Wróblowe: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Luckas-bot (dyskusja | edycje) m r2.7.1) (robot dodaje: zh-min-nan:Chhiok-hêng-ba̍k |
|||
| (Nie pokazano 44 wersji utworzonych przez 27 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
{{Zwierzę infobox |
{{Zwierzę infobox |
||
|nazwa zwyczajowa = Wróblowe |
|nazwa zwyczajowa = Wróblowe |
||
|łacińska = Passeriformes |
|nazwa łacińska = Passeriformes |
||
|TSN = 178265 |
|TSN = 178265 |
||
|zoolog = [[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758 |
|zoolog = [[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758 |
||
|okres istnienia = |
|||
|typ = [[strunowce]] |
|||
|grafika = House_sparrow_male_in_Prospect_Park_(53532).jpg |
|||
|podtyp = [[kręgowce]] |
|||
|opis grafiki = [[Wróbel zwyczajny]] (''Passer domesticus'') |
|||
|gromada = [[ptaki]] |
|||
| |
|typ = [[strunowce]] |
||
| |
|podtyp = [[kręgowce]] |
||
|gromada = [[ptaki]] |
|||
|rząd = wróblowe |
|||
|podgromada = [[Neornithes]] |
|||
|grafika = HouseSparrow23.jpg |
|||
|infragromada = [[ptaki neognatyczne]] |
|||
|opis = [[Wróbel zwyczajny]] (''Passer domesticus'') |
|||
|rząd = wróblowe |
|||
|wikispecies = Passeriformes |
|||
|synonimy = |
|||
|commons = Category:Passeriformes |
|||
|ranga podtaksonu = [[rząd (biologia)|Podrzędy]] |
|||
|podtaksony = |
|||
* Acanthisitti |
|||
* Tyranni |
|||
* Passeri |
|||
|wikispecies = Passeriformes |
|||
|commons = Category:Passeriformes |
|||
|wikisłownik = wróblowe |
|||
}} |
}} |
||
'''Wróblowe''' (Passeriformes) – [[rząd (biologia)|rząd]] [[ptaki|ptaków]] z podgromady ptaków nowoczesnych [[Neornithes]]. Największy rząd ptaków, obejmujący około |
'''Wróblowe''' (Passeriformes) – [[rząd (biologia)|rząd]] [[ptaki|ptaków]] z podgromady ptaków nowoczesnych [[Neornithes]]. Największy rząd ptaków, obejmujący około 6200{{r|eko}} [[Gatunek (biologia)|gatunków]], czyli ponad połowę wszystkich występujących dziś gatunków ptaków. |
||
Nazwa rzędu wywodzi się od nazwy [[Wróbel zwyczajny|wróbla zwyczajnego]] (zwanego domowym) ''Passer domesticus''. Wielu autorów uważa, że wróblowe wyewoluowały około 75 mln lat temu w środowisku leśnym na południowym kontynencie [[Gondwana|Gondwanie]]<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana |data = 2005 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |isbn = 83-01-14344-4}}</ref>. Inni badacze, np. [[Gerald Mayr]], uznają jednak za bardziej prawdopodobne, że wróblowe powstały już po [[wymieranie kredowe|wymieraniu kredowym]], co miałoby być bardziej zgodne z danymi paleontologicznymi i [[biogeografia|paleobiogeograficznymi]]{{r|Mayr}}. Przystosowały się do życia w większości siedlisk lądowych na wszystkich [[kontynent]]ach z wyjątkiem [[Antarktyda|Antarktydy]]. Wśród innych ptaków wyróżniają się charakterystyczną budową podniebienia, krtani oraz stóp{{r|pdf}}. |
|||
=== Cechy charakterystyczne === |
|||
Są to z reguły małe lub średnie ptaki o bardzo zróżnicowanych kształtach, ubarwieniu i trybie życia. Stopy wróblowych mają cztery palce łączące się z nogą na tej samej wysokości. Trzy są skierowane do przodu, a najbardziej wewnętrzny – do tyłu. U większości gatunków [[Skrzydło ptaka|skrzydła]] stopniowo zwężają się w stronę ich czubka, co stanowi przystosowanie do szybkiego poderwania się do lotu i sprawnego manewrowania w powietrzu. Zmniejsza to jednak zdolność utrzymania wysokiej prędkości lotu. |
|||
== Cechy charakterystyczne == |
|||
Są to z reguły małe lub średnie ptaki o bardzo zróżnicowanych kształtach, ubarwieniu i trybie życia. Stopy wróblowych mają cztery palce łączące się z nogą na tej samej wysokości. Trzy są skierowane do przodu, a najbardziej wewnętrzny – do tyłu{{r|pdf}}. [[Kręgi szyjne]] w liczbie 14, jedynie u [[szerokodzioby|szerokodziobów]] (Eurylamidae) 15{{r|pdf}}. U większości gatunków [[Skrzydło ptaka|skrzydła]] stopniowo zwężają się w stronę ich czubka, co stanowi przystosowanie do szybkiego poderwania się do lotu i sprawnego manewrowania w powietrzu. Zmniejsza to jednak zdolność utrzymania wysokiej prędkości lotu. |
|||
Wiele z nich prowadzi leśny tryb życia. Większość żywi się pokarmem roślinnym lub [[Owady|owadami]]. Często tworzą pary [[Monogamia|monogamiczne]]. Samce większości gatunków aktywnie uczestniczą w wysiadywaniu [[Jajo (biologia)|jaj]] i wychowywaniu młodych. |
Wiele z nich prowadzi leśny tryb życia. Większość żywi się pokarmem roślinnym lub [[Owady|owadami]]. Często tworzą pary [[Monogamia|monogamiczne]]. Samce większości gatunków aktywnie uczestniczą w wysiadywaniu [[Jajo (biologia)|jaj]] i wychowywaniu młodych. |
||
Spośród wróblowych najmniejszym gatunkiem jest [[raniuszek malutki]] (''Psaltria exilis'') dł. blisko 8 cm, zaś największym [[kruk zwyczajny]] (''Corvus corax'') podg. ''principalis'' (z [[Grenlandia|Grenlandii]]) o długości niemal 64 cm i masie blisko 1,7 kg. Na drugim miejscu plasują się [[lirogon wspaniały|lirogony wspaniałe]] (''Menura novaehollandiae''), osiągając długość do 103 cm (bez ogona ok. 33 cm) i masę 1,1 kg{{r|pdf}}. |
|||
=== Systematyka === |
|||
Systematyka rzędu i stopień pokrewieństwa gatunków wciąż budzi spory. Początkowo wyróżniano cztery podrzędy wróblowych<ref>{{cytuj książkę | nazwisko= Busse | imię=Przemysław | tytuł= Mały słownik zoologiczny - Ptaki | rozdział= | strony=23 |data=1991 | wydawca=Wiedza Powszechna| miejsce=Warszawa | isbn=83-214-0563-0}}</ref>: Eurylaimi i tyrany (Tyranni) – obecnie tworzą podrząd – pierwowróblowce (Suboscines) oraz lirogonowe (Menurae) i śpiewające (Passeres) – obecnie tworzą jeden podrząd – śpiewające (Oscines). Nowozelandzkie [[bargliki]] są niekiedy wydzielane do trzeciego podrzędu – Acanthisitti. Tutaj przyjęto podział na dwa podrzędy: |
|||
* [[pierwowróblowce]] (Suboscines [[synonim|syn.]] Tyranni) – cechuje je unikatowa budowa krtani |
|||
* [[śpiewające]] (Oscines syn. Passeri) – o krtani lekko umięśnionej |
|||
== Systematyka == |
|||
Systematyka rzędu i stopień pokrewieństwa gatunków wciąż budzi spory. Początkowo wyróżniano cztery podrzędy wróblowych<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Busse |imię = Przemysław |tytuł = Mały słownik zoologiczny – Ptaki |strony = 23 |data = 1991 |wydawca = Wiedza Powszechna |miejsce = Warszawa |isbn = 83-214-0563-0}}</ref>: Eurylaimi i tyrany (Tyranni) – obecnie tworzą podrząd – pierwowróblowce (Suboscines) oraz lirogonowe (Menurae) i śpiewające (Passeres) – obecnie tworzą jeden podrząd – śpiewające (Oscines). Nowozelandzkie [[Barglikowce|bargliki]] są niekiedy wydzielane do trzeciego podrzędu – Acanthisitti. [[Klad]] obejmujący Suboscines i Oscines (ale nie Acanthisittidae) nosi nazwę Eupasseres{{r|Mayr}}. Niepewną pozycję systematyczną mają niektóre [[paleogen|paleogeńskie]] wróblowe, takie jak ''[[Jamna (rodzaj)|Jamna]]'' czy ''[[Resoviaornis]]''. |
|||
W [[Polska|Polsce]] wszystkie gatunki wróblowych objęte są [[Gatunkowa ochrona zwierząt|ścisłą ochroną gatunkową]] z wyjątkiem gatunków: |
|||
* [[gawron]] (''Corvus frugilegus'') |
|||
Do rzędu wróblowych należą trzy podrzędy{{r|eko}}: |
|||
* [[kruk]] (''Corvus corax'') |
|||
* Acanthisitti {{small|[[Hans Edmund Wolters|Wolters]], 1977}} – [[barglikowce]] |
|||
* Tyranni {{small|[[Alexander Wetmore|Wetmore]] & [[Waldron DeWitt Miller|Miller]], 1926}} – [[tyrankowce]] – mięśnie wewnętrzne krtani przytwierdzone do środków jej chrzęstnych półobręczy; występuje jedna para mięśni lub nie występują wcale{{r|pdf}} |
|||
* Passeri {{small|[[Karol Linneusz|Linnaeus]], 1758}} – [[śpiewające]] – mięśnie wewnętrzne krtani przytwierdzone do krańców jej chrzęstnych półobręczy; występują 3 lub 4 pary takich mięśni{{r|pdf}} |
|||
== Ochrona == |
|||
W [[Polska|Polsce]] wszystkie gatunki wróblowych objęte są [[Gatunkowa ochrona zwierząt|ścisłą ochroną gatunkową]] z wyjątkiem kilku gatunków, które są objęte [[Ochrona częściowa|ochroną częściową]]<ref>Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt ({{Dziennik Ustaw|2016|2183}}).</ref>: |
|||
* [[gawron]] (''Corvus frugilegus'') – osobniki w obszarze administracyjnym miast, poza miastami podlega ochronie ścisłej |
|||
* [[kruk zwyczajny]] (''Corvus corax'') |
|||
* [[sroka zwyczajna|sroka]] (''Pica pica'') |
* [[sroka zwyczajna|sroka]] (''Pica pica'') |
||
* [[ |
* [[wrona siwa]] (''Corvus cornix'') |
||
które są objęte [[Ochrona częściowa|ochroną częściową]]<ref>Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 28 września 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną {{Dziennik Ustaw|rok=2004|numer=220|pozycja=2237}}</ref>. |
|||
== Przypisy == |
|||
{{Przypisy|stopień = ===}} |
|||
<references> |
|||
<ref name=Mayr>{{Cytuj pismo |autor = Gerald Mayr |tytuł = The age of the crown group of passerine birds and its evolutionary significance – molecular calibrations versus the fossil record |czasopismo = Systematics and Biodiversity |wolumin = 11 |wydanie = 1 |strony = 7–13 |rok = 2013 |doi = 10.1080/14772000.2013.765521 |język = en}}</ref> |
|||
<ref name="pdf">{{cytuj książkę |autor = praca zbiorowa|tytuł = Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds |url = http://web.archive.org/web/20180129083142/http://www.nzbirdsonline.org.nz/sites/all/files/304_Rifleman.pdf |rozdział = Passeriformes |strony = 51 |tom = 5. Tyrant-flycatchers to chats |rok = 2001}}</ref> |
|||
* <ref name=eko>Systematyka i nazwy polskie za: {{cytuj stronę |url = http://listaptakow.eko.uj.edu.pl/passerines1.html#Passeriformes |tytuł = Rząd: Passeriformes – wróblowe (wersja: 2023-01-02) |autor = P. Mielczarek & M. Kuziemko |opublikowany = Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego |praca = Kompletna lista ptaków świata |data dostępu = 2023-01-18}}</ref> |
|||
</references> |
|||
== Bibliografia == |
|||
* {{Cytuj książkę |tytuł = Mały słownik zoologiczny. Ptaki |inni = [[Przemysław Busse|Busse Przemysław]] (red.) |tom = 2 |wydawca = [[Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”|Wiedza Powszechna]] |miejsce = Warszawa |rok = 1991 |isbn = 83-214-0563-0}} |
|||
{{Bibliografia start}} |
|||
* {{Cytuj książkę |tytuł = Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana |data = 2005 |wydawca = Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce = Warszawa |isbn = 83-01-14344-4}} |
|||
# {{Cytuj książkę | inni = Busse Przemysław (red.) | tytuł = Mały słownik zoologiczny. Ptaki | tom = 2 | wydawca = [[Wiedza Powszechna]] | miejsce = Warszawa | rok = 1991 | isbn = 83-214-0563-0 }} |
|||
# {{Cytuj książkę | tytuł= Zwierzęta : encyklopedia ilustrowana | data=2005 | wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN | miejsce=Warszawa | isbn=83-01-14344-4 }} |
|||
{{Bibliografia stop}} |
|||
{{Passeriformes}} |
{{Passeriformes}} |
||
{{Kontrola autorytatywna}} |
|||
[[Kategoria:Wróblowe| ]] |
|||
[[Kategoria:Wróblowe| ]] |
|||
[[ltg:Zvierbulini]] |
|||
[[Kategoria:Taksony opisane przez Karola Linneusza]] |
|||
[[als:Sperlingsvögel]] |
|||
[[ar:عصفوريات]] |
|||
[[an:Passeriformes]] |
|||
[[az:Sərçəkimilər]] |
|||
[[zh-min-nan:Chhiok-hêng-ba̍k]] |
|||
[[be:Вераб'інападобныя]] |
|||
[[be-x-old:Вераб’інападобныя]] |
|||
[[br:Golvaneg]] |
|||
[[bg:Врабчоподобни]] |
|||
[[ca:Passeriforme]] |
|||
[[cv:Çерçи евĕрлисем]] |
|||
[[cs:Pěvci]] |
|||
[[cy:Passeriformes]] |
|||
[[da:Spurvefugle]] |
|||
[[de:Sperlingsvögel]] |
|||
[[et:Värvulised]] |
|||
[[en:Passerine]] |
|||
[[es:Passeriformes]] |
|||
[[eo:Paseroformaj birdoj]] |
|||
[[eu:Passeriformes]] |
|||
[[fr:Passeriformes]] |
|||
[[fy:Moskeftigen]] |
|||
[[gl:Passeriformes]] |
|||
[[ko:참새목]] |
|||
[[hr:Vrapčarke]] |
|||
[[io:Lanio]] |
|||
[[id:Burung pengicau]] |
|||
[[is:Spörfuglar]] |
|||
[[it:Passeriformes]] |
|||
[[he:ציפורי שיר]] |
|||
[[jv:Passeriformes]] |
|||
[[ka:ბეღურასნაირნი]] |
|||
[[ku:Fîkar]] |
|||
[[la:Passeriformes]] |
|||
[[lv:Zvirbuļveidīgie]] |
|||
[[lb:Spatzevullen]] |
|||
[[lt:Žvirbliniai paukščiai]] |
|||
[[li:Zaankveugel]] |
|||
[[hu:Verébalakúak]] |
|||
[[mk:Врапчевидни]] |
|||
[[nl:Zangvogels]] |
|||
[[ja:スズメ目]] |
|||
[[frr:Sjongfögler]] |
|||
[[no:Spurvefugler]] |
|||
[[nn:Sporvefuglar]] |
|||
[[oc:Passeriformes]] |
|||
[[pt:Passeriformes]] |
|||
[[ro:Passeriformes]] |
|||
[[ru:Воробьинообразные]] |
|||
[[se:Šilljocihcelottit]] |
|||
[[scn:Passeriformi]] |
|||
[[simple:Passerine]] |
|||
[[sk:Vrabcotvaré]] |
|||
[[sl:Pevci]] |
|||
[[sh:Vrapčarke]] |
|||
[[fi:Varpuslinnut]] |
|||
[[sv:Tättingar]] |
|||
[[tr:Ötücü kuşlar]] |
|||
[[uk:Горобцеподібні]] |
|||
[[vi:Bộ Sẻ]] |
|||
[[zea:Zangveugels]] |
|||
[[zh:雀形目]] |
|||
Aktualna wersja na dzień 08:45, 26 lut 2024
| Passeriformes[1] | |||
| Linnaeus, 1758 | |||
.jpg) Wróbel zwyczajny (Passer domesticus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd |
wróblowe | ||
| Podrzędy | |||
| |||
Wróblowe (Passeriformes) – rząd ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Największy rząd ptaków, obejmujący około 6200[2] gatunków, czyli ponad połowę wszystkich występujących dziś gatunków ptaków.
Nazwa rzędu wywodzi się od nazwy wróbla zwyczajnego (zwanego domowym) Passer domesticus. Wielu autorów uważa, że wróblowe wyewoluowały około 75 mln lat temu w środowisku leśnym na południowym kontynencie Gondwanie[3]. Inni badacze, np. Gerald Mayr, uznają jednak za bardziej prawdopodobne, że wróblowe powstały już po wymieraniu kredowym, co miałoby być bardziej zgodne z danymi paleontologicznymi i paleobiogeograficznymi[4]. Przystosowały się do życia w większości siedlisk lądowych na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Wśród innych ptaków wyróżniają się charakterystyczną budową podniebienia, krtani oraz stóp[5].
Cechy charakterystyczne
[edytuj | edytuj kod]Są to z reguły małe lub średnie ptaki o bardzo zróżnicowanych kształtach, ubarwieniu i trybie życia. Stopy wróblowych mają cztery palce łączące się z nogą na tej samej wysokości. Trzy są skierowane do przodu, a najbardziej wewnętrzny – do tyłu[5]. Kręgi szyjne w liczbie 14, jedynie u szerokodziobów (Eurylamidae) 15[5]. U większości gatunków skrzydła stopniowo zwężają się w stronę ich czubka, co stanowi przystosowanie do szybkiego poderwania się do lotu i sprawnego manewrowania w powietrzu. Zmniejsza to jednak zdolność utrzymania wysokiej prędkości lotu.
Wiele z nich prowadzi leśny tryb życia. Większość żywi się pokarmem roślinnym lub owadami. Często tworzą pary monogamiczne. Samce większości gatunków aktywnie uczestniczą w wysiadywaniu jaj i wychowywaniu młodych.
Spośród wróblowych najmniejszym gatunkiem jest raniuszek malutki (Psaltria exilis) dł. blisko 8 cm, zaś największym kruk zwyczajny (Corvus corax) podg. principalis (z Grenlandii) o długości niemal 64 cm i masie blisko 1,7 kg. Na drugim miejscu plasują się lirogony wspaniałe (Menura novaehollandiae), osiągając długość do 103 cm (bez ogona ok. 33 cm) i masę 1,1 kg[5].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Systematyka rzędu i stopień pokrewieństwa gatunków wciąż budzi spory. Początkowo wyróżniano cztery podrzędy wróblowych[6]: Eurylaimi i tyrany (Tyranni) – obecnie tworzą podrząd – pierwowróblowce (Suboscines) oraz lirogonowe (Menurae) i śpiewające (Passeres) – obecnie tworzą jeden podrząd – śpiewające (Oscines). Nowozelandzkie bargliki są niekiedy wydzielane do trzeciego podrzędu – Acanthisitti. Klad obejmujący Suboscines i Oscines (ale nie Acanthisittidae) nosi nazwę Eupasseres[4]. Niepewną pozycję systematyczną mają niektóre paleogeńskie wróblowe, takie jak Jamna czy Resoviaornis.
Do rzędu wróblowych należą trzy podrzędy[2]:
- Acanthisitti Wolters, 1977 – barglikowce
- Tyranni Wetmore & Miller, 1926 – tyrankowce – mięśnie wewnętrzne krtani przytwierdzone do środków jej chrzęstnych półobręczy; występuje jedna para mięśni lub nie występują wcale[5]
- Passeri Linnaeus, 1758 – śpiewające – mięśnie wewnętrzne krtani przytwierdzone do krańców jej chrzęstnych półobręczy; występują 3 lub 4 pary takich mięśni[5]
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]W Polsce wszystkie gatunki wróblowych objęte są ścisłą ochroną gatunkową z wyjątkiem kilku gatunków, które są objęte ochroną częściową[7]:
- gawron (Corvus frugilegus) – osobniki w obszarze administracyjnym miast, poza miastami podlega ochronie ścisłej
- kruk zwyczajny (Corvus corax)
- sroka (Pica pica)
- wrona siwa (Corvus cornix)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Passeriformes, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rząd: Passeriformes – wróblowe (wersja: 2023-01-02). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2023-01-18].
- ↑ Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.
- ↑ a b Gerald Mayr. The age of the crown group of passerine birds and its evolutionary significance – molecular calibrations versus the fossil record. „Systematics and Biodiversity”. 11 (1), s. 7–13, 2013. DOI: 10.1080/14772000.2013.765521. (ang.).
- ↑ a b c d e f Passeriformes. W: praca zbiorowa: Handbook of Australian, New Zealand & Antarctic Birds. T. 5. Tyrant-flycatchers to chats. 2001, s. 51.
- ↑ Przemysław Busse: Mały słownik zoologiczny – Ptaki. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 23. ISBN 83-214-0563-0.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Mały słownik zoologiczny. Ptaki. Busse Przemysław (red.). T. 2. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0563-0.
- Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005. ISBN 83-01-14344-4.