Przejdź do zawartości

Papua-Nowa Gwinea: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
m poprawa przek., WP:SK, -kiepskie źródło
Linia 116: Linia 116:
[[Plik:NovaGuinea1600map.jpg|thumb||Mapa z XVI w., ilustrująca ówczesny zakres wiedzy o położeniu wyspy i jej wybrzeżach]]
[[Plik:NovaGuinea1600map.jpg|thumb||Mapa z XVI w., ilustrująca ówczesny zakres wiedzy o położeniu wyspy i jej wybrzeżach]]
[[Plik:Huli wigman.jpg|thumb|Rdzenny mieszkaniec Papui-Nowej Gwinei]]
[[Plik:Huli wigman.jpg|thumb|Rdzenny mieszkaniec Papui-Nowej Gwinei]]
Europejczycy pojawili się na terenach dzisiejszej Papui-Nowej Gwinei w XVI w. W 1884 roku wyspy ogłoszono protektoratami [[Niemcy|Niemiec]] (część północna – [[Nowa Gwinea Niemiecka]]) i [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] (część południowa – [[Papua (terytorium)|Nowa Gwinea Brytyjska]]). W 1906 roku [[Australia]] objęła administrację w brytyjskiej części (nazwanej [[Papua (terytorium)|Terytorium Papui]]), a w 1914 roku, po wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]], równiej w niemieckiej. W 1942 roku wyspy zajęła [[Japonia]]. We wrześniu 1945 roku alianci wyparli ostatnie wojska japońskie z wysp{{R|pwn3}}. W 1946 roku Terytorium Nowej Gwinei ogłoszono terytorium powierniczym Organizacji Narodów Zjednoczonych, które administrowała Australia. W 1949 roku Australia połączyła obie części w jednolite związkowe [[terytorium zamorskie]] o nazwie Papua-Nowa Gwinea. W 1951 roku rozpoczęto przekazywanie lokalnym organom zarządzanie sprawami wewnętrznymi. Powołano Radę Ustawodawczą, którą w 1964 roku zastąpiono wybieraną przez mieszkańców wysp Izbą Zgromadzeń. W grudniu 1973 roku Papua-Nowa Gwinea uzyskała pełną [[autonomia wewnętrzna|autonomię wewnętrzną]], a 16 września 1975 roku ogłosiła niepodległość, przyjęła konstytucję oraz została członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych i brytyjskiej Wspólnoty Narodów{{R|pwn3}}.
Europejczycy pojawili się na terenach dzisiejszej Papui-Nowej Gwinei w XVI w. W 1884 roku wyspy ogłoszono protektoratami [[Niemcy|Niemiec]] (część północna – [[Nowa Gwinea Niemiecka]]) i [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] (część południowa – [[Papua (terytorium)|Nowa Gwinea Brytyjska]]). W 1906 roku [[Australia]] objęła administrację w brytyjskiej części (nazwanej [[Papua (terytorium)|Terytorium Papui]]), a w 1914 roku, po wybuchu [[I wojna światowa|I wojny światowej]], również w niemieckiej. W 1942 roku wyspy zajęła [[Japonia]]. We wrześniu 1945 roku alianci wyparli ostatnie wojska japońskie z wysp{{R|pwn3}}. W 1946 roku Terytorium Nowej Gwinei ogłoszono terytorium powierniczym Organizacji Narodów Zjednoczonych, które administrowała Australia. W 1949 roku Australia połączyła obie części w jednolite związkowe [[terytorium zamorskie]] o nazwie Papua-Nowa Gwinea. W 1951 roku rozpoczęto przekazywanie lokalnym organom zarządzanie sprawami wewnętrznymi. Powołano Radę Ustawodawczą, którą w 1964 roku zastąpiono wybieraną przez mieszkańców wysp Izbą Zgromadzeń. W grudniu 1973 roku Papua-Nowa Gwinea uzyskała pełną [[autonomia wewnętrzna|autonomię wewnętrzną]], a 16 września 1975 roku ogłosiła niepodległość, przyjęła konstytucję oraz została członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych i brytyjskiej Wspólnoty Narodów{{R|pwn3}}.


Pierwszym premierem Papui-Nowej Gwinei został [[Michael Somare]], który był także głównym inicjatorem niepodległości. W 1980 roku urząd premiera objął [[Julius Chan]]{{R|oxford}}. W latach 80. występował konflikt z sąsiednią Indonezją przez masowy napływ Papuasów z indonezyjskiej części Nowej Gwinei. Pod koniec lat 80. pojawiły się dążenia separatystyczne na [[Wyspa Bougainville’a|Wyspie Bougainville’a]]. Po wprowadzeniu [[stan wyjątkowy|stanu wyjątkowego]] w 1989 roku na wyspie wybuchła wojna domowa. W wyniku wojny zginęło ok. 20 tys. osób, a gospodarka Papui-Nowej Gwinei znacznie ucierpiała (m.in. po zamknięciu kopalni miedzi w [[Panguna]]){{R|pwn3}}. W 1997 roku funkcję gubernatora generalnego objął [[Silas Atopare]]{{R|oxford}}. Po zawieszeniu broni w 1998 roku powołano przejściowy organ administracji wyspy – [[Ludowy Kongres Bougainville]]. W 2001 roku Ludowy Kongres Bougainville wynegocjował z rządem stopniowe zwiększanie autonomii wyspy oraz przeprowadzenie do 2020 roku referendum niepodległościowego{{R|pwn3}}. W 2002 roku premierem ponownie został Michael Somare, a w 2004 roku funkcję gubernatora generalnego objął [[Paulias Matane]]{{R|oxford}}.
Pierwszym premierem Papui-Nowej Gwinei został [[Michael Somare]], który był także głównym inicjatorem niepodległości. W 1980 roku urząd premiera objął [[Julius Chan]]{{R|oxford}}. W latach 80. występował konflikt z sąsiednią Indonezją przez masowy napływ Papuasów z indonezyjskiej części Nowej Gwinei. Pod koniec lat 80. pojawiły się dążenia separatystyczne na [[Wyspa Bougainville’a|Wyspie Bougainville’a]]. Po wprowadzeniu [[stan wyjątkowy|stanu wyjątkowego]] w 1989 roku na wyspie wybuchła wojna domowa. W wyniku wojny zginęło ok. 20 tys. osób, a gospodarka Papui-Nowej Gwinei znacznie ucierpiała (m.in. po zamknięciu kopalni miedzi w [[Panguna]]){{R|pwn3}}. W 1997 roku funkcję gubernatora generalnego objął [[Silas Atopare]]{{R|oxford}}. Po zawieszeniu broni w 1998 roku powołano przejściowy organ administracji wyspy – [[Ludowy Kongres Bougainville]]. W 2001 roku Ludowy Kongres Bougainville wynegocjował z rządem stopniowe zwiększanie autonomii wyspy oraz przeprowadzenie do 2020 roku referendum niepodległościowego{{R|pwn3}}. W 2002 roku premierem ponownie został Michael Somare, a w 2004 roku funkcję gubernatora generalnego objął [[Paulias Matane]]{{R|oxford}}.

Wersja z 12:21, 2 mar 2018

{{{nazwa}}}
Herb Flaga
Godło Papui-Nowej Gwinei flaga Papui-Nowej Gwinei
Dewiza: Unity in diversity
Hymn:
O arise, all you sons of this land

[[Plik:{{{hymn audio}}}|200px]]
Stolica

Port Moresby

Powierzchnia

462 840

Populacja
• liczba ludności


8 935 000
(2020)

Domena internetowa

.pg

PKB ({{{pkb rok}}})
 • całkowite 
 • na osobę


15,97 mld USD[1]
{{{pkb na osobę}}}

Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata
Brak współrzędnych
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}}
Nieprawidłowe parametry: {{{{współrzędne}}}|}

Papua-Nowa Gwinea (Papua New Guinea, Niezależne Państwo Papui-Nowej Gwinei – Independent State of Papua New Guinea[4]) – państwo w Oceanii, w Melanezji, położone w większości na wyspie Nowa Gwinea. Papua-Nowa Gwinea graniczy z Indonezją (820 km). Powierzchnia państwa wynosi 462,8 tys. km². W 2017 roku w Papui-Nowej Gwinei mieszkało 6 909 701 osób[3]. Językiem urzędowym jest język angielski, ale w użyciu jest także Pidgin-English. Stolicą państwa jest Port Moresby. Walutą jest kina. Papua-Nowa Gwinea uzyskała niepodległość 16 września 1975 roku.

Papua-Nowa Gwinea jest członkiem Azjatyckiego Banku Rozwoju, Banku Światowego, Forum Wysp Pacyfiku, Międzynarodowej Organizacji Pracy, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Organizacji Narodów Zjednoczonych, Światowej Organizacji Handlu i Współpracy Ekonomicznej Azji i Pacyfiku[5].

Geografia

 Osobny artykuł: Geografia Papui-Nowej Gwinei.

Papua-Nowa Gwinea położona jest we wschodniej części Nowej Gwinei oraz na sąsiednich archipelagach (przede wszystkim Archipelagu Bismarcka i Wyspach Salomona). Rzeźba wysp jest silnie rozczłonkowana.

Centralną część Nowej Gwinei, na której znajduje się Papua-Nowa Gwinea, zajmują Góry Centralne – łańcuch górski ciągnący się przez całą wyspę. Najwyższym szczytem jest Góra Wilhelma ( 4509 m) leżąca w Górach Bismarcka, będącym jednym z pasm Gór Centralnych[6].

Do Gór Centralnych od południowego zachodu przylega płaska, rozległa i miejscami silnie zabagniona nizina. Bagna na nizinach są jedne z największych na świecie[4]. Wyspy przy północnym wybrzeżu Nowej Gwinei oraz Nowa Brytania leżą na obszarze sejsmicznym. W Papui-Nowej Gwinei znajduje się 18 aktywnych wulkanów (m.in. na wyspach Long, Karkar, Manam). W Papui-Nowej Gwinei często występują trzęsienia ziemi. Sieć rzeczna w Papui-Nowej Gwinei jest dobrze rozwinięta. Najdłuższymi rzekami są: Sepik, Ramu, Fly, Purari[6].

Na Papui-Nowej Gwinei występuje klimat równikowy (wilgotny, w górach podrównikowy wilgotny). Średnia temperatura dobowa na nizinach wynosi ok. 26 °C, a na terenach górzystych (2500–3000 m) mniej niż 10 °C. Roczna suma opadów waha się od 1500 mm do 7500 mm. Od grudnia do marca występuje pora bardziej wilgotna, która wiąże się z monsunem północno-zachodnim. Mniej wilgotna pora występuje od maja do października. Na wysokości 2500–3000 m występują ciągłe opady drobnego deszczu (niekiedy gradu)[6].

W Papui-Nowej Gwinei występują lasy równikowe, a na wysokości 1500–3000 m lasy górskie. Zarośla i łąki wysokogórskie znajdują się pod górną granicą lasu na Nowej Gwinei. Na niskich brzegach morskich oraz przy ujściach rzek znajdują się namorzyny. W dorzeczu rzeki Fly występuje sawanna z akacjami i eukaliptusami. Lesistość wynosi 63%[6].

Wzdłuż wybrzeży występują rafy koralowe[4].

Podział administracyjny

Papua-Nowa Gwinea dzieli się na 18 prowincji, jeden region autonomiczny oraz jeden dystrykt stołeczny[5].

Historia

Mapa z XVI w., ilustrująca ówczesny zakres wiedzy o położeniu wyspy i jej wybrzeżach
Rdzenny mieszkaniec Papui-Nowej Gwinei

Europejczycy pojawili się na terenach dzisiejszej Papui-Nowej Gwinei w XVI w. W 1884 roku wyspy ogłoszono protektoratami Niemiec (część północna – Nowa Gwinea Niemiecka) i Wielkiej Brytanii (część południowa – Nowa Gwinea Brytyjska). W 1906 roku Australia objęła administrację w brytyjskiej części (nazwanej Terytorium Papui), a w 1914 roku, po wybuchu I wojny światowej, również w niemieckiej. W 1942 roku wyspy zajęła Japonia. We wrześniu 1945 roku alianci wyparli ostatnie wojska japońskie z wysp[7]. W 1946 roku Terytorium Nowej Gwinei ogłoszono terytorium powierniczym Organizacji Narodów Zjednoczonych, które administrowała Australia. W 1949 roku Australia połączyła obie części w jednolite związkowe terytorium zamorskie o nazwie Papua-Nowa Gwinea. W 1951 roku rozpoczęto przekazywanie lokalnym organom zarządzanie sprawami wewnętrznymi. Powołano Radę Ustawodawczą, którą w 1964 roku zastąpiono wybieraną przez mieszkańców wysp Izbą Zgromadzeń. W grudniu 1973 roku Papua-Nowa Gwinea uzyskała pełną autonomię wewnętrzną, a 16 września 1975 roku ogłosiła niepodległość, przyjęła konstytucję oraz została członkiem Organizacji Narodów Zjednoczonych i brytyjskiej Wspólnoty Narodów[7].

Pierwszym premierem Papui-Nowej Gwinei został Michael Somare, który był także głównym inicjatorem niepodległości. W 1980 roku urząd premiera objął Julius Chan[4]. W latach 80. występował konflikt z sąsiednią Indonezją przez masowy napływ Papuasów z indonezyjskiej części Nowej Gwinei. Pod koniec lat 80. pojawiły się dążenia separatystyczne na Wyspie Bougainville’a. Po wprowadzeniu stanu wyjątkowego w 1989 roku na wyspie wybuchła wojna domowa. W wyniku wojny zginęło ok. 20 tys. osób, a gospodarka Papui-Nowej Gwinei znacznie ucierpiała (m.in. po zamknięciu kopalni miedzi w Panguna)[7]. W 1997 roku funkcję gubernatora generalnego objął Silas Atopare[4]. Po zawieszeniu broni w 1998 roku powołano przejściowy organ administracji wyspy – Ludowy Kongres Bougainville. W 2001 roku Ludowy Kongres Bougainville wynegocjował z rządem stopniowe zwiększanie autonomii wyspy oraz przeprowadzenie do 2020 roku referendum niepodległościowego[7]. W 2002 roku premierem ponownie został Michael Somare, a w 2004 roku funkcję gubernatora generalnego objął Paulias Matane[4].

Ustrój polityczny

Zgodnie z konstytucją z 1975 roku (nowelizowaną w 1998) Papua-Nowa Gwinea jest konstytucyjną monarchią parlamentarną. Głową państwa jest królowa angielska Elżbieta II reprezentowana przez gubernatora generalnego. Gubernator jest mianowany w porozumieniu z rządem. Władza ustawodawcza należy do jednoizbowego Parlamentu Narodowego, który jest wybierany na pięcioletnią kadencję. 89 deputowanych wybiera się w wyborach powszechnych, a 20 w regionalnych[2]. Władzę wykonawczą pełni rząd z premierem na czele, którego powołuje gubernator generalny na wniosek Parlamentu Narodowego[2].

Ważniejsze partie polityczne: Sojusz Narodowy, Partia Jedności Papui-Nowej Gwinei, Ludowy Ruch Demokratyczny, Ludowa Partia Postępu, Ludowa Partia Czynu[4].

Demografia

Papuasi stanowią 84% ogółu ludności, a Melanezyjczycy 15%[8]. Papua-Nowa Gwinea jest krajem charakteryzującym się ogromną różnorodnością językową. Pośród prawie siedmiu milionów mieszkańców rozróżnia się 839 języków[3]. Języki należą do dwóch głównych rodzin: papuaskiej i austronezyjskiej. Przyrost naturalny w 2017 roku wyniósł 23,7%[3]. Ludność jest rozmieszczona nierównomiernie. Najgęściej zaludnione są doliny na wysokości 1200-2000 m na Nowej Gwinei oraz Półwysep Gazelle. Strefy pomiędzy 700 m a 1200 m oraz obszary powyżej 2500 m nie są zamieszkane. W 2017 roku przeciętna długość życia wyniosła 67,3 lat (65,1 dla mężczyzn, 69,7 dla kobiet)[3]. 64,2% mieszkańców potrafi czytać i pisać[3]. Główne miasta to: na Nowej Gwinei Port Moresby, Lae, Madang, Wewak, Goroka, Mount Hagen, na Nowej Brytanii Rabaul, na wyspie Bougainville’a Arawa.

Religia

Kraj deklaruje się jako chrześcijański, z czego większość stanowią protestanci.

Struktura religijna kraju w 2010 roku według Pew Research Center[3]:

Gospodarka

Papua-Nowa Gwinea jest krajem rolniczo-surowcowym. Barierami gospodarczymi są: niski poziom wykształcenia społeczeństwa, brak wykwalifikowanej siły roboczej i kapitału oraz słabo rozwinięta infrastruktura. Programy gospodarcze, które obejmują rozwój górnictwa, leśnictwa i hydroenergetyki finansuje się z pomocy zagranicznej (głównie od Australii)[9]. Produkt krajowy brutto na osobę wyniósł w 2016 roku 3700 USD[3]. Przemysł wytwarza 42,8% PKB, usługi 35,7%, rolnictwo 21,5%[3].

Papua-Nowa Gwinea wydobywa złoto (ze złoża Ok Tedi) w Górach Gwiazd, srebro, rudy miedzi. W 1992 roku rozpoczęto wydobywanie niewielkich ilości ropy naftowej i gazu ziemnego[9]. Rozwinął się przemysł olejarski, cukrowy, mięsny, drzewny, odzieżowy, papierniczy.

85% ludności czynnej zawodowo pracuje w rolnictwie[3]. W prymitywnych warunkach uprawia się taro, jams, bataty i maniok. W Papui-Nowej Gwinei znajdują się także plantacje kawowca, palmy kokosowej i palmy olejowej, trzciny cukrowej, kauczukowca, herbaty, złocienia dalmatyńskiego. W 1990 roku wprowadzono uprawy ryżu[9]. Hoduje się bydło, trzodę chlewną i drób. Poławia się ryby (głównie tuńczyka) i krewetki.

W Papui-Nowej Gwinei znajduje się ponad 580 lotnisk i pasów startowych. Międzynarodowy port lotniczy znajduje się w Port Moresby. Rozwinięta jest żegluga kabotażowa. Głównym portem morskim jest Lae. Długość dróg kołowych wynosi 19,6 tys. km (686 km ma utwardzoną nawierzchnię).

Wartość eksportu w 2016 roku wyniosła 9.224 mld USD, a importu 1.83 mln USD[3]. Papua-Nowa Gwinea eksportuje głównie złoto, ropę naftową, rudy miedzy i jej koncentratów, kawę, kopry, kakao, drewno i olej, a importuje żywność i żywe zwierzęta, maszyny i sprzęt transportowy, paliwa, wybory przemysłowe[9]. Głównymi partnerami handlowymi są: Australia, Singapur, Japonia i Chiny[9].

Przypisy

  1. a b c d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2013: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2014. [dostęp 11-04-2014]. (ang.).
  2. a b c Papua-Nowa Gwinea. Ustrój polityczny. encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2018-01-11].
  3. a b c d e f g h i j k The World Factbook – Papua New Guinea. cia.gov. [dostęp 2018-01-11]. (ang.).
  4. a b c d e f g Oxford Wielka Encyklopedia Świata. T. 11. Poznań: Oxford Educational, 2005, s. 135. ISBN 83-7325-701-2.
  5. a b Papua-Nowa Gwinea. encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2018-01-11].
  6. a b c d Papua-Nowa Gwinea. Warunki naturalne. encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2018-01-11].
  7. a b c d Papua-Nowa Gwinea. Historia. encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2018-01-11].
  8. Papua-Nowa Gwinea. Ludność. encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2018-01-11].
  9. a b c d e Papua-Nowa Gwinea. Gospodarka. encyklopedia.pwn.pl. [dostęp 2018-01-11].