बर्लिन सङ्कट, १९६१

बर्लिन सङ्कट, १९६१
शीतयुद्धको भाग
U.S. M48 tanks face Soviet T-55 tanks at Checkpoint Charlie, October 1961.
मिति 4 June – 9 November 1961 स्थान चेकपोइन्ट चार्ली परिणाम यथास्थिति
योद्धा
सोभियत सङ्घ	संयुक्त राज्य अमेरिका
सेनापतिहरू
निकिता ख्रुश्चेभ	जोन एफ. केनेडी
मृत्यु र क्षति
शून्य	शून्य

१९६१ को बर्लिन संकट ( जर्मनेली: Berlin-Krise ) शीतयुद्धको अन्तिम प्रमुख युरोपेली राजनीतिक र सैन्य घटना थियो जुन जर्मनीको राजधानी सहर, बर्लिन र दोस्रो विश्वयुद्ध पछि जर्मनीको स्थितिको बारेमा केन्द्रित थियो। पूर्वी जर्मनद्वारा बर्लिन पर्खालको निर्माणको साथ शहरको वास्तविक विभाजन भएर संकट समाप्त भयो।

बर्लिन संकट जून १९६१ मा सुरु भयो जब सोभियत प्रधानमन्त्री निकिता ख्रुश्चेभले अमेरिकी राष्ट्रपति जोन एफ केनेडीसँग भियना शिखर सम्मेलनमा भेटेर पश्चिम बर्लिनमा रहेका पश्चिमी सशस्त्र सेनाहरू सहित बर्लिनबाट सबै सशस्त्र सेनाहरू फिर्ता गर्न अल्टिमेटम जारी गरे। पूर्वी जर्मन सरकारको जनसंख्या बर्लिन हुँदै पश्चिमतिर भाग्ने गरेकाले "मस्तिष्क पलायन" रोक्न उपाय खोजिरहेका थियो । शहरको निःशुल्क यात्राको सुबिधाले यो भएको थियो। कुनै सम्झौता हुन सकेन र अगस्ट १९६१ मा, ख्रुश्चेभको समर्थनमा, पूर्वी जर्मन नेता वाल्टर उलब्रिचले सीमा बन्द गर्ने र पश्चिम बर्लिन वरपर पर्खाल निर्माण गर्ने आदेश दिए। अक्टोबरमा अमेरिकी पक्षधर राष्ट्रका कर्मचारीहरूको स्वतन्त्र आवतजावतमा विवाद पछि चेकपोइन्ट चार्लीमा अमेरिकी र सोभियत ट्याङ्कहरू बीचको एक गतिरोध भयो; ख्रुश्चेभ र केनेडीले ट्याङ्कहरू फिर्ता लिन र तनाव कम गर्न सहमत भएपछि यो टकराव शान्तिपूर्ण रूपमा समाप्त भयो।

इतिहास

१९६१ बर्लिन अल्टिमेटम

४ जुन १९६१ मा भियना शिखर सम्मेलन तनाव बढ्यो। अमेरिकी राष्ट्रपति जोन एफ केनेडी भेटमा सोभियत प्रधानमन्त्री निकिता ख्रुस्चेभले पूर्वी जर्मनीसँग छुट्टै शान्ति सन्धिमा हस्ताक्षर गर्न सोभियत अल्टिमेटम पुनः जारी गरे, उक्त सन्धिअनुसार अमेरिकी, बेलायती र फ्रान्सेलीहरूलाई पश्चिम बर्लिनमा पहुँच गर्ने र पूर्वी बर्लिनमा सोभियत सेनाद्वारा कब्जा गर्ने अधिकारको ग्यारेन्टी गर्ने विद्यमान चार-शक्ति सम्झौताहरूको अन्त्य गर्नु थियो । तर, यस पटक उनले १९६१ डिसेम्बर ३१ को समयसीमा जारी गरेर त्यसो गरे। तीन शक्तिहरूले कुनै पनि एकपक्षीय सन्धिले पश्चिम बर्लिनमा उनीहरूको जिम्मेवारी र अधिकारलाई असर गर्न नसक्ने प्रतिक्रिया दिए।

बढ्दो तनाव

बर्लिनको स्थितिलाई लिएर बढ्दो द्वन्द्वमा, केनेडीले १९६१ जुन मा ख्रुस्चेभसँगको भियना शिखर वार्ताको क्रममा आफ्नै बार्गेनिङ गर्ने स्थितिलाई कमजोर पारे। केनेडीले मूलतः बर्लिनको स्थायी विभाजनको लागि अमेरिकी सहमति व्यक्त गरे। त्यसपछि उनका सार्वजनिक बयानहरूलाई सोभियतहरूका लागि कम विश्वसनीय भए । केनेडीले आफ्ना युवा सलाहकारहरू द्वारा प्रस्तावित एक नरम नीतिमा निर्णय लिए, जसमा डीन एचेसनको वरपरका कट्टरपन््थिहरूलाई केही छुट दिइएको थियो । ।

संयुक्त राज्य अमेरिकाले अब बर्लिनका लागि आफ्नो नीतिमा तिनवटा महत्त्वपूर्ण चासोहरू परिभाषित गर्यो, र ती सबैलाई शहरको पश्चिमी भागसँग मात्र जोडेको छः

1. पश्चिम बर्लिनमा पश्चिमी सेनाको उपस्थिति-
2. पश्चिमी क्षेत्रहरूको सुरक्षा र व्यवहार्यता-
3. र तिनीहरूसम्म पश्चिमी पहुँच।

बर्लिनलाई लिएर द्वन्द्व बढ्दै जाँदा, केनेडीले जुलाई २५ मा वासिङ्टनमा सीबीएस टेलिभिजन भाषण दिए, र अमेरिकामा राष्ट्रव्यापी प्रसारण गरे। उनले संयुक्त राज्य अमेरिकाले लडाइँ खोजिरहेको छैन र "मध्य र पूर्वी युरोपमा उनीहरूको सुरक्षाको बारेमा सोभियत सङ्घको ऐतिहासिक चिन्तालाई" स्वीकार गरेको दोहोऱ्याए। उनले वार्तालाई पुन: सुरु गर्न इच्छुक रहेको बताए, तर उनले कंग्रेसलाई सैन्य खर्चका लागि थप ३.२५ अर्ब डलर माग गर्ने घोषणा गरे, जसमा प्रायः परम्परागत हतियारहरूमा खर्च हुने थियो। उनी सेनाका लागि छवटा नयाँ डिभिजन र मरीनहरूका लागि दुईवटा नयाँ डिभिजन चाहन्थे, र उनले ड्राफ्टलाई तिन गुणा गर्ने र रिजर्भलाई बोलाउने योजनाको घोषणा गरे । केनेडीले घोषणा गरेः "हामी शान्ति खोज्छौँ, तर हामी आत्मसमर्पण गर्दैनौँ।"

सोची कृष्ण सागर रिसोर्टमा छुट्टी मनाउँदै गरेका, क्रुश्चेव केनेडीको भाषणबाट रिसाए।। सोभियत सङ्घमा रहेका केनेडीका निशस्त्रीकरण सल्लाहकार जोन जे म्याक्लोय ख्रुस्चेभसँग सामेल हुन आमन्त्रित गरिएको थियो। क्रुश्चोभले म्याकक्लोयलाई केनेडीको सैन्य निर्माणले युद्धको खतरा निम्त्याएको बताए।

बर्लिन पर्खालका लागि योजना

सन् १९६१ को प्रारम्भमा, पूर्वी जर्मन सरकारले आफ्नो जनसङ्ख्यालाई पश्चिमतिर जानबाट रोक्ने उपाय खोज्यो। वाल्टर उलब्रिच्ट, समाजवादी एकता पार्टी (एसईडी) का प्रथम सचिव र स्टाटस्र्याट अध्यक्ष र यसरी पूर्वी जर्मनीका प्रमुख निर्णयकर्ताले सोभियत सङ्घलाई यो गति रोक्न बल आवश्यक छ भनेर विश्वास दिलाए, यद्यपि बर्लिनको चार-शक्ति स्थितिले क्षेत्रहरू बीच स्वतन्त्र यात्राको अनुमति आवश्यक थियो र बर्लिनमा जर्मन सेनाको उपस्थितिलाई निषेध गर्यो।

सीमा बन्द

शनिबार १२ अगस्ट १९६१ मा, पूर्वी जर्मनीका नेताहरूले पूर्वी बर्लिनको उत्तरमा जङ्गली क्षेत्रमा रहेको डल्न्सीको सरकारी अतिथिगृहमा बगैँचामा भोजमा भाग लिए र वाल्टर उलब्रिच्टले सीमा बन्द गर्ने र पश्चिम बर्लिन वरिपरि पर्खाल खडा गर्ने आदेशमा हस्ताक्षर गरे।