawniej przez [[Staroobrzędowcy|Staroobrzędowców]] i słynna ich [[molenna]] w [[Wodziłki|Wodziłkach]]. W górnym biegu rzeka bywa wartka – jej średni spadek wynosi ponad 2‰. Zlewnia została ukształtowana przez zlodowacenie bałtyckie i charakteryzuje się zróżnicowaną rzeźbą terenu z licznymi jeziorami rynnowymi i wytopiskowymi oraz dużą ilością zagłębień bezodpływowych.
 Dalej Czarna Hańcza płynie coraz spokojniej, lekko meandrując przez dolinę w kierunku [[Suwałki|Suwałk]]. Jest jedynym ciekiem wodnym przepływającym przez [[Suwałki]], co powoduje nadal – mimo znacznej poprawy w [[lata 90. XX wieku|latach 90. XX wieku]] – jej stosunkowo duże zanieczyszczenie. Za miastem rzeka wpływa na teren [[Wigierski Park Narodowy|Wigierskiego Parku Narodowego]] i [[Puszcza Augustowska|Puszczy Augustowskiej]]. Na tym jej odcinku znajdują się wyjątkowo liczne ostoje [[Bóbr europejski|bobrów]].
-Wpływając do jeziora [[Wigry (jezioro)|Wigry]], nanosi do zatoki Hańczańskiej duże pokłady swego charakterystycznego ciemnego [[muł (geologia)|mułu]], tworząc bezpośrednio pod powierzchnią wody niebezpieczne dla pływających zabagnienie. Z Wigier wypływa u zarania południowego stoku półwyspu [[Wigry]], nieopodal b. klasztoru [[kameduli|kamedułów]].
+Wpływając do jeziora [[Wigry (jezioro)|Wigry]], nanosi do zatoki Hańczańskiej duże pokłady swego charakterystycznego ciemnego [[muł (geologia)|mułu]], tworząc bezpośrednio pod powierzchnią wody niebezpieczne dla pływających zabagnienie. Z Wigier wypływa u zarania południowego stoku półwyspu Wigry, nieopodal b. klasztoru [[kameduli|kamedułów]].
-Na odcinku za jeziorem [[Wigry (jezioro)|Wigry]] Czarna Hańcza jest jednym z najsłynniejszych polskich nizinnych szlaków [[kajakarstwo|kajakowych]]. Najpierw bardzo powoli płynie wśród rozlewisk i podmokłych łąk (spadek 0,03‰), by za Wysokim Mostem lekko przyspieszyć swój bieg w dolinie wcinającej się bardzo malowniczo w [[Puszcza Augustowska|Puszczę Augustowską]]. Na tym odcinku rzeka silnie [[meander (geografia)|meandruje]]. Na wysokości wsi Rygol włącza się w system [[Kanał Augustowski|Kanału Augustowskiego]] i kieruje do granicy [[Białoruś|białoruskiej]] doprowadzając jej wody do Niemna. Stan czystości rzeki poniżej ujścia ścieków z oczyszczalni miejskiej uległ poprawie ze względu na znaczne obniżenie zawartości związków fosforu i azotu w ściekach. Zawartość związków fosforu w rzece obniżyła się od wartości pozaklasowych, odpowiadając II klasie czystości.
+Na odcinku za jeziorem [[Wigry (jezioro)|Wigry]] Czarna Hańcza jest jednym z najsłynniejszych polskich nizinnych szlaków [[kajakarstwo|kajakowych]]. Najpierw bardzo powoli płynie wśród rozlewisk i podmokłych łąk (spadek 0,03‰), by za Wysokim Mostem lekko przyspieszyć swój bieg w dolinie wcinającej się bardzo malowniczo w [[Puszcza Augustowska|Puszczę Augustowską]]. Na tym odcinku rzeka silnie [[meander (geografia)|meandruje]]. Na wysokości wsi Rygol włącza się w system [[Kanał Augustowski|Kanału Augustowskiego]] i kieruje do granicy [[Białoruś|białoruskiej]] doprowadzając jej wody do Niemna na granicy litewsko-białoruskiej przy miejscowości [[Warwiszki]] (po stronie litewskiej) i [[Sieniewicze]] (po stronie białoruskiej). Stan czystości rzeki poniżej ujścia ścieków z oczyszczalni miejskiej uległ poprawie ze względu na znaczne obniżenie zawartości związków fosforu i azotu w ściekach. Zawartość związków fosforu w rzece obniżyła się od wartości pozaklasowych, odpowiadając II klasie czystości.
 == Turystyka wodna ==
-[[Plik:Rospuda-Hancza.svg|thumb|260px|right|Szlak kajakowy Rospudą, Blizną i Czarną Hańczą]]
+[[Plik:Rospuda-Hancza.svg|thumb|260px|Szlak kajakowy Rospudą, Blizną i Czarną Hańczą]]
 Istnieje wiele różnych [[szlak kajakowy Czarnej Hańczy|szlaków kajakowych na Czarnej Hańczy]]. Dwa klasyczne szlaki kajakowe to tzw. mała pętla i duża pętla.
-; Szlak kajakowy Czarnej Hańczy - mała pętla
+; Szlak kajakowy Czarnej Hańczy – mała pętla
-: Prowadzi z Augustowa przez [[Jezioro Białe Augustowskie|jezioro Białe]], [[jezioro Studzieniczne|Studzieniczne]] i [[Kanał Augustowski]] do [[Serwy (jezioro)|jeziora Serwy]], stamtąd konieczna jest przenoska do [[Bryzgiel|Bryzgla]] nad [[Wigry (jezioro)|Wigrami]]. Dalej jeziorem, Czarną Hańczą i od Rygola – powrót kanałem (na ogół ok. 6 dni).
+: Prowadzi z Augustowa przez [[Jezioro Białe Augustowskie|jezioro Białe]], [[jezioro Studzieniczne|Studzieniczne]] i [[Kanał Augustowski]] do jeziora [[Serwy (jezioro)|Serwy]], stamtąd konieczna jest przenoska do [[Bryzgiel|Bryzgla]] nad [[Wigry (jezioro)|Wigrami]]. Dalej jeziorem, Czarną Hańczą i od Rygoli – powrót kanałem (na ogół ok. 6 dni).
-; Szlak kajakowy Czarnej Hańczy - duża pętla
+; Szlak kajakowy Czarnej Hańczy – duża pętla
-: Duża pętla wypływa z Augustowa w rzekę [[Rospuda|Rospudę]], wpływa pod prąd w bardzo trudną rzeczkę [[Blizna (rzeka)|Bliznę]] do jeziora [[Blizno (jezioro)|Blizno]]. Stamtąd przenoska na [[Wigry (jezioro)|Wigry]] i dalej identycznie jak w przypadku małej pętli (na dużą trzeba liczyć ok. 8-9 dni).
+: Duża pętla wypływa z Augustowa w rzekę [[Rospuda|Rospudę]], wpływa pod prąd w bardzo trudną rzeczkę [[Blizna (rzeka)|Bliznę]] do jeziora [[Blizno (jezioro)|Blizno]]. Stamtąd przenoska na [[Wigry (jezioro)|Wigry]] i dalej identycznie jak w przypadku małej pętli (na dużą trzeba liczyć ok. 8–9 dni).
 ; [[Szlak kajakowy Czarnej Hańczy i Kanału Augustowskiego]]
-: Popularny szlak kajakowy zaczynający się w [[Bryzgiel|Bryzglu]], prowadzącay przez jezioro Wigry i Czarną Hańczę do Rygola, dalej Kanałem Augustowskim i jeziorami do Augustowa. Ma około 85 km. Na jego pokonanie trzeba przeznaczyć 4-6 dni w zależności od tempa spływu.
+: Popularny szlak kajakowy zaczynający się w [[Bryzgiel|Bryzglu]], prowadzącay przez jezioro Wigry i Czarną Hańczę do Rygoli, dalej Kanałem Augustowskim i jeziorami do Augustowa. Ma około 85 km. Na jego pokonanie trzeba przeznaczyć 4–6 dni w zależności od tempa spływu.
 Wzdłuż Czarnej Hańczy znajduje się dużo pól biwakowych i namiotowych. Jedną z atrakcji spływu jest sprzedaż przez mieszkańców okolicznych wsi wyrobów spożywczych ([[jagodzianka|jagodzianki]], [[racuchy]], [[pączek|pączki]], [[kompot]], a nawet [[napój alkoholowy|alkohol]]) bezpośrednio nad rzeką. Można też zatrzymać się na [[kartacz (potrawa)|kartacze]]. Inną atrakcją spływu są [[śluza wodna|śluzy]] na [[Kanał Augustowski|Kanale Augustowskim]].
-Trasa wzdłuż Czarnej Hańczy jest znana między innymi z powodu [[Jan Paweł II|Karola Wojtyły]], który w młodości uczestniczył w spływach kajakowych tym szlakiem. Przy sanktuarium w [[Studzieniczna|Studzienicznej]] jest jego pomnik wystawiony z okazji [[Podróż Apostolska Jana Pawła II do Polski (VII)|VII pielgrzymki papieskiej do Polski]] z [[1999]] r.
+Trasa wzdłuż Czarnej Hańczy jest znana między innymi z powodu [[Jan Paweł II|Karola Wojtyły]], który w młodości uczestniczył w spływach kajakowych tym szlakiem. Przy sanktuarium w [[Studzieniczna|Studzienicznej]] jest jego pomnik wystawiony z okazji [[Podróż apostolska Jana Pawła II do Polski (1999)|VII pielgrzymki papieskiej do Polski]] z [[1999]] r.
-{{przypisy}}
-=== Uwagi ===
+== Zobacz też ==
+* [[Rzeki Polski]]
-<references group="uwaga"/>
-== Źródła ==
+== Uwagi ==
+{{Uwagi}}
-# Przewodnik kieszonkowy, Suwalszczyzna i Podlasie, Praca zbiorowa, Wydawnictwo PASCAL, Bielsko-Biała 2006
+== Przypisy ==
+{{Przypisy}}
+== Bibliografia ==
+* {{cytuj książkę|autor=Praca zbiorowa|tytuł=Przewodnik kieszonkowy, Suwalszczyzna i Podlasie|wydawca=Wydawnictwo PASCAL|miejsce=Bielsko-Biała|rok=2006}}
 == Linki zewnętrzne ==
-* [http://www.eko.pb.bialystok.pl/raport_wios/rzeki/czarna_hancza.htm Raport na temat stanu rzeki z 1999 r.]
+* {{Cytuj stronę | url = http://www.eko.pb.bialystok.pl/raport_wios/rzeki/czarna_hancza.htm | tytuł = Raport na temat stanu rzeki z 1999 r. | opublikowany = eko.pb.bialystok.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20040716183114/http://www.eko.pb.bialystok.pl/raport_wios/rzeki/czarna_hancza.htm | zarchiwizowano = 2004-07-16}}
 {{Kanał Augustowski}}
-[[Kategoria:Rzeki Białorusi]]
+[[Kategoria:Rzeki na Białorusi]]
-[[Kategoria:Rzeki dorzecza Niemna]]
+[[Kategoria:Dorzecze Czarnej Hańczy| ]]
 [[Kategoria:Rzeki Puszczy Augustowskiej]]
-[[Kategoria:Rzeki Polski]]
+[[Kategoria:Rzeki w Polsce]]
 [[Kategoria:Suwalszczyzna]]
-[[be:Рака Чорная Ганча]]
-[[be-x-old:Чорная Ганча]]
-[[cs:Czarna Hańcza]]
-[[en:Czarna Hańcza]]
-[[it:Czarna Hańcza]]
-[[lt:Juodoji Ančia]]
-[[no:Czarna Hańcza]]
-[[nn:Czarna Hańcza]]
-[[uk:Чорна Ганча]]

Śluzy	Dębowo Sosnowo Borki Białobrzegi Augustów Przewięź Swoboda Gorczyca Paniewo Perkuć Mikaszówka Sosnówek Tartak Kudrynki Kurzyniec Wołkuszek Dąbrówka Niemnowo
Rzeki na szlaku	Netta Klonownica (Cicha Rzeczka) Czarna Hańcza
Jeziora na szlaku	Necko Jezioro Białe Augustowskie Jezioro Studzieniczne Swoboda Jezioro Górczyckie Jezioro Orle Paniewo Jezioro Krzywe Mikaszewo Mikaszówek
Budowniczowie	Jerzy Arnold Edward Tadeusz Bieliński Jan Chrzciciel de Grandville Malletski Michał Horain Konstanty Jodko Wojciech Korczakowski Jan Paweł Lelewel Feliks Pancer Julian Piędzicki Ignacy Prądzyński Michał Przyrembel Jakub Szeffer August Szulc Teodor Urbański