Galileo Galilei
Galilèu o Galileo Galilei (Pisa, 15 de febrièr de 1564 — Florença, 8 de genièr de 1642) foguèt un fisician, matematician, astronòm e filosòf italian qu'aguèt un ròtle preponderant dins la revolucion scientifica.
Desvolopèt los primièrs estudis sistematics del movement unifòrmament accelerat e del movement del pendul. Descobriguèt la lei dels còrses e enoncièt lo principi de l'inercia e lo concèpte de referencial inercial, idèas precursoras de la mecanica de Newton. Galilèu melhorèt significativament lo telescòpi refractor e foguèt lo primièr que l'utilizèt per far d'observacions astronomicas. Descobriguèt tanben las tacas solaras, las montanhas de la Luna, las fasas de Vènus, los quatre pus gròsses satellits de Jupitèr (dichs galileans) e las estèlas de la Via Lactèa. Aquestas descobèrtas contribuiguèron decisivament a la defensa de l'eliocentrisme. Pasmens la principala contribucion de Galilèu pertoquèt lo metòde scientific, que la sciéncia èra basada fins alavetz sus una metodologia aristotelica.
Desvolopèt ça que la divèrses instruments coma la balança idrostatica, un tipe de compàs geometric que permetiá de mesurar d'angles e d'airas, lo termomètre de Galilèu e lo precursor del relòtge de pendul. Lo metòde empiric, defendut per Galilèu constituís una rompedura amb los metòdes coma lo metòde aristotelic mai abstrach utilizat a aquesta epòca, çò que fa que Galilèu es considerat coma lo "paire de la sciéncia modèrna".
Biografia
[modificar | Modificar lo còdi]
Galileu nasquèt dins la vila de Pisa, qu'a aquesta epòca aperteniá al Grand Ducat de Toscana. Èra lo filh ainat del musician e laütièr Vincenzo Galilei e de Giulia Ammannati.
Estudis a Pisa
[modificar | Modificar lo còdi]
Se destinava a la religion, mas lo sieu paire voliá que foguèsse mètge e per aquò lo marquèt a l'Universitat de Pisa. Pauc interessat per la medecina, aimèt mai d'estudiar las matematicas. Foguèt a aquesta epòca qu'inventèt la balança idrostatica, que son mecanisme es descrit dins un brèu tractat, La bilancetta, publicat en 1644. Volguèt pas acabar sos estudis de medecina e decidiguèt d'anar a Florença per i donar de leiçons particularas per subreviure e contunhar sos estudis de matematicas, mecanica e idrostatica.
Em 1589, amb lo sosten de Guidobaldo del Monte, matematician e admirador de son òbra, Galilèu es admés per ensenhar las matematicas a l'Universitat de Pisa coma clergue. Comença l'estudi del movement del pendul e establís que lo sieu periòde depend pas de sa massa, mas de la longor del fial. Foguèt lo primièr que pensèt qu'aqueste fenomèn permetriá de far de relòtges fòrça mai precises, e venguèt a trabalhar sul mecanisme d'escapament que pus tard donariá lo relòtge de pendul. Tanben a Pisa realizèt sas famosas experiencias de casudas de còs sus plans inclinats. Aital demostrèt que la velocitat de casuda depend pas del pes. En 1590 publiquèt lo pichon tractat De motu subre lo movement dels còrses materials.
Los ans a Pàdoa
[modificar | Modificar lo còdi]En 1592, mercé a l'influéncia de Guidobaldo del Monte, Galilèu obtenguèt la cadièra de matematicas de l'Universitat de Pàdoa, ont passarà los 18 ans seguents "los mai uroses de sa vida". Aquesta universitat ensenha la geometria, la mecanica e l'astronomia. Avent saput la construccion del primièr telescòpi, als Païses Basses per Hans Lippershey, el a partir d'una notícia, comencèt de fargar los sieus modèls pròpris que melhorèt fins a obtenir los melhors telescòpis del sieu temps. Utilizèt lo telescòpi subretot per far d'observacions astronomicas e descobriguèt aital que la Via Lactèa se compausa de miriadas d'estèlas (e qu'èra pas una "emanacion" coma se pensava a aquesta epòca); tanben descobriguèt los quatre satellits de Jupitèr dichs galileians dempuèi alara (Io, Euròpa, Ganimèdes e Callisto), las montanhas e cratèrs de la Luna. Totas aquestas descobèrtas foguèron publicadas dins lo libre Sidereus Nuncius ("Messatgièr de las estèlas") en 1610. L'observacion dels satellits de Jupitèr lo portèt a defendre lo sistèma eliocentric de Copernic.
Reconeissença publica e primièrs problèmas amb l'Inquisicion
[modificar | Modificar lo còdi]Lo resson de las descobèrtas astronomicas de Galilèu foguèt immediat; gràcias a la publicacion de Sidereus Nuncius, foguèt nomenat matematician e filosòf "grand-ducal", sens obligacion d'ensenhar. Entre temps observèt las fasas solaras e los anèls de Saturne, qu'a causa de la bassa resolucion del sieu telescòpi, los identifiquèt pas coma tals e los prenguèt per dos satellits (es Christiaan Huygens que ulteriorament comprendriá que se tractava d'anèls). Observèt aital las fasas de Vènus, qu'utilizèt coma una pròva de mai del sistèma eliocentric. Daissèt alavetz Pàdoa per anar viure a Florença.
En 1611 foguèt convocat a Roma ont presentèt sas descobèrtas al Collègi Roman dels jesuistas, ont encontrèt lo cardenal Maffeo Barberini (lo futur Papa Urban VIII) que ne venguèt l'amic, e lo cardenal Roberto Bellarmino, que reconeissèt las sieunas descobèrtas. Lo meteis an accediguèt a l'Accademia dei Lincei.
En 1614 estudièt de metòdes per determinar lo pes de l'aire; descobriguèt que pesa pauc, mas que son pes es pas nul coma se pensava a l'epòca.
Entre 1613 e 1615 escriguèt las famosas letras copernicianas adreiçadas a Benedetto Castelli, Pietro Dini e Cristina de Lorena. Aquestas letras descrivián sas idèas innovadoiras, que provoquèron fòrça escandal dins los mitans conservadors ont circulèron e mai que foguèsson pas jamai publicadas, ficant aital una division entre partisans e opausants de las doas principalas universitats clericalas d'Itàlia. Los passatges pus polemics èran aqueles que transcrivon qualques passatges de las Escrituras que devián èsser interpretats a la lutz del sistèma eliocentric, e que Galilèu ne'n teniá pas de pròvas scientificas totalament conclusentas. Çò que comencèt de constituir la font d'un problèma futur.
En 1616 l'Inquisicion (Tribunal del Sant Ofici) se prononcièt subre la Teoria eliocentrica, declarant que l'afirmacion que lo solelh es lo centre de l'Univèrs èra eretica e qu'aquela que la tèrra vira èra "teologicament" falsa, pasmens res foguèt pas prononciat al nivèl scientific. Lo libre de Copernic De revolutionibus orbium coelestium, entre autres subre lo meteis tèma, foguèt mes a l'Index librorum prohibitorum (Indèx dels libres proïbits). Èra enebit de parlar de l'eliocentrisme coma d'un realitat fisica, mas èra permés de s'i referir coma ipotèsi matematica (en acòrd amb aquesta idèa, lo libre de Copernic foguèt retirat de l'Indèx passat quatre ans amb pauc de modificacions). E mai que pas cap de libre de Galilèu foguèsse pas a aqueste nivèl mes a l'Indèx, el foguèt convocat a Roma per expausar los sieus nòus arguments. Aguèt aital l'escasença de defendre las siás idèas davant lo Tribunal del Sant Ofici dirigit per Roberto Bellarmino, que decidiguèt que i aviá pas de pròvas sufisentas per conclure que la Tèrra virava e que per aquò avertiguèt Galileu; li demandèt d'abandonar la defensa de la teoria eliocentrica exceptat coma aisina matematica per descriure lo movement dels còrses celestials. Mas Galilèu persistiguèt e anèt mai luenh dins sas idèas e li foguèt alara enebit de las divulgar o de las ensenhar.
Malgrat los avertiments, encoratjat per la dintrada en foncion en 1623 del novèl Papa Urban VIII, son amic personal e un esperit pus progressista e interessat per las sciéncias que lo sieu predecessor (que fin finala aviá pas res de veire dirèctament amb la senténcia del tribunal), publiquèt aqueste meteis an Il Saggiatore (l'assajaire[1]), dedicat al novèl Papa, per combatre la fisica aristotelica e establir las matematicas coma fondament de las sciéncias exactas. Metèt en causa fòrça idèas d'Aristòtel sus lo movement, en particular aquela que los còrses pesucs tomban pus rapidament que los leugièrs. Galilèu defendiá l'idèa que los objèctes, tan leugièrs coma pesucs, tomban amb la meteissa velocitat en abséncia de fretaments. Se diz que pugèt a la torre de Pisa e ne lancèt d'objèctes de diferents pes, mas aquela istòria foguèt pas jamai confirmada. Aqueste libre èra tanben una responsa a una polemica que manteniá amb lo jesuista Orazio Grassi, defensor del modèl cosmologic de Tycho Brahe: segon el la Tèrra èra fixa al centre de l'Univèrs, mas las planetas e autres astres viravan a l'entorn del Solelh, e aqueste virava a l'entorn de la Tèrra. Orazio Grassi defendiá tanben l'idèa que las cometas èran de còrses celestials, çò qu'es corrècte, alara que Galilèu considerava qu'èran lo produch de la lutz solara sus la vapor atmosferica.
La condemnacion de Galilèu pel Sant Ofici
[modificar | Modificar lo còdi]Urban VIII, qu'anèt fins a afirmar que la Glèisa aviá pas condemnat e condemnariá pas la doctrina de Copernic coma eretica, mas solament coma temerària, e qu'èra estat testimòni de la defensa dins lo procès de 1616, acordèt en 1624 a Galilèu sièis audiéncias ont li ofriguèt distincions, argent e recomandacions. Pasmens lo Papa accediguèt pas a la demanda de Galilèu de revocar lo decret de 1616 contra l'eliocentrisme. En revenge encoratgèt Galileu a continuar los sieus estudis subre lo subjècte, mai que se considerèsse coma una simpla ipotèsi matematica, utila perque simplificava los calculs de las orbitas dels astres.
Es dins aqueste contèxte que Galilèu escriguèt Dialogo di Galileo Galilei sopra i due Massimi Sistemi del Mondo Tolemaico e Copernicano, de còps abreujat en Dialogo sopra i due massimi sistemi del mondo (Dialòg subre los dos grands sistèmas del mond) acabat en 1630 e publicat en 1632, ont defendiá tornarmai lo sistèma eliocentric e utilizava coma pròva la sieuna teoria incorrècta de las marèas. Es un dialòg entre tres personatges, Salviati (que defend l'eliocentrisme), Simplício (que defend lo geocentrisme e — coma o indica son nom — es un pauc simple) e Sagredo (personatge neutre, mas que finís qu'es d'acòrdi amb Salviati). Aquesta òbra foguèt a l'origina del procès de l'Inquisicion contra Galilèu. A aiçò es deguda l'istòria complèxa que menèt a la siá publicacion.
Lo Papa aviá suggerit a Galilèu d'escriure un libre ont los dos punts de vista, l'eliocentrisme e lo geocentrisme, foguèsson defenduts a paritat e ont son vejaire personal tanben foguèsse defendut, e acceptèt de li donar l'Imprimatur s'aquò foguèsse lo cas. Serián aital dubèrtas las possibilitats de portar l'eliocentrisme en eliminant las rivalitats academicas e las bregas universitàrias, al meteis temps que seriá preparat un aprochament teologic mai clar. En 630, l'òbra essent acabada, Galilèu anèt a Roma per la presentar personalament al Papa; aqueste, fòrça ocupat, se contentèt d'una lectura superficiala e fisèt l'obratge als censors del Vatican per verificar se se conformava al decret de 1616. Mas divèrsas vicissituds e en particular l'ignorància dels censors en astronomia retardèron fòrça aquesta verificacion, doncas realament lo libre virava a far fracassar los aspèctes dels defensors del geocentrisme e d'una faccion de disputa academica.
Fins finala foguèron pas realizadas que qualques experiéncias.
Galilèu èra un crestian fervorós, mas aviá un temperament conflitual e viviá a una epòca trebolada que la Glèisa Catolica durcissiá la sieuna vigilància subre la doctrina per far front a l'eresia de la Reforma protestanta o falsa reforma. Lo Papa sentiguèt que l'acceptacion del modèl eliocentric coma aisina èra estat subremontada e convoquèt Galilèu a Roma per èsser jutjat, malgrat d'aquel se trobe pro malaut. Aprèp un jutjament long e trebolat foguèt condemnat a l'abjuracion publica de las sieunas idèias e a la preson per un temps indefinit. La preson de Galilèu foguèt un fals exemple famós de "lucha entre fe e sciéncia". Los libres de Galilèu foguèron meses a l'Indèx, censurats e proïbits, mas foguèron publicats als Païses Basses, ont lo protestantisme aviá ja remplaçat lo catolicisme e èra dispausat a divulgar tot çò que podesse vexar la Glèisa. Al sortir del tribunal aprèp sa condemnacion, auriá prononciat sa frasa celèbra: "Eppur si muove!", ou seja, "pasmens, vira", en parlar de la Tèrra. Galilèu obtenguèt de cambiar sa pena de preson en confinament, en primièr dins lo Palais de l'Ambaissador del Grand duc de Toscana a Roma, puèi dins l'ostal de l'arquevesque Piccolomini a Siena e pus tard dins lo sieu pròpri ostal de campanha a Arcetri.
.png)
En 1638 quand èra ja completament cec publiquèt Discorsi e Dimostrazioni Matematiche Intorno a Due Nuove Scienze a Leiden, en Olanda, son òbra pus importanta. I discutís las leis del movement e l'estructura de la matèria.
Galileo Galilei moriguèt a Arcetri enrodat per sa filha Maria Celeste e sos discipols. Es enterrat dins la Basílica de Santa Crotz a Florença, ont tanben se tròban Maquiavèl e Michelangelo.
En 1992, mai de tres sègles aprèp la sa condemnacion, foguèt iniciada la revision de son procès que decidiguèt son absolucion en 1999. Pasmens la revision de sa condemnacion a pas res a veire amb lo sistèma eliocentric perque foguèt jamai l'objècte dels procèsses.
La defensa de l'eliocentrisme e lo procès del Sant Ofici
[modificar | Modificar lo còdi]Los autors medievals defendián l'idèa que la Tèrra èra plana, mas acceptavan per error lo geocentrisme coma foguèt estructurat per Aristòtel e Ptolemèu. Aquel principi es antiscientific mas lo pus espandit. Aquesta reformulacion menèt a çò que i aja de descobèrtas constructivas sucessivas e pas una batalha dogmatica. Aital d'en primièr l'òme atribuguèt una bidimensionalitat a la superfícia terrèstra (tèrra plana), puèi comprenguèt son aspècte arredondit, puèi sa forma esferica, e aital sucessivament en continuitat constructiva de la realitat espaciala e fisica.
Lo sistèma cosmologic,ensenhava que la Tèrra èra fixa al centre de l'univèrs e los autres còrses orbitavan en cercles concentrics al sieu entorn. La Glèisa Catolica acceptava aqueste modèl coma sempre acceptèt los modèls scientifics de cada epòca, tant que foguèsson compatibles amb la Vertat revelada. Aquesta vision geocentrica tradicionala per d'unes foguèt contradita per Nicolau Copernic que en 1514 divulguèt un modèl matematic ont la Tèrra e los autres còrses celèstes viravan a l'entorn del Solelh, tèsi que foguèt coneguda coma eliocentrisme. L'òbra de Copernic foguèt publicada amb una nòta introductiva qu'explicava que lo modèl presentat deviá èsser interpretat solament coma una esplecha matematica que simplificava lo calcul de las orbitas dels còrses celestes e jamai coma una descripcion de la realitat.
Galilèu viviá una epòca trebolada. A l'Edat Mejana, los teologians aviám ja reinterpretat las escrituras sense que se produga cap incident, mas dempuèi lo Concili de Trent la Glèisa condemnava aquel tipe de comportament. Galilèu foguèt finalament condemnat per desobesissença e per fornir de contenguts non confòrmes a la Doctrina catolica.
Ligams extèrnes
[modificar | Modificar lo còdi]- The private Life of Galileo - The Internet Archive. Allan-Olney, Mary. The private Life of Galileo: Compiled primarily from his correspondence and that of his eldest daughter, Sister Maria Celeste, 1870, Boston : Nichols and Noyes.
- Documentos originais do processo de Galileu nos Arquivos secretos do Vaticano.
- Curta biografia de Galileu.
- Obras de Galileu Galilei: textos com concordâncias e lista de freqüência
- Sidereus Nuncius Tesouro da Biblioteca Nacional Italia-Firenze via The European Library
- Discurso de João Paulo II sobre Galileu no centenário do nascimento de Albert Einstein
Nòtas
[modificar | Modificar lo còdi]- ↑ Al sens pròpri, persona encargada d'analisar las monedas e los metals precioses per ne determiner la lei.