dat

Niet te verwarren met: dát

Nederlands

Uitspraak

Geluid: dat (hulp, bestand)
IPA: / dɑt / (1 lettergreep)

Woordherkomst en -opbouw

In de betekenis van ‘aanwijzend voornaamwoord’ voor het eerst aangetroffen in 901 ^[1]

afkomstig van:

Middelnederlands: dat

Oudnederlands: that

Germaans: *þat

Indo-Europees: *tód ^[2]

Verwant in Germaans:

West: Engels: that (Angelsaksisch: sē), Duits: der, (Oudhoogduits: dēr), Fries: de, dy (Oudfries: thī)

Noord: Zweeds/Deens/Noors: den, det, de, (Nynorsk: det, dei, Oudnoords: sá), IJslands: sá, Faeröers: tann, tað, sá

Oost: Gotisch: sa

Andere Indo-Europese talen:

Lets/Litouws: tas, ta, Bosnisch: taj, Bulgaars: тоя (toja), Macedonisch: тоа, Servo-Kroatisch: тај (taj), Sloveens: ta, Russisch: тот (tot), этот (etot) Wit-Russisch/Oekraïens: той (toj), Tsjechisch/Pools/Slowaaks: ten, Oppersorbisch/Nedersorbisch: tón

Voegwoord

dat

een voegwoord dat een lijdend-voorwerpszin inluidt
- Hij zei dat hij het niet begreep.
▸ De reddingsbrigade blijft benadrukken dat je altijd moet oppassen als je in zeewater zwemt.^[3]
een voegwoord dat een onderwerpszin inluidt
- Dat hij geen afscheid had kunnen nemen, was voor hem een bron van groot verdriet.

Hyponiemen

doordat, eerdat, nadat, omdat, opdat, totdat, voordat, zodat

Uitdrukkingen en gezegden

Vandaar dat.
dat is geen klein bier
Dat haal je de koekoek.

dat zal wel waar zijn

Dat het een aard heeft

Dat is de hamvraag

de vraag waar het om gaat

Dat is een hongerige luis.

Dat is een gierigaard.

Dat is een rijkeluiswens

iets waar heel erg naar wordt verlangd

Dat is een waarheid als een koe

Dat is overduidelijk waar

Dat is geen klein bier

Dat is geen wet van Meden en Perzen

Dat is het hele eiereneten

Dat is je geraden

Dat is koffiedik kijken

Dat is koren op zijn molen.

iets komt uitstekend van pas op het goede moment.

Dat is opgelegd pandoer.

een duidelijke van te voren afgesproken zaak.

Dat is te gek voor woorden.

Dat gaat het voorstellingsvermogen te boven.

Dat klopt als een bus

Dat mag Joost weten

het is volkomen onduidelijk, niemand weet het

Dat muisje zal een staartje hebben

het is nog geen uitgemaakte zaak, of een klein ongelukje zal nog meer/grote gevolgen gaan hebben

Dat raakt kant nog wal.

Iets is volstrekt onbruikbaar.

Dat raakt mijn koude kleren niet.

Ergens niets mee te maken hebben en zich niet voor interesseren.

Dat slaat als een knots op een kangoeroe

Dat choqueert je

Dat slaat als een tang op een varken

Dat slaat nergens op

Dat slaat nergens op!

Dat is niet logisch.

Dat snijdt geen hout

daar klopt niks van

Dat staat als een paal boven water

dat is zeker

Dat wast al het water van de zee niet af.

iets is niet meer te veranderen/aan te passen

Dat zal hem geen windeieren leggen

Dat zal hem niet glad zitten.

iets zal niet meevallen en moeilijk zijn

Dat zijn aambeien met slagroom.

dat zijn dingen die niets met elkaar van doen hebben.

Dat zit wel snor

Al vaak met dat bijltje gehakt hebben

het werk al vaker gedaan hebben en weten hoe het moet

De pot verwijt de ketel dat die zwart ziet

een ander aanwijzen als schuldige, terwijl die zelf hetzelfde gedaan heeft

Die staat ziet toe dat hij niet valle.

mensen die alles denken te weten of kunnen, moeten zelf maar oppassen voor fouten en problemen

Eén uur van onbedachtzaamheid, kan maken dat men jaren schreit.

één moment van onvoorzichtigheid kan verschrikkelijke gevolgen hebben

Het is niet je dat.

Het is niet erg goed

Wat de boer niet kent dat eet hij niet.

onbekend maakt onbemind ofwel: als iets onbekend is eten sommige mensen dat niet

Wie geeft wat hij heeft, is waard dat hij leeft.

als je zoveel geeft zoveel je kunt, dan kan niemand je iets verwijten

Vertalingen

1. een voegwoord dat een lijdend-voorwerpszin inluidt

2. een voegwoord dat een onderwerpszin inluidt

Noors: at ^(no)

Nynorsk: at ⁽ⁿⁿ⁾

Onderstaande vertalingen dienen nagekeken te worden en omgezet in de bovenstaande tabellen. Nummers na de vertalingen komen niet noodzakelijk overeen met de opgegeven definities. Voor meer uitleg zie WikiWoordenboek:Hoe vertalingen nakijken.

1.

Vietnamees: mà ^(vi), rằng ^(vi), là ^(vi), này ^(vi)

Betrekkelijk voornaamwoord

dat o

beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt
- Hij verkocht het huis dat hij van zijn ouders geërfd had.

Vertalingen

1. beperkend in een bijzin die het nog niet geheel bekende antecedent nader bepaalt

Frans: que ^(fr) (voorwerp), qui ^(fr) (onderwerp)

Russisch: который ^(ru)

Aanwijzend voornaamwoord

dat o

wijst iets aan dat zich in een afstand van de spreker bevindt en onzijdig is (bij een mannelijk of vrouwelijk zelfstandig naamwoord wordt hiervoor die gebruikt)
- Dat huis is groter dan dit.
- Die fiets is kleiner dan dat autootje.
(pejoratief) gebruikt in plaats van het aanwijzend voornaamwoord die, om op een zeer onvriendelijke manier naar iemand te verwijzen
- Dat denkt maar alles te mogen!