Naar inhoud springen

Ossetisch

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Ossetisch
ирон æвзаг
Gesproken in Vlag van Rusland Rusland
Vlag van Georgië Georgië
Vlag van Turkije Turkije
Vitaliteit potentieel bedreigd[1]
Sprekers 580.000[2]
Taalfamilie
Alfabet cyrillisch
Officiële status
Officieel in
Taalcodes
ISO 639-1 os
ISO 639-2 oss
ISO 639-3 oss
■ Verspreiding van het Ossetisch
 Verspreiding van het Ossetisch
Portaal  Portaalicoon   Taal

Het Ossetisch (ирон æвзаг, iron ævzag) is een Iraanse taal, die wordt gesproken door de Osseten.

Het Ossetisch wordt gesproken door ongeveer 580.000 Osseten. Zij leven aan de beide zijden van de Kaukasus, in het opstandige Georgische gebied Zuid-Ossetië en in de Russische deelrepubliek Noord-Ossetië. De in Hongarije wonende Jász spraken ook een dialect van het Ossetisch. Hun taal stierf uit in de 17e eeuw.

Het Ossetisch gaat terug op de taal van de Alanen, een Iraanse nomadenstam die deel uitmaakte van het volk der Sarmaten. Oorspronkelijk woonden de Osseten aan de oevers van de Don, maar in de Middeleeuwen trokken zij naar hun huidige woongebied om te ontsnappen aan invallen van de Mongolen. Er zijn al voor die periode enkele tekstfragmenten gevonden in het Ossetisch.

Tot de 18e eeuw bestond er geen Ossetische schrijftaal. De Ossetische legenden en verhalen werden mondeling van generatie op generatie overgeleverd. Toen de Kaukasus in de 18e eeuw onder Russische heerschappij kwam, begonnen orthodoxe missionarissen het cyrillische alfabet te gebruiken. Voordien werden alleen zeer sporadisch tekstfragmenten aangetroffen in het Ossetisch. Die fragmenten waren geschreven in het Georgische of het Griekse alfabet. In 1798 werd de eerste catechismus gedrukt in het Ossetisch.

Ondanks het betrekkelijk geringe aantal sprekers bestaat er een eigen Ossetische literatuur. Een van de belangrijkste figuren die in het Ossetisch schreef, was Kosta Chetagoerov, die vandaag door de Osseten wordt gezien als hun nationale dichter en als de grondlegger van de moderne Ossetische literatuur. Een andere bekende Ossetische dichter was Arsen Kotsojev. Er waren ook Osseten die in het Russisch schreven, zoals Gaito Gazdanov.

Het Ossetisch behoort tot de Noordoost-Iraanse talen binnen de Indo-Europese taalfamilie. Daarmee is het Ossetisch verwant aan het Sogdisch en het Yaghnobi. Hogerop is de taal ook verwant aan het Perzisch (Zuidwest-Iraans) en het Koerdisch (Noordwest-Iraans). Het Ossetisch is bijgevolg ook verwant aan de meeste talen van Europa, waaronder het Nederlands.

Vergelijking met andere Indo-Europese talen
Nederlands vuur maand nieuw moeder zus nacht neus drie rood geel groen wolf
Ossetisch арт
art
мӕй
mæĭ
нӕуӕг
næwæg
мад
mad
хо
xo
ӕхсӕв
æxsæv
фындз
fındz
ӕртӕ
ærtæ
сырх
sırx
бур
bur
цъӕх
c'æx
бирӕгъ
biræg'
Pasjtoe اور
ōr
مياشت
myāšt
نوی
nəway
مور
mōr
خور
xōr
شپه
špah
پوزه
pōzah
درې
drē
سور
sur
زيړ
zyaṛ
شين
šin
لېوه
lēwə
Koerdisch agir / ar meh/heyv nu mak/dayik xwişk şev poz sor zerd/bor kesk/şîn gur / wir
Mazanderani tash mung nou mār khakher shu feni se serkh zard suz werg
Perzisch آتش
ātaš
ماه
māh
نو
now
مادر
mādar
خواهر
xwāhar
شب
šab
بینی / پوزه
pozeh / bini
سه
seh
سرخ
sorx
بور/ زرد
zard / bur
سبز
sabz
گرگ
gorg
Sanskriet अग्नि॔ः
agníḥ
मा॔स/मा॔सः
mā́s/mā́saḥ
न॔वः/न॔व्यः
návaḥ/návyaḥ
मा॔ता
mā́tā
स्व॔सा
svásā
न॔क/न॔क्तिः
nák/náktiḥ
न॔स/ना॔सा
nás/nā́sā
त्र॔यः
tráyaḥ
रुधिर॔ः
rudhiráḥ
पि॔त
pít
ह॔रिः
háriḥ
वृ॔कः
vṛ́kaḥ
Duits Feuer Monat neu Mutter Schwester Nacht Nase drei rot gelb grün Wolf
Latijn ignis mēnsis novus māter soror nox nasus trēs ruber flāvus, gilvus viridis lupus
Grieks φωτιά
fôtiá
μήνας
mếnas
νέος
néos
μητέρα
mêtéra
αδελφή
adelfế
νύχτα
nýhta
μύτη
mýtê
τρία
tría
κοκκινός
kokkinós
κίτρινος
kítrinos
πράσσινος
prássinos
λύκος
lýkos
Armeens հուր
hur
ամիս
amis
նոր
nor
մայր
mayr
քույր
k'uyr
գիշեր
gišer
քիթ
k'it'
երեք
yerek'
կարմիր
karmir
դեղին
değin
կանաչ
kanač
գայլ
gayl
Litouws ugnis mėnuo naujas motina sesuo naktis nosis trys raudonas geltonas žalias vilkas
Russisch огонь
ogon'
месяц
mesâc
новый
novıĭ
мать
mat'
сестра
sestra
ночь
noč'
нос
nos
три
tri
красный
krasnıĭ
жёлтый
žëltıĭ
зелёный
zelënıĭ
волк
volk
Iers tine nua máthair deirfiúr oíche srón trí dearg/rua buí glas faolchú
Medeklinkers
labiaal dentaal
alveolaar
postalveolaar
palataal
velaar uvulaar
lab. lab.
plosief stemh. b d ɡ ɡʷ
steml. pʰ ~ p tʰ ~ t kʰ ~ k kʷʰ ~ kʷ q
ejectief kʼʷ
affricaat stemh. z ~ d͡z d͡ʒ
steml. s ~ t͡s t͡ʃ
ejectief t͡sʼ t͡ʃʼ
fricatief stemh. v ʒ ~ z ʁ
steml. f ʃ ~ s χ χʷ
nasaal m n
lateraal ɫ ~ l
vibrant r
approximant j w
Klinkers
voor centraal achter
gesloten i u
halfgesloten ɘ
midden e o
bijna-open ɐ
open a
Het eerste nummer van de krant Ræstdzinad (1923).

Het Ossetisch wordt sinds 1844 geschreven in een aangepaste versie van het cyrillisch alfabet. Tussen 1923 en 1938 werd het Latijnse alfabet gebruikt. In Zuid-Ossetië was het Georgisch alfabet in zwang tussen 1938 en 1954.

Cyrillisch
(1938-heden)
Cyrillisch
(Sjögren)
(1844)
Cyrillisch
(Miller)
(1881)
Cyrillisch
(lerarencongres)
(1917)
Latijns
(1923-1938)
Georgisch
(Zuid-Ossetië)
(1938-1954)
IPA
А а А а A a [a]
Ӕ ӕ Ӕ ӕ Æ æ [æ]
Б б Б б B b [b]
В в В в V v [v]
Г г Г г G g [g]
Гъ гъ Ҕ ҕ Г̓ г̓ H h Ꜧ ꜧ, H h [ʁ]/[ɦ]
Д д Д д D d [d]
Дз дз Ꚉ ꚉ Z z Dz dz [d͡z]
Дж дж Ԫ ԫ Џ џ G g Dž dž [d͡ʒ]
Е е Е е E e [je]
Ё ё [jo]
Ж ж Ж ж Ž ž [ʒ]
З з З з Z z [z]
И и І і I i [i]
Й й Ј ј J j [j]
К к К к K k [k]
Къ къ Ӄ ӄ К̓ к̓ Ӄ ӄ Kh kh [kʼ]
Л л Л л L l [l]
М м М м M m [m]
Н н Н н N n [n]
О о О о O o [o]
П п П п P p [p]
Пъ пъ Ҧ ҧ П̓ п̓ Ҧ ҧ Ph ph [pʼ]
Р р Р р R r [r]
С с С с S s [s]
Т т Т т T t [t]
Тъ тъ Ꚋ ꚋ Т̓ т̓ Ꚋ ꚋ Th th [tʼ]
У у У у, Ў ў U u, W w უ, ჳ [u]/[w]
Ф ф Ф ф F f [f]
Х х Х х X x [χ]
Хъ хъ Ԛ ԛ Q q [q]
Ц ц Ц ц C c [t͡s]
Цъ цъ Ҵ ҵ Ц̓ ц̓ Ҵ ҵ Ch ch [t͡sʼ]
Ч ч Ч ч Č č [t͡ʃ]
Чъ чъ Ꚓ ꚓ Ч̓ ч̓ Ꚓ ꚓ Čh čh [t͡ʃʼ]
Ш ш Ш ш Š š [ʃ]
Щ щ [ɕ]
ъ
Ы ы Ѵ ѵ Y y [ə]
ь
Э э [ɛ]
Ю ю [ju]
Я я [ja]

Tekstvoorbeeld

[bewerken | brontekst bewerken]

De onderstaande tekst is een uittreksel uit de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in het Ossetisch.

Nederlands[3] Ossetisch[4] Romanisatie
Alle mensen worden vrij en gelijk in waardigheid en rechten geboren. Zij zijn begiftigd met verstand en geweten, en behoren zich jegens elkander in een geest van broederschap te gedragen. Адæймæгтæ се ’ппæт дæр райгуырынц сæрибарæй æмæ æмхуызонæй сæ барты. Уыдон æххæст сты зонд æмæ намысæй, æмæ кæрæдзийæн хъуамæ уой æфсымæрты хуызæн. Adæjmægtæ se ’ppæt dær rajguyrync særibaræj æmæ æmxuyzonæj sæ barty. Uydon æxxæst sty zond æmæ namysæj, æmæ kærædzijæn quamæ uoj æfsymærty xuyzæn.