Unitat de mesura
Una unitat de mesura es un escandau necessari a la mesura d'una grandor fisica. Permet de comparar de grandors de meteissa natura. Lo desvolopament continü dei sciéncias e dei tecnicas a entraïnat una multiplicacion d'aqueleis unitats. Ansin, a la fin dau sègle XIX, comencèt un important esfòrç internacionau destinat a uniformizar leis unitats utilizadas e a melhorar sei definicions. Per aquò, foguèt signada en 1875 la Convencion dau Mètre que fondèt leis institucions cargadas d'organizar aqueu trabalh :
- lo Burèu Internacionau dei Pes e Mesuras.
- lo Comitat Internacionau dei Pes e Mesuras.
- la Conferéncia Generala dei Pes e Mesuras.
Uei, lo sistèma principau d'unitats de mesura es lo Sistèma Internacionau d'Unitats, sovent dich « sistèma SI », que tèn sèt unitats fondamentalas : lo quilograma, lo mètre, la segonda, lo mòl, la candela, lo kelvin e l'ampèr. Pasmens, existís d'autrei sistèmas fòrça utilizats e fondats sus l'usatge d'unitats coma lo grama ò lo centimètre.
Noms e simbòls deis unitats
[modificar | Modificar lo còdi]Per convencion, lei noms d'unitats son de noms comuns que prènon la marca dau plurau. La màger part an un simbòl que comença per una majuscula per leis unitats nomadas en onor d'una personalitat e una minuscula per leis autrei. Per exemple, lo pascal, que vèn dau sabent e teologian occitan Blaise Pascal (1623-1662), a per simbòl « Pa ». En revènge, lo simbòl dau mètre es « m ». L'excepcion unica es per lo litre que pòu s'escriure amb una minuscula ò una majuscula.
Unitats derivadas dau Sistèma Internacionau d'Unitats
[modificar | Modificar lo còdi]| Grandor | Unitat | Simbòl | Expression | Relacion |
| Frequéncia | Hertz | Hz | s-1 | Frequéncia = 1 / periòde |
| Fòrça | Newton | N | kg.m.s-2 | Fòrça = massa × acceleracion |
| Pression | Pascal | Pa | kg.m-1.s-2 | Pression = fòrça / superficia |
| Energia, trabalh e quantitat de calor | Joule | J | kg.m2.s-2 | Trabalh = fòrça × longor |
| Poissança | Watt | W | kg.m-1.s-3 | Poissança = trabalh / temps |
| Carga electrica | Coulomb | C | A.s | Carga = corrent × temps |
| Tension electrica | Volt | V | kg.m2.A-1.s-3 | Tension = trabalh / carga |
| Resisténcia | Ohm | Ω | kg.m2.A-2.s-3 | Resisténcia = tension / corrent |
| Conductància electrica | Siemens | S | kg-1.m-2.A2.s3 | Conductància = Corrent / tension |
| Capacitat electrica | Farad | F | kg-1.m-2.A2.s4 | Capacitat = carga / tension |
| Camp magnetic | Tesla | T | kg.A-1.s-2 | Induccion = tension × temps / superficia |
| Flux magnetic | Weber | Wb | kg.m2.A-1.s-2 | Flux d'induccion = temps × tension |
| Inductància | Henry | H | kg.m2.A-2.s-2 | Inductància = tension × temps / corrent |
| Temperatura Celsius | Gra Celsius | °C | K - 273,15 | |
| Angle plan | Radian | rad | ||
| Angle solid | Estereoradian | sr | ||
| Flux luminós | lumen | lm | cd.sr | |
| Esclairament luminós | lux | lx | cd.sr.m-2 | |
| Activitat | Becquerel | Bq | s-1 | |
| Dòsi radioactiva | gray | Gr | m2.s-2 | |
| Dòsi equivalenta e dòsi eficaça | sievert | Sv | m2.s-2 | |
| Activitat catalitica | katal | kat | mol.s-1 | |
| Superficia, airau | mètre carrat | m² | m² | |
| Volum | mètre cubic | m3 | m3 | |
| Velocitat | mètre per segonda | m.s-1 | m.s-1 | |
| Velocitat angulara | radian per segonda | rad.s-1 | s-1 | |
| Acceleracion | mètre per segonda carrada | m.s-2 | m.s-2 | |
| Acceleracion angulara | radian per segonda carrada | rad.s-2 | rad.s-2 | |
| Moment d'una fòrça | Newton.mètre | N.m | kg.m2.s-2 | |
| Nombre d'ondas | m-1 | m-1 | ||
| Massa volumica | quilograma per mètre cubic | kg.m-3 | kg.m-3 | |
| Massa lineïca | quilograma per mètre | kg.m-1 | kg.m-1 | |
| Volum massic | mètre cubic per quilograma | m3.kg-1 | m3.kg-1 | |
| Concentracion molara | mòl per mètre cubic | mol.m-3 | mol.m-3 | |
| Volum molar | mètre cubic per mòl | m3.mol-1 | m3.mol-1 | |
| Capacitat termica e entropia | Joule per kelvin | J.K-1 | kg.m2.s-2.K-1 | |
| Capacitat termica molara e entropia molara | Joule per mòl kelvin | J.mol-1.K-1 | kg.m2.s-2.mol-1.K-1 | |
| Capacitat termica massica e entropia massica | Joule per quilograma kelvin | J.kg-1.K-1 | m2.s-2.K-1 | |
| Energia molara | Joule per mòl | J.mol-1 | kg.m2.s-2.mol-1 | |
| Energia massica | Joule per quilograma | J.kg-1 | m2.s-2 | |
| Energia volumica | Joule per mètre cubic | J.m-3 | kg.m-1.s-2 | |
| Tension capillara | Newton per mètre | N.m-1 | kg.s-2 | |
| Flux termic | Watt per mètre carrat | W.m-2 | kg.s-3 | |
| Conductivitat termica | Watt per mètre kelvin | W.m-1.K-1 | kg.m.K-1.s-3 | |
| Viscositat cinematica | mètre carrat per segonda | m2.s-1 | m2.s-1 | |
| Viscositat dinamica | Pascal segonda | Pa.s | kg.m-1.s-1 | |
| Densitat de carga | Coulomb per mètre cubic | C.m-3 | A.s.m-3 | |
| Densitat de corrent | Ampèr per mètre carrat | A.m-2 | A.m-2 | |
| Conductivitat electrica | Siemens per mètre | S.m-1 | A2.s3.kg−1.m−3 | |
| Conductivitat molara | Siemens mètre carrat per mòl | S.m2.mol-1 | A2.s3.kg−1.mol−1 | |
| Permittivitat | Farad per mètre | F.m-1 | A2.s4.kg−1.m−3 | |
| Permeabilitat magnetica | Henry per mètre | H.m-1 | m.kg.s−2.A−2 | |
| Camp electric | Volt per mètre | V.m-1 | m.kg.A−1.s−3 | |
| Excitacion magnetica | Ampèr per mètre | A.m-1 | A.m-1 | |
| Luminància | Candela per mètre carrat | Cd.m-2 | Cd.m-2 | |
| Quantitat de lutz | lumen segonda | lm.s | Cd.s | |
| Exposicion | Coulomb per quilograma | C.kg-1 | A.s.kg−1 | |
| Debit de dòsi | Gray per segonda | Gy.s-1 | m2.s-3 | |
| Debit massic | Quilograma per segonda | kg.s-1 | kg.s-1 | |
| Debit volumic | Mètre cubic per segonda | m3.s-1 | m3.s-1 |
Unitats tradicionalas non derivadas dau sistèma internacionau
[modificar | Modificar lo còdi]En certanei sectors, d'unitats ancianas e non estandardizadas son totjorn utilizadas. Lei pus frequentas son :
- lo morgan (M) e lo centimorgan (cM) permèton de calcular la frequéncia de recombinason en genetica.
- lo curie (Ci) es una unitat de radioactivitat equivalenta a l'activitat d'una massa d'un grama de radi-226.
- lo carat es una unitat de mesura de massa dins l'industria de la joielariá.